Page 288 of 513
PDF/HTML Page 321 of 546
single page version

ਏਵਮਾਕਾਸ਼ਪਦਾਰ੍ਥਾਦਾਕਾਲਪਦਾਰ੍ਥਾਚ੍ਚ ਸਮਸ੍ਤੈਰੇਵ ਸਂਭਾਵਿਤਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸਦ੍ਭਾਵੈਃ ਪਦਾਰ੍ਥੈਃ ਸਮਗ੍ਰ ਏਵ ਯਃ ਸਮਾਪ੍ਤਿਂ ਨੀਤੋ ਲੋਕਸ੍ਤਂ ਖਲੁ ਤਦਨ੍ਤਃਪਾਤਿਤ੍ਵੇਪ੍ਯਚਿਨ੍ਤ੍ਯਸ੍ਵਪਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਸ਼ਕ੍ਤਿਸਂਪਦਾ ਜੀਵ ਏਵ ਜਾਨੀਤੇ, ਨਤ੍ਵਿਤਰਃ . ਏਵਂ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਜ੍ਞੇਯਮੇਵ, ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤੁ ਜ੍ਞੇਯਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਚੇਤਿ ਜ੍ਞਾਨ- ਜ੍ਞੇਯਵਿਭਾਗਃ . ਅਥਾਸ੍ਯ ਜੀਵਸ੍ਯ ਸਹਜਵਿਜ੍ਰੁਮ੍ਭਿਤਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿਹੇਤੁਕੇ ਤ੍ਰਿਸਮਯਾਵਸ੍ਥਾਯਿਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੇ ਵਿ ਭਵਿਯਾ ਤਂ ਜਾਣਹ ਸਮ੍ਮਮਾਹਪ੍ਪਂ’’ ..੧੪੪.. ਏਵਂ ਨਿਸ਼੍ਚਯਕਾਲਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨਾਸ਼੍ਟਮਸ੍ਥਲੇ ਗਾਥਾਤ੍ਰਯਂ ਗਤਮ੍ . ਇਤਿ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ‘ਦਵ੍ਵਂ ਜੀਵਮਜੀਵਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦ੍ਯੇਕੋਨਵਿਂਸ਼ਤਿਗਾਥਾਭਿਃ ਸ੍ਥਲਾਸ਼੍ਟਕੇਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼- ਜ੍ਞੇਯਾਧਿਕਾਰਃ ਸਮਾਪ੍ਤਃ .. ਅਤਃ ਪਰਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਭਾਵਪ੍ਰਾਣੈਃ ਸਹ ਭੇਦਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ‘ਸਪਦੇਸੇਹਿਂ ਸਮਗ੍ਗੋ’

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ਅਰ੍ਥੈਃ ] ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਨਿਸ਼੍ਠਿਤਃ ] ਸਮਾਪ੍ਤਿਕੋ ੧ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ [ਸਮਗ੍ਰਃ ਲੋਕਃ ] ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਲੋਕ [ਨਿਤ੍ਯਃ ] ਨਿਤ੍ਯ ਹੈ, [ਤਂ ] ਉਸੇ [ਯਃ ਜਾਨਾਤਿ ] ਜੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ [ਜੀਵਃ ] ਵਹ ਜੀਵ ਹੈ, — [ਪ੍ਰਾਣਚਤੁਸ਼੍ਕਾਭਿਸਂਬਦ੍ਧਃ ] ਜੋ ਕਿ (ਸਂਸਾਰ ਦਸ਼ਾਮੇਂ) ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਹੈ ..੧੪੫..

ਟੀਕਾ : — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜਿਨ੍ਹੇਂ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਫਲਿਤ ਹੁਆ ਹੈ ਐਸੇ ਆਕਾਸ਼ਪਦਾਰ੍ਥਸੇ ਲੇਕਰ ਕਾਲ ਪਦਾਰ੍ਥ ਤਕਕੇ ਸਭੀ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਸੇ ਸਮਾਪ੍ਤਿਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਜੋ ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕ ਹੈ ਉਸੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ, ਉਸਮੇਂ ੨ਅਂਤਃਪਾਤੀ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ, ਅਚਿਨ੍ਤ੍ਯ ਐਸੀ ਸ੍ਵਪਰਕੋ ਜਾਨਨੇਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪ ਸਮ੍ਪਦਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜੀਵ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਦੂਸਰਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯ ਹੀ ਹੈਂ ਔਰ ਜੀਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਤੋ ਜ੍ਞੇਯ ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ; — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਜ੍ਞੇਯਕਾ ਵਿਭਾਗ ਹੈ .

ਅਬ, ਇਸ ਜੀਵਕੋ, ਸਹਜਰੂਪਸੇ (ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਹੀ) ਪ੍ਰਗਟ ਅਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿ ਜਿਸਕਾ ਹੇਤੁ ਹੈ ਔਰ ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਮੇਂ ਅਵਸ੍ਥਾਯਿਪਨਾ (ਟਿਕਨਾ) ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ, ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪਭੂਤ ਹੋਨੇਸੇ ੧. ਛਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਹੀ ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਲੋਕ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਲੋਕਮੇਂ ਦੂਸਰਾ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਹੈ . ੨. ਅਂਤਃਪਾਤੀ = ਅਨ੍ਦਰ ਆ ਜਾਨੇਵਾਲਾ; ਅਨ੍ਦਰ ਸਮਾ ਜਾਨੇਵਾਲਾ ( – ਜੀਵ ਲੋਕਕੇ ਭੀਤਰ ਆ ਜਾਤਾ ਹੈ .)

Page 289 of 513
PDF/HTML Page 322 of 546
single page version

ਵਸ੍ਤੁਸ੍ਵਰੂਪਭੂਤਤਯਾ ਸਰ੍ਵਦਾਨਪਾਯਿਨਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਜੀਵਤ੍ਵੇ ਸਤ੍ਯਪਿ ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਯਾਮਨਾਦਿ- ਪ੍ਰਵਾਹਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਪੁਦ੍ਗਲਸਂਸ਼੍ਲੇਸ਼ਦੂਸ਼ਿਤਾਤ੍ਮਤਯਾ ਪ੍ਰਾਣਚਤੁਸ਼੍ਕਾਭਿਸਂਬਦ੍ਧਤ੍ਵਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਹੇਤੁਰ੍ਵਿਭਕ੍ਤ- ਵ੍ਯੋਸ੍ਤਿ ..੧੪੫..

ਅਥ ਕੇ ਪ੍ਰਾਣਾ ਇਤ੍ਯਾਵੇਦਯਤਿ — ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਯਥਾਕ੍ਰਮੇਣ ਗਾਥਾਸ਼੍ਟਕਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਸਾਮਾਨ੍ਯਭੇਦਭਾਵਨਾਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕਰੋਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ . ਅਥ ਜ੍ਞਾਨਜ੍ਞੇਯਜ੍ਞਾਪਨਾਰ੍ਥਂ ਤਥੈਵਾਤ੍ਮਨਃ ਪ੍ਰਾਣਚਤੁਸ਼੍ਕੇਨ ਸਹ ਭੇਦਭਾਵਨਾਰ੍ਥਂ ਵਾ ਸੂਤ੍ਰਮਿਦਂ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਲੋਗੋ ਲੋਕੋ ਭਵਤਿ . ਕਥਂਭੂਤਃ . ਣਿਟ੍ਠਿਦੋ ਨਿਸ਼੍ਠਿਤਃ ਸਮਾਪ੍ਤਿਂ ਨੀਤੋ ਭ੍ਰੁਤੋ ਵਾ . ਕੈਃ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਭੂਤੈਃ . ਅਟ੍ਠੇਹਿਂ ਸਹਜਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵੋ ਯੋਸੌ ਪਰਮਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਤਤ੍ਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਯੋ ਯੇਰ੍ਥਾਸ੍ਤੈਃ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਃ . ਸਪਦੇਸੇਹਿਂ ਸਮਗ੍ਗੋ ਸ੍ਵਕੀਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ਸਮਗ੍ਰਃ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣਃ . ਅਥਵਾ ਪਦਾਰ੍ਥੈਃ . ਕਥਂਭੂਤੈਃ . ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸਹਿਤੈਃ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟੋ ਲੋਕਃ . ਣਿਚ੍ਚੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕਨਯੇਨ ਨਿਤ੍ਯਃ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਵਾ . ਅਥਵਾ ਨਿਤ੍ਯੋ, ਨ ਕੇਨਾਪਿ ਪੁਰੁਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਕ੍ਰੁਤਃ . ਜੋ ਤਂ ਜਾਣਦਿ ਯਃ ਕਰ੍ਤਾ ਤਂ ਜ੍ਞੇਯਭੂਤਂ ਲੋਕਂ ਜਾਨਾਤਿ ਜੀਵੋ ਸ ਜੀਵਪਦਾਰ੍ਥੋ ਭਵਤਿ . ਏਤਾਵਤਾ ਕਿਮੁਕ੍ਤਂ ਭਵਤਿ . ਯੋਸੌ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਭਾਵੋ ਜੀਵਃ ਸ ਜ੍ਞਾਨਂ ਜ੍ਞੇਯਸ਼੍ਚ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਸ਼ੇਸ਼ਪਦਾਰ੍ਥਾਸ੍ਤੁ ਜ੍ਞੇਯਾ ਏਵੇਤਿ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਜ੍ਞੇਯਵਿਭਾਗਃ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟੋ ਜੀਵਃ . ਪਾਣਚਦੁਕ੍ਕੇ ਣ ਸਂਬਦ੍ਧੋ ਯਦ੍ਯਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ੍ਵਤਃਸਿਦ੍ਧਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚਯਪ੍ਰਾਣੇਨ ਜੀਵਤਿ ਤਥਾਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣਾਨਾਦਿਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਦਾ- ਯੁਰਾਦ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧਪ੍ਰਾਣਚਤੁਸ਼੍ਕੇਨਾਪਿ ਸਂਬਦ੍ਧਃ ਸਨ੍ ਜੀਵਤਿ . ਤਚ੍ਚ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯੇਨ ਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਭੇਦਭਾਵਨਾ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯੇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੧੪੫.. ਅਥੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪ੍ਰਾਣਚਤੁਸ਼੍ਕਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਨਨ੍ਤਸੁਖਸ੍ਵ- ਭਾਵਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਾਣਃ, ਮਨੋਵਾਕ੍ਕਾਯਵ੍ਯਾਪਾਰਰਹਿਤਾਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦ੍ਵਿਸਦ੍ਰੁਸ਼ੋ ਬਲਪ੍ਰਾਣਃ, ਸਰ੍ਵਦਾ ਅਵਿਨਾਸ਼ੀ ਨਿਸ਼੍ਚਯਜੀਵਤ੍ਵ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ, ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਅਨਾਦਿਪ੍ਰਵਾਹਰੂਪਸੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਪੁਦ੍ਗਲ ਸਂਸ਼੍ਲੇਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ੍ਵਯਂ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਉਸਕੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤਪਨਾ ਹੈ — ਜੋ ਕਿ (ਸਂਯੁਕ੍ਤਪਨਾ) ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਕਾ ਹੇਤੁ ਹੈ, ਔਰ ਵਿਭਕ੍ਤ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਸ਼ਟ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਸਮੁਦਾਯ ਵਹ ਲੋਕ ਹੈ . ਜੀਵ ਉਸੇ (ਅਪਨੀ) ਅਚਿਨ੍ਤ੍ਯ ਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਜੀਵਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯ ਹੈਂ ਔਰ ਜੀਵ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਜ੍ਞੇਯ ਹੈ . ਉਸ ਜੀਵਕੋ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਸ੍ਵਰੂਪਭੂਤ ਹੋਨੇਸੇ ਜੋ ਕਭੀ ਨਸ਼੍ਟ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯਜੀਵਤ੍ਵ ਸਦਾ ਹੀ ਹੈ . ਉਸ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਜੀਵਤ੍ਵਕਾ ਕਾਰਣ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ ਅਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿ ਹੈ . ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯਜੀਵਤ੍ਵ ਜੀਵਕੇ ਸਦਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ, ਸਂਸਾਰ ਦਸ਼ਾਮੇਂ ਸ੍ਵਯਂ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਸਂਬਂਧਸੇ ਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਹੈ, ਔਰ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵ ਭੀ ਹੈ . ਉਸ ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਕੋ ਕਾਰਣਰੂਪ ਜੋ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤਪਨਾ ਉਸਸੇ ਜੀਵਕੋ ਭਿਨ੍ਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹਿਯੇ ..੧੪੫..

