Page 328 of 513
PDF/HTML Page 361 of 546
single page version

ਵੇਦਾਨਾਂ ਗ੍ਰਹਣਂ ਯਸ੍ਯੇਤਿ ਸ੍ਤ੍ਰੀਪੁਨ੍ਨਪੁਂਸਕਦ੍ਰਵ੍ਯਭਾਵਾਭਾਵਸ੍ਯ . ਨ ਲਿਂਗਾਨਾਂ ਧਰ੍ਮਧ੍ਵਜਾਨਾਂ ਗ੍ਰਹਣਂ ਯਸ੍ਯੇਤਿ ਬਹਿਰਂਗਯਤਿਲਿਂਗਾਭਾਵਸ੍ਯ . ਨ ਲਿਂਗਂ ਗੁਣੋ ਗ੍ਰਹਣਮਰ੍ਥਾਵਬੋਧੋ ਯਸ੍ਯੇਤਿ ਗੁਣਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਨਾਲੀਢ- ਸ਼ੁਦ੍ਧਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਯ . ਨ ਲਿਂਗਂ ਪਰ੍ਯਾਯੋ ਗ੍ਰਹਣਮਰ੍ਥਾਵਬੋਧਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋ ਯਸ੍ਯੇਤਿ ਪਰ੍ਯਾਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਨਾਲੀਢ- ਸ਼ੁਦ੍ਧਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਸ੍ਯ . ਨ ਲਿਂਗਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਭਿਜ੍ਞਾਨਹੇਤੁਰ੍ਗ੍ਰਹਣਮਰ੍ਥਾਵਬੋਧਸਾਮਾਨ੍ਯਂ ਯਸ੍ਯੇਤਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਨਾਲੀਢਸ਼ੁਦ੍ਧ- ਪਰ੍ਯਾਯਤ੍ਵਸ੍ਯ ..੧੭੨..

ਅਥ ਕਥਮਮੂਰ੍ਤਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਭਾਵਾਦ੍ਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤੀਤਿ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ਯਤਿ — ਚ . ਅਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਾਹ੍ਯਮਿਤਿ ਵਕ੍ਤਵ੍ਯੇ ਯਦਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਹਣਮਿਤ੍ਯੁਕ੍ਤਂ ਤਤ੍ਕਿਮਰ੍ਥਮਿਤਿ ਚੇਤ੍, ਬਹੁਤਰਾਰ੍ਥਪ੍ਰਤਿਪਤ੍ਤ੍ਯਰ੍ਥਮ੍ . ਤਥਾਹਿ — ਲਿਙ੍ਗਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਤੇਨਾਰ੍ਥਾਨਾਂ ਗ੍ਰਹਣਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਨ ਕਰੋਤਿ ਤੇਨਾਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਹਣੋ ਭਵਤਿ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਸ੍ਵਯਮੇਵਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਖਣ੍ਡਜ੍ਞਾਨਸਹਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤੇਨੈਵ ਲਿਙ੍ਗਸ਼ਬ੍ਦਵਾਚ੍ਯੇਨ ਚਕ੍ਸ਼ੁਰਾਦੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਣਾਨ੍ਯਜੀਵਾਨਾਂ ਯਸ੍ਯ ਗ੍ਰਹਣਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਕਰ੍ਤੁਂ ਨਾਯਾਤਿ ਤੇਨਾਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਹਣ ਉਚ੍ਯਤੇ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ- ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਗਮ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਲਿਙ੍ਗਂ ਧੂਮਾਦਿ ਤੇਨ ਧੂਮਲਿਙ੍ਗੋਦ੍ਭਵਾਨੁਮਾਨੇਨਾਗ੍ਨਿਵਦਨੁਮੇਯਭੂਤਪਰਪਦਾਰ੍ਥਾਨਾਂ ਗ੍ਰਹਣਂ ਨ ਕਰੋਤਿ ਤੇਨਾਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਹਣ ਇਤਿ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਸ੍ਵਯਮੇਵਾਲਿਙ੍ਗੋਦ੍ਭਵਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਸਹਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤੇਨੈਵ ਲਿਙ੍ਗੋਦ੍ਭਵਾਨੁਮਾਨੇਨਾਗ੍ਨਿਗ੍ਰਹਣਵਤ੍ ਪਰਪੁਰੁਸ਼ਾਣਾਂ ਯਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਗ੍ਰਹਣਂ ਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਕਰ੍ਤੁਂ ਨਾਯਾਤਿ ਤੇਨਾਲਿਙ੍ਗ- ਗ੍ਰਹਣ ਇਤਿ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਅਲਿਙ੍ਗੋਦ੍ਭਵਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਗਮ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਅਥਵਾ ਲਿਙ੍ਗਂ ਚਿਹ੍ਨਂ ਲਾਞ੍ਛਨਂ ਸ਼ਿਖਾਜਟਾਧਾਰਣਾਦਿ ਤੇਨਾਰ੍ਥਾਨਾਂ ਗ੍ਰਹਣਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਨ ਕ ਰੋਤਿ ਤੇਨਾਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਹਣ ਇਤਿ . ਤਦਪਿ ਕ ਸ੍ਮਾਤ੍ . ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕਾਚਿਹ੍ਨੋਦ੍ਭਵਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਸਹਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ . ਤੇਨੈਵ ਚਿਹ੍ਨੋਦ੍ਭਵਜ੍ਞਾਨੇਨ ਪਰਪੁਰੁਸ਼ਾਣਾਂ ਯਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਗ੍ਰਹਣਂ ਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਂ ਨਾਯਾਤਿ ਤੇਨਾਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਹਣ ਇਤਿ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਨਿਰੁਪਰਾਗਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਗਮ੍ਯਤ੍ਵਾਦਿਤਿ . ਪੁਰੁਸ਼ ਔਰ ਨਪੁਂਸਕ ਵੇਦੋਂਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵਹ ਅਲਿਂਗਗ੍ਰਹਣ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਤਥਾ ਭਾਵਸੇ ਸ੍ਤ੍ਰੀ, ਪੁਰੁਸ਼ ਤਥਾ ਨਪੁਂਸਕ ਨਹੀਂ ਹੈ’ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ (੧੭) ਲਿਂਗੋਕਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਧਰ੍ਮਚਿਹ੍ਨੋਂਕਾ ਗ੍ਰਹਣ ਜਿਸਕੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵਹ ਅਲਿਂਗਗ੍ਰਹਣ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਬਹਿਰਂਗ ਯਤਿਲਿਂਗੋਂਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ’ ਇਸ ਅਰ੍ਥਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ . (੧੮) ਲਿਂਗ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗੁਣ ਐਸਾ ਜੋ ਗ੍ਰਹਣ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਰ੍ਥਾਵਬੋਧ (ਪਦਾਰ੍ਥਜ੍ਞਾਨ) ਜਿਸਕੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸੋ ਅਲਿਂਗਗ੍ਰਹਣ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਗੁਣਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸੇ ਆਲਿਂਗਿਤ ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਐਸਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ’ ਐਸੇ ਅਰ੍ਥਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ . (੧੯) ਲਿਂਗ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰ੍ਯਾਯ ਐਸਾ ਜੋ ਗ੍ਰਹਣ, ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਰ੍ਥਾਵਬੋਧਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਿਸਕੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਸੋ ਅਲਿਂਗਗ੍ਰਹਣ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਪਰ੍ਯਾਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸੇ ਆਲਿਂਗਿਤ ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਐਸਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ’ ਐਸੇ ਅਰ੍ਥਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ . (੨੦) ਲਿਂਗ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪ੍ਰਤ੍ਯਭਿਜ੍ਞਾਨਕਾ ਕਾਰਣ ਐਸਾ ਜੋ ਗ੍ਰਹਣ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਰ੍ਥਾਵਬੋਧ ਸਾਮਾਨ੍ਯ ਜਿਸਕੇ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵਹ ਅਲਿਂਗਗ੍ਰਹਣ ਹੈ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਨਹੀਂ ਆਲਿਂਗਿਤ ਐਸੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰ੍ਯਾਯ ਹੈ’ ਐਸੇ ਅਰ੍ਥਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੋਤੀ ਹੈ ..੧੭੨..

ਅਬ, ਅਮੂਰ੍ਤ ਐਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ, ਸ੍ਨਿਗ੍ਧ – ਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਕਾ ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਬਂਧ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਐਸਾ ਪੂਰ੍ਵ ਪਕ੍ਸ਼ ਉਪਸ੍ਥਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

Page 329 of 513
PDF/HTML Page 362 of 546
single page version

ਮੂਰ੍ਤਯੋਰ੍ਹਿ ਤਾਵਤ੍ਪੁਦ੍ਗਲਯੋ ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਯੁਕ੍ਤਤ੍ਵੇਨ ਯਥੋਦਿਤਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਦਨ੍ਯੋਨ੍ਯ- ਬਨ੍ਧੋਵਧਾਰ੍ਯਤੇ ਏਵ . ਆਤ੍ਮਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਯੋਸ੍ਤੁ ਸ ਕਥਮਵਧਾਰ੍ਯਤੇ; ਮੂਰ੍ਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਰੂਪਾਦਿ- ਗੁਣਯੁਕ੍ਤਤ੍ਵੇਨ ਯਥੋਦਿਤਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਸਂਭਵੇਪ੍ਯਮੂਰ੍ਤਸ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਯੁਕ੍ਤਤ੍ਵਾਭਾਵੇਨ ਏਵਮਲਿਙ੍ਗਗ੍ਰਹਣਸ਼ਬ੍ਦਸ੍ਯ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਕ੍ਰਮੇਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧਜੀਵਸ੍ਵਰੂਪਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮਿਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੧੭੨.. ਅਥਾਮੂਰ੍ਤ- ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨੋ ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨੇ ਕ੍ਰੁਤੇ ਸਤ੍ਯਮੂਰ੍ਤਜੀਵਸ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਣਾ ਸਹ ਕਥਂ ਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤੀਤਿ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ਂ ਕਰੋਤਿ — ਮੁਤ੍ਤੋ ਰੂਵਾਦਿਗੁਣੋ ਮੂਰ੍ਤੋ ਰੂਪਰਸਗਨ੍ਧਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਃ ਬਜ੍ਝਦਿ ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯਸਂਸ਼੍ਲੇਸ਼ੇਣ ਬਧ੍ਯਤੇ ਬਨ੍ਧਮਨੁਭਵਤਿ, ਤਤ੍ਰ ਦੋਸ਼ੋ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਕੈਃ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ . ਫਾਸੇਹਿਂ ਅਣ੍ਣਮਣ੍ਣੇਹਿਂ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਗੁਣਲਕ੍ਸ਼ਣ- ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸਂਯੋਗੈਃ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟੈਃ . ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯੈਃ ਪਰਸ੍ਪਰਨਿਮਿਤ੍ਤੈਃ . ਤਵ੍ਵਿਵਰੀਦੋ ਅਪ੍ਪਾ ਬਜ੍ਝਦਿ ਕਿਧ ਪੋਗ੍ਗਲਂ ਕਮ੍ਮਂ ਤਦ੍ਵਿਪਰੀਤਾਤ੍ਮਾ ਬਧ੍ਨਾਤਿ ਕਥਂ ਪੌਦ੍ਗਲਂ ਕਰ੍ਮੇਤਿ . ਅਯਂ ਪਰਮਾਤ੍ਮਾ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯ- ਚਮਤ੍ਕਾਰਪਰਿਣਤਤ੍ਵੇਨ ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਭੂਤਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਗੁਣਸ੍ਥਾਨੀਯਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਵਿਭਾਵਪਰਿਣਾਮਰਹਿਤਤ੍ਵਾਦਮੂਰ੍ਤਤ੍ਵਾਚ੍ਚ

ਗਾਥਾ : ੧੭੩ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਮੂਰ੍ਤਃ ] ਮੂਰ੍ਤ (ਐਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲ) ਤੋ [ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਃ ] ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਯੁਕ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ [ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯੈਃ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੈਃ ] ਪਰਸ੍ਪਰ (ਬਂਧਯੋਗ੍ਯ) ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੋਂਸੇ [ਬਧ੍ਯਤੇ ] ਬਁਧਤੇ ਹੈਂ; (ਪਰਨ੍ਤੁ) [ਤਦ੍ਵਿਪਰੀਤਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਉਸਸੇ ਵਿਪਰੀਤ (-ਅਮੂਰ੍ਤ) ਐਸਾ ਆਤ੍ਮਾ [ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਂ ਕਰ੍ਮ ] ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮਕੋ [ਕਥਂ ] ਕੈਸੇ [ਬਧ੍ਨਾਤਿ ] ਬਾਁਧਤਾ ਹੈ ? ..੧੭੩..

