Page 48 of 513
PDF/HTML Page 81 of 546
single page version
ਨ੍ਯੋਨ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਮਨ੍ਤਰੇਣਾਪਿ ਵਿਸ਼੍ਵਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਗ੍ਰਹਣਸਮਰ੍ਪਣਪ੍ਰਵਣਾਃ
ਤਦਾਕਾਰਗ੍ਰਹਣੇ ਸਮਰ੍ਥਾਨਿ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਤਥਾ ਤ੍ਰੈਲੋਕ੍ਯੋਦਰਵਿਵਰਵਰ੍ਤਿਪਦਾਰ੍ਥਾਃ ਕਾਲਤ੍ਰਯਪਰ੍ਯਾਯਪਰਿਣਤਾ ਜ੍ਞਾਨੇਨ ਸਹ
ਪਰਸ੍ਪਰਪ੍ਰਦੇਸ਼ਸਂਸਰ੍ਗਾਭਾਵੇਪਿ ਸ੍ਵਕੀਯਾਕਾਰਸਮਰ੍ਪਣੇ ਸਮਰ੍ਥਾ ਭਵਨ੍ਤਿ, ਅਖਣ੍ਡੈਕਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਤੁ
ਤਦਾਕਾਰਗ੍ਰਹਣੇ ਸਮਰ੍ਥਮਿਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ
ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਹੈਂ, ਉਸੀ ਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ਏਕ ਦੂਸਰੇਮੇਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੁਏ ਬਿਨਾ ਹੀ ਸਮਸ੍ਤ
ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਗ੍ਰਹਣ ਔਰ ਸਮਰ੍ਪਣ ਕਰਨੇਕੇ ਸ੍ਵਭਾਵਵਾਲੇ ਹੈਂ
ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇ
ਲੇਨੇ
ਨਿਤ੍ਯੇ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਆਤਮਾ, ਜ੍ਯਮ ਨੇਤ੍ਰ ਜਾਣੇ ਰੂਪਨੇ
Page 49 of 513
PDF/HTML Page 82 of 546
single page version
ਜ੍ਞੇਯਤਾਮਾਪਨ੍ਨਾਨਿ ਸਮਸ੍ਤਵਸ੍ਤੂਨਿ ਸ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਰਸਂਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਨ੍ਨ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟਃ ਸ਼ਕ੍ਤਿਵੈਚਿਤ੍ਰ੍ਯਵਸ਼ਤੋ ਵਸ੍ਤੁਵਰ੍ਤਿਨਃ
ਸਮਸ੍ਤਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਾਨੁਨ੍ਮੂਲ੍ਯ ਇਵ ਕ ਵਲਯਨ੍ਨ ਚਾਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟੋ ਜਾਨਾਤਿ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਚ
ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਤਿ, ਤਥਾ ਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਨ੍ਨਿਵ ਜ੍ਞਾਨੇਨ ਜਾਨਾਤਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨੇਨ ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਚ
ਹੁਆ [ਅਸ਼ੇਸ਼ਂ ਜਗਤ੍ ] ਅਸ਼ੇਸ਼ ਜਗਤਕੋ (-ਸਮਸ੍ਤ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ) [ਜ੍ਞੇਯੇਸ਼ੁ ] ਜ੍ਞੇਯੋਮਾਂ [ਨ
ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟਃ ] ਅਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਰਹਕਰ [ਨ ਅਵਿਸ਼੍ਟਃ ] ਤਥਾ ਅਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਨ ਰਹਕਰ [ਨਿਯਤਂ ] ਨਿਰਨ੍ਤਰ [ਜਾਨਾਤਿ
ਪਸ਼੍ਯਤਿ ] ਜਾਨਤਾ -ਦੇਖਤਾ ਹੈ
ਅਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਨ ਰਹਕਰ ਜਾਨਤਾ -ਦੇਖਤਾ ਹੈ; ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਆਤ੍ਮਾ ਭੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤੀਤਤਾਕੇ ਕਾਰਣ
ਵਰ੍ਤਤੇ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੋ ਮਾਨੋਂ ਮੂਲਮੇਂਸੇ ਉਖਾੜਕਰ ਗ੍ਰਾਸ ਕਰ ਲੇਨੇਸੇ ਅਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਨ ਰਹਕਰ ਜਾਨਤਾ-
ਦੇਖਤਾ ਹੈ
Page 50 of 513
PDF/HTML Page 83 of 546
single page version