ਅਬ, ਪ੍ਰਾਣ ਕੌਨ – ਕੌਨਸੇ ਹੈਂ, ਸੋ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ : — ਪ੍ਰ. ੩੭

Page 290 of 513
PDF/HTML Page 323 of 546
single page version

ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨਰਸਨਘ੍ਰਾਣਚਕ੍ਸ਼ੁਃਸ਼੍ਰੋਤ੍ਰਪਂਚਕਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਾਣਾਃ, ਕਾਯਵਾਙ੍ਮਸ੍ਤ੍ਰਯਂ ਬਲਪ੍ਰਾਣਾਃ, ਭਵ- ਧਾਰਣਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਯੁਃਪ੍ਰਾਣਃ, ਉਦਂਚਨਨ੍ਯਂਚਨਾਤ੍ਮਕੋ ਮਰੁਦਾਨਪਾਨਪ੍ਰਾਣਃ ..੧੪੬..

ਅਥ ਪ੍ਰਾਣਾਨਾਂ ਨਿਰੁਕ੍ਤ੍ਯਾ ਜੀਵਤ੍ਵਹੇਤੁਤ੍ਵਂ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਤ੍ਵਂ ਚ ਸੂਤ੍ਰਯਤਿ — ਅਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥਾਦ੍ਵਿਪਰੀਤਃ ਸਾਦ੍ਯਨ੍ਤ ਆਯੁਃਪ੍ਰਾਣਃ, ਉਚ੍ਛ੍ਵਾਸਨਿਸ਼੍ਵਾਸਜਨਿਤਖੇਦਰਹਿਤਾ- ਚ੍ਛੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਾਤ੍ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਆਨਪਾਨਪ੍ਰਾਣਃ . ਏਵਮਾਯੁਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਬਲੋਚ੍ਛ੍ਵਾਸਰੂਪੇਣਾਭੇਦਨਯੇਨ ਜੀਵਾਨਾਂ ਸਂਬਨ੍ਧਿਨਸ਼੍ਚਤ੍ਵਾਰਃ ਪ੍ਰਾਣਾ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਤੇ ਚ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਯੇਨ ਜੀਵਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਾ ਭਾਵਯਿਤਵ੍ਯਾ ਇਤਿ ..੧੪੬.. ਅਥ ਤ ਏਵ ਪ੍ਰਾਣਾ ਭੇਦਨਯੇਨ ਦਸ਼ਵਿਧਾ ਭਵਨ੍ਤੀਤ੍ਯਾਵੇਦਯਤਿ —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਾਣਃ ਚ ] ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਾਣ, [ਤਥਾ ਬਲਪ੍ਰਾਣਃ ] ਬਲਪ੍ਰਾਣ, [ਤਥਾ ਚ ਆਯੁਃਪ੍ਰਾਣ: ] ਆਯੁਪ੍ਰਾਣ [ਚ ] ਔਰ [ਆਨਪਾਨਪ੍ਰਾਣਃ ] ਸ਼੍ਵਾਸੋਚ੍ਛ੍ਵਾਸ ਪ੍ਰਾਣ — [ਤੇ ] ਯੇ (ਚਾਰ) [ਜੀਵਾਨਾਂ ] ਜੀਵੋਂਕੇ [ਪ੍ਰਾਣਾਃ ] ਪ੍ਰਾਣ [ਭਵਨ੍ਤਿ ] ਹੈਂ ..੧੪੬..

ਟੀਕਾ : — ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨ, ਰਸਨਾ, ਘ੍ਰਾਣ, ਚਕ੍ਸ਼ੁ ਔਰ ਸ਼੍ਰੋਤ੍ਰ — ਯਹ ਪਾਁਚ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਾਣ ਹੈਂ; ਕਾਯ, ਵਚਨ ਔਰ ਮਨ, — ਯਹ ਤੀਨ ਬਲਪ੍ਰਾਣ ਹੈਂ, ਭਵ ਧਾਰਣਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯਕੀ ਸ੍ਥਿਤਿਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ) ਆਯੁਪ੍ਰਾਣ ਹੈ; ਨੀਚੇ ਔਰ ਊ ਪਰ ਜਾਨਾ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ ਐਸੀ ਵਾਯੁ (ਸ਼੍ਵਾਸ) ਸ਼੍ਵਾਸੋਚ੍ਛ੍ਵਾਸ ਪ੍ਰਾਣ ਹੈ ..੧੪੬..

ਅਬ, ਵ੍ਯੁਤ੍ਪਤ੍ਤਿਸੇ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੋ ਜੀਵਤ੍ਵਕਾ ਹੇਤੁਪਨਾ ਔਰ ਉਨਕਾ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਪਨਾ ਸੂਤ੍ਰ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰਾਣ ਜੀਵਤ੍ਵਕੇ ਹੇਤੁ ਹੈ ਐਸਾ ਵ੍ਯੁਤ੍ਪਤ੍ਤਿਸੇ ਦਰਸ਼ਾਤੇ ਹੈਂ ਤਥਾ ਪ੍ਰਾਣ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਹੈਂ ਐਸਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ) : —

Page 291 of 513
PDF/HTML Page 324 of 546
single page version

ਪ੍ਰਾਣਸਾਮਾਨ੍ਯੇਨ ਜੀਵਤਿ ਜੀਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ਜੀਵਿਤਵਾਂਸ਼੍ਚ ਪੂਰ੍ਵਮਿਤਿ ਜੀਵਃ . ਏਵਮਨਾਦਿ- ਸਂਤਾਨਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਤਯਾ ਤ੍ਰਿਸਮਯਾਵਸ੍ਥਤ੍ਵਾਤ੍ਪ੍ਰਾਣਸਾਮਾਨ੍ਯਂ ਜੀਵਸ੍ਯ ਜੀਵਤ੍ਵਹੇਤੁਰਸ੍ਤ੍ਯੇਵ . ਤਥਾਪਿ ਤਨ੍ਨ ਜੀਵਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਮਵਾਪ੍ਨੋਤਿ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ..੧੪੭..

ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਪ੍ਰਾਣਃ ਪਞ੍ਚਵਿਧਃ, ਤ੍ਰਿਧਾ ਬਲਪ੍ਰਾਣਃ, ਪੁਨਸ਼੍ਚੈਕ ਆਨਪਾਨਪ੍ਰਾਣਃ, ਆਯੁਃਪ੍ਰਾਣਸ਼੍ਚੇਤਿ ਭੇਦੇਨ ਦਸ਼ ਪ੍ਰਾਣਾਸ੍ਤੇਪਿ ਚਿਦਾਨਨ੍ਦੈਕਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਨੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਭਿਨ੍ਨਾ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਾ ਇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..“੧੨.. ਅਥ ਪ੍ਰਾਣਸ਼ਬ੍ਦਵ੍ਯੁਤ੍ਪਤ੍ਤ੍ਯਾ ਜੀਵਸ੍ਯ ਜੀਵਤ੍ਵਂ ਪ੍ਰਾਣਾਨਾਂ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਵਰੂਪਤ੍ਵਂ ਚ ਨਿਰੂਪਯਤਿ — ਪਾਣੇਹਿਂ ਚਦੁਹਿਂ ਜੀਵਦਿ ਯਦ੍ਯਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸਤ੍ਤਾਚੈਤਨ੍ਯਸੁਖਬੋਧਾਦਿਸ਼ੁਦ੍ਧਭਾਵਪ੍ਰਾਣੈਰ੍ਜੀਵਤਿ ਤਥਾਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਵਰ੍ਤਮਾਨਕਾਲੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਭਾਵ- ਰੂਪੈਸ਼੍ਚਤੁਰ੍ਭਿਰਸ਼ੁਦ੍ਧਪ੍ਰਾਣੈਰ੍ਜੀਵਤਿ ਜੀਵਿਸ੍ਸਦਿ ਜੀਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ਭਾਵਿਕਾਲੇ ਜੋ ਹਿ ਜੀਵਿਦੋ ਯੋ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਜੀਵਿਤਃ ਪੁਵ੍ਵਂ ਪੂਰ੍ਵਕਾਲੇ ਸੋ ਜੀਵੋ ਸ ਜੀਵੋ ਭਵਤਿ . ਤੇ ਪਾਣਾ ਤੇ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਾਃ ਪ੍ਰਾਣਾਃ ਪੋਗ੍ਗਲਦਵ੍ਵੇਹਿਂ ਣਿਵ੍ਵਤ੍ਤਾ ਉਦਯਾਗਤ- ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਣਾ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਾ ਇਤਿ . ਤਤ ਏਵ ਕਾਰਣਾਤ੍ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਪਰੀਤਾਦਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਸੁਖ-

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਃ ਹਿ ] ਜੋ [ਚਤੁਰ੍ਭਿਃ ਪ੍ਰਾਣੈਃ ] ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ [ਜੀਵਤਿ ] ਜੀਤਾ ਹੈ, [ਜੀਵਿਸ਼੍ਯਤਿ ] ਜਿਯੇਗਾ [ਜੀਵਿਤਃ ਪੂਰ੍ਵਂ ] ਔਰ ਪਹਲੇ ਜੀਤਾ ਥਾ, [ਸਃ ਜੀਵਃ ] ਵਹ ਜੀਵ ਹੈ . [ਪੁਨਃ ] ਫਿ ਰ ਭੀ [ਪ੍ਰਾਣਾਃ ] ਪ੍ਰਾਣ ਤੋ [ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯੈਃ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਾਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ (ਰਚਿਤ) ਹੈਂ ..੧੪੭..

ਟੀਕਾ : — (ਵ੍ਯੁਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕੇ ਅਨੁਸਾਰ) ਪ੍ਰਾਣਸਾਮਾਨ੍ਯਸੇ ਜੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਯੇਗਾ, ਔਰ ਪਹਲੇ ਜੀਤਾ ਥਾ, ਵਹ ਜੀਵ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਪ੍ਰਾਣਸਾਮਾਨ੍ਯ) ਅਨਾਦਿ ਸਂਤਾਨਰੂਪ (-ਪ੍ਰਵਾਹਰੂਪ)ਸੇ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇਸੇ (ਸਂਸਾਰਦਸ਼ਾਮੇਂ) ਤ੍ਰਿਕਾਲ ਸ੍ਥਾਯੀ ਹੋਨੇਸੇ ਪ੍ਰਾਣਸਾਮਾਨ੍ਯ ਜੀਵਕੇ ਜੀਵਤ੍ਵਕਾ ਹੇਤੁ ਹੈ ਹੀ . ਤਥਾਪਿ ਵਹ (ਪ੍ਰਾਣ ਸਾਮਾਨ੍ਯ) ਜੀਵਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ — ਰਚਿਤ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਯਦ੍ਯਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਜੀਵ ਸਦਾ ਹੀ ਭਾਵਪ੍ਰਾਣਸੇ ਜੀਤਾ ਹੈ, ਤਥਾਪਿ ਸਂਸਾਰਦਸ਼ਾਮੇਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਉਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਜੀਵਿਤ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ . ਐਸਾ

ਜੇ ਚਾਰ ਪ੍ਰਾਣੇ ਜੀਵਤੋ ਪੂਰ੍ਵੇ, ਜੀਵੇ ਛੇ, ਜੀਵਸ਼ੇ, ਤੇ ਜੀਵ ਛੇ; ਪਣ ਪ੍ਰਾਣ ਤੋ ਪੁਦ੍ਗਲਦਰਵਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਛੇ. ੧੪੭.