ਟੀਕਾ : — ਮੂਰ੍ਤ ਐਸੇ ਦੋ ਪੁਦ੍ਗਲ ਤੋ ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਯੁਕ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਯਥੋਕ੍ਤ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ (ਬਂਧਯੋਗ੍ਯ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼)ਕੇ ਕਾਰਣ ਉਨਕਾ ਪਾਰਸ੍ਪਰਿਕ ਬਂਧ ਅਵਸ਼੍ਯ ਸਮਝਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕਾ ਬਂਧ ਹੋਨਾ ਕੈਸੇ ਸਮਝਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੂਰ੍ਤ ਐਸਾ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲ ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਯੁਕ੍ਤ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੇ ਯਥੋਕ੍ਤ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਾ ਸਂਭਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਮੂਰ੍ਤ ਐਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਰੂਪਾਦਿਗੁਣਯੁਕ੍ਤਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੇ ਯਥੋਕ੍ਤ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕਾ ਅਸਂਭਵ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕ ਅਂਗ ਵਿਕਲ ਹੈ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਬਂਧਯੋਗ੍ਯ ਦੋ

Page 330 of 513
PDF/HTML Page 363 of 546
single page version

ਯਥੋਦਿਤਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਾਸਂਭਾਵਨਯਾ ਚੈਕਾਂਗਵਿਕਲਤ੍ਵਾਤ੍ ..੧੭੩..

ਯੇਨ ਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਰੂਪਾਦਿਰਹਿਤੋ ਰੂਪੀਣਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਤਦ੍ਗੁਣਾਂਸ਼੍ਚ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ਚ, ਤੇਨੈਵ ਪ੍ਰਕਾਰੇਣ ਰੂਪਾਦਿਰਹਿਤੋ ਰੂਪਿਭਿਃ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੈਃ ਕਿਲ ਬਧ੍ਯਤੇ; ਅਨ੍ਯਥਾ ਕਥਮਮੂਰ੍ਤੋ ਮੂਰ੍ਤਂ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਪੌਦ੍ਗਲਂ ਕਰ੍ਮ ਕਥਂ ਬਧ੍ਨਾਤਿ, ਨ ਕਥਮਪੀਤਿ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ਃ ..੧੭੩.. ਅਥੈਵਮਮੂਰ੍ਤਸ੍ਯਾਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ ਨਯਵਿਭਾਗੇਨ ਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤੀਤਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯੁਤ੍ਤਰਂ ਦਦਾਤਿ ---ਰੂਵਾਦਿਏਹਿਂ ਰਹਿਦੋ ਅਮੂਰ੍ਤਪਰਮਚਿਜ੍ਜ੍ਯੋਤਿਃਪਰਿਣਤਤ੍ਵੇਨ ਤਾਵਦਯਮਾਤ੍ਮਾ ਰੂਪਾਦਿਰਹਿਤਃ . ਤਥਾਵਿਧਃ ਸਨ੍ ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ . ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਜਾਣਾਦਿ ਮੁਕ੍ਤਾਵਸ੍ਥਾਯਾਂ ਯੁਗਪਤ੍ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਰੂਪ- ਸਾਮਾਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ਗ੍ਰਾਹਕਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨੋਪਯੋਗੇਨ ਯਦ੍ਯਪਿ ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤਥਾਪਿ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯਗ੍ਰਾਹਕਲਕ੍ਸ਼ਣ- ਸਂਬਨ੍ਧੇਨ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਾਨਾਤਿ . ਕਾਨਿ ਕਰ੍ਮਤਾਪਨ੍ਨਾਨਿ . ਰੂਵਮਾਦੀਣਿ ਦਵ੍ਵਾਣਿ ਰੂਪਰਸਗਨ੍ਧਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸਹਿਤਾਨਿ ਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ . ਨ ਕੇਵਲਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਗੁਣੇ ਯ ਜਧਾ ਤਦ੍ਗੁਣਾਂਸ਼੍ਚ ਯਥਾ . ਅਥਵਾ ਯਥਾ ਕਸ਼੍ਚਿਤ੍ਸਂਸਾਰੀ ਅਂਗੋਂਮੇਂਸੇ ਏਕ ਅਂਗ ਅਯੋਗ੍ਯ ਹੈ — ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਗੁਣਰਹਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਬਂਧਕੀ ਯੋਗ੍ਯਤਾਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ .) ..੧੭੩..

ਅਬ ਐਸਾ ਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਤ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਆਤ੍ਮਾ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਉਸਕੋ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਬਂਧ ਹੋਤਾ ਹੈ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਥਾ ] ਜੈਸੇ [ਰੂਪਾਦਿਕੈਃ ਰਹਿਤਃ ] ਰੂਪਾਦਿਰਹਿਤ (ਜੀਵ) [ਰੂਪਾਦੀਨਿ ] ਰੂਪਾਦਿਕੋ – [ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਿ ਗੁਣਾਨ੍ ਚ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਤਥਾ ਗੁਣੋਂਕੋ (ਰੂਪੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਔਰ ਉਨਕੇ ਗੁਣੋਂਕੋ) — [ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ] ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜਾਨਤਾ ਹੈ [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਤੇਨ ] ਉਸਕੇ ਸਾਥ (-ਅਰੂਪੀਕਾ ਰੂਪੀਕੇ ਸਾਥ) [ਬਂਧਃ ਜਾਨੀਹਿ ] ਬਂਧ ਜਾਨੋ ..੧੭੪..

ਟੀਕਾ : — ਜੈਸੇ ਰੂਪਾਦਿਰਹਿਤ (ਜੀਵ) ਰੂਪੀ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਤਥਾ ਉਨਕੇ ਗੁਣੋਂਕੋ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਤਥਾ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਰੂਪਾਦਿਰਹਿਤ (ਜੀਵ) ਰੂਪੀ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਬਁਧਤਾ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯਦਿ ਐਸਾ ਨ ਹੋ ਤੋ ਯਹਾਁ ਭੀ (ਦੇਖਨੇ – ਜਾਨਨੇਕੇ ਸਂਬਂਧਮੇਂ ਭੀ) ਵਹ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨ ਅਨਿਵਾਰ੍ਯ

Page 331 of 513
PDF/HTML Page 364 of 546
single page version

ਜਾਨਾਤਿ ਚੇਤ੍ਯਤ੍ਰਾਪਿ ਪਰ੍ਯਨੁਯੋਗਸ੍ਯਾਨਿਵਾਰ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਨ ਚੈਤਦਤ੍ਯਨ੍ਤਦੁਰ੍ਘਟਤ੍ਵਾਦ੍ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਿਕੀਕ੍ਰੁ ਤਂ, ਕਿਂ ਤੁ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਦ੍ਵਾਰੇਣਾਬਾਲਗੋਪਾਲਪ੍ਰਕ ਟਿਤਮ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਬਾਲਕਸ੍ਯ ਗੋਪਾਲਕਸ੍ਯ ਵਾ ਪ੍ਰੁਥਗਵਸ੍ਥਿਤਂ ਮ੍ਰੁਦ੍ਬਲੀਵਰ੍ਦਂ ਬਲੀਵਰ੍ਦਂ ਵਾ ਪਸ਼੍ਯਤੋ ਜਾਨਤਸ਼੍ਚ ਨ ਬਲੀਵਰ੍ਦੇਨ ਸਹਾਸ੍ਤਿ ਸਂਬਨ੍ਧਃ, ਵਿਸ਼ਯ- ਭਾਵਾਵਸ੍ਥਿਤਬਲੀਵਰ੍ਦਨਿਮਿਤ੍ਤੋਪਯੋਗਾਧਿਰੂਢਬਲੀਵਰ੍ਦਾਕਾਰਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸਂਬਨ੍ਧੋ ਬਲੀਵਰ੍ਦਸਂਬਨ੍ਧਵ੍ਯਵਹਾਰ- ਸਾਧਕਸ੍ਤ੍ਵਸ੍ਤ੍ਯੇਵ, ਤਥਾ ਕਿਲਾਤ੍ਮਨੋ ਨੀਰੂਪਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਾਨ੍ਨ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੈਃ ਸਹਾਸ੍ਤਿ ਸਂਬਨ੍ਧਃ, ਏਕਾਵਗਾਹਭਾਵਾਵਸ੍ਥਿਤਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਨਿਮਿਤ੍ਤੋਪਯੋਗਾਧਿਰੂਢਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਭਾਵਸਂਬਨ੍ਧਃ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਬਨ੍ਧ- ਵ੍ਯਵਹਾਰਸਾਧਕਸ੍ਤ੍ਵਸ੍ਤ੍ਯੇਵ ..੧੭੪.. ਜੀਵੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਭੇਦਜ੍ਞਾਨਰਹਿਤਃ ਸਨ੍ ਕਾਸ਼੍ਠਪਾਸ਼ਾਣਾਦ੍ਯਚੇਤਨਜਿਨਪ੍ਰਤਿਮਾਂ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਵਾ ਮਦੀਯਾਰਾਧ੍ਯੋਯਮਿਤਿ ਮਨ੍ਯਤੇ . ਯਦ੍ਯਪਿ ਤਤ੍ਰ ਸਤ੍ਤਾਵਲੋਕਦਰ੍ਸ਼ਨੇਨ ਸਹ ਪ੍ਰਤਿਮਾਯਾਸ੍ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤਥਾਪਿ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਪਰਿਚ੍ਛੇਦਕ- ਲਕ੍ਸ਼ਣਸਂਬਨ੍ਧੋਸ੍ਤਿ . ਯਥਾ ਵਾ ਸਮਵਸਰਣੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜਿਨੇਸ਼੍ਵਰਂ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਵਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਭੇਦਜ੍ਞਾਨੀ ਮਨ੍ਯਤੇ ਮਦੀਯਾਰਾਧ੍ਯੋਯਮਿਤਿ . ਤਤ੍ਰਾਪਿ ਯਦ੍ਯਪ੍ਯਵਲੋਕ ਨਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਜਿਨੇਸ਼੍ਵਰੇਣ ਸਹ ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਤਥਾਪ੍ਯਾ- ਰਾਧ੍ਯਾਰਾਧਕਸਂਬਨ੍ਧੋਸ੍ਤਿ . ਤਹ ਬਂਧੋ ਤੇਣ ਜਾਣੀਹਿ ਤਥਾ ਬਨ੍ਧਂ ਤੇਨੈਵ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤੇਨ ਜਾਨੀਹਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਰ੍ਥਃ — ਯਦ੍ਯਪ੍ਯਯਮਾਤ੍ਮਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨਾਮੂਰ੍ਤਸ੍ਤਥਾਪ੍ਯਨਾਦਿਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਦ੍ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਮੂਰ੍ਤਃ ਸਨ੍ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਂ ਰਾਗਾਦਿ- ਵਿਕਲ੍ਪਰੂਪਂ ਭਾਵਬਨ੍ਧੋਪਯੋਗਂ ਕਰੋਤਿ . ਤਸ੍ਮਿਨ੍ਸਤਿ ਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਸਹ ਯਦ੍ਯਪਿ ਤਾਦਾਤ੍ਮ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤਿ ਹੈ ਕਿ ਅਮੂਰ੍ਤ ਮੂਰ੍ਤਕੋ ਕੈਸੇ ਦੇਖਤਾ – ਜਾਨਤਾ ਹੈ ?

ਔਰ ਐਸਾ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਯਹ (ਅਰੂਪੀਕਾ ਰੂਪੋਕੇ ਸਾਥ ਬਂਧ ਹੋਨੇਕੀ) ਬਾਤ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਦੁਰ੍ਘਟ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਦਾਰ੍ਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤਰੂਪ ਬਨਾਯਾ ਹੈ, ਪਰਨ੍ਤੁ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਂਤ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਬਾਲਗੋਪਾਲ ਸਭੀਕੋ ਪ੍ਰਗਟ (ਜ੍ਞਾਤ) ਹੋ ਜਾਯ ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸਮਝਾਯਾ ਗਯਾ ਹੈ . ਯਥਾ : — ਬਾਲਗੋਪਾਲਕਾ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਮਿਟ੍ਟੀਕੇ ਬੈਲਕੋ ਅਥਵਾ (ਸਚ੍ਚੇ) ਬੈਲਕੋ ਦੇਖਨੇ ਔਰ ਜਾਨਨੇ ਪਰ ਬੈਲਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਵਿਸ਼ਯਰੂਪਸੇ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਬੈਲ ਜਿਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਉਪਯੋਗਾਰੂਢ ਵ੍ਰੁਸ਼ਭਾਕਾਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ – ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸਾਥਕਾ ਸਂਬਂਧ ਬੈਲਕੇ ਸਾਥਕੇ ਸਂਬਂਧਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਸਾਧਕ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ ਅਰੂਪੀਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸ਼ੂਨ੍ਯ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕਾ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਤਥਾਪਿ ਏਕਾਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਰਹਨੇਵਾਲੇ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲ ਜਿਨਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਉਪਯੋਗਾਰੂਢ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਕਭਾਵੋਂਕੇ ਸਾਥਕਾ ਸਂਬਂਧ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥਕੇ ਬਂਧਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰਕਾ ਸਾਧਕ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ‘ਆਤ੍ਮਾ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਮੂਰ੍ਤਿਕਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਕੈਸੇ ਬਁਧਤਾ ਹੈ ?’ ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨਕਾ ਉਤ੍ਤਰ ਦੇਤੇ ਹੁਏ ਆਚਾਰ੍ਯਦੇਵਨੇ ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ — ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਕੈਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ? ਜੈਸੇ ਵਹ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਬਁਧਤਾ ਹੈ .