ਸਂਯਮੇਨ ਯਦੁਤ੍ਪਨ੍ਨਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਤਤ੍ ਸ੍ਵਪਰਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯੇਨ ਸਮਸ੍ਤਾਜ੍ਞਾਨਾਨ੍ਧਕਾਰਂ ਤਿਰਸ੍ਕ੍ਰੁਤ੍ਯ
ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਤੋ ਜ੍ਞੇਯੋਂਮੇਂ ਅਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੈ ਤਥਾਪਿ ਜ੍ਞਾਯਕ -ਦਰ੍ਸ਼ਕ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕੀ ਕਿਸੀ ਪਰਮ ਅਦ੍ਭੁਤ ਵਿਚਿਤ੍ਰਤਾਕੇ
ਕਾਰਣ (ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਦੂਰ ਰਹਕਰ ਭੀ) ਵਹ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੋ ਜਾਨਤਾ -ਦੇਖਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ
ਯਹ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼੍ਟ ਹੋ ਜਾਤਾ ਹੈ
[ਅਭਿਭੂਯ ] ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ [ਵਰ੍ਤਤੇ ] ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ, [ਤਥਾ ] ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍
ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਦ੍ਰਵ੍ਯ) [ਅਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ] ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ
ਦੂਧਨੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵ੍ਯਾਪੀ ਰਹੇ, ਤ੍ਯਮ ਜ੍ਞਾਨ ਪਣ ਅਰ੍ਥੋ ਵਿਸ਼ੇ
Page 51 of 513
PDF/HTML Page 84 of 546
single page version
ਭਿਭੂਯ ਵਰ੍ਤਤ ਇਤ੍ਯੁਚ੍ਯਮਾਨਂ ਨ ਵਿਪ੍ਰਤਿਸ਼ਿਧ੍ਯਤੇ
ਦੋਸ਼ੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ
ਨੇ ਸਰ੍ਵਗਤ ਛੇ ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਕ੍ਯਮ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤ ਅਰ੍ਥੋ ਨਹੀਂ ?
ਉਪਚਾਰ ਕਰਕੇ ਯਹ ਕਹਨੇਮੇਂ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਆਤਾ ਕਿ ‘ਜ੍ਞਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੈ
ਦੂਧਮੇਂ) ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਕਹੀ ਜਾਤੀ ਹੈ, ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞੇਯੋਂਸੇ ਭਰੇ ਹੁਏ ਵਿਸ਼੍ਵਮੇਂ ਰਹਨੇਵਾਲਾ ਆਤ੍ਮਾ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕੋ
(ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ) ਅਪਨੀ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਭਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ
ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਆਤ੍ਮਾ ਸਰ੍ਵਵ੍ਯਾਪੀ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ
Page 52 of 513
PDF/HTML Page 85 of 546
single page version
ਸਂਵੇਦ੍ਯਾਕਾਰਕਾਰਣਾਨੀਤਿ ਕਥਂ ਨ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਾਯਿਨੋਰ੍ਥਾ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਨ੍ਤੇ
ਭਵਨ੍ਤ੍ਯੇਵੇਤਿ
ਇਤਿ
ਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵਗਤ ਹੈ ਤੋ [ਅਰ੍ਥਾਃ ] ਪਦਾਰ੍ਥ [ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤਾਃ ] ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤ [ਕਥਂ ਨ ] ਕੈਸੇ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ?
(ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਅਵਸ਼੍ਯ ਹੈਂ)
Page 53 of 513
PDF/HTML Page 86 of 546
single page version
ਦੇਖੇ ਅਨੇ ਜਾਣੇ ਨਿਃਸ਼ੇਸ਼ੇ ਸਰ੍ਵਤਃ ਤੇ ਸਰ੍ਵਨੇ
ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਅਵਸ੍ਥਾਰੂਪ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਹੋਤੇ ਹੈਂ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਯਦਿ ਐਸਾ ਨ ਹੋ
ਤੋ ਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕੇਗਾ)
ਉਨਕੇ ਕਾਰਣ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈਂ
ਕਰਕੇ ਵ੍ਯਵਹਾਰਸੇ ਐਸਾ ਕਹਾ ਜਾ ਸਕਤਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਪਦਾਰ੍ਥ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਹੈਂ’
ਦੇਖਤਾ -ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ (ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਸਾਥ) ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਭਿਨ੍ਨਤਾ ਹੈ ਐਸਾ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ :
ਵੇ [ਨਿਰਵਸ਼ੇਸ਼ਂ ਸਰ੍ਵਂ ] ਨਿਰਵਸ਼ੇਸ਼ਰੂਪਸੇ ਸਬਕੋ (ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ ਆਤ੍ਮਾਕੋ, ਸਰ੍ਵ ਜ੍ਞੇਯੋਂਕੋ) [ਸਮਨ੍ਤਤਃ ]
ਸਰ੍ਵ ਓਰਸੇ (ਸਰ੍ਵ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਸੇ) [ਪਸ਼੍ਯਤਿ ਜਾਨਾਤਿ ] ਦੇਖਤੇ
Page 54 of 513
PDF/HTML Page 87 of 546
single page version
ਸ੍ਫੁ ਰਿਤਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿਃ, ਸਮਸ੍ਤਮੇਵ ਨਿਃਸ਼ੇਸ਼ਤਯਾਤ੍ਮਾਨਮਾਤ੍ਮਨਾਤ੍ਮਨਿ ਸਂਚੇਤਯਤੇ
ਮੁਞ੍ਚਤਿ ਯਤਸ੍ਤਤਃ ਕਾਰਣਾਦਯਂ ਜੀਵਃ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕ੍ਸ਼ਣ ਏਵ ਯੁਗਪਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਜਾਨਨ੍ਸਨ੍ ਪਰਂ ਵਿਕਲ੍ਪਾਨ੍ਤਰਂ ਨ
ਪਰਿਣਮਤਿ
ਨਿਸ਼੍ਕਂਪ ਨਿਕਲਨੇਵਾਲੀ ਜ੍ਯੋਤਿਵਾਲਾ ਉਤ੍ਤਮ ਮਣਿ ਜੈਸਾ ਹੋਕਰ ਰਹਤਾ ਹੁਆ, (੧) ਜਿਸਕੇ ਸਰ੍ਵ ਓਰਸੇ
(ਸਰ੍ਵ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਸੇ) ਦਰ੍ਸ਼ਨਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿ ਸ੍ਫੁ ਰਿਤ ਹੈ ਐਸਾ ਹੋਤਾ ਹੁਆ,
ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਸਮੂਹਕਾ
Page 55 of 513
PDF/HTML Page 88 of 546
single page version
ਭਵਤੀਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ
ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ ---
ਤਥਾ ਉਨ੍ਹੇਂ ਕੁਛ ਭੀ ਜਾਨਨਾ ਸ਼ੇਸ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ ਇਸਲਿਯੇ ਉਨਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਕਿਸੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਕੋ
ਜਾਨਨੇਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਤਾ; ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਭੀ ਵੇ ਪਰਸੇ ਸਰ੍ਵਥਾ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈਂ
ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੇ ਸਾਥਕਾ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਕਹਲਾਤਾ ਹੈ
ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਆਤ੍ਮਾ ਪਰਸੇ ਭਿਨ੍ਨ ਹੈ
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜਾਨਨੇਕੀ ਇਚ੍ਛਾਕੇ ਕ੍ਸ਼ੋਭਕੋ ਨਸ਼੍ਟ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ) :
[ਤਂ ] ਉਸੇ [ਲੋਕਪ੍ਰਦੀਪਕਰਾਃ ] ਲੋਕਕੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ [ਰੁਸ਼ਯਃ ] ਰੁਸ਼ੀਸ਼੍ਵਰਗਣ [ਸ਼੍ਰੁਤਕੇਵਲਿਨਂ