Page 292 of 513
PDF/HTML Page 325 of 546
single page version

ਯਤੋ ਮੋਹਾਦਿਭਿਃ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਭਿਰ੍ਬਦ੍ਧਤ੍ਵਾਜ੍ਜੀਵਃ ਪ੍ਰਾਣਨਿਬਦ੍ਧੋ ਭਵਤਿ, ਯਤਸ਼੍ਚ ਪ੍ਰਾਣਨਿਬਦ੍ਧਤ੍ਵਾਤ੍ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਫਲਮੁਪਭੁਂਜਾਨਃ ਪੁਨਰਪ੍ਯਨ੍ਯੈਃ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਭਿਰ੍ਬਧ੍ਯਤੇ, ਤਤਃ ਵੀਰ੍ਯਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਗੁਣਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਾ ਭਾਵਯਿਤਵ੍ਯਾ ਇਤਿ ਭਾਵਃ ..੧੪੭.. ਅਥ ਪ੍ਰਾਣਾਨਾਂ ਯਤ੍ਪੂਰ੍ਵ- ਸੂਤ੍ਰੋਦਿਤਂ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਤ੍ਵਂ ਤਦੇਵ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ — ਜੀਵੋ ਪਾਣਣਿਬਦ੍ਧੋ ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਤਾ ਚਤੁਰ੍ਭਿਃ ਪ੍ਰਾਣੈਰ੍ਨਿਬਦ੍ਧਃ ਸਂਬਦ੍ਧੋ ਭਵਤਿ . ਕਥਂਭੂਤਃ ਸਨ੍ . ਬਦ੍ਧੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਲਕ੍ਸ਼ਣਮੋਕ੍ਸ਼ਾਦ੍ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣੈਰ੍ਬਦ੍ਧਃ . ਕੈਰ੍ਬਦ੍ਧਃ . ਮੋਹਾਦਿਏਹਿਂ ਕਮ੍ਮੇਹਿਂ ਮੋਹਨੀਯਾਦਿਕਰ੍ਮਭਿਰ੍ਬਦ੍ਧਸ੍ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਯਤੇ ਮੋਹਾਦਿਕਰ੍ਮਭਿਰ੍ਬਦ੍ਧਃ ਸਨ੍ ਪ੍ਰਾਣਨਿਬਦ੍ਧੋ ਭਵਤਿ, ਨ ਚ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਰਹਿਤ ਇਤਿ . ਤਤ ਏਵ ਜ੍ਞਾਯਤੇ ਪ੍ਰਾਣਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮੋਦਯਜਨਿਤਾ ਇਤਿ . ਤਥਾਵਿਧਃ ਸਨ੍ ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ . ਉਵਭੁਂਜਦਿ ਕਮ੍ਮਫਲਂ ਪਰਮਸਮਾਧਿਸਮੁਤ੍ਪਨ੍ਨਨਿਤ੍ਯਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤਭੋਜਨਮਲਭਮਾਨਃ ਸਨ੍ ਕਟੁਕਵਿਸ਼ਸਮਾਨਮਪਿ ਕਰ੍ਮਫਲਮੁਪਭੁਙ੍ਕ੍ਤੇ . ਬਜ੍ਝਦਿ ਅਣ੍ਣੇਹਿਂ ਕਮ੍ਮੇਹਿਂ ਤਤ੍ਕਰ੍ਮਫਲਮੁਪਭੁਞ੍ਜਾਨਃ ਸਨ੍ਨਯਂ ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਮਰਹਿਤਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਸਦ੍ਰੁਸ਼ੈਰਨ੍ਯਕਰ੍ਮਭਿਰ੍ਨਵਤਰਕਰ੍ਮਭਿਰ੍ਬਧ੍ਯਤੇ . ਯਤਃ ਕਾਰਣਾਤ੍ਕਰ੍ਮਫਲਂ ਭੁਞ੍ਜਾਨੋ ਨਵਤਰ ਕਰ੍ਮਾਣਿ ਬਧ੍ਨਾਤਿ, ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ ਵੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਾਣ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਿਂਚਿਤ੍ ਮਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਪੁਦ੍ਗਲ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਨਿਰ੍ਮਿਤ ਹੈਂ ..੧੪੭..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਮੋਹਾਦਿਕੈਃ ਕਰ੍ਮਭਿਃ ] ਮੋਹਾਦਿਕ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ [ਬਦ੍ਧਃ ] ਬਁਧਾ ਹੁਆ ਹੋਨੇਸੇ [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਪ੍ਰਾਣਨਿਬਦ੍ਧਃ ] ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਕਰ੍ਮਫਲਂ ਉਪਭੁਂਜਾਨਃ ] ਕਰ੍ਮਫਲਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ [ਅਨ੍ਯੈਃ ਕਰ੍ਮਭਿਃ ] ਅਨ੍ਯ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ [ਬਧ੍ਯਤੇ ] ਬਁਧਤਾ ਹੈ ..੧੪੮..

ਟੀਕਾ : — (੧) ਮੋਹਾਦਿਕ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਬਁਧਾ ਹੁਆ ਹੋਨੇਸੇ ਜੀਵ ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ (੨) ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਸਂਯੁਕ੍ਤ ਹੋਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮਫਲਕੋ (ਮੋਹੀ – ਰਾਗੀ – ਦ੍ਵੇਸ਼ੀ ਜੀਵ ਮੋਹ – ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ਪੂਰ੍ਵਕ) ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ ਪੁਨਃ ਭੀ ਅਨ੍ਯ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਬਂਧਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ

Page 293 of 513
PDF/HTML Page 326 of 546
single page version

ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਕਾਰ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਕਾਰਣਤ੍ਵਾਚ੍ਚ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਾ ਏਵ ਪ੍ਰਾਣਾ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਨ੍ਤੇ ..੧੪੮..

ਅਬ, ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੇ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮਕਾ ਕਾਰਣਪਨਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰਾਣ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮਕੇ ਕਾਰਣ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈਂ ਵਹ) ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਮੋਹਪ੍ਰਦ੍ਵੇਸ਼ਾਭ੍ਯਾਂ ] ਮੋਹ ਔਰ ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਜੀਵਯੋਃ ] ਜੀਵੋਂਕੇ (-ਸ੍ਵਜੀਵਕੇ ਤਥਾ ਪਰਜੀਵਕੇ) [ਪ੍ਰਾਣਾਬਾਧਂ ਕਰੋਤਿ ] ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੋ ਬਾਧਾ ਪਹੁਁਚਾਤੇ ਹੈਂ, [ਸਃ ਹਿ ] ਤੋ ਪੂਰ੍ਵਕਥਿਤ [ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਭਿਃ ਬਂਧਃ ] ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕ ਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਬਂਧ [ਭਵਤਿ ] ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੪੯..

Page 294 of 513
PDF/HTML Page 327 of 546
single page version

ਪ੍ਰਾਣੈਰ੍ਹਿ ਤਾਵਜ੍ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਮਫਲਮੁਪਭੁਂਕ੍ਤੇ; ਤਦੁਪਭੁਂਜਾਨੋ ਮੋਹਪ੍ਰਦ੍ਵੇਸ਼ਾਵਾਪ੍ਨੋਤਿ; ਤਾਭ੍ਯਾਂ ਸ੍ਵਜੀਵ- ਪਰਜੀਵਯੋਃ ਪ੍ਰਾਣਾਬਾਧਂ ਵਿਦਧਾਤਿ . ਤਦਾ ਕਦਾਚਿਤ੍ਪਰਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਾਣਾਨਾਬਾਧ੍ਯ ਕਦਾਚਿਦਨਾਬਾਧ੍ਯ ਸ੍ਵਸ੍ਯ ਭਾਵਪ੍ਰਾਣਾਨੁਪਰਕ੍ਤਤ੍ਵੇਨ ਬਾਧਮਾਨੋ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦੀਨਿ ਕਰ੍ਮਾਣਿ ਬਧ੍ਨਾਤਿ . ਏਵਂ ਪ੍ਰਾਣਾਃ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਕਾਰਣਤਾਮੁਪਯਾਨ੍ਤਿ ..੧੪੯..

ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਵਰੂਪਂ ਸ੍ਵਕੀਯਸ਼ੁਦ੍ਧਪ੍ਰਾਣਂ ਹਨ੍ਤਿ, ਪਸ਼੍ਚਾਦੁਤ੍ਤਰਕਾਲੇ ਪਰਪ੍ਰਾਣਘਾਤੇ ਨਿਯਮੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ..੧੪੯.. ਅਥੇਨ੍ਦ੍ਰਿ- ਯਾਦਿਪ੍ਰਾਣੋਤ੍ਪਤ੍ਤੇਰਨ੍ਤਰਙ੍ਗਹੇਤੁਮੁਪਦਿਸ਼ਤਿ — ਆਦਾ ਕਮ੍ਮਮਲਿਮਸੋ ਅਯਮਾਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਭਾਵਕਰ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਨੋਕਰ੍ਮ- ਮਲਰਹਿਤਤ੍ਵੇਨਾਤ੍ਯਨ੍ਤਨਿਰ੍ਮਲੋਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣਾਨਾਦਿਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਨ੍ਮਲੀਮਸੋ ਭਵਤਿ . ਤਥਾਭੂਤਃ ਸਨ੍ ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ . ਧਰੇਦਿ ਪਾਣੇ ਪੁਣੋ ਪੁਣੋ ਅਣ੍ਣੇ ਧਾਰਯਤਿ ਪ੍ਰਾਣਾਨ੍ ਪੁਨਃਪੁਨਃ ਅਨ੍ਯਾਨ੍ਨਵਤਰਾਨ੍ . ਯਾਵਤ੍ਕਿਮ੍ . ਣ ਚਯਦਿ

ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਪ੍ਰਾਣੋਂਸੇ ਜੀਵ ਕਰ੍ਮਫਲਕੋ ਭੋਗਤਾ ਹੈ; ਉਸੇ ਭੋਗਤਾ ਹੁਆ ਮੋਹ ਤਥਾ ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਮੋਹ ਤਥਾ ਦ੍ਵੇਸ਼ਸੇ ਸ੍ਵਜੀਵ ਤਥਾ ਪਰਜੀਵਕੇ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੋ ੧ਬਾਧਾ ਪਹੁਁਚਾਤਾ ਹੈ . ਵਹਾਁ ਕਦਾਚਿਤ੍ (-ਕਿਸੀ ਸਮਯ) ਪਰਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੋ ਬਾਧਾ ਪਹੁਁਚਾਕਰ ਔਰ ਕਦਾਚਿਤ੍ (ਪਰਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੋ) ਬਾਧਾ ਨ ਪਹੁਁਚਾਕਰ, ਅਪਨੇ ਭਾਵਪ੍ਰਾਣੋਂਕੋ ਤੋ ੨ਉਪਰਕ੍ਤਪਨੇਸੇ (ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੀ) ਬਾਧਾ ਪਹੁਁਚਾਤਾ ਹੁਆ ਜੀਵ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿ ਕਰ੍ਮੋਂਕੋ ਬਾਁਧਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਾਣ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਕਾਰਣਪਨੇਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ..੧੪੯..

ਅਬ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੀ ਸਂਤਤਿਕੀ (-ਪ੍ਰਵਾਹਕੀ – ਪਰਮ੍ਪਰਾਕੀ) ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਅਨ੍ਤਰਂਗ ਹੇਤੁ ਸੂਤ੍ਰ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : — ੧. ਬਾਧਾ = ਪੀਡਾ, ਉਪਦ੍ਰਵ, ਵਿਘ੍ਨ . ੨. ਉਪਰਕ੍ਤਪਨਾ = ਮਲਿਨਪਨਾ; ਵਿਕਾਰੀਪਨਾ; ਮੋਹਾਦਿਪਰਿਣਾਮਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨਾ . [ਜੈਸੇ ਕੋਈ ਪੁਰੁਸ਼ ਤਪ੍ਤ ਲੋਹੇਕੇ

Page 295 of 513
PDF/HTML Page 328 of 546
single page version

ਯੇਯਮਾਤ੍ਮਨਃ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਪ੍ਰਾਣਾਨਾਂ ਸਂਤਾਨੇਨ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਃ, ਤਸ੍ਯਾ ਅਨਾਦਿਪੌਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਮੂਲਂ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿਮਮਤ੍ਵਰੂਪਮੁਪਰਕ੍ਤਤ੍ਵਮਨ੍ਤਰਂਗੋ ਹੇਤੁਃ ..੧੫੦..

ਜਾਵ ਮਮਤ੍ਤਿਂ ਨਿਸ੍ਨੇਹਚਿਚ੍ਚਮਤ੍ਕਾਰਪਰਿਣਤੇਰ੍ਵਿਪਰੀਤਾਂ ਮਮਤਾਂ ਯਾਵਤ੍ਕਾਲਂ ਨ ਤ੍ਯਜਤਿ . ਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ . ਦੇਹਪਧਾਣੇਸੁ ਵਿਸਯੇਸੁ ਦੇਹਵਿਸ਼ਯਰਹਿਤਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਪ੍ਰਕਾਸ਼ਪਰਿਣਤੇਃ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤੇਸ਼ੁ ਦੇਹਪ੍ਰਧਾਨੇਸ਼ੁ ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯੇਸ਼੍ਵਿਤਿ . ਤਤਃ ਸ੍ਥਿਤਮੇਤਤ੍ — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪ੍ਰਾਣੋਤ੍ਪਤ੍ਤੇਰ੍ਦੇਹਾਦਿਮਮਤ੍ਵਮੇਵਾਨ੍ਤਰਙ੍ਗਕਾਰਣਮਿਤਿ ..੧੫੦.. ਅਥੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪ੍ਰਾਣਾਨਾਮਭ੍ਯਨ੍ਤਰਂ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਰਣਮਾਵੇਦਯਤਿ — ਜੋ ਇਂਦਿਯਾਦਿਵਿਜਈ ਭਵੀਯ ਯਃ ਕਰ੍ਤਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮੋਤ੍ਥਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤਸਂਤੋਸ਼ਬਲੇਨ ਜਿਤੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਤ੍ਵੇਨ ਨਿਃਕਸ਼ਾਯਨਿਰ੍ਮਲਾਨੁਭੂਤਿਬਲੇਨ ਕਸ਼ਾਯਜਯੇਨ ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਵਿਜਯੀ ਭੂਤ੍ਵਾ ਉਵਓਗਮਪ੍ਪਗਂ ਝਾਦਿ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਾਵਤ੍ ] ਜਬ ਤਕ [ਦੇਹਪ੍ਰਧਾਨੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ] ਦੇਹਪ੍ਰਧਾਨ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ [ਮਮਤ੍ਵਂ ] ਮਮਤ੍ਵਕੋ [ਨ ਤ੍ਯਜਤਿ ] ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ, [ਕਰ੍ਮਮਲੀਮਸਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਤਬ ਤਕ ਕਰ੍ਮਸੇ ਮਲਿਨ ਆਤ੍ਮਾ [ਪੁਨਃ ਪੁਨਃ ] ਪੁਨਃ – ਪੁਨਃ [ਅਨ੍ਯਾਨ੍ ਪ੍ਰਾਣਾਨ੍ ] ਅਨ੍ਯ – ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੋ [ਧਾਰਯਤਿ ] ਧਾਰਣ ਕਰਤਾ ਹੈ ..੧੫੦..

ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਇਸ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੀ ਸਂਤਾਨਰੂਪ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਹੈ, ਉਸਕਾ ਅਨ੍ਤਰਂਗ ਹੇਤੁ ਸ਼ਰੀਰਾਦਿਕਾ ਮਮਤ੍ਵਰੂਪ ਉਪਰਕ੍ਤਪਨਾ ਹੈ, ਜਿਸਕਾ ਮੂਲ (-ਨਿਮਿਤ੍ਤ) ਅਨਾਦਿ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਾਣੋਂਕੀ ਪਰਮ੍ਪਰਾ ਚਲਤੇ ਰਹਨੇਕਾ ਅਨ੍ਤਰਂਗ ਕਾਰਣ ਅਨਾਦਿ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਜੀਵਕਾ ਵਿਕਾਰੀ ਪਰਿਣਮਨ ਹੈ . ਜਬਤਕ ਜੀਵ ਦੇਹਾਦਿ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੇ ਮਮਤ੍ਵਰੂਪ ਵਿਕਾਰੀ ਪਰਿਣਮਨਕੋ ਨਹੀਂ ਛੋੜਤਾ ਤਬ ਤਕ ਉਸਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਪੁਨਃ – ਪੁਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮ ਬਁਧਤੇ ਰਹਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਉਸਸੇ ਪੁਨਃ – ਪੁਨਃ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਾਣੋਂਕਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੋਤਾ ਰਹਤਾ ਹੈ ..੧੫੦..

Page 296 of 513
PDF/HTML Page 329 of 546
single page version

ਪੁਦ੍ਗਲਪ੍ਰਾਣਸਂਤਤਿਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤੇਰਨ੍ਤਰਂਗੋ ਹੇਤੁਰ੍ਹਿ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਕਰ੍ਮਮੂਲਸ੍ਯੋਪਰਕ੍ਤਤ੍ਵਸ੍ਯਾਭਾਵਃ . ਸ ਤੁ ਸਮਸ੍ਤੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਿਜਯਿਨੋ ਭੂਤ੍ਵਾ ਸਮਸ੍ਤੋਪਾਸ਼੍ਰਯਾਨੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤਸ੍ਯ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣੇ- ਰਿਵਾਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਮੁਪਯੋਗਮਾਤ੍ਰਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਸੁਨਿਸ਼੍ਚਲਂ ਕੇਵਲਮਧਿਵਸਤਃ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਇਦਮਤ੍ਰ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਂ — ਆਤ੍ਮਨੋਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਭਕ੍ਤਤ੍ਵਸਿਦ੍ਧਯੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਹੇਤਵਃ ਪੁਦ੍ਗਲਪ੍ਰਾਣਾ ਏਵਮੁਚ੍ਛੇਤ੍ਤਵ੍ਯਾਃ ..੧੫੧.. ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨੋਪਯੋਗਂ ਨਿਜਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧ੍ਯਾਯਤਿ, ਕਮ੍ਮੇਹਿਂ ਸੋ ਣ ਰਜ੍ਜਦਿ ਕਰ੍ਮਭਿਸ਼੍ਚਿਚ੍ਚਮਤ੍ਕਾਰਾਤ੍ਮਨਃ ਪ੍ਰਤਿਬਨ੍ਧ- ਕੈਰ੍ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਭਿਃ ਸ ਨ ਰਜ੍ਯਤੇ, ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ . ਕਿਹ ਤਂ ਪਾਣਾ ਅਣੁਚਰਂਤਿ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਾਭਾਵੇ ਸਤਿ ਤਂ ਪੁਰੁਸ਼ਂ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਃ ] ਜੋ [ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਵਿਜਯੀਭੂਤ੍ਵਾ ] ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਕਾ ਵਿਜਯੀ ਹੋਕਰ [ਉਪਯੋਗਂ ਆਤ੍ਮਕਂ ] ਉਪਯੋਗਮਾਤ੍ਰ ਆਤ੍ਮਾਕਾ [ਧ੍ਯਾਯਤਿ ] ਧ੍ਯਾਨ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਸਃ ] ਵਹ [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ] ਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਨ ਰਜ੍ਯਤੇ ] ਰਂਜਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; [ਤਂ ] ਉਸੇ [ਪ੍ਰਾਣਾਃ ] ਪ੍ਰਾਣ [ਕਥਂ ] ਕੈਸੇ [ਅਨੁਚਰਂਤਿ ] ਅਨੁਸਰੇਂਗੇ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਸਕੇ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .) ..੧੫੧..

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਪ੍ਰਾਣੋਂਕੇ ਸਂਤਤਿਕੀ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਅਨ੍ਤਰਙ੍ਗ ਹੇਤੁ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮ ਜਿਸਕਾ ਕਾਰਣ ( – ਨਿਮਿਤ੍ਤ) ਹੈ ਐਸੇ ੧ਉਪਰਕ੍ਤਪਨੇਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ . ਔਰ ਵਹ ਅਭਾਵ ਜੋ ਜੀਵ ਸਮਸ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਕ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਣਤਿਕਾ ਵਿਜਯੀ ਹੋਕਰ, (ਅਨੇਕ ਵਰ੍ਣੋਵਾਲੇ) ੨ਆਸ਼੍ਰਯਾਨੁਸਾਰ ਸਾਰੀ ਪਰਿਣਤਿਸੇ ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤ (ਪ੍ਰੁਥਕ੍, ਅਲਗ) ਹੁਏ ਸ੍ਫ ਟਿਕ ਮਣਿਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗਮਾਤ੍ਰ ਅਕੇਲੇ ਆਤ੍ਮਾਮੇਂ ਸੁਨਿਸ਼੍ਚਲਤਯਾ ਵਸਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਜੀਵਕੇ ਹੋਤਾ ਹੈ .

ਯਹਾਁ ਯਹ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯ ਹੈ ਕਿ — ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਭਕ੍ਤਤਾ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਕੇ ਹੇਤੁਭੂਤ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਪ੍ਰਾਣ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਚ੍ਛੇਦ ਕਰਨੇਯੋਗ੍ਯ ਹੈਂ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੈਸੇ ਅਨੇਕ ਰਂਗਯੁਕ੍ਤ ਆਸ਼੍ਰਯਭੂਤ ਵਸ੍ਤੁਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ (ਸ੍ਫ ਟਿਕ ਮਣਿਕਾ) ਅਨੇਕਰਂਗੀ ਪਰਿਣਮਨ ਹੈ ਉਸਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੁਯੇ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿਕੇ ਉਪਰਕ੍ਤਪਨੇਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਅਨੇਕਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਕਰ੍ਮ ਵ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜੋ (ਆਤ੍ਮਾਕਾ) ਅਨੇਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਵਿਕਾਰੀ ਪਰਿਣਮਨ ਹੈ ਉਸਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਵ੍ਯਾਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੁਯੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ( – ਜੋ ਏਕ ਉਪਯੋਗਮਾਤ੍ਰ ੧. ਉਪਰਕ੍ਤਪਨਾ = ਵਿਕ੍ਰੁਤਪਨਾ; ਮਲਿਨਪਨਾ; ਰਂਜਿਤਪਨਾ; ਉਪਰਾਗਯੁਕ੍ਤਪਨਾ, (ਉਪਰਾਗਕੇ ਅਰ੍ਥਕੇ ਲਿਯੇ ਗਾਥਾ ੧੨੬ਕਾ

ਫੁ ਟਨੋਟ ਦੇਖੋ]) ੨. ਆਸ਼੍ਰਯ = ਜਿਸਮੇਂ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿ ਰਖਾ ਹੋ ਵਹ ਵਸ੍ਤੁ .

Page 297 of 513
PDF/HTML Page 330 of 546
single page version

ਅਥ ਪੁਨਰਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਭਕ੍ਤਤ੍ਵਸਿਦ੍ਧਯੇ ਗਤਿਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਹੇਤੁਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਵਰੂਪ- ਮੁਪਵਰ੍ਣਯਤਿ —

ਹੇਤੁ ਐਸੀ ਜੋ ਗਤਿਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (ਦੇਵ – ਮਨੁਸ਼੍ਯਾਦਿ) ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਚਿਤਸ੍ਯ ਅਰ੍ਥਸ੍ਯ ਹਿ ] ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਅਰ੍ਥਕਾ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ) [ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰੇ ਸਂਭੂਤਃ ] ਅਨ੍ਯ ਅਰ੍ਥਮੇਂ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ [ਅਰ੍ਥਃ ] ਜੋ ਅਰ੍ਥ (-ਭਾਵ) [ਸ ਪਰ੍ਯਾਯਃ ] ਵਹ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ — [ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਪ੍ਰਭੇਦੈਃ ] ਕਿ ਜੋ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿ ਭੇਦੋਂ ਸਹਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ ..੧੫੨..

Page 298 of 513
PDF/HTML Page 331 of 546
single page version

ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਚਿਤਸ੍ਯੈਕਸ੍ਯਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਏਵਾਨ੍ਯ- ਸ੍ਮਿਨ੍ਨਰ੍ਥੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਰੂਪਤਯਾ ਸਂਭਾਵਿਤਾਤ੍ਮਲਾਭੋਰ੍ਥੋਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕਃ ਪਰ੍ਯਾਯਃ . ਸ ਖਲੁ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲਾਨ੍ਤਰ ਇਵ ਜੀਵਸ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲੇ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤਯਾ ਸਮੁਪਜਾਯਮਾਨਃ ਸਂਭਾਵ੍ਯਤ ਏਵ . ਉਪਪਨ੍ਨਸ਼੍ਚੈਵਂਵਿਧਃ ਪਰ੍ਯਾਯਃ, ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਾਤ੍ਮਤ੍ਵੇਨ ਕੇਵਲਜੀਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਮਾਤ੍ਰਸ੍ਯੈਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਯਾ- ਸ੍ਖਲਿਤਸ੍ਯਾਨ੍ਤਰਵਭਾਸਨਾਤ੍ ..੧੫੨..