Page 332 of 513
PDF/HTML Page 365 of 546
single page version

ਤਥਾਪਿ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਨ੍ਤੇਨ ਸਂਸ਼੍ਲੇਸ਼ਸਂਬਨ੍ਧੋਸ੍ਤੀਤਿ ਨਾਸ੍ਤਿ ਦੋਸ਼ਃ ..੧੭੪.. ਏਵਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵ- ਜੀਵਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ, ਮੂਰ੍ਤਿਰਹਿਤਜੀਵਸ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤਕਰ੍ਮਣਾ ਸਹ ਕਥਂ ਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤੀਤਿ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ਰੂਪੇਣ

ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਅਰੂਪੀ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਰੂਪੀ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਸਾਥ ਕੋਈ ਸਂਬਂਧ ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਅਰੂਪੀਕਾ ਰੂਪੀਕੇ ਸਾਥ ਸਂਬਂਧ ਹੋਨੇਕਾ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਭੀ ਵਿਰੋਧਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ਜਹਾਁ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ’ ਵਹਾਁ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਸਾਥ ਕੋਈ ਸਂਬਂਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਉਸਕਾ ਤੋ ਮਾਤ੍ਰ ਉਸ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਆਕਾਰਰੂਪ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਸਂਬਂਧ ਹੈ ਔਰ ਉਸ ਪਦਾਰ੍ਥਾਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸਾਥਕੇ ਸਂਬਂਧਕੇ ਕਾਰਣ ਹੀ ‘ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਆਤ੍ਮਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ’ ਐਸਾ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ – ਮੂਰ੍ਤਿਕਕਾ ਸਂਬਂਧਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜਹਾਁ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਅਮੁਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਬਂਧ ਹੈ’ ਵਹਾਁ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਕੋਈ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ; ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਤੋ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲ ਜਿਸਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈਂ ਐਸੇ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਭਾਵੋਂਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ (ਬਂਧ) ਹੈ ਔਰ ਉਨ ਕਰ੍ਮਨਿਮਿਤ੍ਤਕ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿ ਭਾਵੋਂਕੇ ਸਾਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ ਹੀ ‘ਇਸ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਬਂਧ ਹੈ’ ਐਸਾ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕਮੂਰ੍ਤਿਕਕਾ ਬਨ੍ਧਰੂਪ ਵ੍ਯਵਹਾਰ ਸਿਦ੍ਧ ਹੋਤਾ ਹੈ

ਯਦ੍ਯਪਿ ਮਨੁਸ਼੍ਯਕੋ ਸ੍ਤ੍ਰੀ – ਪੁਤ੍ਰ – ਧਨਾਦਿਕੇ ਸਾਥ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕੋਈ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵੇ ਉਸ ਮਨੁਸ਼੍ਯਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ, ਤਥਾਪਿ ਸ੍ਤ੍ਰੀ – ਪੁਤ੍ਰ – ਧਨਾਦਿਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਰਾਗ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਮਨੁਸ਼੍ਯਕੋ ਰਾਗਕਾ ਬਨ੍ਧਨ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਉਸ ਰਾਗਮੇਂ ਸ੍ਤ੍ਰੀ – ਪੁਤ੍ਰ – ਧਨਾਦਿਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਐਸਾ ਅਵਸ਼੍ਯ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਇਸ ਮਨੁਸ਼੍ਯਕੋ ਸ੍ਤ੍ਰੀ – ਪੁਤ੍ਰ – ਧਨਾਦਿਕਾ ਬਨ੍ਧਨ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ, ਯਦ੍ਯਪਿ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਸਾਥ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕੋਈ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਵੇ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ, ਤਥਾਪਿ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿ ਭਾਵ ਕਰਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿ ਭਾਵੋਂਕਾ ਬਨ੍ਧਨ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਉਨ ਭਾਵੋਂਮੇਂ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਐਸਾ ਅਵਸ਼੍ਯ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਇਸ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕਾ ਬਨ੍ਧਨ ਹੈ’ ..੧੭੪..

Page 333 of 513
PDF/HTML Page 366 of 546
single page version

ਅਯਮਾਤ੍ਮਾ ਸਰ੍ਵ ਏਵ ਤਾਵਤ੍ਸਵਿਕਲ੍ਪਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਦੁਪਯੋਗਮਯਃ . ਤਤ੍ਰ ਯੋ ਹਿ ਨਾਮ ਨਾਨਾਕਾਰਾਨ੍ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਾਨਰ੍ਥਾਨਾਸਾਦ੍ਯ ਮੋਹਂ ਵਾ ਰਾਗਂ ਵਾ ਦ੍ਵੇਸ਼ਂ ਵਾ ਸਮੁਪੈਤਿ ਸ ਨਾਮ ਤੈਃ ਪਰਪ੍ਰਤ੍ਯਯੈਰਪਿ ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ੈਰੁਪਰਕ੍ਤਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਾਨ੍ਨੀਲਪੀਤਰਕ੍ਤੋਪਾਸ਼੍ਰਯਪ੍ਰਤ੍ਯਯਨੀਲਪੀਤਰਕ੍ਤਤ੍ਵੈਰੁਪਰਕ੍ਤ- ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿਰਿਵ ਸ੍ਵਯਮੇਕ ਏਵ ਤਦ੍ਭਾਵਦ੍ਵਿਤੀਯਤ੍ਵਾਦ੍ਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤਿ ..੧੭੫.. ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ, ਤਤ੍ਪਰਿਹਾਰਰੂਪੇਣ ਤ੍ਰੁਤੀਯਾ ਚੇਤਿ ਗਾਥਾਤ੍ਰਯੇਣ ਪ੍ਰਥਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਭਾਵਬਨ੍ਧ- ਸ੍ਵਰੂਪਮਾਖ੍ਯਾਤਿ — ਉਵਓਗਮਓ ਜੀਵੋ ਉਪਯੋਗਮਯੋ ਜੀਵਃ, ਅਯਂ ਜੀਵੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯਨਯੇਨ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨ- ਦਰ੍ਸ਼ਨੋਪਯੋਗਮਯਸ੍ਤਾਵਤ੍ਤਥਾਭੂਤੋਪ੍ਯਨਾਦਿਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਤ੍ਸੋਪਾਧਿਸ੍ਫ ਟਿਕਵਤ੍ ਪਰੋਪਾਧਿਭਾਵੇਨ ਪਰਿਣਤਃ ਸਨ੍ . ਕਿਂ ਕਰੋਤਿ . ਮੁਜ੍ਝਦਿ ਰਜ੍ਜੇਦਿ ਵਾ ਪਦੁਸ੍ਸੇਦਿ ਮੁਹ੍ਯਤਿ ਰਜ੍ਯਤਿ ਵਾ ਪ੍ਰਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ ਦ੍ਵੇਸ਼ਂ ਕਰੋਤਿ . ਕਿਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਪੂਰ੍ਵਂ . ਪਪ੍ਪਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ . ਕਾਨ੍ . ਵਿਵਿਧੇ ਵਿਸਯੇ ਨਿਰ੍ਵਿਸ਼ਯਪਰਮਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਭਾਵਨਾਵਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤਾਨ੍ਵਿਵਿਧਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਾਨ੍ . ਜੋ ਹਿ ਪੁਣੋ ਯਃ ਪੁਨਰਿਤ੍ਥਂਭੂਤੋਸ੍ਤਿ ਜੀਵੋ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ, ਤੇਹਿਂ ਸਂਬਂਧੋ ਤੈਃ ਸਂਬਦ੍ਧੋ ਭਵਤਿ, ਤੈਃ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਰਾਗ- ਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹੈਃ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਭੂਤੈਰ੍ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਰਹਿਤਜੀਵਸ੍ਯ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰਿਣਾਮਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਪਰਮਧਰ੍ਮਮਲਭਮਾਨਃ ਸਨ੍ ਸ ਜੀਵੋ ਬਦ੍ਧੋ ਭਵਤੀਤਿ . ਅਤ੍ਰ ਯੋਸੌ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਪਰਿਣਾਮਃ ਸ ਏਵ ਭਾਵਬਨ੍ਧ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਃ ..੧੭੫.. ਅਥ ਭਾਵਬਨ੍ਧ-

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਃ ਹਿ ਪੁਨਃ ] ਜੋ [ਉਪਯੋਗਮਯਃ ਜੀਵਃ ] ਉਪਯੋਗਮਯ ਜੀਵ [ਵਿਵਿਧਾਨ੍ ਵਿਸ਼ਯਾਨ੍ ] ਵਿਵਿਧ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੋ [ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ] ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ [ਮੁਹ੍ਯਤਿ ] ਮੋਹ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਰਜ੍ਯਤਿ ] ਰਾਗ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਵਾ ] ਅਥਵਾ [ਪ੍ਰਦ੍ਵੇਸ਼੍ਟਿ ] ਦ੍ਵੇਸ਼ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਸਃ ] ਵਹ ਜੀਵ [ਤੈਃ ] ਉਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ (ਮੋਹ – ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ) [ਬਨ੍ਧਃ ] ਬਨ੍ਧਰੂਪ ਹੈ ..੧੭੫..

ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਸਰ੍ਵ ਹੀ ਉਪਯੋਗਮਯ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਸਵਿਕਲ੍ਪ ਔਰ ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞਾਨ – ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ .) ਉਸਮੇਂ ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ ਵਿਵਿਧਾਕਾਰ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ ਮੋਹ, ਰਾਗ ਅਥਵਾ ਦ੍ਵੇਸ਼ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ — ਕਾਲਾ, ਪੀਲਾ, ਔਰ ਲਾਲ ੧ਆਸ਼੍ਰਯ ਜਿਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਕਾਲੇਪਨ, ਪੀਲੇਪਨ ਔਰ ਲਾਲਪਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਪਰਕ੍ਤ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿਕੀ ਭਾਁਤਿ — ਪਰ ਜਿਨਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੈ ਐਸੇ ਮੋਹ, ਰਾਗ ਔਰ ਦ੍ਵੇਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਪਰਕ੍ਤ (ਵਿਕਾਰੀ, ਮਲਿਨ, ਕਲੁਸ਼ਿਤ,) ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲਾ ਹੋਨੇਸੇ, ਸ੍ਵਯਂ ਅਕੇਲਾ ਹੀ ਬਂਧ (ਬਂਧਰੂਪ) ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਾਦਿਭਾਵ ਉਸਕਾ ੨ਦ੍ਵਿਤੀਯ ਹੈ ..੧੭੫.. ੧. ਆਸ਼੍ਰਯ = ਜਿਸਮੇਂ ਸ੍ਫ ਟਿਕਮਣਿ ਰਖਾ ਹੋ ਵਹ ਪਾਤ੍ਰ . ੨. ਦ੍ਵਿਤੀਯ = ਦੂਸਰਾ [‘ਬਨ੍ਧ ਤੋ ਦੋਕੇ ਬੀਚ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਅਕੇਲਾ ਆਤ੍ਮਾ ਬਂਧਸ੍ਵਰੂਪ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ?’ ਇਸ

Page 334 of 513
PDF/HTML Page 367 of 546
single page version

ਅਯਮਾਤ੍ਮਾ ਸਾਕਾਰਨਿਰਾਕਾਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਤ੍ਮਕਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਤਾਮਾਪਦ੍ਯਮਾਨਮਰ੍ਥਜਾਤਂ ਯੇਨੈਵ ਮੋਹਰੂਪੇਣ ਰਾਗਰੂਪੇਣ ਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪੇਣ ਵਾ ਭਾਵੇਨ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ਚ ਤੇਨੈਵੋਪਰਜ੍ਯਤ ਏਵ . ਯੋਯਮੁਪਰਾਗਃ ਸ ਖਲੁ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਥਾਨੀਯੋ ਭਾਵਬਨ੍ਧਃ . ਅਥ ਪੁਨਸ੍ਤੇਨੈਵ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕਂ ਕਰ੍ਮ ਯੁਕ੍ਤਿਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਸ੍ਵਰੂਪਂ ਚ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਭਾਵੇਣ ਜੇਣ ਭਾਵੇਨ ਪਰਿਣਾਮੇਨ ਯੇਨ ਜੀਵੋ ਜੀਵਃ ਕਰ੍ਤਾ ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਜਾਣਾਦਿ ਨਿਰ੍ਵਿਕਲ੍ਪਦਰ੍ਸ਼ਨਪਰਿਣਾਮੇਨ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਸਵਿਕਲ੍ਪਜ੍ਞਾਨਪਰਿਣਾਮੇਨ ਜਾਨਾਤਿ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਮਤਾਪਨ੍ਨਂ, ਆਗਦਂ ਵਿਸਯੇ ਆਗਤਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਂ ਕਿਮਪੀਸ਼੍ਟਾਨਿਸ਼੍ਟਂ ਵਸ੍ਤੁ ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯੇ . ਰਜ੍ਜਦਿ ਤੇਣੇਵ ਪੁਣੋ ਰਜ੍ਯਤੇ ਤੇਨੈਵ ਪੁਨਃ ਆਦਿਮਧ੍ਯਾਨ੍ਤਵਰ੍ਜਿਤਂ ਰਾਗਾਦਿਦੋਸ਼ਰਹਿਤਂ ਚਿਜ੍ਜ੍ਯੋਤਿਃਸ੍ਵਰੂਪਂ ਨਿਜਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮਰੋਚਮਾਨਸ੍ਤਥੈਵਾਜਾਨਨ੍ ਸਨ੍ ਸਮਸ੍ਤਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਪਰਿਹਾਰੇਣਾਭਾਵਯਂਸ਼੍ਚ ਤੇਨੈਵ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨੋਪਯੋਗੇਨ ਰਜ੍ਯਤੇ ਰਾਗਂ ਕਰੋਤਿ ਇਤਿ ਭਾਵਬਨ੍ਧਯੁਕ੍ਤਿਃ . ਬਜ੍ਝਦਿ ਕਮ੍ਮ ਤ੍ਤਿ ਉਵਦੇਸੋ ਤੇਨ ਭਾਵਬਨ੍ਧੇਨ ਨਵਤਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮ ਬਧ੍ਨਾਤੀਤਿ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਯੇਨ ਭਾਵੇਨ ] ਜਿਸ ਭਾਵਸੇ [ਵਿਸ਼ਯੇ ਆਗਤਂ ] ਵਿਸ਼ਯਾਗਤ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ [ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ] ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, [ਤੇਨ ਏਵ ] ਉਸੀਸੇ [ਰਜ੍ਯਤਿ ] ਉਪਰਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; [ਪੁਨਃ ] ਔਰ ਉਸੀਸੇ [ਕਰ੍ਮ ਬਧ੍ਯਤੇ ] ਕਰ੍ਮ ਬਁਧਤਾ ਹੈ; — (ਇਤਿ) ਐਸਾ (ਉਪਦੇਸ਼ਃ) ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ ..੧੭੬..