ਭਣਨ੍ਤਿ ] ਸ਼੍ਰੁਤਕੇਵਲੀ ਕਹਤੇ ਹੈਂ
ਰੁਸ਼ਿਓ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਲੋਕਨਾ ਸ਼੍ਰੁਤਕੇਵਲੀ ਤੇਨੇ ਕਹੇ. ੩੩
Page 56 of 513
PDF/HTML Page 89 of 546
single page version
ਸ੍ਵਭਾਵੇਨੈਕਤ੍ਵਾਤ
ਰਸਾਸ੍ਵਾਦੇਨਾਨੁਭਵਤਿ
ਸ੍ਵਾਨੁਭਵਨਾਦ੍ਯਥਾ ਭਗਵਾਨ੍ ਕੇਵਲੀ ਭਵਤਿ, ਤਥਾਯਂ
ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੁਏ ਕਿਤਨੇ ਹੀ ਚੈਤਨ੍ਯਵਿਸ਼ੇਸ਼ੋਂਸੇਯੁਕ੍ਤ ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ, ਅਨਾਦਿਨਿਧਨ-
ਨਿਸ਼੍ਕਾਰਣ -ਅਸਾਧਾਰਣ -ਸ੍ਵਸਂਵੇਦ੍ਯਮਾਨ -ਚੈਤਨ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯ ਜਿਸਕੀ ਮਹਿਮਾ ਹੈ ਤਥਾ ਜੋ ਚੇਤਕ
ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਏਕਤ੍ਵ ਹੋਨੇ ਸੇ
Page 57 of 513
PDF/HTML Page 90 of 546
single page version
ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਕੁਛ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਐਸੇ ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸ਼੍ਰੁਤਕੇਵਲੀ ਕੇਵਲ ਆਤ੍ਮਾਕਾ
ਅਨੁਭਵ ਕਰਤੇ ਹੈਂ; ਅਰ੍ਥਾਤ੍, ਕੇਵਲੀ ਸੂਰ੍ਯਕੇ ਸਮਾਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਦੇਖਤੇ ਔਰ ਅਨੁਭਵ
ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਤਥਾ ਸ਼੍ਰੁਤਕੇਵਲੀ ਦੀਪਕਕੇ ਸਮਾਨ ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਦੇਖਤੇ ਔਰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤੇ
ਹੈਂ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕੇਵਲੀ ਔਰ ਸ਼੍ਰੁਤਕੇਵਲੀਮੇਂ ਸ੍ਵਰੂਪਸ੍ਥਿਰਤਾਕੀ ਤਰਤਮਤਾਰੂਪ ਭੇਦ ਹੀ ਮੁਖ੍ਯ ਹੈ, ਕਮ-
ਬਢ (ਪਦਾਰ੍ਥ) ਜਾਨਨੇਰੂਪ ਭੇਦ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਗੌਣ ਹੈ
[ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ [ਚ ] ਔਰ ਉਸੇ [ਸੂਤ੍ਰਸ੍ਯ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਃ ] ਸੂਤ੍ਰਕੀ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ (ਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨ) [ਭਣਿਤਾ ] ਕਹਾ
ਗਯਾ ਹੈ
ਛੇ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ ਤੇਨੀ ਜ੍ਞਾਨ, ਤੇਨੇ ਸੂਤ੍ਰਨੀ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ ਕਹੇ. ੩੪
Page 58 of 513
PDF/HTML Page 91 of 546
single page version
ਵਸ੍ਤੁਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਪਸ਼੍ਚਾਦ੍ਵਯਵਹਾਰੇਣ ਮੇਘਪਟਲਾਵ੍ਰੁਤਾਦਿਤ੍ਯਸ੍ਯਾਵਸ੍ਥਾਵਿਸ਼ੇਸ਼ਵਤ੍ਕਰ੍ਮਪਟਲਾਵ੍ਰੁਤਾ-
ਖਣ੍ਡੈਕਜ੍ਞਾਨਰੂਪਜੀਵਸ੍ਯ ਮਤਿਜ੍ਞਾਨਸ਼੍ਰੁਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਵ੍ਯਪਦੇਸ਼ੋ ਭਵਤੀਤਿ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ
ਕਾਰਣ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਉਪਚਾਰਸੇ ਹੀ ਕਹਾ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਜੈਸੇ ਕਿ ਅਨ੍ਨਕੋ ਪ੍ਰਾਣ ਕਹਾ ਜਾਤਾ
ਹੈ)
ਕਹਨੇ ਪਰ ਨਿਸ਼੍ਚਯਸੇ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ ਕਹੀਂ ਪੌਦ੍ਗਲਿਕ ਸੂਤ੍ਰਕੀ ਨਹੀਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਹੈ; ਸੂਤ੍ਰ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕਾ
ਸ੍ਵਰੂਪਭੂਤ ਨਹੀਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਸ੍ਤੁ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਪਾਧਿ ਹੈ; ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸੂਤ੍ਰ ਨ ਹੋ ਤੋ ਵਹਾਁ ਭੀ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ
ਤੋ ਹੋਤੀ ਹੀ ਹੈ
Page 59 of 513