ਅਥ ਪਰ੍ਯਾਯਵ੍ਯਕ੍ਤੀਰ੍ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ — ਪ੍ਰਥਮਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਨ੍ਤਰਾਧਿਕਾਰੇ ਸਮੁਦਾਯਪਾਤਨਿਕਾ . ਤਦ੍ਯਥਾ — ਅਥ ਪੁਨਰਪਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਭੇਦਭਾਵਨਾਰ੍ਥਂ ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਂ ਵ੍ਯਵਹਾਰਜੀਵਤ੍ਵਹੇਤੁਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ — ਅਤ੍ਥਿਤ੍ਤਣਿਚ੍ਛਿਦਸ੍ਸ ਹਿ ਚਿਦਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿ- ਤ੍ਵੇਨ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤਸ੍ਯ ਜ੍ਞਾਤਸ੍ਯ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ . ਕਸ੍ਯ . ਅਤ੍ਥਸ੍ਸ ਪਰਮਾਤ੍ਮਪਦਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਅਤ੍ਥਂਤਰਮ੍ਹਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਰ੍ਥਾਦਨ੍ਯਸ੍ਮਿਨ੍ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਕਰ੍ਮਰੂਪੇ ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਰੇ ਸਂਭੂਦੋ ਸਂਜਾਤ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਃ ਅਤ੍ਥੋ ਯੋ ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਰੂਪੋਰ੍ਥਃ, ਪਜ੍ਜਾਓ ਸੋ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਨੁਭੂਤਿਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਵਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯਾਦਨ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼ਃ ਸਨ੍ ਵਿਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯੋ ਭਵਤਿ ਸ ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਪਰ੍ਯਾਯੋ ਜੀਵਸ੍ਯ . ਕੈਃ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਜਾਤਃ . ਸਂਠਾਣਾਦਿਪ੍ਪਭੇਦੇਹਿਂ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਰਹਿਤਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣੈਃ ਸਂਸ੍ਥਾਨਸਂਹਨਨਸ਼ਰੀਰਾਦਿਪ੍ਰਭੇਦੈਰਿਤਿ ..੧੫੨.. ਅਥ ਤਾਨੇਵ ਪਰ੍ਯਾਯਭੇਦਾਨ੍ ਵ੍ਯਕ੍ਤੀਕਰੋਤਿ — ਣਰਣਾਰਯਤਿਰਿਯਸੁਰਾ

ਟੀਕਾ : — ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਏਕ ਅਰ੍ਥਕਾ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ), ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਸੇ ਹੀ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਐਸੇ ਅਨ੍ਯ ਅਰ੍ਥਮੇਂ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ) ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਰੂਪਸੇ (-ਭਿਨ੍ਨ – ਭਿਨ੍ਨ ਰੂਪਸੇ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਜੋ ਅਰ੍ਥ (-ਭਾਵ), ਵਹ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ ਵਹ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਪਰ੍ਯਾਯ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ, ਜੈਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲਕੀ ਅਨ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲਮੇਂ (ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਦੇਖੀ ਜਾਤੀ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ, ਜੀਵਕੀ ਪੁਦ੍ਗਲਮੇਂ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਸੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤਯਾ (-ਸਂਸ੍ਥਾਨ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੇ ਭੇਦ ਸਹਿਤ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਅਨੁਭਵਮੇਂ ਅਵਸ਼੍ਯ ਆਤੀ ਹੈ . ਔਰ ਐਸੀ ਪਰ੍ਯਾਯ ਉਪਪਨ੍ਨ (-ਯੋਗ੍ਯ ਘਟਿਤ, ਨ੍ਯਾਯਯੁਕ੍ਤ) ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜੋ ਕੇਵਲ ਜੀਵਕੀ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਮਾਤ੍ਰ ਹੈ ਐਸੀ ਅਸ੍ਖਲਿਤ ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਹੀ ਅਨੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੇ ਸਂਯੋਗਾਤ੍ਮਕਰੂਪਸੇ ਭੀਤਰ ਅਵਭਾਸਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਯਦ੍ਯਪਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਸਦਾ ਹੀ ਭਿਨ੍ਨ – ਭਿਨ੍ਨ ਰਹਤਾ ਹੈ ਤਥਾਪਿ, ਜੈਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੀ ਅਨ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਸਂਬਂਧਸੇ ਸ੍ਕਂਧਰੂਪ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋਤੀ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਕੀ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਂਬਂਧਸੇ ਦੇਵਾਦਿਕ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਜੀਵਕੀ ਐਸੀ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਦੇਵਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯ ਅਯੁਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਭੀਤਰ ਦੇਖਨੇ ਪਰ, ਅਨੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕਾ ਸਂਯੋਗ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ, ਜੀਵ ਕਹੀਂ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਏਕਰੂਪ ਪਰ੍ਯਾਯ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਵਹਾਁ ਭੀ ਮਾਤ੍ਰ ਜੀਵਕੀ (-ਪੁਦ੍ਗਲਪਰ੍ਯਾਯਸੇ ਭਿਨ੍ਨ-) ਅਸ੍ਖਲਿਤ (-ਅਪਨੇਸੇ ਚ੍ਯੁਤ ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੀ) ਏਕਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯ ਹੀ ਸਦਾ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਰਹਤੀ ਹੈ ..੧੫੨..

Page 299 of 513
PDF/HTML Page 332 of 546
single page version

ਨਾਰਕਸ੍ਤਿਰ੍ਯਙ੍ਮਨੁਸ਼੍ਯੋ ਦੇਵ ਇਤਿ ਕਿਲ ਪਰ੍ਯਾਯਾ ਜੀਵਾਨਾਮ੍ . ਤੇ ਖਲੁ ਨਾਮਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲ- ਵਿਪਾਕਕਾਰਣਤ੍ਵੇਨਾਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍ ਕੁਕੂਲਾਂਗਾਰਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਜਾਤਵੇਦਸਃ ਕ੍ਸ਼ੋਦਖਿਲ੍ਵ- ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਭਿਰਿਵ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਭਿਰਨ੍ਯਥੈਵ ਭੂਤਾ ਭਵਨ੍ਤਿ ..੧੫੩.. ਨਰਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਗ੍ਦੇਵਰੂਪਾ ਅਵਸ੍ਥਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਃ . ਸਂਠਾਣਾਦੀਹਿਂ ਅਣ੍ਣਹਾ ਜਾਦਾ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਭਿਰਨ੍ਯਥਾ ਜਾਤਾਃ, ਮਨੁਸ਼੍ਯਭਵੇ ਯਤ੍ਸਮਚਤੁਰਸ੍ਰਾਦਿਸਂਸ੍ਥਾਨਮੌਦਾਰਿਕਸ਼ਰੀਰਾਦਿਕਂ ਚ ਤਦਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਭਵਾਨ੍ਤਰੇਨ੍ਯਦ੍ਵਿਸਦ੍ਰਸ਼ਂ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਕਂ ਭਵਤਿ . ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤੇ ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯਾ ਅਨ੍ਯਥਾ ਜਾਤਾ ਭਿਨ੍ਨਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ; ਨ ਚ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵੇਨ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਤ੍ਰੁਣਕਾਸ਼੍ਠਪਤ੍ਰਾਕਾਰਾਦਿਭੇਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯਾਗ੍ਨੇਰਿਵ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਤਦੇਵ . ਪਜ੍ਜਾਯਾ ਜੀਵਾਣਂ ਤੇ ਚ ਨਰਨਾਰਕਾਦਯੋ ਜੀਵਾਨਾਂ ਵਿਭਾਵਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਕੈਃ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ . ਉਦਯਾਦਿਹਿਂ ਣਾਮਕਮ੍ਮਸ੍ਸ ਉਦਯਾਦਿਭਿਰ੍ਨਾਮਕਰ੍ਮਣੋ ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ਪਰਮਾਤ੍ਮਸ਼ਬ੍ਦਵਾਚ੍ਯਾਨ੍ਨਿਰ੍ਣਾਮਨਿਰ੍ਗੋਤ੍ਰਾਦਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਚ੍ਛੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦ- ਨ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼ੈਰ੍ਨਾਮਕਰ੍ਮਜਨਿਤੈਰ੍ਬਨ੍ਧੋਦਯੋਦੀਰਣਾਦਿਭਿਰਿਤਿ . ਯਤ ਏਵ ਤੇ ਕਰ੍ਮੋਦਯਜਨਿਤਾਸ੍ਤਤੋ ਜ੍ਞਾਯਤੇ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਨਰਨਾਰਕਤਿਰ੍ਯਕ੍ਸੁਰਾਃ ] ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਨਾਰਕ, ਤਿਰ੍ਯਂਚ ਔਰ ਦੇਵ — ਯੇ [ਨਾਮਕਰ੍ਮਣਃ ਉਦਯਾਦਿਭਿਃ ] ਨਾਮਕਰ੍ਮਕੇ ਉਦਯਾਦਿਕ ਕੇ ਕਾਰਣ [ਜੀਵਾਨਾਂ ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ] ਜੀਵੋਂਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ — [ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਭਿਃ ] ਜੋ ਕਿ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਅਨ੍ਯਥਾ ਜਾਤਾਃ ] ਅਨ੍ਯ – ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ..੧੫੩..

ਟੀਕਾ : — ਨਾਰਕ, ਤਿਰ੍ਯਂਚ, ਮਨੁਸ਼੍ਯ ਔਰ ਦੇਵ — ਯੇ ਜੀਵੋਂਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ . ਵੇ ਨਾਮਕਰ੍ਮਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਵਿਪਾਕਕੇ ਕਾਰਣ ਅਨੇਕ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਸਂਯੋਗਾਤ੍ਮਕ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਜੈਸੇ ਤ੍ਰੁਸ਼ਕੀ ਅਗ੍ਨਿ ਔਰ ਅਂਗਾਰ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਅਗ੍ਨਿਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਚੂਰਾ ਔਰ ਡਲੀ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਆਕਾਰੋਂਸੇ ਅਨ੍ਯ- ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਹੋਤੀ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵਕੀ ਵੇ ਨਾਰਕਾਦਿ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਸਂਸ੍ਥਾਨਾਦਿਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਅਨ੍ਯ- ਅਨ੍ਯ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ..੧੫੩..

Page 300 of 513
PDF/HTML Page 333 of 546
single page version

ਯਤ੍ਖਲੁ ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤਂ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮਰ੍ਥਨਿਸ਼੍ਚਾਯਕਮਾਖ੍ਯਾਤਂ ਸ ਖਲੁ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਭਾਵ ਏਵ, ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ . ਅਥਾਸੌ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਥਿਤ੍ਯੁਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਤ੍ਵੇਨ ਚ ਤ੍ਰਿਤਯੀਂ ਵਿਕਲ੍ਪਭੂਮਿਕਾਮਧਿਰੂਢਃ ਪਰਿਜ੍ਞਾਯਮਾਨਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਮੋਹਮਪੋਹ੍ਯ ਸ੍ਵਪਰਵਿਭਾਗਹੇਤੁਰ੍ਭਵਤਿ, ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਂ ਨ ਸਂਭਵਨ੍ਤੀਤਿ ..੧੫੩.. ਅਥ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਯੋਸੌ ਜਾਨਾਤਿ ਸ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਮੋਹਂ ਨ ਕਰੋਤੀਤਿ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਤਿ — ਜਾਣਦਿ ਜਾਨਾਤਿ . ਜੋ ਯਃ ਕਰ੍ਤਾ . ਕਮ੍ . ਤਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਂ ਦਵ੍ਵਸਹਾਵਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਮ੍ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਸਬ੍ਭਾਵਣਿਬਦ੍ਧਂ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਵਰੂਪਸਤ੍ਤਾ ਤਤ੍ਰ ਨਿਬਦ੍ਧਮਾਧੀਨਂ ਤਨ੍ਮਯਂ

ਅਬ, ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਸਂਯੁਕ੍ਤਪਨਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ੧ਅਰ੍ਥ ਨਿਸ਼੍ਚਾਯਕ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੋ ਸ੍ਵ – ਪਰ ਵਿਭਾਗਕੇ ਹੇਤੁਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਃ ] ਜੋ ਜੀਵ [ਤਂ ] ਉਸ (ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ) [ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਂ ] ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ, [ਤ੍ਰਿਧਾ ਸਮਾਖ੍ਯਾਤਂ ] ਤੀਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਕਥਿਤ, [ਸਵਿਕਲ੍ਪਂ ] ਭੇਦੋਂਵਾਲੇ [ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਂ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਕੋ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ, [ਸਃ ] ਵਹ [ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ] ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ [ਨ ਮੁਹ੍ਯਤਿ ] ਮੋਹਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ..੧੫੪..

ਟੀਕਾ : — ਜੋ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਕੋ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਨੇਵਾਲਾ, ਸ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੀ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ (ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕਾ ਬਨਾ ਹੁਆ) ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯ – ਗੁਣ – ਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪਸੇ ਤਥਾ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ – ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯਰੂਪਸੇ ੨ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕ ਭੇਦਭੂਮਿਕਾਮੇਂ ਆਰੂਢ ਐਸਾ ਯਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਮੋਹਕੋ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ੧. ਅਰ੍ਥ ਨਿਸ਼੍ਚਾਯਕ = ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਕਰਨੇਵਾਲਾ; (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਨਿਰ੍ਣਯ ਕਰਨੇਕਾ ਸਾਧਨ ਜੋ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੈ ਵਹ

ਸ੍ਵ -ਪਰਕਾ ਭੇਦ ਕਰਨੇਮੇਂ ਸਾਧਨਭੂਤ ਹੈ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ .) ੨. ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕ = ਤੀਨਸ੍ਵਰੂਪ; ਤੀਨਕੇ ਸਮੂਹਰੂਪ (ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, ਗੁਣ ਔਰ ਪਰ੍ਯਾਯ ਐਸੇ ਤੀਨ ਭੇਦੋਂਵਾਲਾ

ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਥੀ ਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਨੇ ਤ੍ਰਿਵਿਕਲ੍ਪਨੇ ਜੇ ਜਾਣਤੋ, ਤੇ ਆਤਮਾ ਨਹਿ ਮੋਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਲਹੇ. ੧੫੪.