ਟੀਕਾ : — ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਸਾਕਾਰ ਔਰ ਨਿਰਾਕਾਰ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਸ੍ਵਰੂਪ (-ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਰੂਪ) ਹੋਨੇਸੇ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸ੍ਯ (ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਿਤ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ) ਪਦਾਰ੍ਥਸਮੂਹਕੋ ਜਿਸ ਮੋਹਰੂਪ, ਰਾਗਰੂਪ ਯਾ ਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਭਾਵਸੇ ਦੇਖਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਸੇ ਉਪਰਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਜੋ ਯਹ ਉਪਰਾਗ (ਵਿਕਾਰ) ਹੈ ਵਹ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ੧ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਥਾਨੀਯ ਭਾਵਬਂਧ ਹੈ . ਔਰ ਉਸੀਸੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ੧. ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਥਾਨੀਯ = ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਤਾ ਔਰ ਰੂਕ੍ਸ਼ਤਾਕੇ ਸਮਾਨ . (ਜੈਸੇ ਪੁਦ੍ਗਲਮੇਂ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਤਾਰੂਕ੍ਸ਼ਤਾ ਵਹ ਬਨ੍ਧ

Page 335 of 513
PDF/HTML Page 368 of 546
single page version

ਬਧ੍ਯਤ ਏਵ . ਇਤ੍ਯੇਸ਼ ਭਾਵਬਨ੍ਧਪ੍ਰਤ੍ਯਯੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਃ ..੧੭੬..

ਯਸ੍ਤਾਵਦਤ੍ਰ ਕਰ੍ਮਣਾਂ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੈਰੇਕਤ੍ਵਪਰਿਣਾਮਃ ਸ ਕੇਵਲਪੁਦ੍ਗਲਬਨ੍ਧਃ . ਯਸ੍ਤੁ ਜੀਵਸ੍ਯੌਪਾਧਿਕਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਪਰ੍ਯਾਯੈਰੇਕਤ੍ਵਪਰਿਣਾਮਃ ਸ ਕੇਵਲਜੀਵਬਨ੍ਧਃ . ਯਃ ਪੁਨਃ ਜੀਵ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਸ੍ਵਰੂਪਂ ਚੇਤ੍ਯੁਪਦੇਸ਼ਃ ..੧੭੬.. ਏਵਂ ਭਾਵਬਨ੍ਧਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯੇਨ ਦ੍ਵਿਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਪੂਰ੍ਵਨਵਤਰਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣੋਃ ਪਰਸ੍ਪਰਬਨ੍ਧੋ, ਜੀਵਸ੍ਯ ਤੁ ਰਾਗਾਦਿਭਾਵੇਨ ਸਹ ਬਨ੍ਧੋ, ਜੀਵਸ੍ਯੈਵ ਨਵਤਰ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਸਹ ਚੇਤਿ ਤ੍ਰਿਵਿਧਬਨ੍ਧਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਯਤਿ ---ਫਾਸੇਹਿਂ ਪੋਗ੍ਗਲਾਣਂ ਬਂਧੋ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੈਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਬਨ੍ਧਃ . ਪੂਰ੍ਵਨਵਤਰਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣੋਰ੍ਜੀਵਗਤਰਾਗਾਦਿਭਾਵਨਿਮਿਤ੍ਤੇਨ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣੇਨ ਚ ਪਰਸ੍ਪਰ- ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਸਂਯੋਗੇਨ ਯੋਸੌ ਬਨ੍ਧਃ ਸ ਪੁਦ੍ਗਲਬਨ੍ਧਃ . ਜੀਵਸ੍ਸ ਰਾਗਮਾਦੀਹਿਂ ਜੀਵਸ੍ਯ ਰਾਗਾਦਿਭਿਃ . ਨਿਰੁਪਰਾਗ- ਪਰਮਚੈਤਨ੍ਯਰੂਪਨਿਜਾਤ੍ਮਤਤ੍ਤ੍ਵਭਾਵਨਾਚ੍ਯੁਤਸ੍ਯ ਜੀਵਸ੍ਯ ਯਦ੍ਰਾਗਾਦਿਭਿਃ ਸਹ ਪਰਿਣਮਨਂ ਸ ਜੀਵਬਨ੍ਧ ਇਤਿ . ਅਣ੍ਣੋਣ੍ਣਸ੍ਸਵਗਾਹੋ ਪੁਗ੍ਗਲਜੀਵਪ੍ਪਗੋ ਭਣਿਦੋ ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯਸ੍ਯਾਵਗਾਹਃ ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵਾਤ੍ਮਕੋ ਭਣਿਤਃ . ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰ- ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮ ਬਁਧਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਯਹ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਂਧਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਭਾਵਬਂਧ ਹੈ ..੧੭੬..

ਗਾਥਾ : ੧੭੭ ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੈਃ ] ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ੋਂਕੇ ਸਾਥ [ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਬਂਧਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕਾ ਬਂਧ, [ਰਾਗਾਦਿਭਿਃ ਜੀਵਸ੍ਯ ] ਰਾਗਾਦਿਕੇ ਸਾਥ ਜੀਵਕਾ ਬਂਧ ਔਰ [ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯਮ੍ ਅਵਗਾਹਃ ] ਅਨ੍ਯੋਨ੍ਯ ਅਵਗਾਹ ਵਹ [ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵਾਤ੍ਮਕਃ ਭਣਿਤਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵਾਤ੍ਮਕ ਬਂਧ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ..੧੭੭..

ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਯਹਾਁ, ਕਰ੍ਮੋਂਕਾ ਜੋ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਤਾ – ਰੂਕ੍ਸ਼ਤਾਰੂਪ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਕੇ ਸਾਥ ਏਕਤ੍ਵਪਰਿਣਾਮ ਹੈ ਸੋ ਕੇਵਲ ਪੁਦ੍ਗਲਬਂਧ ਹੈ; ਔਰ ਜੀਵਕਾ ਔਪਾਧਿਕ ਮੋਹ – ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਾਥ ਜੋ ਏਕਤ੍ਵ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ ਸੋ ਕੇਵਲ ਜੀਵਬਂਧ ਹੈ; ਔਰ ਜੀਵ ਤਥਾ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕੇ

Page 336 of 513
PDF/HTML Page 369 of 546
single page version

ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਯੋਃ ਪਰਸ੍ਪਰਪਰਿਣਾਮਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰਤ੍ਵੇਨ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤਰਃ ਪਰਸ੍ਪਰਮਵਗਾਹਃ ਸ ਤਦੁਭਯ- ਬਨ੍ਧਃ ..੧੭੭..

ਅਯਮਾਤ੍ਮਾ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਤੁਲ੍ਯਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਃ . ਅਥ ਤੇਸ਼ੁ ਤਸ੍ਯ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਕਾਯਵਾਙ੍ਮਨੋਵਰ੍ਗਣਾਲਮ੍ਬਨਃ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦੋ ਯਥਾ ਭਵਤਿ ਤਥਾ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਾਃ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦ- ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਰਹਿਤਤ੍ਵੇਨ ਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਸ੍ਥਾਨੀਯਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਪਰਿਣਤਜੀਵਸ੍ਯ ਬਨ੍ਧਯੋਗ੍ਯਸ੍ਨਿਗ੍ਧਰੂਕ੍ਸ਼ਪਰਿਣਾਮਪਰਿਣਤ- ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਚ ਯੋਸੌ ਪਰਸ੍ਪਰਾਵਗਾਹਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਸ ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਬਨ੍ਧੋ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਬਨ੍ਧ ਇਤਿ ਤ੍ਰਿਵਿਧਬਨ੍ਧਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍ ..੧੭੭.. ਅਥ ‘ਬਨ੍ਧੋ ਜੀਵਸ੍ਸ ਰਾਗਮਾਦੀਹਿਂ’ ਪੂਰ੍ਵਸੂਤ੍ਰੇ ਯਦੁਕ੍ਤਂ ਤਦੇਵ ਰਾਗਤ੍ਵਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਕਾਰਣਮਿਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਸਮਰ੍ਥਯਤਿ — ਸਪਦੇਸੋ ਸੋ ਅਪ੍ਪਾ ਸ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਮਿਤਾਸਂਖ੍ਯੇਯਪ੍ਰਦੇਸ਼- ਤ੍ਵਾਤ੍ਤਾਵਤ੍ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਃ . ਤੇਸੁ ਪਦੇਸੇਸੁ ਪੋਗ੍ਗਲਾ ਕਾਯਾ ਤੇਸ਼ੁ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਕਰ੍ਮਵਰ੍ਗਣਾਯੋਗ੍ਯਪੁਦ੍ਗਲਕਾਯਾਃ ਕਰ੍ਤਾਰਃ ਪਵਿਸਂਤਿ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤਿ . ਕਥਮ੍ . ਜਹਾਜੋਗ੍ਗਂ ਮਨੋਵਚਨਕਾਯਵਰ੍ਗਣਾਲਮ੍ਬਨਵੀਰ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਯਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਜਨਿਤਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦ- ਪਰਸ੍ਪਰ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰਸੇ ਜੋ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤਰ ਪਰਸ੍ਪਰ ਅਵਗਾਹ ਹੈ ਸੋ ਉਭਯਬਂਧ ਹੈ . [ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੀਵ ਔਰ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲ ਏਕ ਦੂਸਰੇਕੇ ਪਰਿਣਾਮਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਹੋਵੇਂ, ਐਸਾ (ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪ੍ਰਕਾਰਕਾ – ਖਾਸਪ੍ਰਕਾਰਕਾ) ਜੋ ਉਨਕਾ ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਹਸਂਬਂਧ ਹੈ ਸੋ ਵਹ ਪੁਦ੍ਗਲਜੀਵਾਤ੍ਮਕ ਬਂਧ ਹੈ . ] ..੧੭੭..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸਃ ਆਤ੍ਮਾ ] ਵਹ ਆਤ੍ਮਾ [ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ਃ ] ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈ; [ਤੇਸ਼ੁ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ] ਉਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਮੇਂ [ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ ਕਾਯਾਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲਸਮੂਹ [ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤਿ ] ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, [ਯਥਾਯੋਗ੍ਯਂ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ ] ਯਥਾਯੋਗ੍ਯ ਰਹਤੇ ਹੈਂ, [ਯਾਨ੍ਤਿ ] ਜਾਤੇ ਹੈਂ, [ਚ ] ਔਰ [ਬਧ੍ਯਨ੍ਤੇ ] ਬਂਧਤੇ ਹੈਂ ..੧੭੮..

ਟੀਕਾ : — ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਲੋਕਾਕਾਸ਼ਤੁਲ੍ਯ ਅਸਂਖ੍ਯਪ੍ਰਦੇਸ਼ੀ ਹੋਨੇਸੇ ਸਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਹੈ . ਉਸਕੇ ਇਨ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਕਾਯਵਰ੍ਗਣਾ, ਵਚਨਵਰ੍ਗਣਾ ਔਰ ਮਨੋਵਰ੍ਗਣਾਕਾ ਆਲਮ੍ਬਨਵਾਲਾ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦ (ਕਮ੍ਪਨ) ਜਿਸ

Page 337 of 513
PDF/HTML Page 370 of 546
single page version

ਵਨ੍ਤਃ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤ੍ਯਪਿ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤ੍ਯਪਿ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤ੍ਯਪਿ ਚ . ਅਸ੍ਤਿ ਚੇਜ੍ਜੀਵਸ੍ਯ ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪੋ ਭਾਵੋ ਬਧ੍ਯਨ੍ਤੇਪਿ ਚ . ਤਤੋਵਧਾਰ੍ਯਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਭਾਵਬਨ੍ਧੋ ਹੇਤੁਃ ..੧੭੮..