PDF/HTML Page 92 of 546
single page version
ਪੋਤੇ ਪ੍ਰਣਮਤੋ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ, ਨੇ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਥਿਤ ਸੌ ਅਰ੍ਥ ਛੇ. ੩੫
ਜਾਤਾ ਹੈ, ਤਥਾਪਿ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ਇਸਲਿਯੇ ਅਭੇਦਨਯਸੇ ‘ਆਤ੍ਮਾ ਹੀ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ’ ਐਸਾ
ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ) :
ਹੈ [ਨ ] ਐਸਾ ਨਹੀਂ ਹੈ
Page 60 of 513
PDF/HTML Page 93 of 546
single page version
ਰਨਂਕੁ ਸ਼ਾ ਸ੍ਯਾਤ
ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਜ੍ਞਾਨਵਿਭਾਗਕ੍ਲੇਸ਼ਕਲ੍ਪਨਯਾ
ਭ੍ਯਨ੍ਤਰੋਪਕਰਣਂ ਤਥਾਭਿਨ੍ਨਮੇਵ ਭਵਤਿ, ਉਪਾਧ੍ਯਾਯਪ੍ਰਕਾਸ਼ਾਦਿਬਹਿਰਙ੍ਗੋਪਕਰਣਂ ਤਦ੍ਭਿਨ੍ਨਮਪਿ ਭਵਤੁ ਦੋਸ਼ੋ
ਨਾਸ੍ਤਿ
ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਖ ਇਤ੍ਯਾਦਿਕੇ ਭੀ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕਾ ਉਦ੍ਭਵ ਨਿਰਂਕੁਸ਼ ਹੋ ਜਾਯੇਗਾ
ਮਾਨਾ ਜਾਯੇ ਤੋ ਜੈਸੇ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸਾਥ ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਰਾਖ, ਘੜਾ, ਸ੍ਤਂਭ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸਮਸ੍ਤ
ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਸਾਥ ਯੁਕ੍ਤ ਹੋ ਜਾਯੇ ਔਰ ਉਸਸੇ ਵੇ ਸਬ ਪਦਾਰ੍ਥ ਭੀ ਜਾਨਨੇਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਕਰਨੇ ਲਗੇਂ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਐਸਾ
ਤੋ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ) ਔਰ, ਅਪਨੇਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਐਸੇ ਸਮਸ੍ਤ
ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ ਉਸਰੂਪ ਸ੍ਵਯਂ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਵਾਲੇਕੋ, ਕਾਰ੍ਯਭੂਤ ਸਮਸ੍ਤ
ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੇ ਕਾਰਣਭੂਤ ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥ ਜ੍ਞਾਨਵਰ੍ਤਿ ਹੀ ਕਥਂਚਿਤ੍ ਹੈਂ
Page 61 of 513
PDF/HTML Page 94 of 546
single page version
[ਪਰਿਣਾਮਸਮ੍ਬਦ੍ਧਃ ] ਜੋਕਿ ਪਰਿਣਾਮਵਾਲੇ ਹੈਂ
ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੈਂ
ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ
Page 62 of 513
PDF/HTML Page 95 of 546
single page version
ਮ੍ਰੁਗ੍ਯਂ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਕ੍ਰਿਯਾਯਾਃ ਸਮੁਪਲਮ੍ਭਾਤ
ਯਹ ਸਬ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਪਰ੍ਯਾਯਕੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਆਧਾਰ ਆਵਸ਼੍ਯਕ ਹੈ
ਵਿਰੁਦ੍ਧ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ (ਭਿਨ੍ਨ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ) ਹੋਤੀ ਹੈ
ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਉਸਕੇ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਕ੍ਰਿਯਾਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ ਹੈ; ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜੋ ਜ੍ਞੇਯਭੂਤ ਪਰਕੋ
ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਐਸੇ ਜ੍ਞਾਯਕ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਸ੍ਵ ਜ੍ਞੇਯਕੇ ਜਾਨਨੇਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ ਅਨ੍ਯ ਜ੍ਞਾਯਕਕੀ ਆਵਸ਼੍ਯਕਤਾ
ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਜ੍ਞਾਨ -ਕ੍ਰਿਯਾ ਕੀ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਿ
Page 63 of 513
PDF/HTML Page 96 of 546
single page version
ਚਤੁਰ੍ਥਸ੍ਥਲੇ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਗਤਮ੍
ਜ੍ਞਾਨ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਔਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯ ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਪਰਿਣਮਨ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਪਰਿਣਮਿਤ
ਆਤ੍ਮਾ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਆਲਮ੍ਬਨਭੂਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਜ੍ਞੇਯ -ਸ੍ਵਭਾਵਸੇ ਪਰਿਣਮਿਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯਕੇ
ਆਲਮ੍ਬਨਭੂਤ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ
ਤਾਤ੍ਕਾਲਿਕ (ਵਰ੍ਤਮਾਨ) ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ
(ਉਨ ਸਮਸ੍ਤ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਜਾਤਿਯੋਂਕੀ), ਕ੍ਰਮਪੂਰ੍ਵਕ ਤਪਤੀ ਹੁਈ ਸ੍ਵਰੂਪ -ਸਮ੍ਪਦਾ ਵਾਲੀ (-ਏਕਕੇ ਬਾਦ
Page 64 of 513
PDF/HTML Page 97 of 546
single page version
ਵਧਾਰਿਤਵਿਸ਼ੇਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਾ ਏਕਕ੍ਸ਼ਣ ਏਵਾਵਬੋਧਸੌਧਸ੍ਥਿਤਿਮਵਤਰਨ੍ਤਿ
ਸਂਵਿਦ੍ਭਿਤ੍ਤਾਵਪਿ
ਪਰ੍ਯਾਯਾਣਾਂ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਾ ਵਰ੍ਤਮਾਨਾ ਏਵ ਭਵਨ੍ਤਿ
ਤਾਤ੍ਕਾਲਿਕ (ਵਰ੍ਤਮਾਨਕਾਲੀਨ) ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ
ਕ੍ਯੋਂਕਿ
ਵਸ੍ਤੁਕਾ ਚਿਂਤਵਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ (ਭੀ) ਜ੍ਞਾਨ ਉਸਕੇ ਆਕਾਰਕਾ ਅਵਲਮ੍ਬਨ ਕਰਤਾ ਹੈ
ਕ੍ਸ਼ਣਮੇਂ ਹੀ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ
ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੀ ਹੈਂ
Page 65 of 513
PDF/HTML Page 98 of 546
single page version
ਭਾਵਿਰੂਪਾਣਿ ਚ ਵਰ੍ਤਮਾਨਾਨੀਵ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਣ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਨ੍ਤੇ ਤਥਾ ਚਿਤ੍ਰਭਿਤ੍ਤਿਸ੍ਥਾਨੀਯਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੇ ਭੂਤਭਾਵਿਨਸ਼੍ਚ ਪਰ੍ਯਾਯਾ
ਯੁਗਪਤ੍ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ੇਣ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਯਨ੍ਤੇ, ਨਾਸ੍ਤਿ ਵਿਰੋਧਃ
ਸਕਤਾ ਹੈ ? ਉਸਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਹੈ ਕਿ
ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ; ਤਬ ਫਿ ਰ ਪੂਰ੍ਣ ਜ੍ਞਾਨ ਨਸ਼੍ਟ ਔਰ ਅਨੁਤ੍ਪਨ੍ਨ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਕ੍ਯੋਂ ਨ ਜਾਨ ਸਕੇਗਾ ? ਜ੍ਞਾਨਸ਼ਕ੍ਤਿ
ਹੀ ਐਸੀ ਹੈ ਕਿ ਵਹ ਚਿਤ੍ਰਪਟਕੀ ਭਾਁਤਿ ਅਤੀਤ ਔਰ ਅਨਾਗਤ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੋ ਭੀ ਜਾਨ ਸਕਤੀ ਹੈ ਔਰ
ਆਲੇਖ੍ਯਤ੍ਵਸ਼ਕ੍ਤਿਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਦ੍ਰਵ੍ਯੋਂਕੀ ਜ੍ਞੇਯਤ੍ਵ ਸ਼ਕ੍ਤਿ ਐਸੀ ਹੈ ਕਿ ਉਨਕੀ ਅਤੀਤ ਔਰ ਅਨਾਗਤ
ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਭੀ ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪ ਹੋਤੀ ਹੈਂ
ਏਕ ਹੀ ਸਮਯਮੇਂ ਭਾਸਿਤ ਹੋਨਾ ਅਵਿਰੁਦ੍ਧ ਹੈ
ਵੇ [ਅਸਦ੍ਭੂਤਾਃ ਪਰ੍ਯਾਯਾਃ ] ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ [ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਾਃ ਭਵਨ੍ਤਿ ] ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈਂ
ਤੇ ਸੌ ਅਸਦ੍ਭੂਤ ਪਰ੍ਯਯੋ ਪਣ ਜ੍ਞਾਨਮਾਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਛੇ
Page 66 of 513
PDF/HTML Page 99 of 546
single page version
ਕਾਰੇਣ ਤਨ੍ਮਯੋ ਭੂਤ੍ਵਾ ਪਰਿਚ੍ਛਿਨਤ੍ਤਿ ਜਾਨਾਤਿ, ਤਥਾਸਨ੍ਨਭਵ੍ਯਜੀਵੇਨਾਪਿ ਨਿਜਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸਮ੍ਯਕ੍ਸ਼੍ਰਦ੍ਧਾਨ-
ਜ੍ਞਾਨਾਨੁਸ਼੍ਠਾਨਰੂਪਨਿਸ਼੍ਚਯਰਤ੍ਨਤ੍ਰਯਪਰ੍ਯਾਯ ਏਵ ਸਰ੍ਵਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯੇਣ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯ ਇਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍
ਰਹਿਤਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਪਰ੍ਯਾਯ ਏਵ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯੇਣ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਃ, ਬਹਿਰ੍ਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਾਸ਼੍ਚ ਗੌਣਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯੇਤਿ
ਨਵ ਹੋਯ ਜੋ, ਤੋ ਜ੍ਞਾਨਨੇ ਏ ‘ਦਿਵ੍ਯ’ ਕੌਣ ਕਹੇ ਭਲਾ ? ੩੯.
ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ
(ਜ੍ਞਾਨਕੋ) ਅਰ੍ਪਿਤ ਕਰਤੀ ਹੁਈ (ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ) ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੀ ਹੈਂ
Page 67 of 513
PDF/HTML Page 100 of 546
single page version
ਨ ਕਰੋਤਿ, ਤਦਾ ਤਸ੍ਯ ਕੁਤਸ੍ਤਨੀ ਦਿਵ੍ਯਤਾ ਸ੍ਯਾਤ
ਸਹਜਾਨਨ੍ਦੈਕਸ੍ਵਭਾਵੇ ਸ੍ਵਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨਿ ਤਨ੍ਮਯਤ੍ਵੇਨ ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਥਾ ਨਿਰ੍ਮਲਵਿਵੇਕਿਜਨੋਪਿ ਯਦ੍ਯਪਿ
ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਪਰਕੀਯਦ੍ਰਵ੍ਯਗੁਣਪਰ੍ਯਾਯਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਕਰੋਤਿ, ਤਥਾਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਪਰ੍ਯਾਯੇ
ਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰ੍ਯਾਯੇਣ ਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਕਰੋਤੀਤਿ ਸੂਤ੍ਰਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍
ਤੋ [ਤਤ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਉਸ ਜ੍ਞਾਨਕੋ [ਦਿਵ੍ਯਂ ਇਤਿ ਹਿ ] ‘ਦਿਵ੍ਯ’ [ਕੇ ਪ੍ਰਰੂਪਯਂਤਿ ] ਕੌਨ ਪ੍ਰਰੂਪੇਗਾ ?
ਅਖਂਡਿਤ ਪ੍ਰਤਾਪਯੁਕ੍ਤ ਪ੍ਰਭੁਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ (-ਮਹਾ ਸਾਮਰ੍ਥ੍ਯ ) ਦ੍ਵਾਰਾ ਬਲਾਤ੍ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਆਕ੍ਰਮਿਤ ਕਰੇ
(-ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਕਰੇ), ਤਥਾ ਵੇ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਅਪਨੇ ਸ੍ਵਰੂਪਸਰ੍ਵਸ੍ਵਕੋ ਅਕ੍ਰਮਸੇ ਅਰ੍ਪਿਤ ਕਰੇਂ (-ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ
ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਂ ) ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਨ੍ਹੇਂ ਅਪਨੇ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਯਤ ਨ ਕਰੇ (-ਅਪਨੇਮੇਂ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਨ ਕਰੇ, ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼
ਨ ਜਾਨੇ), ਤੋ ਉਸ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਦਿਵ੍ਯਤਾ ਕ੍ਯਾ ਹੈ ? ਇਸਸੇ (ਯਹ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ ਕਿ) ਪਰਾਕਾਸ਼੍ਠਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ
ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਲਿਯੇ ਯਹ ਸਬ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ
ਜਾਨਤਾ ਹੈ