Page 301 of 513
PDF/HTML Page 334 of 546
single page version

ਤਤਃ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੇਵ ਸ੍ਵਪਰਵਿਭਾਗਸਿਦ੍ਧਯੇ ਪ੍ਰਤਿਪਦਮਵਧਾਰ੍ਯਮ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਚ੍ਚੇਤਨਤ੍ਵਾਨ੍ਵਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਯਸ਼੍ਚੇਤਨਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋ ਗੁਣੋ, ਯਸ਼੍ਚੇਤਨਤ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਂ, ਯਾ ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਵ੍ਯਤਿਰੇਕਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਨਾ ਚੇਤਨਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਥਿਤਿਰ੍ਯਾਵੁਤ੍ਤਰਪੂਰ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਤ੍ਵੇਨ ਚੇਤਨਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯੌ ਤਤ੍ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਂ ਚ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਯਸ੍ਯ ਨੁ ਸ੍ਵਭਾਵੋਹਂ ਸ ਖਲ੍ਵਯਮਨ੍ਯਃ . ਯਚ੍ਚਾਚੇਤਨਤ੍ਵਾਨ੍ਵਯਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ, ਯੋਚੇਤਨਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣੋ ਗੁਣੋ, ਯੋਚੇਤਨਤ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਪਰ੍ਯਾਯਸ੍ਤਤ੍ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਂ, ਯਾ ਪੂਰ੍ਵੋਤ੍ਤਰਵ੍ਯਤਿਰੇਕਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਿਨਾਚੇਤਨਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਥਿਤਿਰ੍ਯਾਵੁਤ੍ਤਰਪੂਰ੍ਵਵ੍ਯਤਿਰੇਕਤ੍ਵੇਨਾਚੇਤਨਸ੍ਯੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯੌ ਤਤ੍ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਂ ਚ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਯਸ੍ਯ ਤੁ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਸ ਖਲ੍ਵਯਮਨ੍ਯਃ . ਨਾਸ੍ਤਿ ਮੇ ਮੋਹੋਸ੍ਤਿ ਸ੍ਵਪਰਵਿਭਾਗਃ ..੧੫੪.. ਸਦ੍ਭਾਵਨਿਬਦ੍ਧਮ੍ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਤਿਹਾ ਸਮਕ੍ਖਾਦਂ ਤ੍ਰਿਧਾ ਸਮਾਖ੍ਯਾਤਂ ਕਥਿਤਮ੍ . ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦਯੋ ਗੁਣਾਃ ਸਿਦ੍ਧਤ੍ਵਾਦਿਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤਦੁਭਯਾਧਾਰਭੂਤਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਮਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਂ ਤਥੈਵ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਤ੍ਪਾਦਵ੍ਯਯਧ੍ਰੌਵ੍ਯਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਂ ਚ ਯਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਂ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਂ ਤੇਨ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਤ੍ਰਿਧਾ ਸਮ੍ਯਗਾਖ੍ਯਾਤਂ ਕਥਿਤਂ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਿਤਮ੍ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਥਂਭੂਤਂ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮ੍ . ਸਵਿਯਪ੍ਪਂ ਸਵਿਕਲ੍ਪਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਰੂਪੇਣ ਸਭੇਦਮ੍ . ਯ ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਣ ਮੁਹਦਿ ਸੋ ਅਣ੍ਣਦਵਿਯਮ੍ਹਿ ਨ ਮੁਹ੍ਯਤਿ ਸੋਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇ, ਸ ਤੁ ਸ੍ਵ – ਪਰਕੇ ਵਿਭਾਗਕਾ ਹੇਤੁ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਹੀ ਸ੍ਵ – ਪਰਕੇ ਵਿਭਾਗਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿਕੇ ਲਿਯੇ ਪਦ – ਪਦ ਪਰ ਅਵਧਾਰਨਾ (ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਯੇਂ ਲੇਨਾ) ਚਾਹਿਯੇ . ਵਹ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : —

(੧) ਚੇਤਨਤ੍ਵਕਾ ਅਨ੍ਵਯ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, (੨) ਚੇਤਨਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵ (ਚੇਤਨਾਕਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਪਨਾ) ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਜੋ ਗੁਣ ਔਰ (੩) ਚੇਤਨਤ੍ਵਕਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੀ ਜੋ ਪਰ੍ਯਾਯ — ਯਹ ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕ (ਐਸਾ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ), ਤਥਾ (੧) ਪੂਰ੍ਵ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਚੇਤਨਤ੍ਵਰੂਪਸੇ ਜੋ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਔਰ (੨ – ੩) ਚੇਤਨਕੇ ਉਤ੍ਤਰ ਤਥਾ ਪੂਰ੍ਵ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਰੂਪਸੇ ਜੋ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵ੍ਯਯ — ਯਹ ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕ (ਐਸਾ) ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਐਸਾ ਮੈਂ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਯਹ ਅਨ੍ਯ ਹੂਁ, (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਮੈਂ ਪੁਦ੍ਗਲਸੇ ਯੇ ਭਿਨ੍ਨ ਰਹਾ) . ਔਰ (੧) ਅਚੇਤਨਤ੍ਵਕਾ ਅਨ੍ਵਯ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਜੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯ, (੨) ਅਚੇਤਨਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤ੍ਵ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸਾ ਜੋ ਗੁਣ ਔਰ (੩) ਅਚੇਤਨਤ੍ਵਕਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਜਿਸਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ ਐਸੀ ਜੋ ਪਰ੍ਯਾਯ — ਯਹ ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕ (ਐਸਾ ਸ੍ਵਰੂਪਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ) ਤਥਾ (੧) ਪੂਰ੍ਵ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਅਚੇਤਨਤ੍ਵਰੂਪਸੇ ਜੋ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ ਔਰ (੨ – ੩) ਅਚੇਤਨਕੇ ਉਤ੍ਤਰ ਤਥਾ ਪੂਰ੍ਵ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਰੂਪਸੇ ਜੋ ਉਤ੍ਪਾਦ ਔਰ ਵ੍ਯਯ — ਯਹ ਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕ ਐਸਾ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਜਿਸ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ (ਮੁਝਸੇ) ਅਨ੍ਯ ਹੈ . (ਇਸਲਿਯੇ) ਮੁਝੇ ਮੋਹ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਸ੍ਵ -ਪਰਕਾ ਵਿਭਾਗ ਹੈ . ੧. ਪੂਰ੍ਵ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਹਲੇਕਾ; ਔਰ ਉਤ੍ਤਰ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਬਾਦਕਾ . (ਚੇਤਨ ਪੂਰ੍ਵ ਔਰ ਉਤ੍ਤਰਕੀ ਦੋਨੋਂ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਕਰਤਾ

Page 302 of 513
PDF/HTML Page 335 of 546
single page version

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਮਨੁਸ਼੍ਯ, ਦੇਵ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਅਨੇਕਦ੍ਰਵ੍ਯਾਤ੍ਮਕ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਭੀ ਜੀਵਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਔਰ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪਰਮਾਣੁਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨ – ਭਿਨ੍ਨ ਹੈ . ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਤਾਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਵਹਾਁ ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ – ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਪਨੇ – ਅਪਨੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯ – ਗੁਣ – ਪਰ੍ਯਾਯ ਔਰ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ – ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ) ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਯਾ ਭਿਨ੍ਨ ਜਾਨਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ . ਸ੍ਵ – ਪਰਕਾ ਭੇਦ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਜੀਵਕੋ ਇਸ ਸ੍ਵਰੂਪਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਕੋ ਪਦ – ਪਦ ਪਰ ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਮੇਂ ਲੇਨਾ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ . ਯਥਾ – ਯਹ (ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਆਤਾ ਹੁਆ) ਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ – ਗੁਣ – ਪਰ੍ਯਾਯ ਔਰ ਚੇਤਨ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ – ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਐਸਾ ਮੈਂ ਇਸ (ਪੁਦ੍ਗਲ) ਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਰਹਾ; ਔਰ ਯਹ ਅਚੇਤਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯ – ਗੁਣ – ਪਰ੍ਯਾਯ ਤਥਾ ਅਚੇਤਨ ਧ੍ਰੌਵ੍ਯ – ਉਤ੍ਪਾਦ – ਵ੍ਯਯ ਜਿਸਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਐਸਾ ਪੁਦ੍ਗਲ ਯਹ (ਮੁਝਸੇ) ਭਿਨ੍ਨ ਰਹਾ . ਇਸਲਿਯੇ ਮੁਝੇ ਪਰਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਮੋਹ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਸ੍ਵ – ਪਰਕਾ ਭੇਦ ਹੈ ..੧੫੪..

ਅਬ, ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਭਕ੍ਤ ਕਰਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕੇ ਕਾਰਣਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਆਤ੍ਮਾ ਉਪਯੋਗਾਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ ਉਪਯੋਗਾਤ੍ਮਕ ਹੈ; [ਉਪਯੋਗਃ ] ਉਪਯੋਗ [ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਭਣਿਤਃ ] ਜ੍ਞਾਨ – ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ; [ਅਪਿ ] ਔਰ [ਆਤ੍ਮਨਃ ] ਆਤ੍ਮਾਕਾ [ਸਃ ਉਪਯੋਗਃ ] ਵਹ ਉਪਯੋਗ [ਸ਼ੁਭਃ ਅਸ਼ੁਭਃ ਵਾ ] ਸ਼ੁਭ ਅਥਵਾ ਅਸ਼ੁਭ [ਭਵਤਿ ] ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੫੫..

Page 303 of 513
PDF/HTML Page 336 of 546
single page version

ਆਤ੍ਮਨੋ ਹਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਕਾਰਣਮੁਪਯੋਗਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ . ਉਪਯੋਗੋ ਹਿ ਤਾਵਦਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵ- ਸ਼੍ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯਿਪਰਿਣਾਮਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਂ ਦਰ੍ਸ਼ਨਂ ਚ, ਸਾਕਾਰਨਿਰਾਕਾਰਤ੍ਵੇਨੋਭਯਰੂਪਤ੍ਵਾ- ਚ੍ਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਯ . ਅਥਾਯਮੁਪਯੋਗੋ ਦ੍ਵੇਧਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਯਤੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵੇਨ . ਤਤ੍ਰ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋ ਨਿਰੁਪਰਾਗਃ, ਅਸ਼ੁਦ੍ਧਃ ਸੋਪਰਾਗਃ . ਸ ਤੁ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਰੂਪਤ੍ਵੇਨ ਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਾਦੁਪਰਾਗਸ੍ਯ ਦ੍ਵਿਵਿਧਃ ਸ਼ੁਭੋਸ਼ੁਭਸ਼੍ਚ ..੧੫੫..

ਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰੂਪਸ਼੍ਚਾਸ਼ੁਭਃ . ਵਾ ਵਾ ਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਾਨੁਰਾਗਰਹਿਤਤ੍ਵੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਃ . ਉਵਓਗੋ ਅਪ੍ਪਣੋ ਹਵਦਿ ਇਤ੍ਥਂ- ਭੂਤਸ੍ਤ੍ਰਿਲਕ੍ਸ਼ਣ ਉਪਯੋਗ ਆਤ੍ਮਨਃ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਭਵਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੫੫.. ਅਥੋਪਯੋਗਸ੍ਤਾਵਨ੍ਨਰਨਾਰਕਾਦਿਪਰ੍ਯਾਯ- ਕਾਰਣਭੂਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਰੂਪਸ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਯੋਗਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ . ਤਾਵਦਿਦਾਨੀਂ ਕਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਣਃ ਕ ਉਪਯੋਗਃ ਕਾਰਣਂ

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ੧ਉਪਯੋਗਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੈ . ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਉਪਯੋਗ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਚੈਤਨ੍ਯ – ਅਨੁਵਿਧਾਯੀ (ਉਪਯੋਗ ਚੈਤਨ੍ਯਕਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਕੇ ਹੋਨੇਵਾਲਾ) ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ . ਔਰ ਵਹ ਉਪਯੋਗ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਚੈਤਨ੍ਯ ੨ਸਾਕਾਰ ਔਰ ੩ਨਿਰਾਕਾਰ ਐਸਾ ਉਭਯਰੂਪ ਹੈ . ਅਬ ਇਸ ਉਪਯੋਗਕੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਔਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਐਸੇ ਦੋ ਭੇਦ ਕਿਯੇ ਗਯੇ ਹੈਂ . ਉਸਮੇਂ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਨਿਰੁਪਰਾਗ (-ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰ) ਹੈ; ਔਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਸੋਪਰਾਗ (-ਸਵਿਕਾਰ) ਹੈ . ਔਰ ਵਹ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਸ਼ੁਭ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭ ਐਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਪਰਾਗ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿਰੂਪ ਔਰ ਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਰੂਪ ਐਸਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਿਕਾਰ ਮਨ੍ਦਕਸ਼ਾਯਰੂਪ ਔਰ ਤੀਵ੍ਰਕਸ਼ਾਯਰੂਪ ਐਸਾ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ ) .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਆਤ੍ਮਾ ਉਪਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ . ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਉਪਯੋਗਕੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ — ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਔਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ . ਔਰ ਫਿ ਰ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗਕੇ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ, ਸ਼ੁਭ ਤਥਾ ਅਸ਼ੁਭ ..੧੫੫..