ਯਤੋ ਰਾਗਪਰਿਣਤ ਏਵਾਭਿਨਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਬਧ੍ਯਤੇ, ਨ ਵੈਰਾਗ੍ਯਪਰਿਣਤਃ; ਅਭਿਨਵੇਨ ਲਕ੍ਸ਼ਣਯੋਗਾਨੁਸਾਰੇਣ ਯਥਾਯੋਗ੍ਯਮ੍ . ਨ ਕੇਵਲਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤਿ ਚਿਟ੍ਠਂਤਿ ਹਿ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ਾਨਨ੍ਤਰਂ ਸ੍ਵਕੀਯਸ੍ਥਿਤਿਕਾਲਪਰ੍ਯਨ੍ਤਂ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ . ਨ ਕੇਵਲਂ ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ ਜਂਤਿ ਸ੍ਵਕੀਯੋਦਯਕਾਲਂ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਫਲਂ ਦਤ੍ਵਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤਿ, ਬਜ੍ਝਂਤਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਯਨਨ੍ਤਚਤੁਸ਼੍ਟਯਵ੍ਯਕ੍ਤਿਰੂਪਮੋਕ੍ਸ਼ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਕਾਰਣਂ ਰਾਗਾਦਿਕਂ ਲਬ੍ਧ੍ਵਾ ਪੁਨਰਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧ- ਰੂਪੇਣ ਬਧ੍ਯਨ੍ਤੇ ਚ . ਅਤ ਏਤਦਾਯਾਤਂ ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮ ਏਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਕਾਰਣਮਿਤਿ . ਅਥਵਾ ਦ੍ਵਿਤੀਯ- ਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਮ੍ — ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਨ੍ਤਿ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਬਨ੍ਧਾਸ੍ਤਿਸ਼੍ਠਨ੍ਤਿ ਸ੍ਥਿਤਿਬਨ੍ਧਾਃ ਫਲਂ ਦਤ੍ਵਾ ਗਚ੍ਛਨ੍ਤ੍ਯਨੁਭਾਗਬਨ੍ਧਾ ਬਧ੍ਯਨ੍ਤੇ ਪ੍ਰਕ੍ਰੁ ਤਿਬਨ੍ਧਾ ਇਤਿ ..੧੭੮.. ਏਵਂ ਤ੍ਰਿਵਿਧਬਨ੍ਧਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯੇਨ ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਤ੍ਵਾਨ੍ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਰੂਪੋ ਭਾਵਬਨ੍ਧ ਏਵ ਬਨ੍ਧ ਇਤਿ ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਯਤਿ — ਰਤ੍ਤੋ ਬਂਧਦਿ ਕਮ੍ਮਂ ਰਕ੍ਤੋ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਸਮੂਹ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਸ੍ਪਨ੍ਦਵਾਲੇ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਭੀ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਰਹਤੇ ਭੀ ਹੈਂ, ਔਰ ਜਾਤੇ ਭੀ ਹੈਂ; ਔਰ ਯਦਿ ਜੀਵਕੇ ਮੋਹ – ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ਰੂਪ ਭਾਵ ਹੋਂ ਤੋ ਬਂਧਤੇ ਭੀ ਹੈਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਂਧਕਾ ਹੇਤੁ ਭਾਵਬਂਧ ਹੈ ..੧੭੮..

ਅਬ, ਐਸਾ ਸਿਦ੍ਧ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ — ਰਾਗ ਪਰਿਣਾਮਮਾਤ੍ਰ ਜੋ ਭਾਵਬਂਧ ਹੈ ਸੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਕਾ ਹੇਤੁ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹੀ ਨਿਸ਼੍ਚਯਬਨ੍ਧ ਹੈ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਰਕ੍ਤਃ ] ਰਾਗੀ ਆਤ੍ਮਾ [ਕਰ੍ਮ ਬਧ੍ਨਾਤਿ ] ਕਰ੍ਮ ਬਾਁਧਤਾ ਹੈ, [ਰਾਗਰਹਿਤਾਤ੍ਮਾ ] ਰਾਗਰਹਿਤ ਆਤ੍ਮਾ [ਕਰ੍ਮਭਿਃ ਮੁਚ੍ਯਤੇ ] ਕਰ੍ਮੋਂਸੇ ਮੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; — [ਏਸ਼ਃ ] ਯਹ [ਜੀਵਾਨਾਂ ] ਜੀਵੋਂਕੇ [ਬਂਧਸਮਾਸਃ ] ਬਨ੍ਧਕਾ ਸਂਕ੍ਸ਼ੇਪ [ਨਿਸ਼੍ਚਯਤਃ ] ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ [ਜਾਨੀਹਿ ] ਜਾਨੋ ..੧੭੯..

Page 338 of 513
PDF/HTML Page 371 of 546
single page version

ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਰਾਗਪਰਿਣਤੋ ਨ ਮੁਚ੍ਯਤੇ, ਵੈਰਾਗ੍ਯਪਰਿਣਤ ਏਵ; ਬਧ੍ਯਤ ਏਵ ਸਂਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਤੈਵਾਭਿਨਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਚਿਰਸਂਚਿਤੇਨ ਪੁਰਾਣੇਨ ਚ, ਨ ਮੁਚ੍ਯਤੇ ਰਾਗਪਰਿਣਤਃ; ਮੁਚ੍ਯਤ ਏਵ ਸਂਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਤੈਵਾਭਿਨਵੇਨ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਣਾ ਚਿਰਸਂਚਿਤੇਨ ਪੁਰਾਣੇਨ ਚ ਵੈਰਾਗ੍ਯਪਰਿਣਤੋ ਨ ਬਧ੍ਯਤੇ; ਤਤੋਵਧਾਰ੍ਯਤੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਸਾਧਕਤਮਤ੍ਵਾਦ੍ਰਾਗਪਰਿਣਾਮ ਏਵ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਬਨ੍ਧਃ ..੧੭੯..

ਅਬ, ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਕੇ ਸਾਧਕਤਮ ਰਾਗਸੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਨਾ ਸਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਰਿਣਾਮ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਕੇ ਉਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਹੇਤੁਭੂਤ ਰਾਗਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾਵਾਲਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਐਸਾ ਭੇਦ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ) : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ ਬਂਧਃ ] ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਬਨ੍ਧ ਹੈ, [ਪਰਿਣਾਮਃ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਯੁਤਃ ] (ਜੋ) ਪਰਿਣਾਮ ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ – ਮੋਹਯੁਕ੍ਤ ਹੈ . [ਮੋਹਪ੍ਰਦ੍ਵੇਸ਼ੌ ਅਸ਼ੁਭੌ ] (ਉਨਮੇਂਸੇ) ਮੋਹ ਔਰ ਦ੍ਵੇਸ਼ ਅਸ਼ੁਭ

Page 339 of 513
PDF/HTML Page 372 of 546
single page version

ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧੋਸ੍ਤਿ ਤਾਵਦ੍ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ . ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤ੍ਵਂ ਤੁ ਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਮਯ- ਤ੍ਵੇਨ . ਤਚ੍ਚ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਤ੍ਵੇਨ ਦ੍ਵੈਤਾਨੁਵਰ੍ਤਿ . ਤਤ੍ਰ ਮੋਹਦ੍ਵੇਸ਼ਮਯਤ੍ਵੇਨਾਸ਼ੁਭਤ੍ਵਂ, ਰਾਗਮਯਤ੍ਵੇਨ ਤੁ ਸ਼ੁਭਤ੍ਵਂ ਚਾਸ਼ੁਭਤ੍ਵਂ ਚ . ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਾਂਗਤ੍ਵੇਨ ਰਾਗਸ੍ਯ ਦ੍ਵੈਵਿਧ੍ਯਾਤ੍ ਭਵਤਿ ..੧੮੦..

ਅਥ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਰਿਣਾਮਵਿਸ਼ੇਸ਼ਮਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਰਿਣਾਮਂ ਚ ਕਾਰਣੇ ਕਾਰ੍ਯਮੁਪਚਰ੍ਯ ਕਾਰ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਨਿਰ੍ਦਿਸ਼ਤਿ —

ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧਸਾਧਕਂ ਰਾਗਾਦ੍ਯੁਪਾਧਿਜਨਿਤਭੇਦਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ — ਪਰਿਣਾਮਾਦੋ ਬਂਧੋ ਪਰਿਣਾਮਾਤ੍ਸਕਾਸ਼ਾਦ੍ਬਨ੍ਧੋ ਭਵਤਿ . ਸ ਚ ਪਰਿਣਾਮਃ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਃ . ਪਰਿਣਾਮੋ ਰਾਗਦੋਸਮੋਹਜੁਦੋ ਵੀਤਰਾਗਪਰਮਾਤ੍ਮਨੋ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵੇਨ ਪਰਿਣਾਮੋ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼- ਮੋਹੋਪਾਧਿਤ੍ਰਯੇਣ ਸਂਯੁਕ੍ਤਃ . ਅਸੁਹੋ ਮੋਹਪਦੋਸੋ ਅਸ਼ੁਭੌ ਮੋਹਪ੍ਰਦ੍ਵੇਸ਼ੌ . ਪਰੋਪਾਧਿਜਨਿਤਪਰਿਣਾਮਤ੍ਰਯਮਧ੍ਯੇ ਮੋਹ- ਪ੍ਰਦ੍ਵੇਸ਼ਦ੍ਵਯਮਸ਼ੁਭਮ੍ . ਸੁਹੋ ਵ ਅਸੁਹੋ ਹਵਦਿ ਰਾਗੋ ਸ਼ੁਭੋਸ਼ੁਭੋ ਵਾ ਭਵਤਿ ਰਾਗਃ . ਪਞ੍ਚਪਰਮੇਸ਼੍ਠਯਾਦਿਭਕ੍ਤਿਰੂਪਃ ਸ਼ੁਭਰਾਗ ਉਚ੍ਯਤੇ, ਵਿਸ਼ਯਕਸ਼ਾਯਰੂਪਸ਼੍ਚਾਸ਼ੁਭ ਇਤਿ . ਅਯਂ ਪਰਿਣਾਮਃ ਸਰ੍ਵੋਪਿ ਸੋਪਾਧਿਤ੍ਵਾਤ੍ ਬਨ੍ਧਹੇਤੁਰਿਤਿ ਜ੍ਞਾਤ੍ਵ ਬਨ੍ਧੇ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਸਮਸ੍ਤਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਵਿਨਾਸ਼ਾਰ੍ਥਂ ਸਮਸ੍ਤਰਾਗਾਦ੍ਯੁਪਾਧਿਰਹਿਤੇ ਸਹਜਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤਸ੍ਵਭਾਵੇ ਨਿਜਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਭਾਵਨਾ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯੇਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍ ..੧੮੦.. ਅਥ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪਪੁਣ੍ਯਪਾਪਬਨ੍ਧਕਾਰਣਤ੍ਵਾਚ੍ਛੁਭਾਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਯੋਃ ਪੁਣ੍ਯਪਾਪਸਂਜ੍ਞਾਂ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਰਹਿਤਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾਰਣਤ੍ਵਂ ਚ ਕਥਯਤਿ — ਸੁਹਪਰਿਣਾਮੋ ਪੁਣ੍ਣਂ ਹੈ, [ਰਾਗਃ ] ਰਾਗ [ਸ਼ੁਭਃ ਵਾ ਅਸ਼ੁਭਃ ] ਸ਼ੁਭ ਅਥਵਾ ਅਸ਼ੁਭ [ਭਵਤਿ ] ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੮੦..

ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਦ੍ਰਵ੍ਯਬਨ੍ਧ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮਸੇ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਪਰਿਣਾਮਕੀ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਤਾ ਰਾਗ – ਦ੍ਵੇਸ਼ – ਮੋਹਮਯਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਹੈ . ਵਹ ਸ਼ੁਭ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭਪਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਦ੍ਵੈਤਕਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਤਾ ਹੈ . (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ ); ਉਸਮੇਂਸੇ ੧ਮੋਹ – ਦ੍ਵੇਸ਼ਮਯਪਨੇਸੇ ਅਸ਼ੁਭਪਨਾ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਰਾਗਮਯਪਨੇਸੇ ਸ਼ੁਭਪਨਾ ਤਥਾ ਅਸ਼ੁਭਪਨਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ੨ਰਾਗ – ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿ ਤਥਾ ਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ..੧੮੦..

