Page 88 of 513
PDF/HTML Page 121 of 546
single page version

ਅਥ ਜ੍ਞਾਨਿਨੋ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾਸਦ੍ਭਾਵੇਪਿ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤਂ ਬਨ੍ਧਂ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ੇਧਯਨ੍ਨੁਪਸਂਹਰਤਿ — ਣ ਵਿ ਪਰਿਣਮਦਿ ਣ ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਦਿ ਣੇਵ ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠੇਸੁ .

ਇਹ ਖਲੁ ‘ਉਦਯਗਦਾ ਕਮ੍ਮਂਸਾ ਜਿਣਵਰਵਸਹੇਹਿਂ ਣਿਯਦਿਣਾ ਭਣਿਯਾ . ਤੇਸੁ ਵਿਮੂਢੋ ਰਤ੍ਤੋ ਦੁਟ੍ਠੋ ਵਾ ਬਂਧਮਣੁਭਵਦਿ ..’ ਇਤ੍ਯਤ੍ਰ ਸੂਤ੍ਰੇ ਉਦਯਗਤੇਸ਼ੁ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਾਂਸ਼ੇਸ਼ੁ ਸਤ੍ਸੁ ਸਂਚੇਤਯਮਾਨੋ ਮਨ੍ਤ੍ਰਵਾਦਰਸਸਿਦ੍ਧਯਾਦੀਨਿ ਯਾਨਿ ਖਣ੍ਡਵਿਜ੍ਞਾਨਾਨਿ ਮੂਢਜੀਵਾਨਾਂ ਚਿਤ੍ਤਚਮਤ੍ਕਾਰਕਾਰਣਾਨਿ ਪਰਮਾਤ੍ਮਭਾਵਨਾ- ਵਿਨਾਸ਼ਕਾਨਿ ਚ . ਤਤ੍ਰਾਗ੍ਰਹਂ ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ਜਗਤ੍ਤ੍ਰਯਕਾਲਤ੍ਰਯਸਕਲਵਸ੍ਤੁਯੁਗਪਤ੍ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਮਵਿਨਸ਼੍ਵਰਮਖਣ੍ਡੈਕ- ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਰੂਪਂ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਸ਼ਬ੍ਦਵਾਚ੍ਯਂ ਯਤ੍ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਤਸ੍ਯੈਵੋਤ੍ਪਤ੍ਤਿਕਾਰਣਭੂਤਂ ਯਤ੍ਸਮਸ੍ਤਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪਜਾਲੇਨ ਰਹਿਤਂ ਸਹਜਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨੋਭੇਦਜ੍ਞਾਨਂ ਤਤ੍ਰ ਭਾਵਨਾ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਾ, ਇਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍ ..੫੧.. ਏਵਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਵ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞ ਇਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਗਾਥੈਕਾ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਪਰਿਜ੍ਞਾਨਾਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨਮਿਤਿ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ ਪਰਮਾਤ੍ਮਜ੍ਞਾਨਾਚ੍ਚ ਸਰ੍ਵਪਦਾਰ੍ਥਪਰਿਜ੍ਞਾਨਮਿਤਿ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਚੇਤਿ . ਤਤਸ਼੍ਚ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਜ੍ਞਾਨੇਨ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞੋ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਪ੍ਰਥਮਗਾਥਾ, ਯੁਗਪਦ੍ਗ੍ਰਾਹਕੇਣ ਸ ਭਵਤੀਤਿ ਦ੍ਵਿਤੀਯਾ ਚੇਤਿ ਸਮੁਦਾਯੇਨ ਸਪ੍ਤਮਸ੍ਥਲੇ ਗਾਥਾਪਞ੍ਚਕਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਪੂਰ੍ਵਂ ਯਦੁਕ੍ਤਂ

ਅਬ, ਜ੍ਞਾਨੀਕੇ (-ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ਆਤ੍ਮਾਕੇ) ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਉਸਕੇ ਕ੍ਰਿਯਾਕੇ ਫਲਰੂਪ ਬਨ੍ਧਕਾ ਨਿਸ਼ੇਧ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਉਪਸਂਹਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜਾਨਨੇਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਐਸਾ ਕਹਕਰ ਜ੍ਞਾਨ -ਅਧਿਕਾਰ ਪੂਰ੍ਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ) —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : – [ਆਤ੍ਮਾ ] (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ) ਆਤ੍ਮਾ [ਤਾਨ੍ ਜਾਨਨ੍ ਅਪਿ ] ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਭੀ [ਨ ਅਪਿ ਪਰਿਣਮਤਿ ] ਉਸਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, [ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ] ਉਨ੍ਹੇਂ ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ [ਤੇਸ਼ੁ ਅਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਨ ਏਵ ਉਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ] ਔਰ ਉਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ [ਤੇਨ ] ਇਸਲਿਯੇ [ਅਬਨ੍ਧਕਃ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤਃ ] ਉਸੇ ਅਬਨ੍ਧਕ ਕਹਾ ਹੈ ..੫੨..

ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ ‘ਉਦਯਗਦਾ ਕਮ੍ਮਂਸਾ ਜਿਨਵਰਵਸਹੇਹਿਂ ਣਿਯਦਿਣਾ ਭਣਿਯਾ . ਤੇਸੁ ਵਿਮੂਢੋ ਰਤ੍ਤੋ ਦੁਟ੍ਠੋ ਵਾ ੧ਬਨ੍ਧਮਣੁਭਵਦਿ ..’ ਇਸ ਗਾਥਾ ਸੂਤ੍ਰਮੇਂ, ‘ਉਦਯਗਤ ਪੁਦ੍ਗਲਕਰ੍ਮਾਂਸ਼ੋਂਕੇ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਮੇਂ ਚੇਤਿਤ ਹੋਨੇ ਪਰ – ਜਾਨਨੇਪਰ – ਅਨੁਭਵ ਕਰਨੇ ਪਰ ਮੋਹ -ਰਾਗ -ਦ੍ਵੇਸ਼ਮੇਂ ਪਰਿਣਤ ਹੋਨੇਸੇ ਜ੍ਞੇਯਾਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨ-

ਤੇ ਅਰ੍ਥਰੂਪ ਨ ਪਰਿਣਮੇ ਜੀਵ, ਨਵ ਗ੍ਰਹੇ, ਨਵ ਊਪਜੇ, ਸੌ ਅਰ੍ਥਨੇ ਜਾਣੇ ਛਤਾਂ, ਤੇਥੀ ਅਬਂਧਕ ਜਿਨ ਕਹੇ.੫੨.

੧. ਜ੍ਞਾਨਤਤ੍ਤ੍ਵ – ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨਕੀ ੪੩ਵੀਂ ਗਾਥਾ .

Page 89 of 513
PDF/HTML Page 122 of 546
single page version

ਮੋਹਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਪਰਿਣਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਜ੍ਞੇਯਾਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਲਕ੍ਸ਼ਣਯਾ ਕ੍ਰਿਯਯਾ ਯੁਜ੍ਯਮਾਨਃ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤਂ ਬਨ੍ਧਮ- ਨੁਭਵਤਿ, ਨ ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਾਦਿਤਿ ਪ੍ਰਥਮਮੇਵਾਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਕ੍ਰਿਯਾਫਲਤ੍ਵੇਨ ਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਸਮਰ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਤ੍, ਤਥਾ ‘ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਣੇਵ ਣ ਮੁਂਚਦਿ ਣ ਪਰਂ ਪਰਿਣਮਦਿ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਂ . ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਸਮਂਤਦੋ ਸੋ ਜਾਣਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ਣਿਰਵਸੇਸਂ ..’ ਇਤ੍ਯਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਾਦਿਕ੍ਰਿਯਾਣਾਮਭਾਵਸ੍ਯ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਨੋ ਨਿਰੂਪਿਤਤ੍ਵਾਚ੍ਚਾਰ੍ਥਾਨਪਰਿਣਮਤੋ- ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਤਸ੍ਤੇਸ਼੍ਵਨੁਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਸ੍ਯ ਚਾਤ੍ਮਨੋ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾਸਦ੍ਭਾਵੇਪਿ ਨ ਖਲੁ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤੋ ਬਨ੍ਧਃ ਸਿਦ੍ਧਯੇਤ੍ ..੫੨.. ਪਦਾਰ੍ਥਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਦ੍ਭਾਵੇਪਿ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਾਭਾਵਾਤ੍ ਕੇਵਲਿਨਾਂ ਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਤਮੇਵਾਰ੍ਥਂ ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਦ੍ਰੁਢੀਕੁਰ੍ਵਨ੍ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਪਞ੍ਚਾਧਿਕਾਰਮੁਪਸਂਹਰਤਿ ---ਣ ਵਿ ਪਰਿਣਮਦਿ ਯਥਾ ਸ੍ਵਕੀਯਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੈਃ ਸਮਰਸੀਭਾਵੇਨ ਸਹ ਪਰਿਣਮਤਿ ਤਥਾ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪੇਣ ਨ ਪਰਿਣਮਤਿ . ਣ ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਯਥੈਵ ਚਾਨਨ੍ਤਜ੍ਞਾਨਾਦਿਚਤੁਸ਼੍ਟਯਰੂਪਮਾਤ੍ਮਰੂਪਮਾਤ੍ਮਰੂਪਤਯਾ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ ਤਥਾ ਜ੍ਞੇਯਰੂਪਂ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਾਤਿ . ਉਪ੍ਪਜ੍ਜਦਿ ਣੇਵ ਤੇਸੁ ਅਟ੍ਠੇਸੁ ਯਥਾ ਚ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਸੁਖਰੂਪੇਣ ਸ੍ਵਕੀਯਸਿਦ੍ਧਪਰ੍ਯਾਯੇਣੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਤਥੈਵ ਚ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਨੋਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ . ਕਿਂ ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਨਪਿ . ਜਾਣਣ੍ਣਵਿ ਤੇ ਤਾਨ੍ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥਾਨ੍ ਸ੍ਵਸ੍ਮਾਤ੍ ਪ੍ਰੁਥਗ੍ਰੂਪੇਣ ਜਾਨਨ੍ਨਪਿ . ਸ ਕਃ ਕਰ੍ਤਾ . ਆਦਾ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਾ . ਅਬਂਧਗੋ ਤੇਣ ਪਣ੍ਣਤ੍ਤੋ ਤਤਃ ਕਾਰਣਾਤ੍ਕਰ੍ਮਣਾਮਬਨ੍ਧਕਃ ਪ੍ਰਜ੍ਞਪ੍ਤ ਇਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ --ਰਾਗਾਦਿਰਹਿਤਜ੍ਞਾਨਂ ਬਨ੍ਧਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਜ੍ਞਾਤ੍ਵਾ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮੋਪਲਮ੍ਭਲਕ੍ਸ਼ਣਮੋਕ੍ਸ਼ਵਿਪਰੀਤਸ੍ਯ ਨਾਰਕਾਦਿਦੁਃਖਕਾਰਣਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਸ੍ਯ ਕਾਰਣਾਨੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਨੋਜਨਿਤਾਨ੍ਯੇਕਦੇਸ਼- ਸ੍ਵਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾਕੇ ਸਾਥ ਯੁਕ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਆਤ੍ਮਾ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤ ਬਨ੍ਧਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਨਹੀਂ’ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਪ੍ਰਥਮ ਹੀ ਅਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਕ੍ਰਿਯਾਕੇ ਫਲਰੂਪਸੇ ਬਨ੍ਧਕਾ ਸਮਰ੍ਥਨ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਬਨ੍ਧ ਤੋ ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪਮੇਂ ਪਰਿਣਮਨਰੂਪ ਕ੍ਰਿਯਾਕਾ ਫਲ ਹੈ ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ) ਤਥਾ ‘ਗੇਣ੍ਹਦਿ ਣੇਵ ਣ ਮੁਞ੍ਚਦਿ ਣ ਪਰਂ ਪਰਿਣਮਦਿ ਕੇਵਲੀ ਭਗਵਂ . ਪੇਚ੍ਛਦਿ ਸਮਂਤਦੋ ਸੋ ਜਾਣਾਦਿ ਸਵ੍ਵਂ ੧ਣਿਰਵਸੇਸਂ ..’

ਇਸ ਗਾਥਾ ਸੂਤ੍ਰਮੇਂ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਕੇ ਅਰ੍ਥ ਪਰਿਣਮਨਾਦਿ ਕ੍ਰਿਯਾਓਂਕਾ ਅਭਾਵ ਨਿਰੂਪਿਤ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਜੋ (ਆਤ੍ਮਾ) ਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪਮੇਂ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਉਸੇ ਗ੍ਰਹਾਣ ਨਹੀਂ ਕਰਤਾ ਔਰ ਉਸਰੂਪ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ ਉਸ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਕ੍ਰਿਯਾਫਲਭੂਤ ਬਨ੍ਧ ਸਿਦ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕਰ੍ਮਕੇ ਤੀਨ ਭੇਦ ਕਿਯੇ ਗਯੇ ਹੈਂ – ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ – ਵਿਕਾਰ੍ਯ ਔਰ ਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤ੍ਯ . ਕੇਵਲੀ- ਭਗਵਾਨਕੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਯ ਕਰ੍ਮ, ਵਿਕਾਰ੍ਯ ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਨਿਰ੍ਵਰ੍ਤ੍ਯ ਕਰ੍ਮ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵੇ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਹੀ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਤੇ ਹੈਂ, ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੀ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਤੇ ਹੈਂ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਉਨਕਾ ਕਰ੍ਮ ਔਰ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ ਹੀ ਉਨਕੀ ਕ੍ਰਿਯਾ ਹੈ . ਐਸਾ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲੀਭਗਵਾਨਕੇ ਬਨ੍ਧ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕ੍ਰਿਯਾ ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿਨ੍ਤੁ ਜ੍ਞੇਯਾਰ੍ਥਪਰਿਣਮਨਕ੍ਰਿਯਾ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜ੍ਞੇਯ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਪ੍ਰ. ੧੨

੧. ਜ੍ਞਾਨਤਤ੍ਤ੍ਵ -ਪ੍ਰਜ੍ਞਾਪਨਕੀ ੩੨ ਵੀਂ ਗਾਥਾ .

Page 90 of 513
PDF/HTML Page 123 of 546
single page version

ਅਥ ਜ੍ਞਾਨਾਦਭਿਨ੍ਨਸ੍ਯ ਸੌਖ੍ਯਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪ੍ਰਪਂਚਯਨ੍ ਜ੍ਞਾਨਸੌਖ੍ਯਯੋਃ ਹੇਯੋਪਾਦੇਯਤ੍ਵਂ ਚਿਨ੍ਤਯਤਿ —

ਵਿਜ੍ਞਾਨਾਨਿ ਤ੍ਯਕ੍ਤ੍ਵਾ ਸਕਲਵਿਮਲਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਕਰ੍ਮਬਨ੍ਧਾਕਾਰਣਭੂਤਸ੍ਯ ਯਦ੍ਬੀਜਭੂਤਂ ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨਂ ਤਤ੍ਰੈਵ ਭਾਵਨਾ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯੇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੫੨.. ਏਵਂ ਰਾਗਦ੍ਵੇਸ਼ਮੋਹਰਹਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ਕੇਵਲਿਨਾਂ ਬਨ੍ਧੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਪਞ੍ਚਸਮਾਪ੍ਤਿਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ਚੈਕਸੂਤ੍ਰੇਣਾਸ਼੍ਟਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਸਨ੍ਮੁਖ ਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਹੋਨਾ (-ਜ੍ਞੇਯ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨਾ) ਵਹ ਬਨ੍ਧਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ..੫੨..

(ਅਬ, ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤ ਆਸ਼ਯਕੋ ਕਾਵ੍ਯਦ੍ਵਾਰਾ ਕਹਕਰ, ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੀ ਆਤ੍ਮਾਕੀ ਮਹਿਮਾ ਬਤਾਕਰ ਯਹ ਜ੍ਞਾਨ -ਅਧਿਕਾਰ ਪੂਰ੍ਣ ਕਿਯਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .)

ਅਰ੍ਥ : — ਜਿਸਨੇ ਕਰ੍ਮੋਂਕੋ ਛੇਦ ਡਾਲਾ ਹੈ ਐਸਾ ਯਹ ਆਤ੍ਮਾ ਭੂਤ, ਭਵਿਸ਼੍ਯਤ ਔਰ ਵਰ੍ਤਮਾਨ ਸਮਸ੍ਤ ਵਿਸ਼੍ਵਕੋ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਕੀ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਸੇ ਯੁਕ੍ਤ ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ) ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਭੀ ਮੋਹਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਪਰਰੂਪ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਇਸਲਿਯੇ ਅਬ, ਜਿਸਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੋ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਵਿਕਸਿਤ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਕੇ ਵਿਸ੍ਤਾਰਸੇ ਸ੍ਵਯਂ ਪੀ ਗਯਾ ਹੈ ਐਸੈ ਤੀਨੋਂਲੋਕਕੇ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਔਰ ਅਪ੍ਰੁਥਕ੍ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨਮੂਰ੍ਤਿ ਮੁਕ੍ਤ ਹੀ ਰਹਤਾ ਹੈ .

ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨ – ਅਧਿਕਾਰ ਸਮਾਪ੍ਤ ਹੁਆ .

ਅਬ, ਜ੍ਞਾਨਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਸੁਖਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਵਿਸ੍ਤਾਰਪੂਰ੍ਵਕ ਵਰ੍ਣਨ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖਕੀ ਹੇਯੋਪਾਦੇਯਤਾਕਾ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੌਨਸਾ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਸੁਖ ਹੇਯ ਹੈ ਔਰ ਕੌਨਸਾ ਉਪਾਦੇਯ ਹੈ ਵਹ) ਵਿਚਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : –

ਅਰ੍ਥੋਨੁਂ ਜ੍ਞਾਨ ਅਮੂਰ੍ਤ, ਮੂਰ੍ਤ, ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਨੇ ਐਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਛੇ, ਛੇ ਸੁਖ ਪਣ ਏਵੁਂਜ, ਤ੍ਯਾਂ ਪਰਧਾਨ ਜੇ ਤੇ ਗ੍ਰਾਹ੍ਯ ਛੇ. ੫੩.

Page 91 of 513
PDF/HTML Page 124 of 546
single page version

ਅਸ੍ਤ੍ਯਮੂਰ੍ਤਂ ਮੂਰ੍ਤਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮੈਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ .

ਜ੍ਞਾਨਂ ਚ ਤਥਾ ਸੌਖ੍ਯਂ ਯਤ੍ਤੇਸ਼ੁ ਪਰਂ ਚ ਤਤ੍ ਜ੍ਞੇਯਮ੍ ..੫੩..

ਅਤ੍ਰ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੌਖ੍ਯਂ ਚ ਮੂਰ੍ਤਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਂ ਚੈਕਮਸ੍ਤਿ . ਇਤਰਦਮੂਰ੍ਤਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚਾਸ੍ਤਿ . ਤਤ੍ਰ ਯਦਮੂਰ੍ਤਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚ ਤਤ੍ਪ੍ਰਧਾਨਤ੍ਵਾਦੁਪਾਦੇਯਤ੍ਵੇਨ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍ . ਤਤ੍ਰਾਦ੍ਯਂ ਮੂਰ੍ਤਾਭਿਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕੀਭਿਰੁਪ- ਯੋਗਸ਼ਕ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤਥਾਵਿਧੇਭ੍ਯ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਭ੍ਯਃ ਸਮੁਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਂ ਪਰਾਯਤ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕਂ ਕ੍ਰਮਕ੍ਰੁਤਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ

ਅਥ ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਪਞ੍ਚਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਾਨਨ੍ਤਰਂ ਜ੍ਞਾਨਾਧਾਰਸਰ੍ਵਜ੍ਞਂ ਨਮਸ੍ਕਰੋਤਿ ---

ਕਰੇਦਿ ਕਰੋਤਿ . ਸ ਕਃ . ਲੋਗੋ ਲੋਕਃ . ਕਥਂਭੂਤਃ . ਦੇਵਾਸੁਰਮਣੁਅਰਾਯਸਂਬਂਧੋ ਦੇਵਾਸੁਰਮਨੁਸ਼੍ਯ- ਰਾਜਸਂਬਨ੍ਧਃ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਥਂਭੂਤਃ . ਭਤ੍ਤੋ ਭਕ੍ਤਃ . ਣਿਚ੍ਚਂ ਨਿਤ੍ਯਂ ਸਰ੍ਵਕਾਲਮ੍ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਃ . ਉਵਜੁਤ੍ਤੋ ਉਪਯੁਕ੍ਤ ਉਦ੍ਯਤਃ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤੋ ਲੋਕਃ ਕਾਂ ਕਰੋਤਿ . ਣਮਾਇਂ ਨਮਸ੍ਯਾਂ ਨਮਸ੍ਕ੍ਰਿਯਾਮ੍ . ਕਸ੍ਯ . ਤਸ੍ਸ ਤਸ੍ਯ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸਰ੍ਵਜ੍ਞਸ੍ਯ . ਤਂ ਤਹਾ ਵਿ ਅਹਂ ਤਂ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਂ ਤਥਾ ਤੇਨੈਵ ਪ੍ਰਕਾਰੇਣਾਹਮਪਿ ਗ੍ਰਨ੍ਥਕਰ੍ਤਾ ਨਮਸ੍ਕਰੋਮੀਤਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਰ੍ਥਃ ---ਯਥਾ ਦੇਵੇਨ੍ਦ੍ਰਚਕ੍ਰਵਰ੍ਤ੍ਯਾਦਯੋਨਨ੍ਤਾਕ੍ਸ਼ਯਸੁਖਾਦਿਗੁਣਾਸ੍ਪਦਂ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਸ੍ਵਰੂਪਂ ਨਮਸ੍ਕੁਰ੍ਵਨ੍ਤਿ, ਤਥੈਵਾਹ- ਮਪਿ ਤਤ੍ਪਦਾਭਿਲਾਸ਼ੀ ਪਰਮਭਕ੍ਤ੍ਯਾ ਪ੍ਰਣਮਾਮਿ ..★੨.. ਏਵਮਸ਼੍ਟਾਭਿਃ ਸ੍ਥਲੈਰ੍ਦ੍ਵਾਤ੍ਰਿਂਸ਼ਦ੍ਗਾਥਾਸ੍ਤਦਨਨ੍ਤਰਂ ਨਮਸ੍ਕਾਰ- ਗਾਥਾ ਚੇਤਿ ਸਮੁਦਾਯੇਨ ਤ੍ਰਯਸ੍ਤ੍ਰਿਂਸ਼ਤ੍ਸੂਤ੍ਰੈਰ੍ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਪਞ੍ਚਨਾਮਾ ਤ੍ਰੁਤੀਯੋਨ੍ਤਰਾਧਿਕਾਰਃ ਸਮਾਪ੍ਤਃ . ਅਥ ਸੁਖ- ਪ੍ਰਪਞ੍ਚਾਭਿਧਾਨਾਨ੍ਤਰਾਧਿਕਾਰੇਸ਼੍ਟਾਦਸ਼ ਗਾਥਾ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਅਤ੍ਰ ਪਞ੍ਚਸ੍ਥਲਾਨਿ, ਤੇਸ਼ੁ ਪ੍ਰਥਮਸ੍ਥਲੇ ‘ਅਤ੍ਥਿ ਅਮੁਤ੍ਤਂ’

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਅਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਪਦਾਰ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਜ੍ਞਾਨ [ਅਮੂਰ੍ਤਂ ਮੂਰ੍ਤਂ ] ਅਮੂਰ੍ਤ ਯਾ ਮੂਰ੍ਤ, [ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਐਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਚ ਅਸ੍ਤਿ ] ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਯਾ ਐਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਹੋਤਾ ਹੈ; [ਚ ਤਥਾ ਸੌਖ੍ਯਂ ] ਔਰ ਇਸੀਪ੍ਰਕਾਰ (ਅਮੂਰ੍ਤ ਯਾ ਮੂਰ੍ਤ, ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਯਾ ਐਨ੍ਦ੍ਰਿਯ) ਸੁਖ ਹੋਤਾ ਹੈ . [ਤੇਸ਼ੁ ਚ ਯਤ੍ ਪਰਂ ] ਉਸਮੇਂ ਜੋ ਪ੍ਰਧਾਨ – ਉਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟ ਹੈ [ਤਤ੍ ਜ੍ਞੇਯਂ ] ਵਹ ਉਪਾਦੇਯਰੂਪ ਜਾਨਨਾ ..੫੩..

ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ, (ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਸੁਖ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰਕਾ ਹੈ – ) ਏਕ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਸੁਖ ਮੂਰ੍ਤ ਔਰ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਹੈ ਵਹ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਉਪਾਦੇਯਰੂਪ ਜਾਨਨਾ .

ਵਹਾਁ, ਪਹਲਾ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਸੁਖ ਮੂਰ੍ਤਰੂਪ ਐਸੀ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਉਪਯੋਗਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਸੇ ਉਸ- ਉਸ ਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਪਰਾਧੀਨ ਹੋਨੇਸੇ ੨ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕ, ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ

੧ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਹੈ; ਔਰ ਦੂਸਰਾ (ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਸੁਖ) ਅਮੂਰ੍ਤ ਔਰ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਹੈ . ਉਸਮੇਂ ਜੋ ਅਮੂਰ੍ਤ ਔਰ

੧. ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ = ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਵਾਲਾ; ਐਨ੍ਦ੍ਰਿਯ .

੨. ਕਾਦਾਚਿਤ੍ਕ = ਕਦਾਚਿਤ੍ – ਕਭੀ ਕਭੀ ਹੋਨੇਵਾਲਾ; ਅਨਿਤ੍ਯ ..

Page 92 of 513
PDF/HTML Page 125 of 546
single page version

ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਂ ਸਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਚ ਗੌਣਮਿਤਿ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਚ ਸੌਖ੍ਯਂ ਚ ਹੇਯਮ੍ . ਇਤਰਤ੍ਪੁਨਰਮੂਰ੍ਤਾਭਿ- ਸ਼੍ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯਿਨੀਭਿਰੇਕਾਕਿਨੀਭਿਰੇਵਾਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮਸ਼ਕ੍ਤਿਭਿਸ੍ਤਥਾਵਿਧੇਭ੍ਯੋਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਭ੍ਯਃ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ- ਚਿਦਾਕਾਰਪਰਿਣਾਮੇਭ੍ਯਃ ਸਮੁਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਮਤ੍ਯਨ੍ਤਮਾਤ੍ਮਾਯਤ੍ਤਤ੍ਵਾਨ੍ਨਿਤ੍ਯਂ ਯੁਗਪਤ੍ਕ੍ਰੁਤਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਨਿਃਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼- ਮਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਚ ਮੁਖ੍ਯਮਿਤਿ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੌਖ੍ਯਂ ਚੋਪਾਦੇਯਮ੍ ..੫੩.. ਇਤ੍ਯਾਦ੍ਯਧਿਕਾਰਗਾਥਾਸੂਤ੍ਰਮੇਕਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਜਂ ਪੇਚ੍ਛਦੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸੂਤ੍ਰਮੇਕਂ, ਅਥੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਜੀਵੋ ਸਯਂ ਅਮੁਤ੍ਤੋ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ‘ਜਾਦਂ ਸਯਂ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ, ਅਥਾਨਨ੍ਤਰਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਰੂਪੇਣ ਗਾਥਾਸ਼੍ਟਕਮ੍, ਤਤ੍ਰਾਪ੍ਯਸ਼੍ਟਕਮਧ੍ਯੇ ਪ੍ਰਥਮਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸ੍ਯ ਦੁਃਖਤ੍ਵਸ੍ਥਾਪਨਾਰ੍ਥਂ ‘ਮਣੁਆਸੁਰਾ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਂ, ਅਥ ਮੁਕ੍ਤਾਤ੍ਮਨਾਂ ਦੇਹਾਭਾਵੇਪਿ ਸੁਖਮਸ੍ਤੀਤਿ ਜ੍ਞਾਪਨਾਰ੍ਥਂ ਦੇਹਃ ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਕਥਨਰੂਪੇਣ ‘ਪਪ੍ਪਾ ਇਟ੍ਠੇ ਵਿਸਯੇ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਸੂਤ੍ਰਦ੍ਵਯਂ, ਤਦਨਨ੍ਤਰਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਾ ਅਪਿ ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਨ੍ਤੀਤਿ ਕਥਨੇਨ ‘ਤਿਮਿਰਹਰਾ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਮ੍, ਅਤੋਪਿ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਨਮਸ੍ਕਾਰਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨ ‘ਤੇਜੋਦਿਟ੍ਠਿ’ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਗਾਥਾਦ੍ਵਯਮ੍ . ਏਵਂ ਪਞ੍ਚਮਸ੍ਥਲੇ ਅਨ੍ਤਰਸ੍ਥਲਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਭਵਤੀਤਿ ਸੁਖਪ੍ਰਪਞ੍ਚਾਧਿਕਾਰੇ ਸਮੁਦਾਯਪਾਤਨਿਕਾ .. ਅਥਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸ੍ਯੋਪਾਦੇਯਭੂਤਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪ੍ਰਪਞ੍ਚ- ਯਨ੍ਨਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਂ ਚੋਪਾਦੇਯਮਿਤਿ, ਯਤ੍ਪੁਨਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੁਖਂ ਚ ਤਦ੍ਧੇਯਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਨਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਥਮਤਸ੍ਤਾਵਦਧਿਕਾਰਸ੍ਥਲਗਾਥਯਾ ਸ੍ਥਲਚਤੁਸ਼੍ਟਯਂ ਸੂਤ੍ਰਯਤਿ — ਅਤ੍ਥਿ ਅਸ੍ਤਿ ਵਿਦ੍ਯਤੇ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਣਾਣਂ ਜ੍ਞਾਨਮਿਤਿ ਭਿਨ੍ਨਪ੍ਰਕ੍ਰਮੋ ਵ੍ਯਵਹਿਤਸਮ੍ਬਨ੍ਧਃ . ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਅਮੁਤ੍ਤਂ ਮੁਤ੍ਤਂ ਅਮੂਰ੍ਤਂ ਮੂਰ੍ਤਂ ਚ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਅਦਿਂਦਿਯਂ ਇਂਦਿਯਂ ਚ ਯਦਮੂਰ੍ਤਂ ਤਦਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਮੂਰ੍ਤਂ ਪੁਨਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਮ੍ . ਇਤ੍ਥਂਭੂਤਂ ਜ੍ਞਾਨਮਸ੍ਤਿ . ਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ . ਅਤ੍ਥੇਸੁ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ, ਤਹਾ ਸੋਕ੍ਖਂ ਚ ਤਥੈਵ ਜ੍ਞਾਨਵਦਮੂਰ੍ਤਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਮੂਰ੍ਤਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਂ ਚ ਸੁਖਮਿਤਿ . ਜਂ ਤੇਸੁ ਪਰਂ ਚ ਤਂ ਣੇਯਂ ਯਤ੍ਤੇਸ਼ੁ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਜ੍ਞਾਨਸੁਖੇਸ਼ੁ ਮਧ੍ਯੇ ਪਰਮੁਤ੍ਕ੍ਰੁਸ਼੍ਟਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਤਦੁਪਾਦੇਯਮਿਤਿ ਜ੍ਞਾਤਵ੍ਯਮ੍ . ਤਦੇਵ ਹੇਯ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਛੋੜਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ; ਔਰ ਦੂਸਰਾ ਜ੍ਞਾਨ ਤਥਾ ਸੁਖ ਅਮੂਰ੍ਤਰੂਪ ਐਸੀ ਚਿਦਾਕਾਰ -ਪਰਿਣਾਮੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਆਤ੍ਮਾਧੀਨ ਹੋਨੇਸੇ ਨਿਤ੍ਯ ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ, ਨਿਃਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਔਰ ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਸੇ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਮੁਖ੍ਯ ਹੈ, ਐਸਾ ਸਮਝਕਰ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖ) ਉਪਾਦੇਯ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ ..੫੩..

੧ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋਨੇਵਾਲਾ, ੨ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਔਰ ੩ਸਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਗੌਣ ਹੈ ਐਸਾ ਸਮਝਕਰ ਵਹ

੪ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯੀ ਐਕਾਕੀ ਆਤ੍ਮਪਰਿਣਾਮ ਸ਼ਕ੍ਤਿਯੋਂਸੇ ਤਥਾਵਿਧ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਸ੍ਵਾਭਾਵਿਕ-

੧. ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਜ੍ਞਾਨ ਕ੍ਰਮਸੇ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਯੁਗਪਤ੍ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ; ਤਥਾ ਮੂਰ੍ਤਿਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਸੁਖ ਭੀ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਸਰ੍ਵ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਯਾ ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਕਾਰਸੇ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ .

੨. ਸਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ = ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ – ਵਿਰੋਧੀ ਸਹਿਤ . (ਮੂਰ੍ਤ -ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਜ੍ਞਾਨ ਅਪਨੇ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ ਅਜ੍ਞਾਨਸਹਿਤ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਮੂਰ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ ਸੁਖ ਉਸਕੇ ਪ੍ਰਤਿਪਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਦੁਃਖ ਸਹਿਤ ਹੀ ਹੋਤਾ ਹੈ .

੩. ਸਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ = ਹਾਨਿਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿ ਸਹਿਤ .

੪. ਚੈਤਨ੍ਯਾਨੁਵਿਧਾਯੀ = ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰ੍ਤਨੇਵਾਲੀ; ਚੈਤਨ੍ਯਕੇ ਅਨੁਕੂਲਰੂਪਸੇ – ਵਿਰੁਦ੍ਧਰੂਪਸੇ ਨਹੀਂ ਵਰ੍ਤਨੇਵਾਲੀ .

Page 93 of 513
PDF/HTML Page 126 of 546
single page version

ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਹਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ਯਦਮੂਰ੍ਤਂ ਯਨ੍ਮੂਰ੍ਤੇਸ਼੍ਵਪ੍ਯਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਯਤ੍ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਚ ਤਤ੍ਸਕਲਂ ਵਿਵ੍ਰਿਯਤੇ — ਅਮੂਰ੍ਤਾਭਿਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕੀਭਿਰਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਭਿਸ਼੍ਚਿਦਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭਿਃ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ਼ਕ੍ਤਿਭਿਰੁਤ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਵਾ- ਦਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਸੁਖਂ ਚਾਤ੍ਮਾਧੀਨਤ੍ਵੇਨਾਵਿਨਸ਼੍ਵਰਤ੍ਵਾਦੁਪਾਦੇਯਮਿਤਿ; ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ਼ਕ੍ਤਿਭ੍ਯੋ ਵਿਲਕ੍ਸ਼ਣਾਭਿਃ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸ਼ਕ੍ਤਿਭਿਰੁਤ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਵਾਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੁਖਂ ਚ ਪਰਾਯਤ੍ਤਤ੍ਵੇਨ ਵਿਨਸ਼੍ਵਰਤ੍ਵਾਦ੍ਧੇਯਮਿਤਿ ਤਾਤ੍ਪਰ੍ਯਮ੍ ..੫੩.. ਏਵਮਧਿਕਾਰਗਾਥਯਾ ਪ੍ਰਥਮਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਮੁਪਾਦੇਯਭੂਤਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ੇਣ ਵ੍ਯਕ੍ਤੀਕਰੋਤਿ — ਜਂ ਯਦਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਪੇਚ੍ਛਦੋ ਪ੍ਰੇਕ੍ਸ਼ਮਾਣਪੁਰੁਸ਼ਸ੍ਯ ਜਾਨਾਤਿ . ਕਿਮ੍ . ਅਮੁਤ੍ਤਂ ਅਮੂਰ੍ਤ- ਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਨਿਰੁਪਰਾਗਸਦਾਨਨ੍ਦੈਕਸੁਖਸ੍ਵਭਾਵਂ ਯਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਤਤ੍ਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਿ ਸਮਸ੍ਤਾਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਸਮੂਹਂ ਮੁਤ੍ਤੇਸੁ ਅਦਿਂਦਿਯਂ ਚ ਮੂਰ੍ਤੇਸ਼ੁ ਪੁਦ੍ਗਲਦ੍ਰਵ੍ਯੇਸ਼ੁ ਯਦਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਰਮਾਣ੍ਵਾਦਿ . ਪਚ੍ਛਣ੍ਣਂ ਕਾਲਾਣੁਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਿਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪੇਣ ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ਵ੍ਯਵਹਿਤ- ਮਨ੍ਤਰਿਤਂ, ਅਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਿ ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਂ, ਨਿਰ੍ਵਿਕਾਰਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਸੁਖਾਸ੍ਵਾਦਪਰਿਣਤਿਰੂਪਪਰਮਾਤ੍ਮਨੋ ਵਰ੍ਤਮਾਨਸਮਯਗਤਪਰਿਣਾਮਾਸ੍ਤਤ੍ਪ੍ਰਭ੍ਰੁਤਯੋ ਯੇ ਸਮਸ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਵਰ੍ਤਮਾਨਸਮਯਗਤਪਰਿਣਾਮਾਸ੍ਤੇ ਕਾਲਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਾਃ, ਤਸ੍ਯੈਵ ਪਰਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸਿਦ੍ਧਰੂਪਸ਼ੁਦ੍ਧਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯਃ ਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਰਵ੍ਯਾਣਾਂ ਚ ਯੇ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਵ੍ਯਞ੍ਜਨਪਰ੍ਯਾਯਾਸ੍ਤੇਸ਼੍ਵਨ੍ਤ-

ਅਬ, ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਸੁਖਕਾ ਸਾਧਨਭੂਤ (-ਕਾਰਣਰੂਪ) ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਉਪਾਦੇਯ ਹੈ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸਕੀ ਪ੍ਰਸ਼ਂਸਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਪ੍ਰੇਕ੍ਸ਼ਮਾਣਸ੍ਯ ਯਤ੍ ] ਦੇਖਨੇਵਾਲੇਕਾ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ [ਅਮੂਰ੍ਤਂ ] ਅਮੂਰ੍ਤਕੋ, [ਮੂਰ੍ਤੇਸ਼ੁ ] ਮੂਰ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਭੀ [ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ] ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕੋ, [ਚ ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਂ ] ਔਰ ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਕੋ, [ਸਕਲਂ ] ਇਨ ਸਬਕੋ — [ਸ੍ਵਕਂ ਚ ਇਤਰਤ ] ਸ੍ਵ ਤਥਾ ਪਰਕੋ — ਦੇਖਤਾ ਹੈ, [ਤਦ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ [ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਭਵਤਿ ] ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ ..੫੪..

ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੈ, ਜੋ ਮੂਰ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਭੀ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਹੈ, ਔਰ ਜੋ ੧ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨ ਹੈ, ਉਸ ਸਬਕੋ — ਜੋ ਕਿ ਸ੍ਵ ਔਰ ਪਰ ਇਨ ਦੋ ਭੇਦੋਂਮੇਂ ਸਮਾ ਜਾਤਾ ਹੈ ਉਸੇ — ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਅਵਸ਼੍ਯ ਦੇਖਤਾ

ਦੇਖੇ ਅਮੂਰ੍ਤਿਕ, ਮੂਰ੍ਤਮਾਂਯ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿ ਨੇ, ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਨੇ, ਤੇ ਸਰ੍ਵਨੇ — ਪਰ ਕੇ ਸ੍ਵਕੀਯਨੇ, ਜ੍ਞਾਨ ਤੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਛੇ. ੫੪.

੧. ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨ = ਗੁਪ੍ਤ; ਅਨ੍ਤਰਿਤ; ਢਕਾ ਹੁਆ .

Page 94 of 513
PDF/HTML Page 127 of 546
single page version

ਸ੍ਵਪਰਵਿਕਲ੍ਪਾਨ੍ਤਃਪਾਤਿ ਪ੍ਰੇਕ੍ਸ਼ਤ ਏਵ . ਤਸ੍ਯ ਖਲ੍ਵਮੂਰ੍ਤੇਸ਼ੁ ਧਰ੍ਮਾਧਰ੍ਮਾਦਿਸ਼ੁ, ਮੂਰ੍ਤੇਸ਼੍ਵਪ੍ਯਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯੇਸ਼ੁ ਪਰਮਾਣ੍ਵਾਦਿਸ਼ੁ, ਦ੍ਰਵ੍ਯਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨੇਸ਼ੁ ਕਾਲਾਦਿਸ਼ੁ, ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨੇਸ਼੍ਵਲੋਕਾਕਾਸ਼ਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਦਿਸ਼ੁ, ਕਾਲਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨੇਸ਼੍ਵ- ਸਾਂਪ੍ਰਤਿਕਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ, ਭਾਵਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨੇਸ਼ੁ ਸ੍ਥੂਲਪਰ੍ਯਾਯਾਨ੍ਤਰ੍ਲੀਨਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਪਰ੍ਯਾਯੇਸ਼ੁ ਸਰ੍ਵੇਸ਼੍ਵਪਿ ਸ੍ਵਪਰਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾ- ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤੇਸ਼੍ਵਸ੍ਤਿ ਦ੍ਰਸ਼੍ਟ੍ਰੁਤ੍ਵਂ, ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ . ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਹਿ ਜ੍ਞਾਨਮੁਦ੍ਭਿਨ੍ਨਾਨਨ੍ਤਸ਼ੁਦ੍ਧਿਸਨ੍ਨਿਧਾਨਮਨਾਦਿ- ਸਿਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧਮੇਕਮੇਵਾਕ੍ਸ਼ਨਾਮਾਨਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਯਤਮਿਤਰਾਂ ਸਾਮਗ੍ਰੀਮਮ੍ਰੁਗਯਮਾਣ- ਮਨਨ੍ਤਸ਼ਕ੍ਤਿਸਦ੍ਭਾਵਤੋਨਨ੍ਤਤਾਮੁਪਗਤਂ ਦਹਨਸ੍ਯੇਵ ਦਾਹ੍ਯਾਕਾਰਾਣਾਂ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਾਣਾਮਨ- ਰ੍ਭੂਤਾਃ ਪ੍ਰਤਿਸਮਯਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਸ਼ਟ੍ਪ੍ਰਕਾਰਪ੍ਰਵ੍ਰੁਦ੍ਧਿਹਾਨਿਰੂਪਾ ਅਰ੍ਥਪਰ੍ਯਾਯਾ ਭਾਵਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨਾ ਭਣ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਸਯਲਂ ਤਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਂ ਸਮਸ੍ਤਂ ਜ੍ਞੇਯਂ ਦ੍ਵਿਧਾ ਭਵਤਿ . ਕਥਮਿਤਿ ਚੇਤ੍ . ਸਗਂ ਚ ਇਦਰਂ ਕਿਮਪਿ ਯਥਾਸਂਭਵਂ ਸ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤਂ ਇਤਰਤ੍ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਗਤਂ ਚ . ਤਦੁਭਯਂ ਯਤਃ ਕਾਰਣਾਜ੍ਜਾਨਾਤਿ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਤਂ ਣਾਣਂ ਤਤ੍ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਜ੍ਞਾਨਂ ਹਵਦਿ ਭਵਤਿ . ਕਥਂਭੂਤਮ੍ . ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮਿਤਿ . ਅਤ੍ਰਾਹਂ ਸ਼ਿਸ਼੍ਯਃ — ਜ੍ਞਾਨਪ੍ਰਪਞ੍ਚਾਧਿਕਾਰਃ ਪੂਰ੍ਵਮੇਵ ਗਤਃ, ਅਸ੍ਮਿਨ੍ ਸੁਖਪ੍ਰਪਞ੍ਚਾਧਿਕਾਰੇ ਸੁਖਮੇਵ ਕਥਨੀਯਮਿਤਿ . ਪਰਿਹਾਰਮਾਹ — ਯਦਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਪੂਰ੍ਵਂ ਭਣਿਤਂ ਤਦੇਵਾਭੇਦਨਯੇਨ ਸੁਖਂ ਭਵਤੀਤਿ ਜ੍ਞਾਪਨਾਰ੍ਥਂ, ਅਥਵਾ ਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਮੁਖ੍ਯਵ੍ਰੁਤ੍ਤ੍ਯਾ ਤਤ੍ਰ ਹੇਯੋਪਾਦੇਯਚਿਨ੍ਤਾ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਜ੍ਞਾਪਨਾਰ੍ਥਂ ਵਾ . ਏਵਮਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਮੁਪਾਦੇਯਮਿਤਿ ਹੈ . ਅਮੂਰ੍ਤ ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ, ਅਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਇਤ੍ਯਾਦਿ, ਮੂਰ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਭੀ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਪਰਮਾਣੁ ਇਤ੍ਯਾਦਿ, ਤਥਾ ਦ੍ਰਵ੍ਯਮੇਂ ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨ ਕਾਲ ਇਤ੍ਯਾਦਿ (-ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਗੁਪ੍ਤ ਐਸੇ ਜੋ ਕਾਲ ਧਰ੍ਮਾਸ੍ਤਿਕਾਯ ਵਗੈਰਹ), ਕ੍ਸ਼ੇਤ੍ਰਮੇਂ ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨ ਅਲੋਕਾਕਾਸ਼ਕੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਇਤ੍ਯਾਦਿ, ਕਾਲਮੇਂ ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨ ੧ਅਸਾਮ੍ਪ੍ਰਤਿਕ (ਅਤੀਤ -ਅਨਾਗਤ) ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਤਥਾ ਭਾਵ -ਪ੍ਰਚ੍ਛਨ੍ਨ ਸ੍ਥੂਲ ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਮੇਂ ੨ਅਨ੍ਤਰ੍ਲੀਨ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਪਰ੍ਯਾਯੇਂ ਹੈਂ, ਉਨ ਸਬਕਾ — ਜੋ ਕਿ ਸ੍ਵ ਔਰ ਪਰਕੇ ਭੇਦਸੇ ਵਿਭਕ੍ਤ ਹੈਂ ਉਨਕਾ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਉਸ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਾਪਨ ਹੈ; (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਉਨ ਸਬਕੋ ਵਹ ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਦੇਖਤਾ ਹੈ) ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ (ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ) ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ਜਿਸੇ ਅਨਨ੍ਤ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕਾ ਸਦ੍ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁਆ ਹੈ, ਐਸੇ ਚੈਤਨ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਕੇ ਸਾਥ ਅਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਵਾਲੇ ਏਕ ਹੀ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਸੀਧਾ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿ ਕਰਤਾ ਹੈ), ਜੋ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਦਿਕ) ਅਨ੍ਯ ਸਾਮਗ੍ਰੀਕੋ ਨਹੀਂ ਢੂਁਢਤਾ ਔਰ ਜੋ ਅਨਨ੍ਤਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਅਨਨ੍ਤਤਾਕੋ (-ਬੇਹਦਤਾਕੋ) ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੈ, ਐਸੇ ਉਸ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨਕੋ — ਜੈਸੇ ਦਾਹ੍ਯਾਕਾਰ ਦਹਨਕਾ ਅਤਿਕ੍ਰਮਣ ਨਹੀਂ ਕਰਤੇ ਉਸੀਪ੍ਰਕਾਰ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ੪ਅਤਿਕ੍ਰਮ (ਉਲ੍ਲਂਘਨ) ਨ ਕਰਨੇਸੇ — ਯਥੋਕ੍ਤ ਪ੍ਰਭਾਵਕਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਤੇ ਹੁਏ (-ਉਪਰ੍ਯੁਕ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਤੇ ਹੁਏ) ਕੌਨ ਰੋਕ

ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨ ਅਕ੍ਸ਼ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ .)

੩‘ਅਕ੍ਸ਼’ ਨਾਮਕ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਜੋ ਨਿਯਤ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ ਜ੍ਞਾਨ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਸਾਥ ਹੀ ਲਗਾ ਹੁਆ ਹੈ —

੧. ਅਸਾਂਪ੍ਰਤਿਕ = ਅਤਾਤ੍ਕਾਲਿਕ ; ਵਰ੍ਤਮਾਨਕਾਲੀਨ ਨਹਿ ਐਸਾ; ਅਤੀਤ – ਅਨਾਗਤ.

੨. ਅਨ੍ਤਰ੍ਲੀਨ = ਅਨ੍ਦਰ ਲੀਨ ਹੁਏ; ਅਨ੍ਤਰ੍ਮਗ੍ਨ .

੩. ਅਕ੍ਸ਼ = ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਨਾਮ ‘ਅਕ੍ਸ਼’ ਭੀ ਹੈ . (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਅਕ੍ਸ਼ = ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਾਨਤਾ ਹੈ; ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ

੪. ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰ ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਤੇ — ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਹਦ ਬਾਹਰ ਜਾ ਨਹੀਂ ਸਕਤੇ, ਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਜਾਨ ਹੀ ਲੇਤੇ ਹੈ .

Page 95 of 513
PDF/HTML Page 128 of 546
single page version

ਤਿਕ੍ਰਮਾਦ੍ਯਥੋਦਿਤਾਨੁਭਾਵਮਨੁਭਵਤ੍ਤਤ੍ ਕੇਨ ਨਾਮ ਨਿਵਾਰ੍ਯੇਤ . ਅਤਸ੍ਤਦੁਪਾਦੇਯਮ੍ ..੫੪..

ਜੀਵੋ ਸਯਂ ਅਮੁਤ੍ਤੋ ਮੁਤ੍ਤਿਗਦੋ ਤੇਣ ਮੁਤ੍ਤਿਣਾ ਮੁਤ੍ਤਂ .

ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਹਿ ਮੂਰ੍ਤੋਪਲਮ੍ਭਕਂ ਮੂਰ੍ਤੋਪਲਭ੍ਯਂ ਚ . ਤਦ੍ਵਾਨ੍ ਜੀਵਃ ਸ੍ਵਯਮਮੂਰ੍ਤੋਪਿ ਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤ੍ਵੇਨੈਕਗਾਥਯਾ ਦ੍ਵਿਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ ..੫੪.. ਅਥ ਹੇਯਭੂਤਸ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਸ੍ਯ ਕਾਰਣਤ੍ਵਾਦਲ੍ਪ- ਵਿਸ਼ਯਤ੍ਵਾਚ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਹੇਯਮਿਤ੍ਯੁਪਦਿਸ਼ਤਿ ---ਜੀਵੋ ਸਯਂ ਅਮੁਤ੍ਤੋ ਜੀਵਸ੍ਤਾਵਚ੍ਛਕ੍ਤਿਰੂਪੇਣ ਸ਼ੁਦ੍ਧਦ੍ਰਵ੍ਯਾਰ੍ਥਿਕ- ਸਕਤਾ ਹੈ ? (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਤਾ .) ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ (ਅਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ) ਉਪਾਦੇਯ ਹੈ ..੫੪..

ਅਬ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਸੁਖਕਾ ਸਾਧਨਭੂਤ (-ਕਾਰਣਰੂਪ) ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਹੇਯ ਹੈ — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਉਸਕੀ ਨਿਨ੍ਦਾ ਕਰਤੇ ਹੈਂ —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸ੍ਵਯਂ ਅਮੂਰ੍ਤਃ ] ਸ੍ਵਯਂ ਅਮੂਰ੍ਤ ਐਸਾ [ਜੀਵਃ ] ਜੀਵ [ਮੂਰ੍ਤਿਗਤਃ ] ਮੂਰ੍ਤ ਸ਼ਰੀਰਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ [ਤੇਨ ਮੂਰ੍ਤੇਨ ] ਉਸ ਮੂਰ੍ਤ ਸ਼ਰੀਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਯੋਗ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤਂ ] ਯੋਗ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ [ਅਵਗ੍ਰਹ੍ਯ ] ੧ਅਵਗ੍ਰਹ ਕਰਕੇ ( — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਹਣਯੋਗ੍ਯ ਮੂਰ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ ਅਵਗ੍ਰਹ ਕਰਕੇ) [ਤਤ੍ ] ਉਸੇ [ਜਾਨਾਤਿ ] ਜਾਨਤਾ ਹੈ [ਵਾ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ] ਅਥਵਾ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ ( — ਕਭੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕਭੀ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ) ..੫੫..

ਟੀਕਾ : — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਕੋ ੨ਉਪਲਮ੍ਭਕ ਭੀ ਮੂਰ੍ਤ ਹੈ ਔਰ ੩ਉਪਲਭ੍ਯ ਭੀ ਮੂਰ੍ਤ ਹੈ . ਵਹ

੧. ਅਵਗ੍ਰਹ = ਮਤਿਜ੍ਞਾਨਸੇ ਕਿਸੀ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਜਾਨਨੇਕਾ ਪ੍ਰਾਰਮ੍ਭ ਹੋਨੇ ਪਰ ਪਹਲੇ ਹੀ ਅਵਗ੍ਰਹ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਮਤਿਜ੍ਞਾਨ ਅਵਗ੍ਰਹ, ਈਹਾ, ਅਵਾਯ ਔਰ ਧਾਰਣਾ — ਇਸ ਕ੍ਰਮਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ .

੨. ਉਪਲਮ੍ਭਕ = ਬਤਾਨੇਵਾਲਾ, ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ . (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਕੋ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤ ਮੂਰ੍ਤ ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮਕ ਸ਼ਰੀਰ ਹੈ) .

੩. ਉਪਲਭ੍ਯ = ਜਨਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ .

Page 96 of 513
PDF/HTML Page 129 of 546
single page version

ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮਕਂ ਸ਼ਰੀਰਂ ਮੂਰ੍ਤਮੁਪਾਗਤਸ੍ਤੇਨ ਜ੍ਞਪ੍ਤਿਨਿਸ਼੍ਪਤ੍ਤੌ ਬਲਾਧਾਨਨਿਮਿਤ੍ਤਤਯੋਪਲਮ੍ਭਕੇਨ ਮੂਰ੍ਤੇਨ ਮੂਰ੍ਤਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਪ੍ਰਧਾਨਂ ਵਸ੍ਤੂਪਲਭ੍ਯਤਾਮੁਪਾਗਤਂ ਯੋਗ੍ਯਮਵਗ੍ਰੁਹ੍ਯ ਕਦਾਚਿਤ੍ਤਦੁਪਰ੍ਯੁਪਰਿ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਸਂਭਵਾਦਵਗਚ੍ਛਤਿ, ਕਦਾਚਿਤ੍ਤਦਸਂਭਵਾਨ੍ਨਾਵਗਚ੍ਛਤਿ, ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ . ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਂ ਹਿ ਜ੍ਞਾਨਮਤਿਦ੍ਰੁਢਤਰਾਜ੍ਞਾਨਤਮੋਗ੍ਰਨ੍ਥਿਗੁਣ੍ਠ- ਨਾਨ੍ਨਿਮੀਲਿਤਸ੍ਯਾਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧਚੈਤਨ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਸਂਬਨ੍ਧਸ੍ਯਾਪ੍ਯਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਯਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਤ੍ਤੁਮਰ੍ਥਮਸਮਰ੍ਥਸ੍ਯੋ- ਪਾਤ੍ਤਾਨੁਪਾਤ੍ਤਪਰਪ੍ਰਤ੍ਯਯਸਾਮਗ੍ਰੀਮਾਰ੍ਗਣਵ੍ਯਗ੍ਰਤਯਾਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਸਂਸ਼੍ਠੁਲਤ੍ਵਮਵਲਮ੍ਬਮਾਨਮਨਨ੍ਤਾਯਾਃ ਸ਼ਕ੍ਤੇਃ ਪਰਿ- ਸ੍ਖਲਨਾਨ੍ਨਿਤਾਨ੍ਤਵਿਕ੍ਲਵੀਭੂਤਂ ਮਹਾਮੋਹਮਲ੍ਲਸ੍ਯ ਜੀਵਦਵਸ੍ਥਤ੍ਵਾਤ੍ ਪਰਪਰਿਣਤਿਪ੍ਰਵਰ੍ਤਿਤਾਭਿਪ੍ਰਾਯਮਪਿ ਪਦੇ ਪਦੇ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤਵਿਪ੍ਰਲਮ੍ਭਮਨੁਪਲਂਭਸਂਭਾਵਨਾਮੇਵ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤੋਰ੍ਹਤਿ . ਅਤਸ੍ਤਦ੍ਧੇਯਮ੍ ..੫੫.. ਨਯੇਨਾਮੂਰ੍ਤਾਤੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਸੁਖਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਪਸ਼੍ਚਾਦਨਾਦਿਬਨ੍ਧਵਸ਼ਾਤ੍ ਵ੍ਯਵਹਾਰਨਯੇਨ ਮੁਤ੍ਤਿਗਦੋ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰਗਤੋ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰਪਰਿਣਤੋ ਭਵਤਿ . ਤੇਣ ਮੁਤ੍ਤਿਣਾ ਤੇਨ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰੇਣ ਮੂਰ੍ਤਸ਼ਰੀਰਾਧਾਰੋਤ੍ਪਨ੍ਨਮੂਰ੍ਤਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਭਾਵੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਧਾਰੇਣ ਮੁਤ੍ਤਂ ਮੂਰ੍ਤਂ ਵਸ੍ਤੁ ਓਗੇਣ੍ਹਿਤ੍ਤਾ ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿਕੇਨ ਕ੍ਰਮਕਰਣਵ੍ਯਵਧਾਨਰੂਪਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਜੋਗ੍ਗਂ ਤਤ੍ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਮੂਰ੍ਤਂ ਵਸ੍ਤੁ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਵਾਲਾ ਜੀਵ ਸ੍ਵਯਂ ਅਮੂਰ੍ਤ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਮੂਰ੍ਤ -ਪਂਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਮਕ ਸ਼ਰੀਰਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਤਾ ਹੁਆ, ਜ੍ਞਪ੍ਤਿ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਕਰਨੇਮੇਂ ਬਲ -ਧਾਰਣਕਾ ਨਿਮਿਤ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਜੋ ਉਪਲਮ੍ਭਕ ਹੈ ਐਸੇ ਉਸ ਮੂਰ੍ਤ (ਸ਼ਰੀਰ) ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਮੂਰ੍ਤ ਐਸੀ ੧ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਪ੍ਰਧਾਨ ਵਸ੍ਤੁਕੋ — ਜੋ ਕਿ ਯੋਗ੍ਯ ਹੋ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੋ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ) ਉਪਲਭ੍ਯ ਹੋ ਉਸੇ — ਅਵਗ੍ਰਹ ਕਰਕੇ, ਕਦਾਚਿਤ ਉਸਸੇ ਆਗੇ – ਆਗੇਕੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕੇ ਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਉਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਔਰ ਕਦਾਚਿਤ ਅਵਗ੍ਰਹਸੇ ਆਗੇ ਆਗੇਕੀ ਸ਼ੁਦ੍ਧਿਕੇ ਅਸਦ੍ਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਜਾਨਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਵਹ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ) ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨ, ਚੈਤਨ੍ਯਸਾਮਾਨ੍ਯਕੇ ਸਾਥ (ਆਤ੍ਮਾਕਾ) ਅਨਾਦਿਸਿਦ੍ਧ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਜੋ ਅਤਿ ਦ੍ਰੁਢਤਰ ਅਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਤਮੋਗ੍ਰਨ੍ਥਿ (ਅਨ੍ਧਕਾਰਸਮੂਹ) ਦ੍ਵਾਰਾ ਆਵ੍ਰੁਤ ਹੋ ਗਯਾ ਹੈ, ਐਸਾ ਆਤ੍ਮਾ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਸ੍ਵਯਂ ਜਾਨਨੇਕੇ ਲਿਯੇ ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੋਨੇਸੇ ੨ਉਪਾਤ੍ਤ ਔਰ ਅਨਨ੍ਤਸ਼ਕ੍ਤਿਸੇ ਚ੍ਯੁਤ ਹੋਨੇਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ੪ਵਿਕ੍ਲਵ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ, ਮਹਾਮੋਹ -ਮਲ੍ਲਕੇ ਜੀਵਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਪਰਿਣਤਿਕਾ (-ਪਰਕੋ ਪਰਿਣਮਿਤ ਕਰਨੇਕਾ) ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ ਕਰਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪਦ ਪਦ ਪਰ ਠਗਾਤਾ ਹੁਆ, ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਅਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਗਿਨੇ ਜਾਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਹੇਯ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਮੂਰ੍ਤ ਸ੍ਥੂਲ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗੋਚਰ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਹੀ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨਕੇ ਅਨੁਸਾਰ ਜਾਨ ਸਕਤਾ ਹੈ . ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਵਹ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਆਦਿ ਬਾਹ੍ਯ ਸਾਮਗ੍ਰੀਕੋ ਢੂਁਢਨੇਕੀ ਵ੍ਯਗ੍ਰਤਾਕੇ (-ਅਸ੍ਥਿਰਤਾਕੇ) ਕਾਰਣ ਅਤਿਸ਼ਯ ਚਂਚਲ -ਕ੍ਸ਼ੁਬ੍ਧ

੩ਅਨੁਪਾਤ੍ਤ ਪਰਪਦਾਰ੍ਥਰੂਪ ਸਾਮਗ੍ਰੀਕੋ ਢੂਁਢਨੇਕੀ ਵ੍ਯਗ੍ਰਤਾਸੇ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਚਂਚਲ -ਤਰਲ -ਅਸ੍ਥਿਰ ਵਰ੍ਤਤਾ ਹੁਆ,

੧. ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਾਦਿਪ੍ਰਧਾਨ = ਜਿਸਮੇਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ ਔਰ ਵਰ੍ਣ ਮੁਖ੍ਯ ਹੈਂ , ਐਸੀ .

੨. ਉਪਾਤ੍ਤ = ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ਮਨ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਉਪਾਤ੍ਤ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈਂ )
੩. ਅਨੁਪਾਤ੍ਤ = ਅਪ੍ਰਾਪ੍ਤ (ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਅਨੁਪਾਤ੍ਤ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ਹੈਂ )
੪. ਵਿਕ੍ਲਵ = ਖਿਨ੍ਨ; ਦੁਃਖੀ, ਘਬਰਾਯਾ ਹੁਆ

Page 97 of 513
PDF/HTML Page 130 of 546
single page version

ਫਾਸੋ ਰਸੋ ਯ ਗਂਧੋ ਵਣ੍ਣੋ ਸਦ੍ਦੋ ਯ ਪੋਗ੍ਗਲਾ ਹੋਂਤਿ .

ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਾਂ ਹਿ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਨ੍ਧਵਰ੍ਣਪ੍ਰਧਾਨਾਃ ਸ਼ਬ੍ਦਸ਼੍ਚ ਗ੍ਰਹਣਯੋਗ੍ਯਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ . ਅਥੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਰ੍ਯੁਗ- ਕਤਂਭੂਤਮ੍ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਹਣਯੋਗ੍ਯਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਗ੍ਰਹਣਯੋਗ੍ਯਮ੍ . ਜਾਣਦਿ ਵਾ ਤਂ ਣ ਜਾਣਾਦਿ ਸ੍ਵਾਵਰਣਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਯੋਗ੍ਯਂ ਕਿਮਪਿ ਸ੍ਥੂਲਂ ਜਾਨਾਤਿ, ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਾਭਾਵਾਤ੍ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਂ ਨ ਜਾਨਾਤੀਤਿ . ਅਯਮਤ੍ਰ ਭਾਵਾਰ੍ਥਃ — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਯਦ੍ਯਪਿ ਵ੍ਯਵਹਾਰੇਣ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਭਣ੍ਯਤੇ, ਤਥਾਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਪੇਕ੍ਸ਼ਯਾ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਮੇਵ . ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਂ ਤੁ ਯਾਵਤਾਂਸ਼ੇਨ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਰ੍ਥਂ ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਤਾਵਤਾਂਸ਼ੇਨ ਚਿਤ੍ਤਖੇਦਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ . ਖੇਦਸ਼੍ਚ ਦੁਃਖਂ, ਤਤੋ ਦੁਃਖਜਨਕਤ੍ਵਾਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਹੇਯਮਿਤਿ ..੫੫.. ਅਥ ਚਕ੍ਸ਼ੁਰਾਦੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਰੂਪਾਦਿਸ੍ਵਵਿਸ਼ਯਮਪਿ ਯੁਗਪਨ੍ਨ ਜਾਨਾਤਿ ਤੇਨ ਕਾਰਣੇਨ ਹੇਯਮਿਤਿ ਹੈ, ਅਲ੍ਪ ਸ਼ਕ੍ਤਿਵਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਖੇਦ ਖਿਨ੍ਨ ਹੈ, ਪਰਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਪਰਿਣਮਿਤ ਕਰਾਨੇਕਾ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਪਦ ਪਦ ਪਰ ਠਗਾ ਜਾਤਾ ਹੈ (ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਪਰ ਪਦਾਰ੍ਥ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਆਧੀਨ ਪਰਿਣਮਿਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ) ਇਸਲਿਯੇ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ‘ਅਜ੍ਞਾਨ’ ਨਾਮਕੇ ਹੀ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਹੇਯ ਹੈ ..੫੫..

ਅਬ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ ਮਾਤ੍ਰ ਅਪਨੇ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਭੀ ਯੁਗਪਤ੍ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀਂ, ਇਸਲਿਯੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਹੇਯ ਹੀ ਹੈ, ਐਸਾ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਃ ] ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, [ਰਸਃ ਚ ] ਰਸ, [ਗਂਧਃ ] ਗਂਧ, [ਵਰ੍ਣਃ ] ਵਰ੍ਣ [ਸ਼ਬ੍ਦਃ ਚ ] ਔਰ ਸ਼ਬ੍ਦ [ਪੁਦ੍ਗਲਾਃ ] ਪੁਦ੍ਗਲ ਹੈਂ, ਵੇ [ਅਕ੍ਸ਼ਾਣਾਂ ਭਵਨ੍ਤਿ ] ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਯ ਹੈਂ [ਤਾਨਿ ਅਕ੍ਸ਼ਾਣਿ ] (ਪਰਨ੍ਤੁ ) ਵੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ [ਤਾਨ੍ ] ਉਨ੍ਹੇਂ (ਭੀ) [ਯੁਗਪਤ੍ ] ਏਕ ਸਾਥ [ਨ ਏਵ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਨ੍ਤਿ ] ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀਂ (ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤੀਂ) ..੫੬..

ਟੀਕਾ : — ੧ਮੁਖ੍ਯ ਐਸੇ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ -ਰਸ -ਗਂਧ -ਵਰ੍ਣ ਤਥਾ ਸ਼ਬ੍ਦ — ਜੋ ਕਿ ਪੁਦ੍ਗਲ ਹੈਂ ਵੇ —

੧.* ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼, ਰਸ, ਗਂਧ ਔਰ ਵਰ੍ਣ – ਯਹ ਪੁਦ੍ਗਲਕੇ ਮੁਖ੍ਯ ਗੁਣ ਹੈਂ .

Page 98 of 513
PDF/HTML Page 131 of 546
single page version

ਪਤ੍ਤੇਪਿ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਯਨ੍ਤੇ, ਤਥਾਵਿਧਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਨਸ਼ਕ੍ਤੇਰਸਂਭਵਾਤ੍ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਾਂ ਹਿ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਸਂਜ੍ਞਿਕਾਯਾਃ ਪਰਿਚ੍ਛੇਤ੍ਰ੍ਯਾਃ ਸ਼ਕ੍ਤੇਰਨ੍ਤਰਂਗਾਯਾਃ ਕਾਕਾਕ੍ਸ਼ਿਤਾਰਕਵਤ੍ ਕ੍ਰਮਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਸ਼ਾਦਨੇਕਤਃ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਯਿਤੁਮਸਮਰ੍ਥਤ੍ਵਾ- ਤ੍ਸਤ੍ਸ੍ਵਪਿ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਦ੍ਵਾਰੇਸ਼ੁ ਨ ਯੌਗਪਦ੍ਯੇਨ ਨਿਖਿਲੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਰ੍ਥਾਵਬੋਧਃ ਸਿਦ੍ਧਯੇਤ੍, ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵਾਤ੍ ..੫੬.. ਨਿਸ਼੍ਚਿਨੋਤਿ — ਫਾਸੋ ਰਸੋ ਯ ਗਂਧੋ ਵਣ੍ਣੋ ਸਦ੍ਦੋ ਯ ਪੋਗ੍ਗਲਾ ਹੋਂਤਿ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਰਸਗਨ੍ਧਵਰ੍ਣਸ਼ਬ੍ਦਾਃ ਪੁਦ੍ਗਲਾ ਮੂਰ੍ਤਾ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਤੇ ਚ ਵਿਸ਼ਯਾਃ . ਕੇਸ਼ਾਮ੍ . ਅਕ੍ਖਾਣਂ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਨਾਦੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਾਂ . ਤੇ ਅਕ੍ਖਾ ਤਾਨ੍ਯਕ੍ਸ਼ਾਣੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣੀ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਣਿ ਜੁਗਵਂ ਤੇ ਣੇਵ ਗੇਣ੍ਹਂਤਿ ਯੁਗਪਤ੍ਤਾਨ੍ ਸ੍ਵਕੀਯਵਿਸ਼ਯਾਨਪਿ ਨ ਗ੍ਰੁਹ੍ਣਨ੍ਤਿ ਨ ਜਾਨਨ੍ਤੀਤਿ . ਅਯਮਤ੍ਰਾਭਿਪ੍ਰਾਯਃ — ਯਥਾ ਸਰ੍ਵਪ੍ਰਕਾਰੋਪਾਦੇਯਭੂਤਸ੍ਯਾਨਨ੍ਤਸੁਖਸ੍ਯੋਪਾਦਾਨਕਾਰਣਭੂਤਂ ਕੇ ਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਯੁਗਪਤ੍ਸਮਸ੍ਤਂ ਵਸ੍ਤੁ ਜਾਨਤ੍ਸਤ੍ ਜੀਵਸ੍ਯ ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਭਵਤਿ, ਤਥੇਦਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਸ੍ਵਕੀਯਵਿਸ਼ਯੇਪਿ ਯੁਗਪਤ੍ਪਰਿਜ੍ਞਾਨਾਭਾਵਾਤ੍ਸੁਖਕਾਰਣਂ ਨ ਭਵਤਿ ......੫੬...... ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਗ੍ਰਹਣ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ (-ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਨੇ ਯੋਗ੍ਯ), ਹੈਂ . (ਕਿਨ੍ਤੁ) ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵੇ ਭੀ ਯੁਗਪਦ੍ (ਏਕ ਸਾਥ) ਗ੍ਰਹਣ ਨਹੀਂ ਹੋਤੇ (-ਜਾਨਨੇਮੇਂ ਨਹੀਂ ਆਤੇ) ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਕੀ ਉਸਪ੍ਰਕਾਰਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿ ਨਹੀਂ ਹੈ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਜੋ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮ ਨਾਮਕੀ ਅਨ੍ਤਰਂਗ ਜ੍ਞਾਤ੍ਰੁਸ਼ਕ੍ਤਿ ਹੈ ਵਹ ਕੌਵੇਕੀ ਆਁਖਕੀ ਪੁਤਲੀਕੀ ਭਾਁਤਿ ਕ੍ਰਮਿਕ ਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਿਵਾਲੀ ਹੋਨੇਸੇ ਅਨੇਕਤਃ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕੇ ਲਿਯੇ (-ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਅਨੇਕ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਕੇ ਲਿਯੇ) ਅਸਮਰ੍ਥ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਦ੍ਰਵ੍ਯੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਦ੍ਵਾਰੋਂਕੇ ਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਸਮਸ੍ਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਵਿਸ਼ਯੋਂਕਾ (-ਵਿਸ਼ਯਭੂਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕਾ) ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਜ੍ਞਾਨ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਹੈ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕੌਵੇਕੀ ਦੋ ਆਁਖੇਂ ਹੋਤੀ ਹੈਂ ਕਿਨ੍ਤੁ ਪੁਤਲੀ ਏਕ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਕੌਵੇਕੋ ਜਿਸ ਆਁਖਸੇ ਦੇਖਨਾ ਹੋ ਉਸ ਆਁਖਮੇਂ ਪੁਤਲੀ ਆ ਜਾਤੀ ਹੈ; ਉਸ ਸਮਯ ਵਹ ਦੂਸਰੀ ਆਁਖਸੇ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਤਾ . ਐਸਾ ਹੋਨੇ ਪਰ ਭੀ ਵਹ ਪੁਤਲੀ ਇਤਨੀ ਜਲ੍ਦੀ ਦੋਨੋਂ ਆਁਖੋਂਮੇਂ ਆਤੀਜਾਤੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਗੋਂਕੋ ਐਸਾ ਮਾਲੂਮ ਹੋਤਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨੋਂ ਆਁਖੋਂਮੇਂ ਦੋ ਭਿਨ੍ਨ -ਭਿਨ੍ਨ ਪੁਤਲਿਯਾਁ ਹੈਂ; ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਵਹ ਏਕ ਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ . ਐਸੀ ਹੀ ਦਸ਼ਾ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨਕੀ ਹੈ . ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਰੂਪੀ ਦ੍ਵਾਰ ਤੋ ਪਾਁਚ ਹੈਂ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਸਮਯ ਏਕ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਜਾਨ ਸਕਤਾ ਹੈ; ਉਸ ਸਮਯ ਦੂਸਰੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਕਾਰ੍ਯ ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . ਜਬ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨ ਨੇਤ੍ਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਰ੍ਣਕੋ ਦੇਖਨੇਕਾ ਕਾਰ੍ਯ ਕਰਤਾ ਹੈ ਤਬ ਵਹ ਸ਼ਬ੍ਦ, ਗਂਧ, ਰਸ ਯਾ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ਕੋ ਨਹੀਂ ਜਾਨ ਸਕਤਾ; ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜਬ ਉਸ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਉਪਯੋਗ ਨੇਤ੍ਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਵਰ੍ਣਕੇ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਲਗਾ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਕਾਨਮੇਂ ਕੌਨਸੇ ਸ਼ਬ੍ਦ ਪੜਤੇ ਹੈਂ ਯਾ ਨਾਕਮੇਂ ਕੈਸੀ ਗਨ੍ਧ ਆਤੀ ਹੈ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਖ੍ਯਾਲ ਨਹੀਂ ਰਹਤਾ . ਯਦ੍ਯਪਿ ਜ੍ਞਾਨਕਾ ਉਪਯੋਗ ਏਕ ਵਿਸ਼ਯਮੇਂਸੇ ਦੂਸਰੇਮੇਂ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਸ਼ੀਘ੍ਰਤਾਸੇ ਬਦਲਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਥੂਲਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਐਸਾ ਲਗਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮਾਨੋਂ ਸਭੀ ਵਿਸ਼ਯ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤੇ ਹੋਂ, ਤਥਾਪਿ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਸੇ ਦੇਖਨੇ ਪਰ ਕ੍ਸ਼ਾਯੋਪਸ਼ਮਿਕ ਜ੍ਞਾਨ ਏਕ ਸਮਯਮੇਂ ਏਕ ਹੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟਤਯਾ ਭਾਸਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ ਅਪਨੇ ਵਿਸ਼ਯੋਂਮੇਂ ਭੀ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਭੂਤ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਹੇਯ ਹੈ ..੫੬..

Page 99 of 513
PDF/HTML Page 132 of 546
single page version

ਪਰਦਵ੍ਵਂ ਤੇ ਅਕ੍ਖਾ ਣੇਵ ਸਹਾਵੋ ਤ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਣੋ ਭਣਿਦਾ .

ਆਤ੍ਮਾਨਮੇਵ ਕੇਵਲਂ ਪ੍ਰਤਿ ਨਿਯਤਂ ਕਿਲ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮ੍ . ਇਦਂ ਤੁ ਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਯੋਗਿਤਯਾ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਤਾਮੁਪਗਤੈਰਾਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਤਾਂ ਮਨਾਗਪ੍ਯਸਂਸ੍ਪ੍ਰੁਸ਼ਦ੍ਭਿਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਰੁਪਲਭ੍ਯੋਪਜਨ੍ਯਮਾਨਂ ਨ ਨਾਮਾਤ੍ਮਨਃ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਭਵਿਤੁਮਰ੍ਹਤਿ ..੫੭.. ਅਥੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਨ ਭਵਤੀਤਿ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਾਪਯਤਿ — ਪਰਦਵ੍ਵਂ ਤੇ ਅਕ੍ਖਾ ਤਾਨਿ ਪ੍ਰਸਿਦ੍ਧਾਨ੍ਯਕ੍ਸ਼ਾਣੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਿ ਪਰ- ਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ਭਵਨ੍ਤਿ . ਕਸ੍ਯ . ਆਤ੍ਮਨਃ . ਣੇਵ ਸਹਾਵੋ ਤ੍ਤਿ ਅਪ੍ਪਣੋ ਭਣਿਦਾ ਯੋਸੌ ਵਿਸ਼ੁਦ੍ਧਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਸ੍ਵਭਾਵ ਆਤ੍ਮਨਃ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਤਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵਾਨਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਨ ਭਣਿਤਾਨੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਣਿ . ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਭਿਨ੍ਨਾਸ੍ਤਿਤ੍ਵਨਿਸ਼੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ . ਉਵਲਦ੍ਧਂ ਤੇਹਿ ਉਪਲਬ੍ਧਂ ਜ੍ਞਾਤਂ ਯਤ੍ਪਞ੍ਚੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਵਿਸ਼ਯਭੂਤਂ ਵਸ੍ਤੁ ਤੈਰਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯੈਃ ਕਧਂ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਅਪ੍ਪਣੋ ਹੋਦਿ ਤਦ੍ਵਸ੍ਤੁ ਕਥਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਭਵਤ੍ਯਾਤ੍ਮਨੋ, ਨ ਕਥਮਪੀਤਿ . ਤਥੈਵ ਚ ਨਾਨਾਮਨੋਰਥਵ੍ਯਾਪ੍ਤਿਵਿਸ਼ਯੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦ੍ਯਪ੍ਰਤਿਪਾਦਕਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪ- ਜਾਲਰੂਪਂ ਯਨ੍ਮਨਸ੍ਤਦਪੀਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਵਨ੍ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਂ ਭਵਤੀਤਿ ਜ੍ਞਾਤ੍ਵਾ ਕਿਂ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਮ੍ . ਸਕਲੈਕਾਖਣ੍ਡਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼-

ਅਬ, ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਯ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਤਾਨਿ ਅਕ੍ਸ਼ਾਣਿ ] ਵੇ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਁ [ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਂ ] ਪਰ ਦ੍ਰਵ੍ਯ ਹੈਂ [ਆਤ੍ਮਨਃ ਸ੍ਵਭਾਵਃ ਇਤਿ ] ਉਨ੍ਹੇਂ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ [ਨ ਏਵ ਭਣਿਤਾਨਿ ] ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਹੈ; [ਤੈਃ ] ਉਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ [ਉਪਲਬ੍ਧਂ ] ਜ੍ਞਾਤ [ਆਤ੍ਮਨਃ ] ਆਤ੍ਮਾਕੋ [ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ] ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ [ਕਥਂ ਭਵਤਿ ] ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ ?..੫੭..

ਟੀਕਾ : — ਜੋ ਕੇਵਲ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਹੀ ਨਿਯਤ ਹੋ ਵਹ (ਜ੍ਞਾਨ) ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ਯਹ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ) ਤੋ, ਜੋ ਭਿਨ੍ਨ ਅਸ੍ਤਿਤ੍ਵਵਾਲੀ ਹੋਨੇਸੇ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਤ੍ਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁਈ ਹੈ, ਔਰ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਤ੍ਵਕੋ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਸ੍ਪਰ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਤੀਂ (ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਰੂਪ ਕਿਂਚਿਤ੍ਮਾਤ੍ਰ ਭੀ ਨਹੀਂ ਹੈਂ ) ਐਸੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਕਰਕੇ (-ਐਸੀ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਕਰ) ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ) ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਲਿਯੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਜੋ ਸੀਧਾ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ . ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨ

Page 100 of 513
PDF/HTML Page 133 of 546
single page version

ਜਂ ਪਰਦੋ ਵਿਣ੍ਣਾਣਂ ਤਂ ਤੁ ਪਰੋਕ੍ਖਂ ਤਿ ਭਣਿਦਮਟ੍ਠੇਸੁ .

ਯਤ੍ਤੁ ਖਲੁ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਭੂਤਾਦਨ੍ਤਃਕਰਣਾਦਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਾਤ੍ਪਰੋਪਦੇਸ਼ਾਦੁਪਲਬ੍ਧੇਃ ਸਂਸ੍ਕਾਰਾਦਾਲੋਕਾਦੇਰ੍ਵਾ ਪ੍ਰਤਿਭਾਸਮਯਪਰਮਜ੍ਯੋਤਿਃਕਾਰਣਭੂਤੇ ਸ੍ਵਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਭਾਵਨਾਸਮੁਤ੍ਪਨ੍ਨਪਰਮਾਹ੍ਲਾਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਸੁਖਸਂਵਿਤ੍ਤ੍ਯਾਕਾਰ- ਪਰਿਣਤਿਰੂਪੇ ਰਾਗਾਦਿਵਿਕਲ੍ਪੋਪਾਧਿਰਹਿਤੇ ਸ੍ਵਸਂਵੇਦਨਜ੍ਞਾਨੇ ਭਾਵਨਾ ਕਰ੍ਤਵ੍ਯਾ ਇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੫੭.. ਅਥ ਪੁਨਰਪਿ ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਲਕ੍ਸ਼ਣਂ ਕਥਯਤਿ — ਜਂ ਪਰਦੋ ਵਿਣ੍ਣਾਣਂ ਤਂ ਤੁ ਪਰੋਕ੍ਖਂ ਤਿ ਭਣਿਦਂ ਯਤ੍ਪਰਤਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦ੍ਵਿਜ੍ਞਾਨਂ ਪਰਿਜ੍ਞਾਨਂ ਭਵਤਿ ਤਤ੍ਪੁਨਃ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਮਿਤਿ ਭਣਿਤਮ੍ . ਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ਼ਯੇਸ਼ੁ . ਅਟ੍ਠੇਸੁ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥੇਸ਼ੁ . ਜਦਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਰੂਪ ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਜਾਨਤਾ ਹੈ ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਨਹੀਂ ਹੈ ..੫੭..

ਅਬ, ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਔਰ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਕੇ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਪਰਤਃ ] ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੋਨੇਵਾਲਾ [ਯਤ੍ ] ਜੋ [ਅਰ੍ਥੇਸ਼ੁ ਵਿਜ੍ਞਾਨਂ ] ਪਦਾਰ੍ਥ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧੀ ਵਿਜ੍ਞਾਨ ਹੈ [ਤਤ੍ ਤੁ ] ਵਹ ਤੋ [ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਂ ਇਤਿ ਭਣਿਤਂ ] ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਕਹਾ ਗਯਾ ਹੈ, [ਯਦਿ ] ਯਦਿ [ਕੇਵਲੇਨ ਜੀਵੇਣ ] ਮਾਤ੍ਰ ਜੀਵਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ [ਜ੍ਞਾਤਂ ਭਵਤਿ ਹਿ ] ਜਾਨਾ ਜਾਯੇ ਤੋ [ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ] ਵਹ ਜ੍ਞਾਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਹੈ ..੫੮..

ਟੀਕਾ : — ਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ (ਨਿਮਿਤ੍ਤਰੂਪ ਬਨੇ ਹੁਏ) ਐਸੇ ਜੋ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਭੂਤ ਅਂਤਃਕਰਣ (ਮਨ), ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ੧ਪਰੋਪਦੇਸ਼, ੨ਉਪਲਬ੍ਧਿ, ੩ਸਂਸ੍ਕਾਰ ਯਾ ੪ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਾਦਿਕ ਹੈਂ ਉਨਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੋਨੇਵਾਲਾ

ਅਰ੍ਥੋ ਤਣੁਂ ਜੇ ਜ੍ਞਾਨ ਪਰਤਃ ਥਾਯ ਤੇਹ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਛੇ; ਜੀਵਮਾਤ੍ਰਥੀ ਜ ਜਣਾਯ ਜੋ , ਤੋ ਜ੍ਞਾਨ ਤੇ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਛੇ. ੫੮.

੧. ਪਰੋਪਦੇਸ਼ = ਅਨ੍ਯਕਾ ਉਪਦੇਸ਼.
੨. ਉਪਲਬ੍ਧਿ = ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣੀਯ ਕਰ੍ਮਕੇ ਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਕੀ ਸ਼ਕ੍ਤਿ . (ਯਹ ‘ਲਬ੍ਧ’ ਸ਼ਕ੍ਤਿ ਜਬ ‘ਉਪਰ੍ਯੁਕ੍ਤ’ ਹੋਤੀ ਹੈ, ਤਭੀ ਪਦਾਰ੍ਥ ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ .)

੩. ਸਂਸ੍ਕਾਰ = ਪੂਰ੍ਵ ਜ੍ਞਾਤ ਪਦਾਰ੍ਥਕੀ ਧਾਰਣਾ.
੪. ਚਕ੍ਸ਼ੁਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ ਦ੍ਵਾਰਾ ਰੂਪੀ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਦੇਖਨੇਮੇਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਭੀ ਨਿਮਿਤ੍ਤਰੂਪ ਹੋਤਾ ਹੈ.

Page 101 of 513
PDF/HTML Page 134 of 546
single page version

ਨਿਮਿਤ੍ਤਤਾਮੁਪਗਤਾਤ੍ ਸ੍ਵਵਿਸ਼ਯਮੁਪਗਤਸ੍ਯਾਰ੍ਥਸ੍ਯ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਤਤ੍ ਪਰਤਃ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਵਤ੍ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਮਿਤ੍ਯਾ- ਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ . ਯਤ੍ਪੁਨਰਨ੍ਤਃਕਰਣਮਿਨ੍ਦ੍ਰਿਯਂ ਪਰੋਪਦੇਸ਼ਮੁਪਲਬ੍ਧਿਂ ਸਂਸ੍ਕਾਰਮਾਲੋਕਾਦਿਕਂ ਵਾ ਸਮਸ੍ਤਮਪਿ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮਨਪੇਕ੍ਸ਼੍ਯਾਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਮੇਵੈਕਂ ਕਾਰਣਤ੍ਵੇਨੋਪਾਦਾਯ ਸਰ੍ਵਦ੍ਰਵ੍ਯਪਰ੍ਯਾਯਜਾਤਮੇਕਪਦ ਏਵਾਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨਂ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਂ ਤਤ੍ ਕੇਵਲਾਦੇਵਾਤ੍ਮਨਃ ਸਂਭੂਤਤ੍ਵਾਤ੍ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮਿਤ੍ਯਾਲਕ੍ਸ਼੍ਯਤੇ . ਇਹ ਹਿ ਸਹਜਸੌਖ੍ਯਸਾਧਨੀਭੂਤਮਿਦਮੇਵ ਮਹਾਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਮਭਿਪ੍ਰੇਤਮਿਤਿ ..੫੮..

ਕੇਵਲੇਣ ਣਾਦਂ ਹਵਦਿ ਹਿ ਯਦਿ ਕੇਵਲੇਨਾਸਹਾਯੇਨ ਜ੍ਞਾਤਂ ਭਵਤਿ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਮ੍ . ਕੇਨ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁਭੂਤੇਨ . ਜੀਵੇਣ ਜੀਵੇਨ . ਤਰ੍ਹਿ ਪਚ੍ਚਕ੍ਖਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਭਵਤੀਤਿ . ਅਤੋ ਵਿਸ੍ਤਰਃ — ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਮਨਃਪਰੋਪਦੇਸ਼ਾਲੋਕਾਦਿਬਹਿਰਙ੍ਗਨਿਮਿਤ੍ਤਭੂਤਾਤ੍ਤਥੈਵ ਚ ਜ੍ਞਾਨਾਵਰਣੀਯਕ੍ਸ਼ਯੋਪਸ਼ਮਜਨਿਤਾਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣਸ਼ਕ੍ਤਿਰੂਪਾਯਾ ਉਪਲਬ੍ਧੇਰਰ੍ਥਾਵਧਾਰਣਰੂਪਸਂਸ੍ਕਾਰਾਚ੍ਚਾਨ੍ਤਰਙ੍ਗਕਾਰਣਭੂਤਾਤ੍- ਸਕਾਸ਼ਾਦੁਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਯਦ੍ਵਿਜ੍ਞਾਨਂ ਤਤ੍ਪਰਾਧੀਨਤ੍ਵਾਤ੍ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਮਿਤ੍ਯੁਚ੍ਯਤੇ . ਯਦਿ ਪੁਨਃ ਪੂਰ੍ਵੋਕ੍ਤਸਮਸ੍ਤਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਮਨਪੇਕ੍ਸ਼੍ਯ ਕੇਵਲਾਚ੍ਛੁਦ੍ਧਬੁਦ੍ਧੈਕਸ੍ਵਭਾਵਾਤ੍ਪਰਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸਕਾਸ਼ਾਤ੍ਸਮੁਤ੍ਪਦ੍ਯਤੇ ਤਤੋਕ੍ਸ਼ਨਾਮਾਨਮਾਤ੍ਮਾਨਂ ਪ੍ਰਤੀਤ੍ਯੋਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾ- ਤ੍ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਭਵਤੀਤਿ ਸੂਤ੍ਰਾਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੫੮.. ਏਵਂ ਹੇਯਭੂਤੇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਕਥਨਮੁਖ੍ਯਤਯਾ ਗਾਥਾਚਤੁਸ਼੍ਟਯੇਨ ਤ੍ਰੁਤੀਯਸ੍ਥਲਂ ਗਤਮ੍ . ਅਥਾਭੇਦਨਯੇਨ ਪਞ੍ਚਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਵ ਸੁਖਮਿਤਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਦਯਤਿ — ਜਾਦਂ ਜਾਤਂ ਜੋ ਸ੍ਵਵਿਸ਼ਯਭੂਤ ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ ਜ੍ਞਾਨ, ਵਹ ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੧ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ‘ਪਰੋਕ੍ਸ਼’-ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਜਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ, ਔਰ ਅਂਤਃਕਰਣ, ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯ, ਪਰੋਪਦੇਸ਼, ਉਪਲਬ੍ਧਿ ਸਂਸ੍ਕਾਰ ਯਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਾਦਿਕ — ਸਬ ਪਰਦ੍ਰਵ੍ਯਕੀ ਅਪੇਕ੍ਸ਼ਾ ਰਖੇ ਬਿਨਾ ਏਕਮਾਤ੍ਰ ਆਤ੍ਮਸ੍ਵਭਾਵਕੋ ਹੀ ਕਾਰਣਰੂਪਸੇ ਗ੍ਰਹਣ ਕਰਕੇ ਸਰ੍ਵ ਦ੍ਰਵ੍ਯ -ਪਰ੍ਯਾਯੋਂਕੇ ਸਮੂਹਮੇਂ ਏਕ ਸਮਯ ਹੀ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ ਜ੍ਞਾਨ ਵਹ ਕੇਵਲ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਨੇਸੇ ‘ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼’ ਕੇ ਰੂਪਮੇਂ ਜਾਨਾ ਜਾਤਾ ਹੈ .

ਯਹਾਁ (ਇਸ ਗਾਥਾਮੇਂ ) ਸਹਜ ਸੁਖਕਾ ਸਾਧਨਭੂਤ ਐਸਾ ਯਹੀ ਮਹਾਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨ ਇਚ੍ਛਨੀਯ ਮਾਨਾ ਗਯਾ ਹੈ — ਉਪਾਦੇਯ ਮਾਨਾ ਗਯਾ ਹੈ (ਐਸਾ ਆਸ਼ਯ ਸਮਝਨਾ) ..੫੮..

ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਜਾਤ, ਸਮਂਤ, ਅਰ੍ਥ ਅਨਂਤਮਾਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਨੇ ਅਵਗ੍ਰਹ -ਈਹਾਦਿ ਰਹਿਤ, ਨਿਰ੍ਮਲ ਜ੍ਞਾਨ ਸੁਖ ਏਕਾਂਤ ਛੇ. ੫੯.

੧ ਪ੍ਰਾਦੁਰ੍ਭਾਵਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ = ਪ੍ਰਗਟ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ .

Page 102 of 513
PDF/HTML Page 135 of 546
single page version

ਸ੍ਵਯਂ ਜਾਤਤ੍ਵਾਤ੍, ਸਮਨ੍ਤਤ੍ਵਾਤ੍, ਅਨਨ੍ਤਾਰ੍ਥਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਤ੍ਵਾਤ੍, ਵਿਮਲਤ੍ਵਾਤ੍, ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿ- ਰਹਿਤਤ੍ਵਾਚ੍ਚ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੁਖਮੈਕਾਨ੍ਤਿਕਮਿਤਿ ਨਿਸ਼੍ਚੀਯਤੇ, ਅਨਾਕੁਲਤ੍ਵੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਤ੍ਵਾਤ੍ਸੌਖ੍ਯਸ੍ਯ . ਯਤੋ ਹਿ ਪਰਤੋ ਜਾਯਮਾਨਂ ਪਰਾਧੀਨਤਯਾ, ਅਸਮਂਤਮਿਤਰਦ੍ਵਾਰਾਵਰਣੇਨ, ਕਤਿਪਯਾਰ੍ਥਪ੍ਰਵ੍ਰੁਤ੍ਤਮਿਤਰਾਰ੍ਥ- ਬੁਭੁਤ੍ਸਯਾ, ਸਮਲਮਸਮ੍ਯਗਵਬੋਧੇਨ, ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿਸਹਿਤਂ ਕ੍ਰਮਕ੍ਰੁਤਾਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣਖੇਦੇਨ ਪਰੋਕ੍ਸ਼ਂ ਜ੍ਞਾਨਮਤ੍ਯਨ੍ਤ- ਉਤ੍ਪਨ੍ਨਮ੍ . ਕਿਂ ਕਰ੍ਤ੍ਰੁ . ਣਾਣਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮ੍ . ਕਥਂ ਜਾਤਮ੍ . ਸਯਂ ਸ੍ਵਯਮੇਵ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਮ੍ . ਸਮਂਤਂ ਪਰਿਪੂਰ੍ਣਮ੍ . ਪੁਨਰਪਿ ਕਿਂਰੂਪਮ੍ . ਅਣਂਤਤ੍ਥਵਿਤ੍ਥਡਂ ਅਨਨ੍ਤਾਰ੍ਥਵਿਸ੍ਤੀਰ੍ਣਮ੍ . ਪੁਨਃ ਕੀਦ੍ਰੁਸ਼ਮ੍ . ਵਿਮਲਂ ਸਂਸ਼ਯਾਦਿਮਲ-

ਅਬ, ਇਸੀ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨਕੋ ਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕ ਸੁਖਰੂਪ ਬਤਲਾਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਸ੍ਵਯਂ ਜਾਤਂ ] ਅਪਨੇ ਆਪ ਹੀ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ [ਸਮਂਤਂ ] ਸਮਂਤ (ਸਰ੍ਵ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ) [ਅਨਨ੍ਤਾਰ੍ਥਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਂ ] ਅਨਨ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ [ਵਿਮਲਂ ] ਵਿਮਲ [ਤੁ ] ਔਰ [ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿਭਿਃ ਰਹਿਤਂ ] ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿਸੇ ਰਹਿਤ — [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਐਸਾ ਜ੍ਞਾਨ [ਐਕਾਨ੍ਤਿਕਂ ਸੁਖਂ ] ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖ ਹੈ [ਇਤਿ ਭਣਿਤਂ ] ਐਸਾ (ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਦੇਵਨੇ) ਕਹਾ ਹੈ ..੫੯..

ਟੀਕਾ : — (੧) ‘ਸ੍ਵਯਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ’ ਹੋਨੇਸੇ, (੨) ‘ਸਮਂਤ’ ਹੋਨੇਸੇ, (੩) ‘ਅਨਨ੍ਤ -ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ’ ਹੋਨੇਸੇ, (੪) ‘ਵਿਮਲ’ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ (੫) ‘ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿ ਰਹਿਤ’ ਹੋਨੇਸੇ, ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨ

(ਇਸੀ ਬਾਤਕੋ ਵਿਸ੍ਤਾਰਪੂਰ੍ਵਕ ਸਮਝਾਤੇ ਹੈਂ : — )

(੧) ‘ਪਰਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ’ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਪਰਾਧੀਨਤਾਕੇ ਕਾਰਣ (੨) ੩‘ਅਸਮਂਤ’ ਹੋਨੇਸੇ ੪ਇਤਰ ਦ੍ਵਾਰੋਂਕੇ ਆਵਰਣਕੇ ਕਾਰਣ (੩) ‘ਮਾਤ੍ਰ ਕੁਛ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਪ੍ਰਵਰ੍ਤਮਾਨ’ ਹੋਤਾ ਹੁਆ ਅਨ੍ਯ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਕੀ ਇਚ੍ਛਾਕੇ ਕਾਰਣ, (੪) ‘ਸਮਲ’ ਹੋਨੇਸੇ ਅਸਮ੍ਯਕ੍ ਅਵਬੋਧਕੇ ਕਾਰਣ ( — ਕਰ੍ਮਮਲਯੁਕ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਸਂਸ਼ਯ -ਵਿਮੋਹ -ਵਿਭ੍ਰਮ ਸਹਿਤ ਜਾਨਨੇਕੇ ਕਾਰਣ), ਔਰ (੫) ‘ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿ ਸਹਿਤ’ ਹੋਨੇਸੇ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ੫ਪਦਾਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣਕੇ ਖੇਦਕੇ ਕਾਰਣ (-ਇਨ ਕਾਰਣੋਂਕੋ ਲੇਕਰ), ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ

੨ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖ ਹੈ ਯਹ ਨਿਸ਼੍ਚਿਤ ਹੋਤਾ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਏਕ ਮਾਤ੍ਰ ਅਨਾਕੁਲਤਾ ਹੀ ਸੁਖਕਾ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ .

੧. ਸਮਨ੍ਤ = ਚਾਰੋਂ ਓਰ -ਸਰ੍ਵ ਭਾਗੋਂਮੇਂ ਵਰ੍ਤਮਾਨ; ਸਰ੍ਵ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ; ਸਮਸ੍ਤ; ਸਮ੍ਪੂਰ੍ਣ, ਅਖਣ੍ਡ .

੨. ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ = ਪਰਿਪੂਰ੍ਣ; ਅਨ੍ਤਿਮ, ਅਕੇਲਾ; ਸਰ੍ਵਥਾ .

੩. ਪਰੋਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨ ਖਂਡਿਤ ਹੈ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਵਹ ਅਮੁਕ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ ਜਾਨਤਾ ਹੈ; ਜੈਸੇ -ਵਰ੍ਣ ਆਁਖ ਜਿਤਨੇ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਹੀ (ਇਨ੍ਦ੍ਰਿਯਜ੍ਞਾਨਸੇ) ਜ੍ਞਾਤ ਹੋਤਾ ਹੈ; ਅਨ੍ਯ ਦ੍ਵਾਰ ਬਨ੍ਦ ਹੈਂ .

੪. ਇਤਰ = ਦੂਸਰੇ; ਅਨ੍ਯ; ਉਸਕੇ ਸਿਵਾਯਕੇ .

੫. ਪਦਾਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣ ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਪਦਾਰ੍ਥਕਾ ਬੋਧ ਏਕ ਹੀ ਸਾਥ ਨ ਹੋਨੇ ਪਰ ਅਵਗ੍ਰਹ, ਈਹਾ ਇਤ੍ਯਾਦਿ ਕ੍ਰਮਪੂਰ੍ਵਕ ਹੋਨੇਸੇ ਖੇਦ ਹੋਤਾ ਹੈ .

Page 103 of 513
PDF/HTML Page 136 of 546
single page version

ਮਾਕੁਲਂ ਭਵਤਿ . ਤਤੋ ਨ ਤਤ੍ ਪਰਮਾਰ੍ਥਤਃ ਸੌਖ੍ਯਮ੍ . ਇਦਂ ਤੁ ਪੁਨਰਨਾਦਿਜ੍ਞਾਨਸਾਮਾਨ੍ਯ- ਸ੍ਵਭਾਵਸ੍ਯੋਪਰਿ ਮਹਾਵਿਕਾਸ਼ੇਨਾਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਸ੍ਵਤ ਏਵ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ਸ੍ਵਯਂ ਜਾਯਮਾਨਮਾਤ੍ਮਾਧੀਨਤਯਾ, ਸਮਨ੍ਤਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਨ੍ ਪਰਮਸਮਕ੍ਸ਼ਜ੍ਞਾਨੋਪਯੋਗੀਭੂਯਾਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਤ੍ਸਮਨ੍ਤਮ੍ ਅਸ਼ੇਸ਼ਦ੍ਵਾਰਾ- ਪਾਵਰਣੇਨ, ਪ੍ਰਸਭਂ ਨਿਪੀਤਸਮਸ੍ਤਵਸ੍ਤੁਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਂ ਪਰਮਂ ਵੈਸ਼੍ਵਰੂਪ੍ਯਮਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਦਨਨ੍ਤਾਰ੍ਥ- ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਂ ਸਮਸ੍ਤਾਰ੍ਥਾਬੁਭੁਤ੍ਸਯਾ, ਸਕਲਸ਼ਕ੍ਤਿਪ੍ਰਤਿਬਨ੍ਧਕਕਰ੍ਮਸਾਮਾਨ੍ਯਨਿਸ਼੍ਕ੍ਰਾਨ੍ਤਤਯਾ ਪਰਿਸ੍ਪਸ਼੍ਟ- ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਭਾਸ੍ਵਰਂ ਸ੍ਵਭਾਵਮਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਦ੍ਵਿਮਲਂ ਸਮ੍ਯਗਵਬੋਧੇਨ, ਯੁਗਪਤ੍ਸਮਰ੍ਪਿਤ- ਤ੍ਰੈਸਮਯਿਕਾਤ੍ਮਸ੍ਵਰੂਪਂ ਲੋਕਾਲੋਕਮਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਦਵਗ੍ਰਹਾਦਿਰਹਿਤਂ ਕ੍ਰਮਕ੍ਰੁਤਾਰ੍ਥਗ੍ਰਹਣ- ਖੇਦਾਭਾਵੇਨ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਂ ਜ੍ਞਾਨਮਨਾਕੁਲਂ ਭਵਤਿ . ਤਤਸ੍ਤਤ੍ਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕਂ ਖਲੁ ਸੌਖ੍ਯਮ੍ ..੫੯.. ਰਹਿਤਮ੍ . ਪੁਨਰਪਿ ਕੀਦ੍ਰੁਕ੍ . ਰਹਿਯਂ ਤੁ ਓਗ੍ਗਹਾਦਿਹਿਂ ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿਰਹਿਤਂ ਚੇਤਿ . ਏਵਂ ਪਞ੍ਚਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਂ ਯਤ੍ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਂ ਸੁਹਂ ਤਿ ਏਗਂਤਿਯਂ ਭਣਿਦਂ ਤਤ੍ਸੁਖਂ ਭਣਿਤਮ੍ . ਕਥਂਭੂਤਮ੍ . ਐਕਾਨ੍ਤਿਕਂ ਨਿਯਮੇਨੇਤਿ . ਤਥਾਹਿ — ਪਰਨਿਰਪੇਕ੍ਸ਼ਤ੍ਵੇਨ ਚਿਦਾਨਨ੍ਦੈਕਸ੍ਵਭਾਵਂ ਨਿਜਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਾਨਮੁਪਾਦਾਨਕਾਰਣਂ ਕ੍ਰੁਤ੍ਵਾ ਸਮੁਤ੍ਪਦ੍ਯਮਾਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸ੍ਵਯਂ ਜਾਯਮਾਨਂ ਆਕੁਲ ਹੈ; ਇਸਲਿਯੇ ਵਹ ਪਰਮਾਰ੍ਥਸੇ ਸੁਖ ਨਹੀਂ ਹੈ .

ਔਰ ਯਹ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨ ਤੋ ਅਨਾਕੁਲ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ — (੧) ਅਨਾਦਿ ਜ੍ਞਾਨਸਾਮਾਨ੍ਯਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵ ਪਰ ਮਹਾ ਵਿਕਾਸਸੇ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਸ੍ਵਤਃ ਹੀ ਰਹਨੇਸੇ ‘ਸ੍ਵਯਂ ਉਤ੍ਪਨ੍ਨ ਹੋਤਾ ਹੈ,’ ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਧੀਨ ਹੈ, (ਔਰ ਆਤ੍ਮਾਧੀਨ ਹੋਨੇਸੇ ਆਕੁਲਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ); (੨) ਸਮਸ੍ਤ ਆਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ੋਂਮੇਂ ਪਰਮ ੧ਸਮਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨੋਪਯੋਗਰੂਪ ਹੋਕਰ, ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ‘ਸਮਂਤ ਹੈ’, ਇਸਲਿਯੇ ਅਸ਼ੇਸ਼ ਦ੍ਵਾਰ ਖੁਲੇ ਹੁਏ ਹੈਂ (ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕੋਈ ਦ੍ਵਾਰ ਬਨ੍ਦ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਆਕੁਲਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ); (੩) ਸਮਸ੍ਤ ਵਸ੍ਤੁਓਂਕੇ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੋ ਸਰ੍ਵਥਾ ਪੀ ਜਾਨੇਸੇ ੨ਪਰਮ ਵਿਵਿਧਤਾਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਰਹਨੇਸੇ ‘ਅਨਨ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਹੈ,’ ਇਸਲਿਯੇ ਸਰ੍ਵ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੋ ਜਾਨਨੇਕੀ ਇਚ੍ਛਾਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ (ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕਿਸੀ ਪਦਾਰ੍ਥਕੋ ਜਾਨਨੇਕੀ ਇਚ੍ਛਾ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਆਕੁਲਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ); (੪) ਸਕਲ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕੋ ਰੋਕਨੇਵਾਲਾ ਕਰ੍ਮਸਾਮਾਨ੍ਯ (ਜ੍ਞਾਨਮੇਂਸੇ) ਨਿਕਲ ਜਾਨੇਸੇ (ਜ੍ਞਾਨ) ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਸ੍ਪਸ਼੍ਟ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ (-ਤੇਜਸ੍ਵੀ) ਸ੍ਵਭਾਵਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਰਹਨੇਸੇ ‘ਵਿਮਲ ਹੈ’ ਇਸਲਿਯੇ ਸਮ੍ਯਕ੍ਰੂਪਸੇ (-ਬਰਾਬਰ) ਜਾਨਤਾ ਹੈ (ਔਰ ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਸਂਸ਼ਯਾਦਿ ਰਹਿਤਤਾਸੇ ਜਾਨਨੇਕੇ ਕਾਰਣ ਆਕੁਲਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਤੀ); ਤਥਾ (੫) ਜਿਨਨੇ ਤ੍ਰਿਕਾਲਕਾ ਅਪਨਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਯੁਗਪਤ੍ ਸਮਰ੍ਪਿਤ ਕਿਯਾ ਹੈ (-ਏਕ ਹੀ ਸਮਯ ਬਤਾਯਾ ਹੈ) ਐਸੇ ਲੋਕਾਲੋਕਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ਰਹਨੇਸੇ ‘ਅਵਗ੍ਰਹਾਦਿ ਰਹਿਤ ਹੈ’ ਇਸਲਿਯੇ ਕ੍ਰਮਸ਼ਃ ਹੋਨੇਵਾਲੇ ਪਦਾਰ੍ਥ ਗ੍ਰਹਣਕੇ ਖੇਦਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ . — ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (ਉਪਰੋਕ੍ਤ ਪਾਁਚ ਕਾਰਣੋਂਸੇ) ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ ਜ੍ਞਾਨ ਅਨਾਕੁਲ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਵਾਸ੍ਤਵਮੇਂ ਵਹ ਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕ ਸੁਖ ਹੈ .

੧. ਸਮਕ੍ਸ਼ = ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼
੨. ਪਰਮਵਿਵਿਧਤਾ = ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥਸਮੂਹ ਜੋ ਕਿ ਅਨਨ੍ਤ ਵਿਵਿਧਤਾਮਯ ਹੈ

Page 104 of 513
PDF/HTML Page 137 of 546
single page version

ਅਥ ਕੇਵਲਸ੍ਯਾਪਿ ਪਰਿਣਾਮਦ੍ਵਾਰੇਣ ਖੇਦਸ੍ਯ ਸਂਭਵਾਦੈਕਾਨ੍ਤਿਕਸੁਖਤ੍ਵਂ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਪ੍ਰਤ੍ਯਾਚਸ਼੍ਟੇ —

ਅਤ੍ਰ ਕੋ ਹਿ ਨਾਮ ਖੇਦਃ, ਕਸ਼੍ਚ ਪਰਿਣਾਮਃ ਕਸ਼੍ਚ ਕੇਵਲਸੁਖਯੋਰ੍ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਃ, ਯਤਃ ਕੇਵਲਸ੍ਯੈਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖਤ੍ਵਂ ਨ ਸ੍ਯਾਤ੍ . ਖੇਦਸ੍ਯਾਯਤਨਾਨਿ ਘਾਤਿਕਰ੍ਮਾਣਿ, ਨ ਨਾਮ ਕੇਵਲਂ ਪਰਿਣਾਮ- ਸਤ੍, ਸਰ੍ਵਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਪ੍ਰਦੇਸ਼ਾਧਾਰਤ੍ਵੇਨੋਤ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸਮਸ੍ਤਂ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਾਨਾਵਿਭਾਗਪਰਿਚ੍ਛੇਦਪਰਿਪੂਰ੍ਣਂ ਸਤ੍, ਸਮਸ੍ਤਾਵਰਣ- ਕ੍ਸ਼ਯੇਨੋਤ੍ਪਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ਸਮਸ੍ਤਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥਗ੍ਰਾਹਕਤ੍ਵੇਨ ਵਿਸ੍ਤੀਰ੍ਣਂ ਸਤ੍, ਸਂਸ਼ਯਵਿਮੋਹਵਿਭ੍ਰਮਰਹਿਤਤ੍ਵੇਨ ਸੂਕ੍ਸ਼੍ਮਾਦਿਪਦਾਰ੍ਥ- ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਵਿਸ਼ਯੇਤ੍ਯਨ੍ਤਵਿਸ਼ਦਤ੍ਵਾਦ੍ਵਿਮਲਂ ਸਤ੍, ਕ੍ਰਮਕਰਣਵ੍ਯਵਧਾਨਜਨਿਤਖੇਦਾਭਾਵਾਦਵਗ੍ਰਹਾਦਿਰਹਿਤਂ ਚ ਸਤ੍, ਯਦੇਵਂ ਪਞ੍ਚਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਵਿਸ਼ਿਸ਼੍ਟਂ ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਜ੍ਞਾਨਂ ਤਦਨਾਕੁਲਤ੍ਵਲਕ੍ਸ਼ਣਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਰੂਪਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕਸੁਖਾਤ੍ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣ- ਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿਭੇਦੇਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨਾਭਿਨ੍ਨਤ੍ਵਾਤ੍ਪਾਰਮਾਰ੍ਥਿਕਸੁਖਂ ਭਣ੍ਯਤੇ – ਇਤ੍ਯਭਿਪ੍ਰਾਯਃ ..੫੯.. ਅਥਾਨਨ੍ਤਪਦਾਰ੍ਥ- ਪਰਿਚ੍ਛੇਦਨਾਤ੍ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੇਪਿ ਖੇਦੋਸ੍ਤੀਤਿ ਪੂਰ੍ਵਪਕ੍ਸ਼ੇ ਸਤਿ ਪਰਿਹਾਰਮਾਹ – ਜਂ ਕੇਵਲਂ ਤਿ ਣਾਣਂ ਤਂ ਸੋਕ੍ਖਂ

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕ੍ਸ਼ਾਯਿਕਜ੍ਞਾਨ -ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਏਕਾਨ੍ਤ ਸੁਖਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈਂ ..੫੯..

ਅਬ, ਐਸੇ ਅਭਿਪ੍ਰਾਯਕਾ ਖਂਡਨ ਕਰਤੇ ਹੈਂ ਕਿ ‘ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੋ ਭੀ ਪਰਿਣਾਮਕੇ ਦ੍ਵਾਰਾ ੧ਖੇਦਕਾ ਸਮ੍ਭਵ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖ ਨਹੀਂ ਹੈ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਯਤ੍ ] ਜੋ [ਕੇਵਲਂ ਇਤਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ] ‘ਕੇਵਲ’ ਨਾਮਕਾ ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ [ਤਤ੍ ਸੌਖ੍ਯਂ ] ਵਹ ਸੁਖ ਹੈ [ਪਰਿਣਾਮਃ ਚ ] ਪਰਿਣਾਮ ਭੀ [ਸਃ ਚ ਏਵ ] ਵਹੀ ਹੈ [ਤਸ੍ਯ ਖੇਦਃ ਨ ਭਣਿਤਃ ] ਉਸੇ ਖੇਦ ਨਹੀਂ ਕਹਾ ਹੈ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਸਰ੍ਵਜ੍ਞਦੇਵਨੇ ਖੇਦ ਨਹੀਂ ਕਹਾ) [ਯਸ੍ਮਾਤ੍ ] ਕ੍ਯੋਂਕਿ [ਘਾਤੀਨਿ ] ਘਾਤਿਕਰ੍ਮ [ਕ੍ਸ਼ਯਂ ਜਾਤਾਨਿ ] ਕ੍ਸ਼ਯਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁਏ ਹੈਂ ..੬੦..

ਟੀਕਾ : — ਯਹਾਁ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੇ ਸਮ੍ਬਨ੍ਧਮੇਂ), ਖੇਦ ਕ੍ਯਾ, (੨) ਪਰਿਣਾਮ ਕ੍ਯਾ ਤਥਾ (੩) ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖਕਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ (-ਭੇਦ) ਕ੍ਯਾ, ਕਿ ਜਿਸਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕੋ ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖਤ੍ਵ ਨ ਹੋ ?

੧. ਖੇਦ = ਥਕਾਵਟ; ਸਂਤਾਪ; ਦੁਃਖ

Page 105 of 513
PDF/HTML Page 138 of 546
single page version

ਮਾਤ੍ਰਮ੍ . ਘਾਤਿਕਰ੍ਮਾਣਿ ਹਿ ਮਹਾਮੋਹੋਤ੍ਪਾਦਕਤ੍ਵਾਦੁਨ੍ਮਤ੍ਤਕਵਦਤਸ੍ਮਿਂਸ੍ਤਦ੍ਬੁਦ੍ਧਿਮਾਧਾਯ ਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਮਰ੍ਥਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਾਤ੍ਮਾਨਂ ਯਤਃ ਪਰਿਣਾਮਯਨ੍ਤਿ, ਤਤਸ੍ਤਾਨਿ ਤਸ੍ਯ ਪ੍ਰਤ੍ਯਰ੍ਥਂ ਪਰਿਣਮ੍ਯ ਪਰਿਣਮ੍ਯ ਸ਼੍ਰਾਮ੍ਯਤਃ ਖੇਦਨਿਦਾਨਤਾਂ ਪ੍ਰਤਿਪਦ੍ਯਨ੍ਤੇ . ਤਦਭਾਵਾਤ੍ਕੁਤੋ ਹਿ ਨਾਮ ਕੇਵਲੇ ਖੇਦਸ੍ਯੋਦ੍ਭੇਦਃ . ਯਤਸ਼੍ਚ ਤ੍ਰਿਸਮਯਾ- ਵਚ੍ਛਿਨ੍ਨਸਕਲਪਦਾਰ੍ਥਪਰਿਚ੍ਛੇਦ੍ਯਾਕਾਰਵੈਸ਼੍ਵਰੂਪ੍ਯਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨਾਸ੍ਪਦੀਭੂਤਂ ਚਿਤ੍ਰਭਿਤ੍ਤਿਸ੍ਥਾਨੀਯਮਨਨ੍ਤਸ੍ਵਰੂਪਂ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਣਮਤ੍ ਕੇਵਲਮੇਵ ਪਰਿਣਾਮਃ, ਤਤਃ ਕੁਤੋਨ੍ਯਃ ਪਰਿਣਾਮੋ ਯਦ੍ਦ੍ਵਾਰੇਣ ਖੇਦਸ੍ਯਾਤ੍ਮ- ਲਾਭਃ . ਯਤਸ਼੍ਚ ਸਮਸ੍ਤਸ੍ਵਭਾਵਪ੍ਰਤਿਘਾਤਾਭਾਵਾਤ੍ਸਮੁਲ੍ਲਸਿਤਨਿਰਂਕੁ ਸ਼ਾਨਨ੍ਤਸ਼ਕ੍ਤਿਤਯਾ ਸਕਲਂ ਤ੍ਰੈਕਾਲਿਕਂ ਲੋਕਾਲੋਕਾਕਾਰਮਭਿਵ੍ਯਾਪ੍ਯ ਕੂਟਸ੍ਥਤ੍ਵੇਨਾਤ੍ਯਨ੍ਤਨਿਸ਼੍ਪਕਮ੍ਪਂ ਵ੍ਯਵਸ੍ਥਿਤਤ੍ਵਾਦਨਾਕੁਲਤਾਂ ਯਤ੍ਕੇਵਲਮਿਤਿ ਜ੍ਞਾਨਂ ਤਤ੍ਸੌਖ੍ਯਂ ਭਵਤਿ, ਤਸ੍ਮਾਤ੍ ਖੇਦੋ ਤਸ੍ਸ ਣ ਭਣਿਦੋ ਤਸ੍ਯ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਖੇਦੋ ਦੁਃਖਂ ਨ ਭਣਿਤਮ੍ . ਤਦਪਿ ਕਸ੍ਮਾਤ੍ . ਜਮ੍ਹਾ ਘਾਦੀ ਖਯਂ ਜਾਦਾ ਯਸ੍ਮਾਨ੍ਮੋਹਾਦਿਘਾਤਿਕਰ੍ਮਾਣਿ ਕ੍ਸ਼ਯਂ ਗਤਾਨਿ . ਤਰ੍ਹਿ ਤਸ੍ਯਾਨਨ੍ਤਪਦਾਰ੍ਥਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਪਰਿਣਾਮੋ ਦੁਃਖਕਾਰਣਂ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਨੈਵਮ੍ . ਪਰਿਣਮਂ ਚ ਸੋ ਚੇਵ ਤਸ੍ਯ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਸਂਬਨ੍ਧੀ ਪਰਿਣਾਮਸ਼੍ਚ ਸ ਏਵ ਸੁਖਰੂਪ ਏਵੇਤਿ . ਇਦਾਨੀਂ ਵਿਸ੍ਤਰਃ — ਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਾਵਰਣੋਦਯੇ ਸਤਿ ਯੁਗਪਦਰ੍ਥਾਨ੍ ਜ੍ਞਾਤੁਮਸ਼ਕ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਕ੍ਰਮਕਰਣਵ੍ਯਵਧਾਨਗ੍ਰਹਣੇ ਖੇਦੋ ਭਵਤਿ, ਆਵਰਣਦ੍ਵਯਾਭਾਵੇ ਸਤਿ ਯੁਗਪਦ੍ਗ੍ਰਹਣੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਖੇਦੋ ਨਾਸ੍ਤੀਤਿ ਸੁਖਮੇਵ . ਤਥੈਵ ਤਸ੍ਯ ਭਗਵਤੋ ਜਗਤ੍ਤ੍ਰਯਕਾਲਤ੍ਰਯਵਰ੍ਤਿਸਮਸ੍ਤਪਦਾਰ੍ਥ- ਯੁਗਪਤ੍ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਸਮਰ੍ਥਮਖਣ੍ਡੈਕਰੂਪਂ ਪ੍ਰਤ੍ਯਕ੍ਸ਼ਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਮਯਂ ਸ੍ਵਰੂਪਂ ਪਰਿਣਮਤ੍ਸਤ੍ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਵ ਪਰਿਣਾਮੋ, ਨ

(੧) ਖੇਦਕੇ ਆਯਤਨ (-ਸ੍ਥਾਨ) ਘਾਤਿਕਰ੍ਮ ਹੈਂ, ਕੇਵਲ ਪਰਿਣਾਮਮਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ . ਘਾਤਿਕਰ੍ਮ ਮਹਾ ਮੋਹਕੇ ਉਤ੍ਪਾਦਕ ਹੋਨੇਸੇ ਧਤੂਰੇਕੀ ਭਾਁਤਿ ੧ਅਤਤ੍ਮੇਂ ਤਤ੍ ਬੁਦ੍ਧਿ ਧਾਰਣ ਕਰਵਾਕਰ ਆਤ੍ਮਾਕੋ ਜ੍ਞੇਯਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਪਰਿਣਮਨ ਕਰਾਤੇ ਹੈਂ; ਇਸਲਿਯੇ ਵੇ ਘਾਤਿਕਰ੍ਮ, ਪ੍ਰਤ੍ਯੇਕ ਪਦਾਰ੍ਥਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋ- ਹੋਕਰ ਥਕਨੇਵਾਲੇ ਆਤ੍ਮਾਕੇ ਲਿਯੇ ਖੇਦਕੇ ਕਾਰਣ ਹੋਤੇ ਹੈਂ . ਉਨਕਾ (ਘਾਤਿਕਰ੍ਮੋਂਕਾ) ਅਭਾਵ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਖੇਦ ਕਹਾਁਸੇ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਗਾ ? (੨) ਔਰ ਤੀਨਕਾਲਰੂਪ ਤੀਨ ਭੇਦ ਜਿਸਮੇਂ ਕਿਯੇ ਜਾਤੇ ਹੈਂ ਐਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੀ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਰੂਪ (ਵਿਵਿਧਤਾਕੋ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨੇਕਾ ਸ੍ਥਾਨਭੂਤ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ, ਚਿਤ੍ਰਿਤ੍ ਦੀਵਾਰਕੀ ਭਾਁਤਿ, ਸ੍ਵਯਂ) ਹੀ ਅਨਨ੍ਤਸ੍ਵਰੂਪ ਸ੍ਵਯਮੇਵ ਪਰਿਣਮਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਪਰਿਣਾਮ ਹੈ . ਇਸਲਿਯੇ ਅਨ੍ਯ ਪਰਿਣਾਮ ਕਹਾਁ ਹੈਂ ਕਿ ਜਿਨਸੇ ਖੇਦਕੀ ਉਤ੍ਪਤ੍ਤਿ ਹੋ ? (੩) ਔਰ, ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਸਮਸ੍ਤ ਸ੍ਵਭਾਵਪ੍ਰਤਿਘਾਤਕੇ੨ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ ਨਿਰਂਕੁਸ਼ ਅਨਨ੍ਤ ਸ਼ਕ੍ਤਿਕੇ ਉਲ੍ਲਸਿਤ ਹੋਨੇਸੇ ਸਮਸ੍ਤ ਤ੍ਰੈਕਾਲਿਕ ਲੋਕਾਲੋਕਕੇ -ਆਕਾਰਮੇਂ ਵ੍ਯਾਪ੍ਤ ਹੋਕਰ ੩ਕੂਟਸ੍ਥਤਯਾ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਨਿਸ਼੍ਕਂਪ ਹੈ, ਪ੍ਰ. ੧੪

੧. ਅਤਤ੍ਮੇਂ ਤਤ੍ਬੁਦ੍ਧਿ = ਵਸ੍ਤੁ ਜਿਸਸ੍ਵਰੂਪ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੋਨੇਕੀ ਮਾਨ੍ਯਤਾ; ਜੈਸੇ ਕਿ — ਜੜਮੇਂ ਚੇਤਨਬੁਦ੍ਧਿ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਜੜਮੇਂ ਚੇਤਨਕੀ ਮਾਨ੍ਯਤਾ) ਦੁਃਖਮੇਂ ਸੁਖਬੁਦ੍ਧਿ ਵਗੈਰਹ .

੨. ਪ੍ਰਤਿਘਾਤ = ਵਿਘ੍ਨ; ਰੁਕਾਵਟ; ਹਨਨ; ਘਾਤ .

੩. ਕੂਟਸ੍ਥ = ਸਦਾ ਏਕਰੂਪ ਰਹਨੇਵਾਲਾ; ਅਚਲ (ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਪਰਿਣਾਮੀ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਵਹ ਏਕ ਜ੍ਞੇਯਸੇ ਦੂਸਰੇ ਜ੍ਞੇਯਕੇ ਪ੍ਰਤਿ ਨਹੀਂ ਬਦਲਤਾ – ਸਰ੍ਵਥਾ ਤੀਨੋਂ ਕਾਲਕੇ ਸਮਸ੍ਤ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰੋਂਕੋ ਜਾਨਤਾ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਉਸੇ ਕੂਟਸ੍ਥ ਕਹਾ ਹੈ)

Page 106 of 513
PDF/HTML Page 139 of 546
single page version

ਸੌਖ੍ਯਲਕ੍ਸ਼ਣ -ਭੂਤਾਮਾਤ੍ਮਨੋਵ੍ਯਤਿਰਿਕ੍ਤਾਂ ਬਿਭ੍ਰਾਣਂ ਕੇਵਲਮੇਵ ਸੌਖ੍ਯਮ੍, ਤਤਃ ਕੁਤਃ ਕੇਵਲਸੁਖਯੋਰ੍ਵ੍ਯਤਿਰੇਕਃ . ਅਤਃ ਸਰ੍ਵਥਾ ਕੇਵਲਂ ਸੁਖਮੈਕਾਨ੍ਤਿਕਮਨੁਮੋਦਨੀਯਮ੍ ..੬੦.. ਚ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਪਰਿਣਾਮੋਸ੍ਤਿ ਯੇਨ ਖੇਦੋ ਭਵਿਸ਼੍ਯਤਿ . ਅਥਵਾ ਪਰਿਣਾਮਵਿਸ਼ਯੇ ਦ੍ਵਿਤੀਯਵ੍ਯਾਖ੍ਯਾਨਂ ਕ੍ਰਿਯਤੇ ---ਯੁਗਪਦਨਨ੍ਤਪਦਾਰ੍ਥਪਰਿਚ੍ਛਿਤ੍ਤਿਪਰਿਣਾਮੇਪਿ ਵੀਰ੍ਯਾਨ੍ਤਰਾਯਨਿਰਵਸ਼ੇਸ਼ਕ੍ਸ਼ਯਾਦਨਨ੍ਤਵੀਰ੍ਯਤ੍ਵਾਤ੍ ਖੇਦਕਾਰਣਂ ਨਾਸ੍ਤਿ, ਤਥੈਵ ਚ ਸ਼ੁਦ੍ਧਾਤ੍ਮਸਰ੍ਵਪ੍ਰਦੇਸ਼ੇਸ਼ੁ ਸਮਰਸੀਭਾਵੇਨ ਪਰਿਣਮਮਾਨਾਨਾਂ ਸਹਜਸ਼ੁਦ੍ਧਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣਸੁਖ- ਰਸਾਸ੍ਵਾਦਪਰਿਣਤਿਰੂਪਾਮਾਤ੍ਮਨਃ ਸਕਾਸ਼ਾਦਭਿਨ੍ਨਾਮਨਾਕੁਲਤਾਂ ਪ੍ਰਤਿ ਖੇਦੋ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਸਂਜ੍ਞਾਲਕ੍ਸ਼ਣਪ੍ਰਯੋਜਨਾਦਿ- ਭੇਦੇਪਿ ਨਿਸ਼੍ਚਯੇਨਾਭੇਦਰੂਪੇਣ ਪਰਿਣਮਮਾਨਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਵ ਸੁਖਂ ਭਣ੍ਯਤੇ . ਤਤਃ ਸ੍ਥਿਤਮੇਤਤ੍ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਾਦ੍ਭਿਨ੍ਨਂ ਸੁਖਂ ਨਾਸ੍ਤਿ . ਤਤ ਏਵ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨੇ ਖੇਦੋ ਨ ਸਂਭਵਤੀਤਿ ..੬੦.. ਅਥ ਪੁਨਰਪਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਸ੍ਯ ਸੁਖਸ੍ਵਰੂਪਤਾਂ ਪ੍ਰਕਾਰਾਨ੍ਤਰੇਣ ਦ੍ਰੁਢਯਤਿ — ਣਾਣਂ ਅਤ੍ਥਂਤਗਯਂ ਜ੍ਞਾਨਂ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮਰ੍ਥਾਨ੍ਤਗਤਂ ਜ੍ਞੇਯਾਨ੍ਤਪ੍ਰਾਪ੍ਤਂ . ਲੋਯਾਲੋਏਸੁ ਵਿਤ੍ਥਡਾ ਇਸਲਿਯੇ ਆਤ੍ਮਾਸੇ ਅਭਿਨ੍ਨ ਐਸਾ ਸੁਖ -ਲਕ੍ਸ਼ਣਭੂਤ ਅਨਾਕੁਲਤਾਕੋ ਧਾਰਣ ਕਰਤਾ ਹੁਆ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਹੀ ਸੁਖ ਹੈ, ਇਸਲਿਯੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖਕਾ ਵ੍ਯਤਿਰੇਕ ਕਹਾਁ ਹੈ ?

ਇਸਸੇ, ਯਹ ਸਰ੍ਵਥਾ ਅਨੁਮੋਦਨ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ (-ਆਨਨ੍ਦਸੇ ਸਂਮਤ ਕਰਨੇ ਯੋਗ੍ਯ ਹੈ) ਕਿ ‘ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖ ਹੈ’ .

ਭਾਵਾਰ੍ਥ : — ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਭੀ ਪਰਿਣਾਮ ਹੋਤੇ ਰਹਨੇਸੇ ਵਹਾਁ ਭੀ ਥਕਾਨ ਲਗੇਗੀ ਔਰ ਇਸਲਿਯੇ ਦੁਃਖ ਹੋਗਾ ਅਤਃ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਐਕਾਨ੍ਤਿਕ ਸੁਖ ਕੈਸੇ ਹੋ ਸਕਤਾ ਹੈ? ਐਸੀ ਸ਼ਂਕਾਕਾ ਸਮਾਧਾਨ ਯਹਾਁ ਕਿਯਾ ਗਯਾ ਹੈ : —

(੧) ਪਰਿਣਾਮ ਮਾਤ੍ਰ ਥਕਾਵਟ ਯਾ ਦੁਃਖਕਾ ਕਾਰਣ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕਿਨ੍ਤੁ ਘਾਤਿਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਨਿਮਿਤ੍ਤਸੇ ਹੋਨੇਵਾਲਾ ਪਰੋਨ੍ਮੁਖ ਪਰਿਣਾਮ ਥਕਾਵਟ ਯਾ ਦੁਃਖਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ, ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਮੇਂ ਘਾਤਿਕਰ੍ਮ ਅਵਿਦ੍ਯਮਾਨ ਹੋਨੇਸੇ ਵਹਾਁ ਥਕਾਵਟ ਯਾ ਦੁਃਖ ਨਹੀਂ ਹੈ . (੨) ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਸ੍ਵਯਂ ਹੀ ਪਰਿਣਮਨਸ਼ੀਲ ਹੈ; ਪਰਿਣਮਨ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਹੈ ਉਪਾਧਿ ਨਹੀਂ . ਯਦਿ ਪਰਿਣਾਮਕਾ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਯੇ ਤੋ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕਾ ਹੀ

ਦ੍ਵਾਰਾ ਖੇਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਤਾ — ਨਹੀਂ ਹੋਤਾ . (੩) ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਸਮਸ੍ਤ ਤ੍ਰੈਕਾਲਿਕ ਲੋਕਾਲੋਕਕੋ ਆਕਾਰਕੋ (-ਸਮਸ੍ਤ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਤ੍ਰੈਕਾਲਿਕ ਜ੍ਞੇਯਾਕਾਰਸਮੂਹਕੋ) ਸਰ੍ਵਦਾ ਅਡੋਲਰੂਪਸੇ ਜਾਨਤਾ ਹੁਆ ਅਤ੍ਯਨ੍ਤ ਨਿਸ਼੍ਕਂਪ -ਸ੍ਥਿਰ -ਅਕ੍ਸ਼ੁਬ੍ਧ -ਅਨਾਕੁਲ ਹੈ; ਔਰ ਅਨਾਕੁਲ ਹੋਨੇਸੇ ਸੁਖੀ ਹੈ — ਸੁਖਸ੍ਵਰੂਪ – ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਅਨਾਕੁਲਤਾ ਸੁਖਕਾ ਹੀ ਲਕ੍ਸ਼ਣ ਹੈ . ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਅਕ੍ਸ਼ੁਬ੍ਧਤਾ – ਅਨਾਕੁਲਤਾ ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਔਰ ਸੁਖ ਭਿਨ੍ਨ ਨਹੀਂ ਹੈਂ .

ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ (੧) ਘਾਤਿਕਰ੍ਮੋਂਕੇ ਅਭਾਵਕੇ ਕਾਰਣ, (੨) ਪਰਿਣਮਨ ਕੋਈ ਉਪਾਧਿ ਨ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ (੩) ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਨਿਸ਼੍ਕਂਪ -ਸ੍ਥਿਰ -ਅਨਾਕੁਲ ਹੋਨੇਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ ਸੁਖਸ੍ਵਰੂਪ ਹੀ ਹੈ ..੬੦..

Page 107 of 513
PDF/HTML Page 140 of 546
single page version

ਣਾਣਂ ਅਤ੍ਥਂਤਗਯਂ ਲੋਯਾਲੋਏਸੁ ਵਿਤ੍ਥਡਾ ਦਿਟ੍ਠੀ .

ਸ੍ਵਭਾਵਪ੍ਰਤਿਘਾਤਾਭਾਵਹੇਤੁਕਂ ਹਿ ਸੌਖ੍ਯਮ੍ . ਆਤ੍ਮਨੋ ਹਿ ਦ੍ਰੁਸ਼ਿਜ੍ਞਪ੍ਤੀ ਸ੍ਵਭਾਵਃ, ਤਯੋਰ੍ਲੋਕਾ- ਲੋਕਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਤ੍ਵੇਨਾਰ੍ਥਾਨ੍ਤਗਤਤ੍ਵੇਨ ਚ ਸ੍ਵਚ੍ਛਨ੍ਦਵਿਜ੍ਰੁਮ੍ਭਿਤਤ੍ਵਾਦ੍ਭਵਤਿ ਪ੍ਰਤਿਘਾਤਾਭਾਵਃ . ਤਤਸ੍ਤਦ੍ਧੇਤੁਕਂ ਸੌਖ੍ਯਮਭੇਦਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਯਾਂ ਕੇਵਲਸ੍ਯ ਸ੍ਵਰੂਪਮ੍ . ਕਿਂਚ ਕੇਵਲਂ ਸੌਖ੍ਯਮੇਵ; ਸਰ੍ਵਾਨਿਸ਼੍ਟਪ੍ਰਹਾਣਾਤ੍, ਦਿਟ੍ਠੀ ਲੋਕਾਲੋਕਯੋਰ੍ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਾ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ਕੇਵਲਦਰ੍ਸ਼ਨਮ੍ . ਣਟ੍ਠਮਣਿਟ੍ਠਂ ਸਵ੍ਵਂ ਅਨਿਸ਼੍ਟਂ ਦੁਃਖਮਜ੍ਞਾਨਂ ਚ ਤਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਨਸ਼੍ਟਂ . ਇਟ੍ਠਂ ਪੁਣ ਜਂ ਹਿ ਤਂ ਲਦ੍ਧਂ ਇਸ਼੍ਟਂ ਪੁਨਰ੍ਯਦ੍ ਜ੍ਞਾਨਂ ਸੁਖਂ ਚ ਹਿ ਸ੍ਫੁ ਟਂ ਤਤ੍ਸਰ੍ਵਂ ਲਬ੍ਧਮਿਤਿ . ਤਦ੍ਯਥਾ – ਸ੍ਵਭਾਵਪ੍ਰਤਿਘਾਤਾਭਾਵ- ਹੇਤੁਕਂ ਸੁਖਂ ਭਵਤਿ . ਸ੍ਵਭਾਵੋ ਹਿ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਦਰ੍ਸ਼ਨਦ੍ਵਯਂ, ਤਯੋਃ ਪ੍ਰਤਿਘਾਤ ਆਵਰਣਦ੍ਵਯਂ, ਤਸ੍ਯਾਭਾਵਃ ਕੇਵਲਿਨਾਂ, ਤਤਃ ਕਾਰਣਾਤ੍ਸ੍ਵਭਾਵਪ੍ਰਤਿਘਾਤਾਭਾਵਹੇਤੁਕਮਕ੍ਸ਼ਯਾਨਨ੍ਤਸੁਖਂ ਭਵਤਿ . ਯਤਸ਼੍ਚ ਪਰਮਾਨਨ੍ਦੈਕਲਕ੍ਸ਼ਣ-

ਅਬ, ਪੁਨਃ ‘ਕੇਵਲ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ) ਸੁਖਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ’ ਐਸਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਤੇ ਹੁਏ ਉਪਸਂਹਾਰ ਕਰਤੇ ਹੈਂ : —

ਅਨ੍ਵਯਾਰ੍ਥ : — [ਜ੍ਞਾਨਂ ] ਜ੍ਞਾਨ [ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਗਤਂ ] ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਪਾਰਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੈ [ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿਃ ] ਔਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ [ਲੋਕਾਲੋਕੇਸ਼ੁ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤਾਃ ] ਲੋਕਾਲੋਕਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਹੈ; [ਸਰ੍ਵਂ ਅਨਿਸ਼੍ਟਂ ] ਸਰ੍ਵ ਅਨਿਸ਼੍ਟ [ਨਸ਼੍ਟਂ ] ਨਸ਼੍ਟ ਹੋ ਚੁਕਾ ਹੈ [ਪੁਨਃ ] ਔਰ [ਯਤ੍ ਤੁ ] ਜੋ [ਇਸ਼੍ਟਂ ] ਇਸ਼੍ਟ ਹੈ [ਤਤ੍ ] ਵਹ ਸਬ [ਲਬ੍ਧਂ ] ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੁਆ ਹੈ . [ਇਸਲਿਯੇ ਕੇਵਲ (ਅਰ੍ਥਾਤ੍ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨ) ਸੁਖਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ .] ..੬੧..

ਟੀਕਾ : — ਸੁਖਕਾ ਕਾਰਣ ਸ੍ਵਭਾਵਪ੍ਰਤਿਘਾਤਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ . ਆਤ੍ਮਾਕਾ ਸ੍ਵਭਾਵ ਦਰ੍ਸ਼ਨ- ਜ੍ਞਾਨ ਹੈ; (ਕੇਵਲਦਸ਼ਾਮੇਂ) ਉਨਕੇ (-ਦਰ੍ਸ਼ਨ -ਜ੍ਞਾਨਕੇ) ਪ੍ਰਤਿਘਾਤਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ, ਕ੍ਯੋਂਕਿ ਦਰ੍ਸ਼ਨ ਲੋਕਾਲੋਕਮੇਂ ਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਹੋਨੇਸੇ ਔਰ ਜ੍ਞਾਨ ਪਦਾਰ੍ਥੋਂਕੇ ਪਾਰਕੋ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਹੋਨੇਸੇ ਵੇ (ਦਰ੍ਸ਼ਨ -ਜ੍ਞਾਨ) ਸ੍ਵਚ੍ਛਨ੍ਦਤਾਪੂਰ੍ਵਕ (-ਸ੍ਵਤਂਤ੍ਰਤਾਪੂਰ੍ਵਕ, ਬਿਨਾ ਅਂਕੁਸ਼, ਕਿਸੀਸੇ ਬਿਨਾ ਦਬੇ) ਵਿਕਸਿਤ ਹੈਂ (ਇਸਪ੍ਰਕਾਰ ਦਰ੍ਸ਼ਨ -ਜ੍ਞਾਨਰੂਪ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪ੍ਰਤਿਘਾਤਕਾ ਅਭਾਵ ਹੈ) ਇਸਲਿਯੇ ਸ੍ਵਭਾਵਕੇ ਪ੍ਰਤਿਘਾਤਕਾ ਅਭਾਵ ਜਿਸਕਾ ਕਾਰਣ ਹੈ ਐਸਾ ਸੁਖ ਅਭੇਦਵਿਵਕ੍ਸ਼ਾਸੇ ਕੇਵਲਜ੍ਞਾਨਕਾ ਸ੍ਵਰੂਪ ਹੈ .

ਅਰ੍ਥਾਨ੍ਤਗਤ ਛੇ ਜ੍ਞਾਨ, ਲੋਕਾਲੋਕਵਿਸ੍ਤ੍ਰੁਤ ਦ੍ਰੁਸ਼੍ਟਿ ਛੇ; ਛੇ ਨਸ਼੍ਟ ਸਰ੍ਵ ਅਨਿਸ਼੍ਟ ਨੇ ਜੇ ਇਸ਼੍ਟ ਤੇ ਸੌ ਪ੍ਰਾਪ੍ਤ ਛੇ. ੬੧.