ਅਬ ਕਹਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਇਨਮੇਂ ਕੌਨਸਾ ਉਪਯੋਗ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ : — ੧. ਉਪਯੋਗਵਿਸ਼ੇਸ਼ = ਉਪਯੋਗਕਾ ਭੇਦ, ਪ੍ਰਕਾਰ ਯਾ ਅਮੁਕ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਉਪਯੋਗ . (ਅਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ

ਕਾਰਣ ਹੈ; ਯਹ ੧੫੬ ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ ਕਹੇਂਗੇ .) ੨. ਸਾਕਾਰ = ਆਕਾਰਵਾਲਾ ਯਾ ਭੇਦਵਾਲਾ; ਸਵਿਕਲ੍ਪ; ਵਿਸ਼ੇਸ਼ . ੩. ਨਿਰਾਕਾਰ = ਆਕਾਰ ਰਹਿਤ; ਭੇਦਰਹਿਤ; ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪ; ਸਾਮਾਨ੍ਯ .

ਉਪਯੋਗ ਜੋ ਸ਼ੁਭ ਹੋਯ, ਸਂਚਯ ਥਾਯ ਪੁਣ੍ਯ ਤਣੋ ਤਹੀਂ, ਨੇ ਪਾਪਸਂਚਯ ਅਸ਼ੁਭਥੀ; ਜ੍ਯਾਂ ਉਭਯ ਨਹਿ ਸਂਚਯ ਨਹੀਂ. ੧੫੬.

Page 304 of 513
PDF/HTML Page 337 of 546
single page version

ਉਪਯੋਗੋ ਹਿ ਜੀਵਸ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਕਾਰਣਮਸ਼ੁਦ੍ਧਃ . ਸ ਤੁ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਰੂਪੋਪਰਾਗਵਸ਼ਾਤ੍ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਤ੍ਵੇਨੋਪਾਤ੍ਤਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਃ, ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਤ੍ਵੇਨੋਪਾਤ੍ਤਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਸ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸ੍ਯ ਸਂਯੋਗਕਾਰਣਤ੍ਵੇਨ ਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤ- ਯਤਿ . ਯਦਾ ਤੁ ਦ੍ਵਿਵਿਧਸ੍ਯਾਪ੍ਯਸ੍ਯਾਸ਼ੁਦ੍ਧਸ੍ਯਾਭਾਵਃ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਤਦਾ ਖਲੂਪਯੋਗਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਏਵਾਵਤਿਸ਼੍ਠਤੇ . ਸ ਪੁਨਰਕਾਰਣਮੇਵ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਸ੍ਯ ..੧੫੬..

ਅਥ ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪ੍ਰਰੂਪਯਤਿ — ਭਵਤੀਤਿ ਵਿਚਾਰਯਤਿ — ਉਵਓਗੋ ਜਦਿ ਹਿ ਸੁਹੋ ਉਪਯੋਗੋ ਯਦਿ ਚੇਤ੍ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਸ਼ੁਭੋ ਭਵਤਿ . ਪੁਣ੍ਣਂ ਜੀਵਸ੍ਸ ਸਂਚਯਂ ਜਾਦਿ ਤਦਾ ਕਾਲੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪੁਣ੍ਯਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ ਜੀਵਸ੍ਯ ਸਂਚਯਮੁਪਚਯਂ ਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਂ ਯਾਤਿ ਬਧ੍ਯਤ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ . ਅਸੁਹੋ ਵਾ ਤਹ ਪਾਵਂ ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗੋ ਵਾ ਤਥਾ ਤੇਨੈਵ ਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਪੁਣ੍ਯਵਦ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਾਪਂ ਸਂਚਯਂ ਯਾਤਿ . ਤੇਸਿਮਭਾਵੇ ਣ ਚਯਮਤ੍ਥਿ ਤਯੋਰਭਾਵੇ ਨ ਚਯੋਸ੍ਤਿ . ਨਿਰ੍ਦੋਸ਼ਿਨਿਜਪਰਮਾਤ੍ਮਭਾਵਨਾਰੂਪੇਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਬਲੇਨ ਯਦਾ ਤਯੋਰ੍ਦ੍ਵਯੋਃ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭੋ- ਪਯੋਗਯੋਰਭਾਵਃ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ਤਦੋਭਯਃ ਸਂਚਯਃ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੫੬.. ਏਵਂ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ- ਤ੍ਰਯਸ੍ਯ ਸਾਮਾਨ੍ਯਕਥਨਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵਿਤੀਯਸ੍ਥਲੇ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪਂ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਉਪਯੋਗਃ ] ਉਪਯੋਗ [ਯਦਿ ਹਿ ] ਯਦਿ [ਸ਼ੁਭਃ ] ਸ਼ੁਭ ਹੋ [ਜੀਵਸ੍ਯ ] ਤੋ ਜੀਵਕੇ [ਪੁਣ੍ਯਂ ] ਪੁਣ੍ਯ [ਸਂਚਯਂ ਯਾਤਿ ] ਸਂਚਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ [ਤਥਾ ਵਾ ਅਸ਼ੁਭਃ ] ਔਰ ਯਦਿ ਅਸ਼ੁਭ ਹੋ [ਪਾਪਂ ] ਤੋ ਪਾਪ ਸਂਚਯ ਹੋਤਾ ਹੈ . [ਤਯੋਃ ਅਭਾਵੇ ] ਉਨਕੇ (ਦੋਨੋਂਕੇ) ਅਭਾਵਮੇਂ [ਚਯਃ ਨਾਸ੍ਤਿ ] ਸਂਚਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ..੧੫੬..

ਟੀਕਾ : — ਜੀਵਕੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਹੈ . ਔਰ ਵਹ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿ ਤਥਾ ਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਰੂਪ ਉਪਰਾਗਕੇ ਕਾਰਣ ਸ਼ੁਭ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭਰੂਪਸੇ ਦ੍ਵਿਵਿਧਤਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਜੋ ਪੁਣ੍ਯ ਔਰ ਪਾਪਰੂਪਸੇ ਦ੍ਵਿਵਿਧਤਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਐਸਾ ਜੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਉਸਕੇ ਸਂਯੋਗਕੇ ਕਾਰਣਰੂਪਸੇ ਕਾਮ ਕਰਤਾ ਹੈ . (ਉਪਰਾਗ ਮਨ੍ਦਕਸ਼ਾਯਰੂਪ ਔਰ ਤੀਵ੍ਰਕਸ਼ਾਯਰੂਪਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗ ਭੀ ਸ਼ੁਭ – ਅਸ਼ੁਭਕੇ ਭੇਦਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ; ਉਸਮੇਂਸੇ ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗ ਪੁਣ੍ਯਰੂਪ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ਹੋਤਾ ਹੈ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗ ਪਾਪਰੂਪ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ਹੋਤਾ ਹੈ .) ਕਿਨ੍ਤੁ ਜਬ ਦੋਨੋਂ ਪ੍ਰਕਾਰਕੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਕਾ ਅਭਾਵ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਤਬ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਉਪਯੋਗ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ; ਔਰ ਵਹ ਤੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਅਕਾਰਣ ਹੀ ਹੈ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ) ..੧੫੬..

Page 305 of 513
PDF/HTML Page 338 of 546
single page version

ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਦਸ਼ਾਵਿਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤਦਰ੍ਸ਼ਨਚਾਰਿਤ੍ਰਮੋਹਨੀਯਪੁਦ੍ਗਲਾਨੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਪਰਤ੍ਵੇਨ ਪਰਿਗ੍ਰੁਹੀਤ- ਸ਼ੋਭਨੋਪਰਾਗਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰਮਭਟ੍ਟਾਰਕਮਹਾਦੇਵਾਧਿਦੇਵਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰਾਰ੍ਹਤ੍ਸਿਦ੍ਧਸਾਧੁਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨੇ ਸਮਸ੍ਤਭੂਤਗ੍ਰਾਮਾਨੁ- ਕਮ੍ਪਾਚਰਣੇ ਚ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਃ ਸ਼ੁਭ ਉਪਯੋਗਃ ..੧੫੭..

ਅਥਾਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪ੍ਰਰੂਪਯਤਿ — ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਤਿ — ਜੋ ਜਾਣਾਦਿ ਜਿਣਿਂਦੇ ਯਃ ਕਰ੍ਤਾ ਜਾਨਾਤਿ . ਕਾਨ੍ . ਅਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸਹਿਤਾਨ੍ ਕ੍ਸ਼ੁਧਾਦ੍ਯਸ਼੍ਟਾ- ਦਸ਼ਦੋਸ਼ਰਹਿਤਾਂਸ਼੍ਚ ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਾਨ੍ . ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਸਿਦ੍ਧੇ ਪਸ਼੍ਯਤਿ . ਕਾਨ੍ . ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦ੍ਯਸ਼੍ਟਕਰ੍ਮਰਹਿਤਾਨ੍ਸਮ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾਦ੍ਯਸ਼੍ਟ- ਗੁਣਾਨ੍ਤਰ੍ਭੂਤਾਨਨ੍ਤਗੁਣਸਹਿਤਾਂਸ਼੍ਚ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ . ਤਹੇਵ ਅਣਗਾਰੇ ਤਥੈਵਾਨਾਗਾਰਾਨ੍ . ਅਨਾਗਾਰਸ਼ਬ੍ਦਵਾਚ੍ਯਾਨ੍ਨਿਸ਼੍ਚਯ- ਵ੍ਯਵਹਾਰਪਞ੍ਚਾਚਾਰਾਦਿਯਥੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣਾਨਾਚਾਰ੍ਯੋਪਾਧ੍ਯਾਯਸਾਧੂਨ੍ . ਜੀਵੇਸੁ ਸਾਣੁਕਂਪੋ ਤ੍ਰਸਸ੍ਥਾਵਰਜੀਵੇਸ਼ੁ ਸਾਨੁਕਮ੍ਪਃ ਸਦਯਃ . ਉਵਓਗੋ ਸੋ ਸੁਹੋ ਸ ਇਤ੍ਥਂਭੂਤ ਉਪਯੋਗਃ ਸ਼ੁਭੋ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਸ ਚ ਕਸ੍ਯ ਭਵਤਿ . ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ-

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਃ ] ਜੋ [ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰਾਨ੍ ] ਜਿਨੇਨ੍ਦ੍ਰੋਂਕੋ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ, [ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ ਤਥੈਵ ਅਨਾਗਾਰਾਨ੍ ] ਸਿਦ੍ਧੋਂ ਤਥਾ ਅਨਾਗਾਰੋਂਕੀ (ਆਚਾਰ੍ਯ, ਉਪਾਧ੍ਯਾਯ ਔਰ ਸਰ੍ਵਸਾਧੁਓਂਕੀ) [ਪਸ਼੍ਯਤਿ ] ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਜੀਵੇਸ਼ੁ ਸਾਨੁਕਮ੍ਪਃ ] ਔਰ ਜੀਵੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਯੁਕ੍ਤ ਹੈ, [ਤਸ੍ਯ ] ਉਸਕੇ [ਸਃ ] ਵਹ [ਸ਼ੁਭਃ ਉਪਯੋਗਃ ] ਸ਼ੁਭ ਉਪਯੋਗ ਹੈ ..੧੫੭..

ਟੀਕਾ : — ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ (ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ) ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਦਸ਼ਾਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮੋਹਨੀਯ ਔਰ ਚਾਰਿਤ੍ਰਮੋਹਨੀਯਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਣਤਿਮੇਂ ਲਗਾ ਹੋਨੇਸੇ ਸ਼ੁਭ ੧ਉਪਰਾਗਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਜੋ (ਉਪਯੋਗ) ਪਰਮ ਭਟ੍ਟਾਰਕ ਮਹਾ ਦੇਵਾਧਿਦੇਵ, ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰ ਐਸੇ ਅਰ੍ਹਂਤ, ਸਿਦ੍ਧ ਔਰ ਸਾਧੁਕੀ ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਨੇਮੇਂ ਤਥਾ ਸਮਸ੍ਤ ਜੀਵਸਮੂਹਕੀ ਅਨੁਕਮ੍ਪਾਕਾ ਆਚਰਣ ਕਰਨੇਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੈ, ਵਹ ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗ ਹੈ ..੧੫੭..

ਅਬ ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਕਹਤੇ ਹੈਂ : — ੧. ਉਪਰਾਗਕਾ ਅਰ੍ਥ ਗਾਥਾ ੧੨੬ਕੇ ਟਿਪ੍ਪਣਮੇਂ ਦੇਖੇਂ .