ਅਬ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਭੇਦਕੋ ਤਥਾ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮਕੋ, ਕਾਰਣਮੇਂ ਕਾਰ੍ਯਕਾ ਉਪਚਾਰ ਕਰਕੇ ਕਾਰ੍ਯਰੂਪਸੇ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ : — ੧. ਮੋਹਮਯ ਪਰਿਣਾਮ ਔਰ ਦ੍ਵੇਸ਼ਮਯ ਪਰਿਣਾਮ ਅਸ਼ੁਭ ਹੈਂ . ੨. ਧਰ੍ਮਾਨੁਰਾਗ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਿਵਾਲਾ ਹੋਨੇਸੇ ਧਰ੍ਮਾਨੁਰਾਗਮਯ ਪਰਿਣਾਮ ਸ਼ੁਭ ਹੈ; ਵਿਸ਼ਯਾਨੁਰਾਗ ਸਂਕ੍ਲੇਸ਼ਮਯ ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਸ਼ਯਾਨੁਰਾਗਮਯ

Page 340 of 513
PDF/HTML Page 373 of 546
single page version

ਦ੍ਵਿਵਿਧਸ੍ਤਾਵਤ੍ਪਰਿਣਾਮਃ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਃ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਸ਼੍ਚ . ਤਤ੍ਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਃ ਪਰੋਪ- ਰਕ੍ਤਤ੍ਵਾਦ੍ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਰਿਣਾਮਃ, ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਸ੍ਤੁ ਪਰਾਨੁਪਰਕ੍ਤਤ੍ਵਾਦਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਰਿਣਾਮਃ . ਤਤ੍ਰੋਕ੍ਤੌ ਦ੍ਵੌ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੌ, ਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮੋਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਸ਼੍ਚ . ਤਤ੍ਰ ਪੁਣ੍ਯਪੁਦ੍ਗਲਬਨ੍ਧਕਾਰਣਾਤ੍ਵਾਤ੍ ਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਃ ਪੁਣ੍ਯਂ, ਪਾਪਪੁਦ੍ਗਲਬਨ੍ਧਕਾਰਣਤ੍ਵਾਦਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਃ ਪਾਪਮ੍ . ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਤੁ ਸ਼ੁਦ੍ਧਤ੍ਵੇਨੈਕਤ੍ਵਾਨ੍ਨਾਸ੍ਤਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਃ . ਸ ਕਾਲੇ ਸਂਸਾਰਦੁਃਖਹੇਤੁਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕ੍ਸ਼ਯਕਾਰਣਤ੍ਵਾਤ੍ਸਂਸਾਰ- ਦੁਃਖਹੇਤੁਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕ੍ਸ਼ਯਾਤ੍ਮਕੋ ਮੋਕ੍ਸ਼ ਏਵ ..੧੮੧.. ਦ੍ਰਵ੍ਯਪੁਣ੍ਯਬਨ੍ਧਕਾਰਣਤ੍ਵਾਚ੍ਛੁਭਪਰਿਣਾਮਃ ਪੁਣ੍ਯਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਅਸੁਹੋ ਪਾਵਂ ਤਿ ਭਣਿਦਂ ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਾਪਬਨ੍ਧਕਾਰਣਤ੍ਵਾਦ- ਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਃ ਪਾਪਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ ਯੋਸੌ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਃ . ਅਣ੍ਣੇਸੁ ਨਿਜਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਨ੍ਯੇਸ਼ੁ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਬਹਿਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ . ਪਰਿਣਾਮੋ ਣਣ੍ਣਗਦੋ ਪਰਿਣਾਮੋ ਨਾਨ੍ਯਗਤੋਨਨ੍ਯਗਤਃ ਸ੍ਵਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਥ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਂਃ . ਸ ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਲਕ੍ਸ਼ਣਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ਦੁਕ੍ਖਕ੍ਖਯਕਾਰਣਂ ਦੁਃਖਕ੍ਸ਼ਯਕਾਰਣਂ ਦੁਃਖਕ੍ਸ਼ਯਾਭਿਧਾਨ- ਮੋਕ੍ਸ਼ਸ੍ਯ ਕਾਰਣਂ ਭਣਿਦੋ ਭਣਿਤਃ . ਕ੍ਵ ਭਣਿਤਃ . ਸਮਯੇ ਪਰਮਾਗਮੇ ਲਬ੍ਧਿਕਾਲੇ ਵਾ . ਕਿਂਚ, ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸਾਸਾਦਨਮਿਸ਼੍ਰਗੁਣਸ੍ਥਾਨਤ੍ਰਯੇ ਤਾਰਤਮ੍ਯੇਨਾਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮੋ ਭਵਤੀਤਿ ਪੂਰ੍ਵਂ ਭਣਿਤਮਾਸ੍ਤੇ, ਅਵਿਰਤ- ਦੇਸ਼ਵਿਰਤਪ੍ਰਮਤ੍ਤਸਂਯਤਸਂਜ੍ਞਗੁਣਸ੍ਥਾਨਤ੍ਰਯੇ ਤਾਰਤਮ੍ਯੇਨ ਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਸ਼੍ਚ ਭਣਿਤਃ, ਅਪ੍ਰਮਤ੍ਤਾਦਿਕ੍ਸ਼ੀਣਕਸ਼ਾਯਾਨ੍ਤਗੁਣ- ਸ੍ਥਾਨੇਸ਼ੁ ਤਾਰਤਮ੍ਯੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗੋਪਿ ਭਣਿਤਃ . ਨਯਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਯਾਂ ਮਿਥ੍ਯਾਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਯਾਦਿਕ੍ਸ਼ੀਣਕ ਸ਼ਾਯਾਨ੍ਤਗੁਣਸ੍ਥਾਨੇਸ਼ੁ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਨ੍ਯੇਸ਼ੁ ] ਪਰਕੇ ਪ੍ਰਤਿ [ਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮਃ ] ਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ [ਪੁਣ੍ਯਮ੍ ] ਪੁਣ੍ਯ ਹੈ, ਔਰ [ਅਸ਼ੁਭਃ ] ਅਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ [ਪਾਪਮ੍ ] ਪਾਪ ਹੈ, [ਇਤਿ ਭਣਿਤਮ੍ ] ਐਸਾ ਕਹਾ ਹੈ; [ਅਨਨ੍ਯਗਤਃ ਪਰਿਣਾਮਃ ] ਜੋ ਦੂਸਰੇਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਐਸਾ ਪਰਿਣਾਮ [ਸਮਯੇ ] ਸਮਯ ਪਰ [ਦੁਃਖਕ੍ਸ਼ਯਕਾਰਣਮ੍ ] ਦੁਃਖਕ੍ਸ਼ਯਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ..੧੮੧..

ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਪਰਿਣਾਮ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ — ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ (ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ) ਔਰ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ . ਇਨਮੇਂਸੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਪਰਿਣਾਮ ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਪਰਕ੍ਤ (-ਪਰਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਵਿਕਾਰੀ) ਹੋਨੇਸੇ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ ਔਰ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਪਰਿਣਾਮ ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਪਰਕ੍ਤ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ . ਉਸਮੇਂ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਦੋ ਭੇਦ ਹੈਂ – ਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ . ਉਨਮੇਂ ਪੁਣ੍ਯਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਬਂਧਕਾ ਕਾਰਣ ਹੋਨੇਸੇ ਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮ ਪੁਣ੍ਯ ਹੈ ਔਰ ਪਾਪਰੂਪ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਬਂਧਕਾ ਕਾਰਣ ਹੋਨੇਸੇ ਅਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਪਾਪ ਹੈ . ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮ ਤੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਹੋਨੇਸੇ ਏਕ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸਕੇ ਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹੈਂ . ਵਹ (ਅਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਪਰਿਣਾਮ) ਯਥਾਕਾਲ ਸਂਸਾਰਦੁਃਖਕੇ ਹੇਤੁਭੂਤ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਕ੍ਸ਼ਯਕਾ ਕਾਰਣ ਹੋਨੇਸੇ ਸਂਸਾਰਦੁਃਖਕਾ ਹੇਤੁਭੂਤ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਕਾ ਕ੍ਸ਼ਯਸ੍ਵਰੂਪ ਮੋਕ੍ਸ਼ ਹੀ ਹੈ .

Page 341 of 513
PDF/HTML Page 374 of 546
single page version

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਪਰਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਐਸਾ ਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਵਹ ਪੁਣਯਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਵਹ ਪਾਪਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਯਦਿ ਕਾਰਣਮੇਂ ਕਾਰ੍ਯਕਾ ਉਪਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯ ਤੋ, ਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮ ਵਹ ਪੁਣ੍ਯ ਹੈ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮ ਵਹ ਪਾਪ . ਸ੍ਵਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਐਸਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮ ਮੋਕ੍ਸ਼ਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਯਦਿ ਕਾਰਣਮੇਂ ਕਾਰ੍ਯਕਾ ਉਪਚਾਰ ਕਿਯਾ ਜਾਯ ਤੋ, ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮ ਵਹ ਮੋਕ੍ਸ਼ ਹੈ ..੧੮੧..

ਅਬ, ਜੀਵਕੀ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਔਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕੀ ਸਿਦ੍ਧਿਕੇ ਲਿਯੇ ਸ੍ਵ – ਪਰਕਾ ਵਿਭਾਗ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਥ ] ਅਬ [ਸ੍ਥਾਵਰਾਃ ਚ ਤ੍ਰਸਾਃ ] ਸ੍ਥਾਵਰ ਔਰ ਤ੍ਰਸ ਐਸੇ ਜੋ [ਪ੍ਰੁਥਿਵੀਪ੍ਰਮੁਖਾਃ ] ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਆਦਿ [ਜੀਵ ਨਿਕਾਯਾਃ ] ਜੀਵਨਿਕਾਯ [ਭਣਿਤਾਃ ] ਕਹੇ ਗਯੇ ਹੈਂ, [ਤੇ ] ਵੇ [ਜੀਵਾਤ੍ ਅਨ੍ਯੇ ] ਜੀਵਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, [ਚ ] ਔਰ [ਜੀਵਃ ਅਪਿ ] ਜੀਵ ਭੀ [ਤੇਭ੍ਯਃ

Page 342 of 513
PDF/HTML Page 375 of 546
single page version

ਯ ਏਤੇ ਪ੍ਰੁਥਿਵੀਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਯਃ ਸ਼ਡ੍ਜੀਵਨਿਕਾਯਾਸ੍ਤ੍ਰਸਸ੍ਥਾਵਰਭੇਦੇਨਾਭ੍ਯੁਪਗਮ੍ਯਨ੍ਤੇ ਤੇ ਖਲ੍ਵ- ਚੇਤਨਤ੍ਵਾਦਨ੍ਯੇ ਜੀਵਾਤ੍, ਜੀਵੋਪਿ ਚ ਚੇਤਨਤ੍ਵਾਦਨ੍ਯਸ੍ਤੇਭ੍ਯਃ . ਅਤ੍ਰ ਸ਼ਡ੍ਜੀਵਨਿਕਾਯਾ ਆਤ੍ਮਨਃ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਕ ਏਵਾਤ੍ਮਾ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮ੍ ..੧੮੨..

ਬਨ੍ਧ ਇਤਿ ਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਤ੍ਰਯੇਣ ਚਤੁਰ੍ਥਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਜੀਵਸ੍ਯ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸ਼ਡ੍ਜੀਵਨਿਕਾਯੈਃ ਸਹ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਂ ਦਰ੍ਸ਼ਯਤਿ --ਭਣਿਦਾ ਪੁਢਵਿਪ੍ਪਮੁਹਾ ਭਣਿਤਾਃ ਪਰਮਾਗਮੇ ਕਥਿਤਾਃ ਪ੍ਰੁਥਿਵੀਪ੍ਰਮੁਖਾਃ . ਤੇ ਕੇ . ਜੀਵਣਿਕਾਯਾ ਜੀਵਸਮੂਹਾਃ . ਅਧ ਅਥ . ਕਥਂਭੂਤਾਃ . ਥਾਵਰਾ ਯ ਤਸਾ ਸ੍ਥਾਵਰਾਸ਼੍ਚ ਤ੍ਰਸਾਃ . ਤੇ ਚ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਃ . ਅਣ੍ਣਾ ਤੇ ਅਨ੍ਯੇ ਭਿਨ੍ਨਾਸ੍ਤੇ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਜੀਵਾਦੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਜੀਵਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍ . ਜੀਵੋ ਵਿ ਯ ਤੇਹਿਂਦੋ ਅਣ੍ਣੋ ਜੀਵੋਪਿ ਚ ਤੇਭ੍ਯੋਨ੍ਯ ਇਤਿ . ਤਥਾਹਿ – ਟਙ੍ਕੋਤ੍ਕੀਰ੍ਣਜ੍ਞਾਯਕੈਕ ਸ੍ਵਭਾਵਪਰਮਾਤ੍ਮ- ਤਤ੍ਤ੍ਵਭਾਵਨਾਰਹਿਤੇਨ ਜੀਵੇਨ ਯਦੁਪਾਰ੍ਜਿਤਂ ਤ੍ਰਸਸ੍ਥਾਵਰਨਾਮਕਰ੍ਮ ਤਦੁਦਯਜਨਿਤਤ੍ਵਾਦਚੇਤਨਤ੍ਵਾਚ੍ਚ ਤ੍ਰਸਸ੍ਥਾਵਰ- ਜੀਵਨਿਕਾਯਾਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਸ੍ਵਭਾਵਜੀਵਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਾਃ . ਜੀਵੋਪਿ ਚ ਤੇਭ੍ਯੋ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨ ਇਤਿ . ਅਤ੍ਰੈਵਂ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨੇ ਜਾਤੇ ਸਤਿ ਮੋਕ੍ਸ਼ਾਰ੍ਥੀ ਜੀਵਃ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਂ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੇ ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਂ ਚ ਕਰੋਤੀਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ ..੧੮੨.. ਅਨ੍ਯਃ ] ਉਨਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੈ ..੧੮੨..

ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਯਹ ਪ੍ਰੁਥ੍ਵੀ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸ਼ਟ੍ ਜੀਵਨਿਕਾਯ ਤ੍ਰਸਸ੍ਥਾਵਰਕੇ ਭੇਦਪੂਰ੍ਵਕ ਮਾਨੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ, ਵੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਅਚੇਤਨਤ੍ਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਜੀਵਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੈਂ, ਔਰ ਜੀਵ ਭੀ ਚੇਤਨਤ੍ਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਨਸੇ ਅਨ੍ਯ ਹੈ . ਯਹਾਁ (ਯਹ ਕਹਾ ਹੈ ਕਿ) ਸ਼ਟ੍ ਜੀਵਨਿਕਾਯ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ, ਆਤ੍ਮਾ ਏਕ ਹੀ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈ ..੧੮੨..

ਅਬ, ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ – ਜੀਵਕੋ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਸ੍ਵ – ਪਰਕੇ ਵਿਭਾਗਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ, ਔਰ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਸ੍ਵ – ਪਰਕੇ ਵਿਭਾਗਕਾ ਅਜ੍ਞਾਨ ਹੈ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਃ ] ਜੋ [ਏਵਂ ] ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ [ਸ੍ਵਭਾਵਮ੍ ਆਸਾਦ੍ਯ ] ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰਕੇ (ਜੀਵ – ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਰਕੇ) [ਪਰਮ੍ ਆਤ੍ਮਾਨਂ ] ਪਰਕੋ ਔਰ ਸ੍ਵਕੋ [ਨ ਏਵ ਜਾਨਾਤਿ ] ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ, [ਮੋਹਾਤ੍ ] ਵਹ ਮੋਹਸੇ ‘[ਅਹਮ੍ ] ਯਹ ਮੈਂ ਹੂਁ, [ਇਦਂ ਮਮ ] ਯਹ ਮੇਰਾ

Page 343 of 513
PDF/HTML Page 376 of 546
single page version

ਯੋ ਹਿ ਨਾਮ ਨੈਵਂ ਪ੍ਰਤਿਨਿਯਤਚੇਤਨਾਚੇਤਨਤ੍ਵਸ੍ਵਭਾਵੇਨ ਜੀਵਪੁਦ੍ਗਲਯੋਃ ਸ੍ਵਪਰਵਿਭਾਗਂ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਸ ਏਵਾਹਮਿਦਂ ਮਮੇਦਮਿਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾਤ੍ਮੀਯਤ੍ਵੇਨ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮਧ੍ਯਵਸ੍ਯਤਿ ਮੋਹਾਨ੍ਨਾਨ੍ਯਃ . ਅਤੋ ਜੀਵਸ੍ਯ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯ- ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਸ੍ਵਪਰਪਰਿਚ੍ਛੇਦਾਭਾਵਮਾਤ੍ਰਮੇਵ, ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਾਤ੍ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਨਿਮਿਤ੍ਤਂ ਤਦਭਾਵਃ ..੧੮੩..

ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਆਤ੍ਮਾ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵ ਔਰ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ (ਅਪਨੇ – ਅਪਨੇ) ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਚੇਤਨਤ੍ਵ ਔਰ ਅਚੇਤਨਤ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ੍ਵ – ਪਰਕੇ ਵਿਭਾਗਕੋ ਨਹੀਂ ਦੇਖਤਾ, ਵਹੀ ਆਤ੍ਮਾ ‘ਯਹ ਮੈਂ ਹੂਁ, ਯਹ ਮੇਰਾ ਹੈ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਮੋਹਸੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਅਪਨੇਪਨਕਾ ਅਧ੍ਯਵਸਾਨ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਦੂਸਰਾ ਨਹੀਂ . ਇਸਸੇ (ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੁਆ ਕਿ) ਜੀਵਕੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਸ੍ਵਪਰਕੇ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਭਾਵਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਹੈ ਔਰ (ਕਹੇ ਵਿਨਾ ਭੀ) ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯਸੇ (ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੁਆ ਕਿ) ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ੧ਉਸਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜਿਸੇ ਸ੍ਵ – ਪਰਕਾ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਵਹੀ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਅਹਂਕਾਰ – ਮਮਕਾਰ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨੀ ਨਹੀਂ . ਇਸਲਿਯੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਕਾਰਣ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨਕਾ ਅਭਾਵ ਹੀ ਹੈ, ਔਰ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਕਾ ਕਾਰਣ ਭੇਦਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਹੈ ..੧੮੩..

ਅਬ ਯਹ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਕ੍ਯਾ ਹੈ : — ੧. ਉਸਕਾ ਅਭਾਵ = ਸ੍ਵ -ਪਰਕੇ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਅਭਾਵਕਾ ਅਭਾਵ; ਸ੍ਵ – ਪਰਕੇ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ .

Page 344 of 513
PDF/HTML Page 377 of 546
single page version

ਆਤ੍ਮਾ ਹਿ ਤਾਵਤ੍ਸ੍ਵਂ ਭਾਵਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਧਰ੍ਮਤ੍ਵਾਦਾਤ੍ਮਨਸ੍ਤਥਾਭਵਨਸ਼ਕ੍ਤਿ- ਸਮ੍ਭਵੇਨਾਵਸ਼੍ਯਮੇਵ ਕਾਰ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ ਤਂ ਚ ਸ੍ਵਤਨ੍ਤ੍ਰਃ ਕੁਰ੍ਵਾਣਸ੍ਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਤਾਵਸ਼੍ਯਂ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਕ੍ਰਿਯਮਾਣ- ਸ਼੍ਚਾਤ੍ਮਨਾ ਸ੍ਵੋ ਭਾਵਸ੍ਤੇਨਾਪ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਾਵਸ਼੍ਯਂ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਏਵਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਃ ਕਰ੍ਮ . ਨ ਤ੍ਵਾਤ੍ਮਾ ਪੁਦ੍ਗਲਸ੍ਯ ਭਾਵਾਨ੍ ਕਰੋਤਿ, ਤੇਸ਼ਾਂ ਪਰਧਰ੍ਮਤ੍ਵਾਦਾਤ੍ਮਨਸ੍ਤਥਾਭਵਨਸ਼ਕ੍ਤ੍ਯਸਮ੍ਭਵੇਨਾ- ਕਾਰ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਸ ਤਾਨਕੁਰ੍ਵਾਣੋ ਨ ਤੇਸ਼ਾਂ ਕਰ੍ਤਾ ਸ੍ਯਾਤ੍, ਅਕ੍ਰਿਯਮਾਣਾਸ਼੍ਚਾਤ੍ਮਨਾ ਤੇ ਨ ਤਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮ ਸ੍ਯੁਃ . ਏਵਮਾਤ੍ਮਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮੋ ਨ ਕਰ੍ਮ ..੧੮੪..

ਨਿਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ..੧੮੩.. ਏਵਂ ਭੇਦਭਾਵਨਾਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯੇਨ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥਾਤ੍ਮਨੋ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਰਾਗਾਦਿਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮ ਏਵ ਕਰ੍ਮ, ਨ ਚ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮੇਤਿ ਪ੍ਰਰੂਪਯਤਿ — ਕੁਵ੍ਵਂ ਸਭਾਵਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਸ੍ਵਭਾਵਮ੍ . ਅਤ੍ਰ ਸ੍ਵਭਾਵਸ਼ਬ੍ਦੇਨ ਯਦ੍ਯਪਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ਼ੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵੋ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਤਥਾਪਿ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਪ੍ਰਸ੍ਤਾਵੇ ਰਾਗਾਦਿ- ਪਰਿਣਾਮੋਪ੍ਯਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਤਂ ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ . ਸ ਕਃ . ਆਦਾ ਆਤ੍ਮਾ . ਹਵਦਿ ਹਿ ਕਤ੍ਤਾ ਕਰ੍ਤਾ ਭਵਤਿ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ . ਕਸ੍ਯ . ਸਗਸ੍ਸ ਭਾਵਸ੍ਸ ਸ੍ਵਕੀਯਚਿਦ੍ਰੂਪਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯ ਰਾਗਾਦਿਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ . ਤਦੇਵ ਤਸ੍ਯ

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸ੍ਵਭਾਵਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ ] ਅਪਨੇ ਭਾਵਕੋ ਕਰਤਾ ਹੁਆ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਹਿ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਸ੍ਵਕਸ੍ਯ ਭਾਵਸ੍ਯ ] ਅਪਨੇ ਭਾਵਕਾ [ਕਰ੍ਤਾ ਭਵਤਿ ] ਕਰ੍ਤਾ ਹੈ; [ਤੁ ] ਪਰਨ੍ਤੁ [ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯਾਨਾਂ ਸਰ੍ਵਭਾਵਾਨਾਂ ] ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯਮਯ ਸਰ੍ਵ ਭਾਵੋਂਕਾ [ਕਰ੍ਤਾ ਨ ] ਕਰ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ..੧੮੪..

ਟੀਕਾ : — ਪ੍ਰਥਮ ਤੋ ਆਤ੍ਮਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਸ੍ਵ ਭਾਵਕੋ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ (ਭਾਵ) ਉਸਕਾ ਸ੍ਵ ਧਰ੍ਮ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਉਸਰੂਪ ਹੋਨੇਕੀ (ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਕੀ) ਸ਼ਕ੍ਤਿਕਾ ਸਂਭਵ ਹੈ, ਅਤਃ ਵਹ (ਭਾਵ) ਅਵਸ਼੍ਯਮੇਵ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਹੈ . (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ) ਵਹ (ਆਤ੍ਮਾ) ਉਸੇ (-ਸ੍ਵ ਭਾਵਕੋ) ਸ੍ਵਤਂਤ੍ਰ- ਤਯਾ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਉਸਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੈ ਔਰ ਸ੍ਵ ਭਾਵ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੁਆ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਹੋਨੇਸੇ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸ੍ਵ ਪਰਿਣਾਮ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਹੈ .

ਪਰਨ੍ਤੁ, ਆਤ੍ਮਾ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਭਾਵੋਂਕੋ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਪਰਕੇ ਧਰ੍ਮ ਹੈਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਉਸ – ਰੂਪ ਹੋਨੇਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕਾ ਅਸਂਭਵ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੈਂ . (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ) ਵਹ (ਆਤ੍ਮਾ) ਉਨ੍ਹੇਂ ਨ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਉਨਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਔਰ ਵੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਨ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੁਏ ਉਸਕਾ ਕਰ੍ਮ ਨਹੀਂ ਹੈਂ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਨਹੀਂ ਹੈ ..੧੮੪..

Page 345 of 513
PDF/HTML Page 378 of 546
single page version

ਨ ਖਲ੍ਵਾਤ੍ਮਨਃ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮਃ ਕਰ੍ਮ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਾਦਾਨਹਾਨਸ਼ੂਨ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ . ਯੋ ਹਿ ਯਸ੍ਯ ਪਰਿਣਮਯਿਤਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਃ ਸ ਨ ਤਦੁਪਾਦਾਨਹਾਨਸ਼ੂਨ੍ਯੋ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਃ, ਯਥਾਗ੍ਨਿਰਯਃਪਿਣ੍ਡਸ੍ਯ . ਆਤ੍ਮਾ ਤੁ ਤੁਲ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਵਰ੍ਤਿਤ੍ਵੇਪਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਾਦਾਨਹਾਨਸ਼ੂਨ੍ਯ ਏਵ . ਤਤੋ ਨ ਸ ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਾਂ ਕਰ੍ਮਭਾਵੇਨ ਪਰਿਣਮਯਿਤਾ ਸ੍ਯਾਤ੍ ..੧੮੫..

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਸਰ੍ਵਕਾਲੇਸ਼ੁ ] ਸਭੀ ਕਾਲੋਂਮੇਂ [ਪੁਦ੍ਗਲਮਧ੍ਯੇ ਵਰ੍ਤਮਾਨਃ ਅਪਿ ] ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਮਧ੍ਯਮੇਂ ਰਹਤਾ ਹੁਆ ਭੀ [ਪੁਦ੍ਗਲਾਨਿ ਕਰ੍ਮਾਣਿ ] ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮੋਂਕੋ [ਹਿ ] ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ [ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਨ ਏਵ ] ਨ ਤੋ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤਾ ਹੈ, [ਨ ਮੁਚਂਤਿ ] ਨ ਛੋੜਤਾ ਹੈ, ਔਰ [ਨ ਕਰੋਤਿ ] ਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ..੧੮੬..

ਟੀਕਾ : — ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਕਰ੍ਮ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗ੍ਰਹਣ – ਤ੍ਯਾਗਸੇ ਰਹਿਤ ਹੈ; ਜੋ ਜਿਸਕਾ ਪਰਿਣਮਾਨੇਵਾਲਾ ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਵਹ ਉਸਕੇ ਗ੍ਰਹਣਤ੍ਯਾਗਸੇ ਰਹਿਤ ਨਹੀਂ ਦੇਖਾ ਜਾਤਾ; ਜੈਸੇ — ਅਗ੍ਨਿ ਲੋਹੇਕੇ ਗੋਲੇਮੇਂ ਗ੍ਰਹਣ – ਤ੍ਯਾਗ ਰਹਿਤ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਆਤ੍ਮਾ ਤੋ ਤੁਲ੍ਯ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਮੇਂ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ ਭੀ (-ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਏਕਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਾਵਗਾਹੀ ਹੋਨੇਪਰ ਭੀ) ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗ੍ਰਹਣ – ਤ੍ਯਾਗਸੇ ਰਹਿਤ ਹੀ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਕਰ੍ਮਭਾਵਸੇ ਪਰਿਣਮਾਨੇਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ..੧੮੫..