Page 306 of 513
PDF/HTML Page 339 of 546
single page version

ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟੋਦਯਦਸ਼ਾਵਿਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤਦਰ੍ਸ਼ਨਚਾਰਿਤ੍ਰਮੋਹਨੀਯਪੁਦ੍ਗਲਾਨੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਪਰਤ੍ਵੇਨ ਪਰਿਗ੍ਰੁਹੀਤਾਸ਼ੋਭਨੋਪ- ਰਾਗਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਮਭਟ੍ਟਾਰਕਮਹਾਦੇਵਾਧਿਦੇਵਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰਾਰ੍ਹਤ੍ਸਿਦ੍ਧਸਾਧੁਭ੍ਯੋਨ੍ਯਤ੍ਰੋਨ੍ਮਾਰ੍ਗਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨੇ ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯ- ਦੁਃਸ਼੍ਰਵਣਦੁਰਾਸ਼ਯਦੁਸ਼੍ਟਸੇਵਨੋਗ੍ਰਤਾਚਰਣੇ ਚ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤੋਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਃ ..੧੫੮.. ਲਕ੍ਸ਼ਣਜੀਵਸ੍ਯੇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੧੫੭.. ਅਥਾਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਸ੍ਵਰੂਪਂ ਨਿਰੂਪਯਤਿ — ਵਿਸਯਕਸਾਓਗਾਢੋ ਵਿਸ਼ਯ- ਕਸ਼ਾਯਾਵਗਾਢਃ . ਦੁਸ੍ਸੁਦਿਦੁਚ੍ਚਿਤ੍ਤਦੁਟ੍ਠਗੋਟ੍ਠਿਜੁਦੋ ਦੁਃਸ਼੍ਰੁਤਿਦੁਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤਦੁਸ਼੍ਟਗੋਸ਼੍ਠਿਯੁਤਃ . ਉਗ੍ਗੋ ਉਗ੍ਰਃ . ਉਮ੍ਮਗ੍ਗਪਰੋ ਉਨ੍ਮਾਰ੍ਗਪਰਃ . ਉਵਓਗੋ ਏਵਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਚਤੁਸ਼੍ਟਯਯੁਕ੍ਤ ਉਪਯੋਗਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ਜਸ੍ਸ ਯਸ੍ਯ ਜੀਵਸ੍ਯ ਭਵਤਿ ਸੋ ਅਸੁਹੋ ਸ ਉਪਯੋਗਸ੍ਤ੍ਵਸ਼ੁਭੋ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਅਭੇਦੇਨ ਪੁਰੁਸ਼ੋ ਵਾ . ਤਥਾ ਹਿ — ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯਰਹਿਤਸ਼ੁਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਤੇਃ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼- ਭੂਤੋ ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯਾਵਗਾਢੋ ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯਪਰਿਣਤਃ . ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਪ੍ਰਤਿਪਾਦਿਕਾ ਸ਼੍ਰੁਤਿਃ ਸੁਸ਼੍ਰੁਤਿਸ੍ਤਦ੍ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਦੁਃਸ਼੍ਰੁਤਿਃ ਮਿਥ੍ਯਾਸ਼ਾਸ੍ਤ੍ਰਸ਼੍ਰੁਤਿਰ੍ਵਾ; ਨਿਸ਼੍ਚਿਨ੍ਤਾਤ੍ਮਧ੍ਯਾਨਪਰਿਣਤਂ ਸੁਚਿਤ੍ਤਂ, ਤਦ੍ਵਿਨਾਸ਼ਕਂ ਦੁਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤਂ, ਸ੍ਵਪਰਨਿਮਿਤ੍ਤੇਸ਼੍ਟ- ਕਾਮਭੋਗਚਿਨ੍ਤਾਪਰਿਣਤਂ ਰਾਗਾਦ੍ਯਪਧ੍ਯਾਨਂ ਵਾ; ਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਪਰਿਣਤੇਰ੍ਵਿਨਾਸ਼ਿਕਾ ਦੁਸ਼੍ਟਗੋਸ਼੍ਠੀ, ਤਤ੍ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤ- ਕੁਸ਼ੀਲਪੁਰੁਸ਼ਗੋਸ਼੍ਠੀ ਵਾ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਦੁਃਸ਼੍ਰੁਤਿਦੁਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤਦੁਸ਼੍ਟਗੋਸ਼੍ਠੀਭਿਰ੍ਯੁਤੋ ਦੁਃਸ਼੍ਰੁਤਿਦੁਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤਦੁਸ਼੍ਟਗੋਸ਼੍ਠਿਯੁਕ੍ਤਃ . ਪਰਮੋਪਸ਼ਮ-

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਸ੍ਯ ਉਪਯੋਗਃ ] ਜਿਸਕਾ ਉਪਯੋਗ [ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯਾਵਗਾਢਃ ] ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯਮੇਂ ਅਵਗਾਢ (ਮਗ੍ਨ) ਹੈ, [ਦੁਃਸ਼੍ਰੁਤਿਦੁਸ਼੍ਚਿਤ੍ਤਦੁਸ਼੍ਟਗੋਸ਼੍ਟਿਯੁਤਃ ] ਕੁਸ਼੍ਰੁਤਿ, ਕੁਵਿਚਾਰ ਔਰ ਕੁਸਂਗਤਿਮੇਂ ਲਗਾ ਹੁਆ ਹੈ, [ਉਗ੍ਰਃ ] ਉਗ੍ਰ ਹੈ ਤਥਾ [ਉਨ੍ਮਾਰ੍ਗਪਰਃ ] ਉਨ੍ਮਾਰ੍ਗਮੇਂ ਲਗਾ ਹੁਆ ਹੈ, [ਸਃ ਅਸ਼ੁਭਃ ] ਉਸਕਾ ਵਹ ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗ ਹੈ ..੧੫੮..

ਟੀਕਾ : — ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਉਦਯਦਸ਼ਾਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਦਰ੍ਸ਼ਨਮੋਹਨੀਯ ਔਰ ਚਾਰਿਤ੍ਰਮੋਹਨੀਯਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪਰਿਣਤਿਮੇਂ ਲਗਾ ਹੋਨੇਸੇ ਅਸ਼ੁਭ ਉਪਰਾਗਕੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇਸੇ, ਜੋ (ਉਪਯੋਗ) ਪਰਮ ਭਟ੍ਟਾਰਕ, ਮਹਾ ਦੇਵਾਧਿਦੇਵ, ਪਰਮੇਸ਼੍ਵਰ ਐਸੇ ਅਰ੍ਹਂਤ, ਸਿਦ੍ਧ ਔਰ ਸਾਧੁਕੇ ਅਤਿਰਿਕ੍ਤ ਅਨ੍ਯ — ਉਨ੍ਮਾਰ੍ਗਕੀ — ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾ ਕਰਨੇਮੇਂ ਤਥਾ ਵਿਸ਼ਯ, ਕਸ਼ਾਯ, ਕੁਸ਼੍ਰਵਣ, ਕੁਵਿਚਾਰ, ਕੁਸਂਗ ਔਰ ਉਗ੍ਰਤਾਕਾ ਆਚਰਣ ਕਰਨੇਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੈ, ਵਹ ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗ ਹੈ ..੧੫੮..

Page 307 of 513
PDF/HTML Page 340 of 546
single page version

ਯੋ ਹਿ ਨਾਮਾਯਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸਂਯੋਗਕਾਰਣਤ੍ਵੇਨੋਪਨ੍ਯਸ੍ਤੋਸ਼ੁਦ੍ਧ ਉਪਯੋਗਃ ਸ ਖਲੁ ਮਨ੍ਦ- ਤੀਵ੍ਰੋਦਯਦਸ਼ਾਵਿਸ਼੍ਰਾਨ੍ਤਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਤਨ੍ਤ੍ਰਤ੍ਵਾਦੇਵ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਤੇ, ਨ ਪੁਨਰਨ੍ਯਸ੍ਮਾਤ੍ . ਤਤੋਹਮੇਸ਼ ਸਰ੍ਵਸ੍ਮਿਨ੍ਨੇਵ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥੋ ਭਵਾਮਿ . ਏਵਂ ਭਵਂਸ਼੍ਚਾਹਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨੁਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਤਨ੍ਤ੍ਰਤ੍ਵਾਭਾਵਾਤ੍ ਸ਼ੁਭੇਨਾਸ਼ੁਭੇਨ ਵਾਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪ- ਭਾਵਪਰਿਣਤਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍ਪ੍ਰਤਿਕੂਲਃ ਉਗ੍ਰਃ . ਵੀਤਰਾਗਸਰ੍ਵਜ੍ਞਪ੍ਰਣੀਤਨਿਸ਼੍ਚਯਵ੍ਯਵਹਾਰਮੋਕ੍ਸ਼ਮਾਰ੍ਗਾਦ੍ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣ ਉਨ੍ਮਾਰ੍ਗਪਰਃ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਚਤੁਸ਼੍ਟਯਸਹਿਤ ਉਪਯੋਗਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ਤਤ੍ਪਰਿਣਤਪੁਰੁਸ਼ੋ ਵੇਤ੍ਯਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗੋ ਭਣ੍ਯਤ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੫੮.. ਅਥ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਰਹਿਤਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਂ ਪ੍ਰਰੂਪਯਤਿ — ਅਸੁਹੋਵਓਗਰਹਿਦੋ ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਰਹਿਤੋ ਭਵਾਮਿ . ਸ ਕਃ ਅਹਂ ਅਹਂ ਕਰ੍ਤਾ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਥਂਭੂਤਃ . ਸੁਹੋਵਜੁਤ੍ਤੋ ਣ ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਯੁਕ੍ਤਃ ਪਰਿਣਤੋ ਨ ਭਵਾਮਿ . ਕ੍ਵ ਵਿਸ਼ਯੇਸੌ ਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਃ . ਅਣ੍ਣਦਵਿਯਮ੍ਹਿ ਨਿਜਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਾਦਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇ . ਤਰ੍ਹਿ ਕਥਂਭੂਤੋ ਭਵਾਮਿ . ਹੋਜ੍ਜਂ ਮਜ੍ਝਤ੍ਥੋ ਜੀਵਿਤਮਰਣਲਾਭਾਲਾਭਸੁਖਦੁਃਖਸ਼ਤ੍ਰੁਮਿਤ੍ਰਨਿਨ੍ਦਾਪ੍ਰਸ਼ਂਸਾਦਿਵਿਸ਼ਯੇ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥੋ ਭਵਾਮਿ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਃ ਸਨ੍ ਕਿਂ ਕਰੋਮਿ . ਣਾਣਪ੍ਪਗਮਪ੍ਪਗਂ ਝਾਏ ਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਮਕਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਧ੍ਯਾਯਾਮਿ . ਜ੍ਞਾਨੇਨ ਨਿਰ੍ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਂ ਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਮਕਂ

ਅਬ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਂਯੋਗਕਾ ਜੋ ਕਾਰਣ (ਅਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ) ਉਸਕੇ ਵਿਨਾਸ਼ਕਾ ਅਭ੍ਯਾਸ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਨ੍ਯਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ] ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ [ਮਧ੍ਯਸ੍ਥਃ ] ਮਧ੍ਯਸ੍ਥ [ਭਵਨ੍ ] ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਅਹਮ੍ ] ਮੈਂ [ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗਰਹਿਤਃ ] ਅਸ਼ੁਭੋਪਯੋਗ ਰਹਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਤਥਾ [ਸ਼ੁਭੋਪਯੁਕ੍ਤਃ ਨ ] ਸ਼ੁਭੋਪਯੁਕ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਮਕਮ੍ ] ਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਮਕ [ਆਤ੍ਮਕਂ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਧ੍ਯਾਯਾਮਿ ] ਧ੍ਯਾਤਾ ਹੂਁ ..੧੫੯..

ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਯਹ, (੧੫੬ ਵੀਂ ਗਾਥਾਮੇਂ) ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਕੇ ਸਂਯੋਗਕੇ ਕਾਰਣਰੂਪਮੇਂ ਕਹਾ ਗਯਾ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗ ਹੈ, ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਮਨ੍ਦ – ਤੀਵ੍ਰ ਉਦਯਦਸ਼ਾਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨੁਸਾਰ ਪਰਿਣਤਿਕੇ ਆਧੀਨ ਹੋਨੇਸੇ ਹੀ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਅਨ੍ਯ ਕਾਰਣਸੇ ਨਹੀਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਯਹ ਮੈਂ ਸਮਸ੍ਤ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥ ਹੋਊਁ . ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਮਧ੍ਯਸ੍ਥ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਮੈਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨੁਸਾਰ ਪਰਿਣਤਿਕੇ ਆਧੀਨ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਸ਼ੁਭ