ਤਬ (ਯਦਿ ਆਤ੍ਮਾ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੋ ਕਰ੍ਮਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਤੋ ਫਿ ਰ) ਆਤ੍ਮਾ ਕਿਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪੁਦ੍ਗਲ ਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਛੋੜਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ? ਇਸਕਾ ਅਬ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

Page 346 of 513
PDF/HTML Page 379 of 546
single page version

ਸੋਯਮਾਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਾਦਾਨਹਾਨਸ਼ੂਨ੍ਯੋਪਿ ਸਾਮ੍ਪ੍ਰਤਂ ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਯਾਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰੀਕ੍ਰੁਤ- ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਮਾਤ੍ਰਸ੍ਯ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਕੇਵਲਸ੍ਯ ਕਲਯਨ੍ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਂ, ਤਦੇਵ ਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰੀਕ੍ਰੁਤ੍ਯੋਪਾਤ੍ਤਕਰ੍ਮਪਰਿਣਾਮਾਭਿਃ ਪੁਦ੍ਗਲਧੂਲੀਭਿਰ੍ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਾਵਗਾਹਰੂਪੇਣੋਪਾਦੀਯਤੇ ਕਦਾਚਿਨ੍ਮੁਚ੍ਯਤੇ ਚ ..੧੮੬.. ਪਰਭਾਵਂ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਨ ਮੁਞ੍ਚਤਿ ਨ ਚ ਕਰੋਤ੍ਯੁਪਾਦਾਨਰੂਪੇਣ ਲੋਹਪਿਣ੍ਡੋ ਵਾਗ੍ਨਿਂ ਤਥਾਯਮਾਤ੍ਮਾ ਨ ਚ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਨ ਚ ਮੁਞ੍ਚਤਿ ਨ ਚ ਕਰੋਤ੍ਯੁਪਾਦਾਨਰੂਪੇਣ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਾਣੀਤਿ . ਕਿਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਨਪਿ . ਪੋਗ੍ਗਲਮਜ੍ਝੇ ਵਟ੍ਟਣ੍ਣਵਿ ਸਵ੍ਵਕਾਲੇਸੁ ਕ੍ਸ਼ੀਰਨੀਰਨ੍ਯਾਯੇਨ ਪੁਦ੍ਗਲਮਧ੍ਯੇ ਵਰ੍ਤ੍ਤਮਾਨੋਪਿ ਸਰ੍ਵਕਾਲੇਸ਼ੁ . ਅਨੇਨ ਕਿ ਮੁਕ੍ਤਂ ਭਵਤਿ . ਯਥਾ ਸਿਦ੍ਧੋ ਭਗਵਾਨ੍ ਪੁਦ੍ਗਲਮਧ੍ਯੇ ਵਰ੍ਤ੍ਤਮਾਨੋਪਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗ੍ਰਹਣਮੋਚਨਕਰਣਰਹਿਤਸ੍ਤਥਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪੇਣ ਸਂਸਾਰੀ ਜੀਵੋਪੀਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ ..੧੮੫.. ਅਥ ਯਦ੍ਯਯਮਾਤ੍ਮਾ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮ ਨ ਕਰੋਤਿ ਨ ਚ ਮੁਞ੍ਚਤਿ ਤਰ੍ਹਿ ਬਨ੍ਧਃ ਕਥਂ, ਤਰ੍ਹਿ ਮੋਕ੍ਸ਼ੋਪਿ ਕਥਮਿਤਿ ਪ੍ਰਸ਼੍ਨੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯੁਤ੍ਤਰਂ ਦਦਾਤਿ --ਸ ਇਦਾਣਿਂ ਕਤ੍ਤਾ ਸਂ ਸ ਇਦਾਨੀਂ ਕਰ੍ਤਾ ਸਨ੍ . ਸ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਲਕ੍ਸ਼ਣ ਆਤ੍ਮਾ, ਇਦਾਨੀਂ ਕੋਰ੍ਥਃ ਏਵਂ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਨਯਵਿਭਾਗੇਨ, ਕਰ੍ਤਾ ਸਨ੍ . ਕਸ੍ਯ . ਸਗਪਰਿਣਾਮਸ੍ਸ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਨਿਤ੍ਯਾ-

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸਃ ] ਵਹ [ਇਦਾਨੀਂ ] ਅਭੀ (ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਮੇਂ) [ਦ੍ਰਵ੍ਯਜਾਤਸ੍ਯ ] ਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ (ਆਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲੇ [ਸ੍ਵਕਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ ] (ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ) ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਕਾ [ਕਰ੍ਤਾ ਸਨ੍ ] ਕਰ੍ਤਾ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਕਰ੍ਮਧੂਲਿਭਿਃ ] ਕਰ੍ਮਰਜਸੇ [ਆਦੀਯਤੇ ] ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ [ਕਦਾਚਿਤ੍ ਵਿਮੁਚ੍ਯਤੇ ] ਕਦਾਚਿਤ੍ ਛੋੜਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ..੧੮੬..

ਟੀਕਾ : — ਸੋ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਗ੍ਰਹਣ – ਤ੍ਯਾਗਸੇ ਰਹਿਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਭੀ ਅਭੀ ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਮੇਂ, ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰਿਣਾਮਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਕੇਵਲ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਮਾਤ੍ਰਕਾ — ਉਸ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਕੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਭੂਤ ਹੋਨੇਸੇ — ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਤ੍ਵਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੁਆ, ਉਸਕੇ ਇਸੀ ਸ੍ਵਪਰਿਣਾਮਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਕਰਕੇ ਕਰ੍ਮਪਰਿਣਾਮਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਐਸੀ ਪੁਦ੍ਗਲਰਜਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟ ਅਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਗ੍ਰਹਣ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕਦਾਚਿਤ੍ ਛੋੜਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਅਭੀ ਸਂਸਾਰਾਵਸ੍ਥਾਮੇਂ ਜੀਵ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਕਰ੍ਮਪਰਿਣਾਮਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਕਰਕੇ ਅਪਨੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਹੀ ਕਰ੍ਤਾ ਹੋਤਾ ਹੈ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ ), ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜੀਵ ਅਪਨੇ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਕਰ੍ਤਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਜੀਵਕੇ ਉਸੀ ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਕਰਕੇ ਕਰ੍ਮਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੀ ਹੁਈ ਪੁਦ੍ਗਲਰਜ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਜੀਵਕੋ ਗ੍ਰਹਣ੧ ਕਰਤੀ ਹੈ, ਔਰ ਕਭੀ (ਸ੍ਥਿਤਿਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਰਹਕਰ ਅਥਵਾ ਜੀਵਕੇ ੧. ਕਰ੍ਮਪਰਿਣਤ ਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕਾ ਜੀਵਕੇ ਸਾਥ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਵਗਾਹਰੂਪਸੇ ਰਹਨੇਕੋ ਹੀ ਯਹਾਁ ਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜੀਵਕਾ

Page 347 of 513
PDF/HTML Page 380 of 546
single page version

ਅਸ੍ਤਿ ਖਲ੍ਵਾਤ੍ਮਨਃ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਪਰਿਣਾਮਕਾਲੇ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਮੁਪਾਤ੍ਤਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯਕਰ੍ਮਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮਃ, ਨਵਘਨਾਮ੍ਬੁਨੋ ਭੂਮਿਸਂਯੋਗਪਰਿਣਾਮਕਾਲੇ ਸਮੁਪਾਤ੍ਤਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯਾਨ੍ਯਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮਵਤ੍ . ਤਥਾ ਹਿ — ਯਥਾ ਯਦਾ ਨਵਘਨਾਮ੍ਬੁ ਭੂਮਿਸਂਯੋਗੇਨ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਦਾਨ੍ਯੇ ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਸਮੁਪਾਤ੍ਤਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯੈਃ ਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਪਰਮਸੁਖਾਮ੍ਰੁਤਵ੍ਯਕ੍ਤਿਰੂਪਕਾਰ੍ਯਸਮਯਸਾਰਸਾਧਕਨਿਸ਼੍ਚਯਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਾਤ੍ਮਕਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਸ੍ਯ ਮਿਥ੍ਯਾਤ੍ਵਰਾਗਾਦਿਵਿਭਾਵਰੂਪਸ੍ਯ ਸ੍ਵਕੀਯਪਰਿਣਾਮਸ੍ਯ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਸ੍ਯ . ਦਵ੍ਵਜਾਦਸ੍ਸ ਸ੍ਵਕੀਯਾਤ੍ਮ- ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਜਾਤਸ੍ਯ . ਆਦੀਯਦੇ ਕਦਾਈ ਕਮ੍ਮਧੂਲੀਹਿਂ ਆਦੀਯਤੇ ਬਧ੍ਯਤੇ . ਕਾਭਿਃ . ਕਰ੍ਮਧੂਲੀਭਿਃ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ- ਭੂਤਾਭਿਃ ਕਦਾਚਿਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਵਿਭਾਵਪਰਿਣਾਮਕਾਲੇ . ਨ ਕੇਵਲਮਾਦੀਯਤੇ, ਵਿਮੁਚ੍ਚਦੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਮੁਚ੍ਯਤੇ ਤ੍ਯਜ੍ਯਤੇ ਤਾਭਿਃ ਕਰ੍ਮਧੂਲੀਭਿਃ ਕਦਾਚਿਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਕਾਰਣਸਮਯਸਾਰਪਰਿਣਤਿਕਾਲੇ . ਏਤਾਵਤਾ ਕਿਮੁਕ੍ਤਂ ਭਵਤਿ . ਅਸ਼ੁਦ੍ਧ- ਪਰਿਣਾਮੇਨ ਬਧ੍ਯਤੇ ਸ਼ੁਦ੍ਧਪਰਿਣਾਮੇਨ ਮੁਚ੍ਯਤ ਇਤਿ ..੧੮੬.. ਅਥ ਯਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਕਰ੍ਮਾਣਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਸ੍ਵਯਮੇਵੋਤ੍ਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ ਤਥਾ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਵਿਚਿਤ੍ਰਭੇਦਰੂਪੇਣਾਪਿ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਣਮਨ੍ਤੀਤਿ ਕਥਯਤਿ ---ਪਰਿਣਮਦਿ ਜਦਾ ਅਪ੍ਪਾ ਪਰਿਣਮਤਿ ਯਦਾਤ੍ਮਾ . ਸਮਸ੍ਤਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਵਿਸ਼ਯੇ ਪਰਮੋਪੇਕ੍ਸ਼ਾਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧੋਪਯੋਗਪਰਿਣਾਮਂ ਮੁਕ੍ਤ੍ਵਾ ਯਦਾਯਮਾਤ੍ਮਾ ਪਰਿਣਮਤਿ . ਕ੍ਵ . ਸੁਹਮ੍ਹਿ ਅਸੁਹਮ੍ਹਿ ਸ਼ੁਭੇਸ਼ੁਭੇ ਵਾ ਪਰਿਣਾਮੇ . ਕਥਂਭੂਤਃ ਸਨ੍ . ਰਾਗਦੋਸਜੁਦੋ ਸ਼ੁਦ੍ਧ ਪਰਿਣਾਮਕੋ ਨਿਮਿਤ੍ਤਮਾਤ੍ਰ ਕਰਕੇ) ਛੋੜਤੀ ਹੈ ..੧੮੬..

ਅਬ ਪੁਦ੍ਗਲ ਕਰ੍ਮੋਂਕੀ ਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾ (ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣ, ਦਰ੍ਸ਼ਨਾਵਰਣਾਦਿਰੂਪ ਅਨੇਕਪ੍ਰਕਾਰਤਾ) ਕੋ ਕੌਨ ਕਰਤਾ ਹੈ ? ਇਸਕਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਦਾ ] ਜਬ [ਆਤ੍ਮਾ ] ਆਤ੍ਮਾ [ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਯੁਤਃ ] ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਸ਼ੁਭੇ ਅਸ਼ੁਭੇ ] ਸ਼ੁਭ ਔਰ ਅਸ਼ੁਭਮੇਂ [ਪਰਿਣਮਿਤ ] ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਤਬ [ਕਰ੍ਮਰਜਃ ] ਕਰ੍ਮਰਜ [ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਭਾਵੈਃ ] ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣਾਦਿਰੂਪਸੇ [ਤਂ ] ਉਸਮੇਂ [ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਤਿ ] ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਤੀ ਹੈ ..੧੮੭..

ਟੀਕਾ : — ਜੈਸੇ ਨਯੇ ਮੇਘਜਲਕੇ ਭੂਮਿਸਂਯੋਗਰੂਪ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਸਮਯ ਅਨ੍ਯ ਪੁਦ੍ਗਲਪਰਿਣਾਮ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸ਼ੁਭਾਸ਼ੁਭ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਸਮਯ