Page 148 of 513
PDF/HTML Page 181 of 546
single page version
పచయః
సో ఉపాయాన్తర హై
భిన్న వస్తు నహీం హైం) [ ఇతి ఉపదేశః ] ఇసప్రకార (జినేన్ద్రకా) ఉపదేశ హై
పరమసమాధికాలే రాగాదివికల్పరహితమానసప్రత్యక్షేణ చ తమేవాత్మానం పరిచ్ఛినత్తి, తథైవానుమానేన వా
గుణ -పర్యయోనో ఆతమా ఛే ద్రవ్య జిన
Page 149 of 513
PDF/HTML Page 182 of 546
single page version
భూతైరర్యన్త ఇతి వా అర్థా గుణాః, ద్రవ్యాణి క్రమపరిణామేనేయ్రతి ద్రవ్యైః క్రమపరిణామేనార్యన్త ఇతి
వా అర్థాః పర్యాయాః
భేద న దంఖేం తో ‘అర్థ’ ఐసే ఏక హీ వాచక (-శబ్ద) సే యే తీనోం పహిచానే జాతే హైం ]
ప్రాప్త కరతే హైం
జ్ఞాయన్తే
Page 150 of 513
PDF/HTML Page 183 of 546
single page version
కుణ్డలాదయః పర్యాయాః
ద్రవ్యగుణపర్యాయేషు గుణపర్యాయాణాం ద్రవ్యాదపృథగ్భావాద్ద్రవ్యమేవాత్మా
(-పీలాపన ఇత్యాది గుణోంకా ఔర కుణ్డల ఇత్యాది పర్యాయోంకా) సువర్ణ హీ ఆత్మా హై, ఉసీప్రకార
ఉన ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయోంమేం గుణ -పర్యాయోంకా ద్రవ్యసే అపృథక్త్వ హోనేసే ఉనకా ద్రవ్య హీ ఆత్మా హై
(అర్థాత్ ద్రవ్య హీ గుణ ఔర పర్యాయోంకా ఆత్మా -స్వరూప -సర్వస్వ -సత్య హై)
సర్వస్వ) ద్రవ్య హీ హై
హైం) ఇసలియే సువర్ణ ‘అర్థ’ హై, వైసే ద్రవ్య ‘అర్థ’; జైసే పీలాపన ఆది ఆశ్రయభూత సువర్ణకో ప్రాప్త కరతా
హై అథవా ఆశ్రయభూత సువర్ణద్వారా ప్రాప్త కియే జాతే హై (అర్థాత్ ఆశ్రయభూత సువర్ణ పీలాపన ఆదికో ప్రాప్త కరతా
హై) ఇసలియే పీలాపన ఆది ‘అర్థ’ హైం, వైసే గుణ ‘అర్థ’ హైం; జైసే కుణ్డల ఆది సువర్ణకో క్రమపరిణామసే
ప్రాప్త కరతే హైం అథవా సువర్ణ ద్వారా క్రమపరిణామసే ప్రాప్త కియా జాతా హై (అర్థాత్ సువర్ణ కుణ్డల ఆదికో
క్రమపరిణామసే ప్రాప్త కరతా హై) ఇసలియే కుణ్డల ఆది ‘అర్థ’ హైం, వైసే పర్యాయేం ‘అర్థ’ హైం
Page 151 of 513
PDF/HTML Page 184 of 546
single page version
అల్ప కాలమేం [సర్వదుఃఖమోక్షం ప్రాప్నోతి ] సర్వ దుఃఖోంసే ముక్త హో జాతా హై
దృఢతా పూర్వక ఉసకా ప్రహార కరతా హై వహీ హాథమేం తలవార లియే హుఏ మనుష్యకీ భాఁతి శీఘ్ర హీ
సమస్త దుఃఖోంసే పరిముక్త హోతా హై; అన్య (కోఈ) వ్యాపార (ప్రయత్న; క్రియా) సమస్త దుఃఖోంసే
తే జీవ పామే అల్ప కాలే సర్వదుఃఖవిమోక్షనే. ౮౮
Page 152 of 513
PDF/HTML Page 185 of 546
single page version
ఇస అనాది సంసారమేం మహాభాగ్యసే జినేశ్వరదేవకే ఉపదేశరూపీ తీక్ష్ణ తలవారకో ప్రాప్త కరకే భీ జో
జీవ మోహ -రాగ -ద్వేషరూపీ శత్రుఓం పర అతిదృఢతా పూర్వక ఉసకా ప్రహార కరతా హై వహీ సర్వ దుఃఖోంసే
ముక్త హోతా హై అన్యథా నహీం) ఇసీలియే సమ్పూర్ణ ఆరమ్భసే (-ప్రయత్నపూర్వక) మోహకా క్షయ కరనేకే
లియే మైం పురుషార్థకా ఆశ్రయ గ్రహణ కరతా హూఁ
(-సంయుక్త) [యది జానాతి ] జానతా హై, [సః ] వహ [మోహ క్షయం కరోతి ] మోహకా క్షయ
కరతా హై
పాతయతి స ఏవ పారమార్థికానాకులత్వలక్షణసుఖవిలక్షణానాం దుఃఖానాం క్షయం కరోతీత్యర్థః
ద్రవ్యత్వథీ సంబద్ధ జాణే, మోహనో క్షయ తే కరే. ౮౯
Page 153 of 513
PDF/HTML Page 186 of 546
single page version
క్షపయతి
కరతా హై
[ఇచ్ఛతి ] చాహతా హో తో [జినమార్గాత్ ] జినమార్గసే [గుణైః ] గుణోంకే ద్వారా [ద్రవ్యేషు ] ద్రవ్యోంమేం
[ ఆత్మానం పరం చ ] స్వ ఔర పరకో [అభిగచ్ఛతు ] జానో (అర్థాత్ జినాగమకే ద్వారా విశేష
గుణోంసే ఐసా వివేక కరో కి
జినమార్గథీ ద్రవ్యో మహీం జాణో స్వ -పరనే గుణ వడే. ౯౦
Page 154 of 513
PDF/HTML Page 187 of 546
single page version
లబ్ధవర్ణాః
పహాయ మమాత్మన్యేవ వర్తమానేనాత్మీయమాత్మానం సకలత్రికాలకలితధ్రౌవ్యం ద్రవ్యం జానామి
హైం ఔర యహ పరద్రవ్య హైం’ ఐసా వివేక కరో), జోకి ఇసప్రకార హైం :
హై ఉసకే ద్వారా
Page 155 of 513
PDF/HTML Page 188 of 546
single page version
ద్రవ్యమాకాశం ధర్మమధర్మం కాలం పుద్గలమాత్మాన్తరం చ నిశ్చినోమి
దీపప్రకాశేష్వివ సంభూయావస్థితేష్వపి మచ్చైతన్యం స్వరూపాదప్రచ్యుతమేవ మాం పృథగవగమయతి
తతః కారణాదేకాపవరక ప్రబోధితానేకప్రదీపప్రకాశేష్వివ సంభూయావస్థితేష్వపి సర్వద్రవ్యేషు మమ సహజశుద్ధ-
చిదానన్దైకస్వభావస్య కేనాపి సహ మోహో నాస్తీత్యభిప్రాయః
ధ్రువ ద్రవ్యకే రూపమేం జానా, ఉసీప్రకార అవగాహహేతుత్వ, గతిహేతుత్వ ఇత్యాది లక్షణోంసే
నహీం హూఁ, అధర్మ నహీం హూఁ, కాల నహీం హూఁ, పుద్గల నహీం హూఁ, ఔర ఆత్మాన్తర నహీం హూఁ; క్యోంకి
సకతా హై
(క్యోంకి ఉనమేంసే ఏక దీపక బుఝ జానే పర ఉసీ దీపకకా ప్రకాశ నష్ట హోతా హై; అన్య దీపకోంకే ప్రకాశ
నష్ట నహీం హోతే) ఉసీప్రకార జీవాదిక అనేక ద్రవ్య ఏక హీ క్షేత్రమేం రహతే హైం ఫి ర భీ సూక్ష్మదృష్టిసే దేఖనే పర
వే సబ భిన్న -భిన్న హీ హైం, ఏకమేక నహీం హోతే
Page 156 of 513
PDF/HTML Page 189 of 546
single page version
నహీం హోతా (అర్థాత్ ఉస శ్రమణాభాసకే ధర్మ నహీం హోతా
(ద్రవ్యమునిత్వసే) ఆత్మాకా దమన కరతా హై వహ వాస్తవమేం శ్రమణ నహీం హై; ఇసలియే, జైసే జిసే
శ్రద్ధా నహి, తే శ్రమణ నా; తేమాంథీ ధర్మోద్భవ నహీం. ౯౧
Page 157 of 513
PDF/HTML Page 190 of 546
single page version
తక్కాలం తమ్మయం తి పణ్ణత్తం, తమ్హా ధమ్మపరిణదో ఆదా ధమ్మో ముణేయవ్వో’ ఇతి యదాత్మనో
చారిత్రస్య ధర్మత్వం వ్యవస్థాపితమ్
అభావకే కారణ ముని నహీం హై; ఇసలియే జైసే జిసే రేతీ ఔర స్వర్ణకణకా వివేక నహీం హై ఐసే
ధూలకో ధోనేవాలేకో, చాహే జితనా పరిశ్రమ కరనే పర భీ, స్వర్ణకీ ప్రాప్తి నహీం హోతీ, ఉసీప్రకార
జిసే స్వ ఔర పరకా వివేక నహీం హై ఐసే ఉస ద్రవ్యమునికో, చాహే జితనీ ద్రవ్యమునిత్వకీ
క్రియాఓంకా కష్ట ఉఠానే పర భీ, ధర్మకీ ప్రాప్తి నహీం హోతీ
Page 158 of 513
PDF/HTML Page 191 of 546
single page version
పావది ణివ్వాణసుహం’ ఇతి నిర్వాణసుఖసాధనశుద్ధోపయోగోధికర్తుమారబ్ధః, శుభాశుభోపయోగౌ చ
విరోధినౌ నిర్ధ్వస్తౌ, శుద్ధోపయోగస్వరూపం చోపవర్ణితం, తత్ప్రసాదజౌ చాత్మనో జ్ఞానానన్దౌ సహజౌ
సముద్యోతయతా సంవేదనస్వరూపం సుఖస్వరూపం చ ప్రపంచితమ్, తదధునా కథం కథమపి శుద్ధో-
పయోగప్రసాదేన ప్రసాధ్య పరమనిస్పృహామాత్మతృప్తాం పారమేశ్వరీప్రవృత్తిమభ్యుపగతః కృతకృత్యతామవాప్య
నితాన్తమనాకులో భూత్వా ప్రలీనభేదవాసనోన్మేషః స్వయం సాక్షాద్ధర్మ ఏవాస్మీత్యవతిష్ఠతే
దృష్టిర్విధ్వంసితదర్శనమోహో యః
శుద్ధోపయోగకా అధికార ప్రారమ్భ కియా, విరోధీ శుభాశుభ ఉపయోగకో నష్ట కియా (-హేయ
బతాయా), శుద్ధోపయోగకా స్వరూప వర్ణన కియా, శుద్ధోపయోగకే ప్రసాదసే ఉత్పన్న హోనేవాలే ఐసే
ఆత్మాకే సహజ జ్ఞాన ఔర ఆనన్దకో సమఝాతే హుఏ జ్ఞానకే స్వరూపకా ఔర సుఖకే స్వరూపకా
విస్తార కియా, ఉసే (-ఆత్మాకే ధర్మత్వకో) అబ కిసీ భీ ప్రకార శుద్ధోపయోగకే ప్రసాదసే
హైం, (-ఐసే భావమేం నిశ్చల స్థిత హోతే హైం) :
Page 159 of 513
PDF/HTML Page 192 of 546
single page version
ఇత్యర్థః
ఆరూఢ హై, [మహాత్మా శ్రమణః ] ఉస మహాత్మా శ్రమణకో [ధర్మః ఇతి విశేషితః ] (శాస్త్రమేం) ‘ధర్మ’
కహా హైం
వీతరాగ
Page 160 of 513
PDF/HTML Page 193 of 546
single page version
నిత్యానన్దప్రసరసరసే జ్ఞానతత్త్వే నిలీయ
స్ఫూ ర్జజ్జ్యోతిఃసహజవిలసద్రత్నదీపస్య లక్ష్మీమ్
ధమ్మమాదియది ‘తవసిద్ధే ణయసిద్ధే’ ఇత్యాది వన్దనా భణ్యతే, నమోస్త్వితి నమస్కారో భణ్యతే,
“
“
“
“
స్వయమేవ ధర్మ హుఆ హై
ప్రసారసే రసయుక్త) ఐసే జ్ఞానతత్త్వమేం లీన హోకర, అత్యన్త అవిచలతాకే కారణ, దైదీప్యమాన
జ్యోతిమయ ఔర సహజరూపసే విలసిత (-స్వభావసే హీ ప్రకాశిత) రత్నదీపకకీ నిష్కంప-
ప్రకాశమయ శోభాకో పాతా హై
Page 161 of 513
PDF/HTML Page 194 of 546
single page version
ప్రాదుర్భూతిర్న భవతి యథా జాతు మోహాంకు రస్య
తాభ్యాం విభవైశ్వర్యాభ్యాం సంపూర్ణమనోరథా భవన్తీతి
పఞ్చవింశతిగాథాభిర్జ్ఞానకణ్డికాచతుష్టయాభిధానో ద్వితీయోధికారః, తతశ్చ ‘సత్తాసంబద్ధేదే’ ఇత్యాది
సమ్యకత్వకథనరూపేణ ప్రథమా గాథా, రత్నత్రయాధారపురుషస్య ధర్మః సంభవతీతి ‘జో ణిహదమోదిట్ఠీ’ ఇత్యాది
ద్వితీయా చేతి స్వతన్త్రగాథాద్వయమ్, తస్య నిశ్చయధర్మసంజ్ఞతపోధనస్య యోసౌ భక్తిం కరోతి తత్ఫలకథనేన
‘జో తం దిట్ఠా’ ఇత్యాది గాథాద్వయమ్
మాత్ర భీ ఉత్పత్తి న హో
Page 162 of 513
PDF/HTML Page 195 of 546
single page version
గాథాపర్యన్తం సామాన్యజ్ఞేయవ్యాఖ్యానం, తదనన్తరం ‘దవ్వం జీవమజీవం’ ఇత్యాద్యేకోనవింశతిగాథాపర్యన్తం
విశేషజ్ఞేయవ్యాఖ్యానం, అథానన్తరం ‘సపదేసేహిం సమగ్గో లోగో’ ఇత్యాదిగాథాష్టకపర్యన్తం సామాన్యభేదభావనా,
[పర్యాయాః ] పర్యాయేం హోతీ హైం
వళీ ద్రవ్య -గుణథీ పర్యయో; పర్యాయమూఢ పరసమయ ఛే. ౯౩
Page 163 of 513
PDF/HTML Page 196 of 546
single page version
సముదాయపాతనికా
సూచనగాథా చేతి పీఠికాభిధానే ప్రథమస్థలే స్వతన్త్రగాథాచతుష్టయమ్
గాథాత్రయపర్యన్తముత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యలక్షణకథనముఖ్యతా, తతశ్చ ‘పాడుబ్భవది య అణ్ణో’ ఇత్యాదిగాథాద్వయేన
గుణాత్మక భీ హైం
జ్ఞాన, దర్శన, చారిత్ర ఇత్యాది జీవద్రవ్యకే విస్తారవిశేష అర్థాత్ గుణ హైం
Page 164 of 513
PDF/HTML Page 197 of 546
single page version
రూపాదీనాం జ్ఞానాదీనాం వా స్వపరప్రత్యయప్రవర్తమానపూర్వోత్తరావస్థావతీర్ణతారతమ్యోపదర్శితస్వభావ-
విశేషానేకత్వాపత్తిః
సర్వ ఏవ పదార్థోవస్థాయినా విస్తారసామాన్యసముదాయేనాభిధావతాయతసామాన్యసముదాయేన చ
ప్రథమగాథా, ద్రవ్యేణ సహ గుణపర్యాయయోరభేదముఖ్యత్వేన ‘ణత్థి గుణో త్తి వ కోఈ’ ఇత్యాది ద్వితీయా చేతి
స్వతన్త్రగాథాద్వయం, తదనన్తరం ద్రవ్యస్య ద్రవ్యార్థికనయేన సదుత్పాదో భవతి, పర్యాయార్థికనయేనాసదిత్యాది-
కథనరూపేణ ‘ఏవంవిహం’ ఇతిప్రభృతి గాథాచతుష్టయం, తతశ్చ ‘అత్థి త్తి య’ ఇత్యాద్యేకసూత్రేణ
నయసప్తభఙ్గీవ్యాఖ్యానమితి సముదాయేన చతుర్వింశతిగాథాభిరష్టభిః స్థలైర్ద్రవ్యనిర్ణయం కరోతి
జ్ఞానాదికే
ఉసీప్రకార సమ్పూర్ణ పదార్థ ‘ద్రవ్య’ నామక అవస్థాయీ విస్తారసామాన్యసముదాయసే ఔర దౌడతే హుయే
ఆయతసామాన్యసముదాయసే రచిత హోతా హుఆ ద్రవ్యమయ హీ హై
Page 165 of 513
PDF/HTML Page 198 of 546
single page version
గుణాత్మక ఏవ, తథైవ చ పదార్థేష్వవస్థాయీ విస్తారసామాన్యసముదాయోభిధావన్నాయత-
సామాన్యసముదాయో వా ద్రవ్యనామా గుణైరభినిర్వర్త్యమానో గుణేభ్యః పృథగనుపలమ్భాద్ గుణాత్మక ఏవ
చానేకపుద్గలాత్మకో ద్వయణుకస్త్ర్యణుక ఇతి సమానజాతీయో ద్రవ్యపర్యాయః
చానేకజీవపుద్గలాత్మకో దేవో మనుష్య ఇత్యసమానజాతీయో ద్రవ్యపర్యాయః
ప్రతిపత్తిర్గుణాత్మకః స్వభావపర్యాయః, తథైవ చ సమస్తేష్వపి ద్రవ్యేషు సూక్ష్మాత్మీయాత్మీయాగురు-
నిత్యమపి తద్గతమనా భూత్వా
సూతీ) తో అసమానజాతీయ ద్రవ్యపర్యాయ కహలాతా హై
యా దౌడతా హుఆ ఆయతసామాన్యసముదాయ
అనేక రేశమీ ఔర సూతీ పటోంకే బనే హుఏ ద్విపటిక, త్రిపటిక ఐసీ అసమానజాతీయ ద్రవ్యపర్యాయ
హై, ఉసీప్రకార అనేక జీవపుద్గలాత్మక దేవ, మనుష్య ఐసీ అసమానజాతీయ ద్రవ్యపర్యాయ హై
పరిణమిత హోనేకే కారణ అనేకత్వకీ ప్రతిపత్తి గుణాత్మక స్వభావపర్యాయ హై, ఉసీప్రకార సమస్త
ద్రవ్యోంమేం అపనే -అపనే సూక్ష్మ అగురులఘుగుణ ద్వారా ప్రతిసమయ ప్రగట హోనేవాలీ షట్స్థానపతిత
హానివృద్ధిరూప అనేకత్వకీ అనుభూతి వహ గుణాత్మక స్వభావపర్యాయ హై; ఔర జైసే పటమేం,
Page 166 of 513
PDF/HTML Page 199 of 546
single page version
స్వభావపర్యాయః
రూపాదీనాం జ్ఞానాదీనాం వా స్వపరప్రత్యయప్రవర్తమానపూర్వోత్తరావస్థావతీర్ణతారతమ్యోపదర్శితస్వభావ-
విశేషానేకత్వాపత్తిః గుణాత్మకో విభావపర్యాయః
యస్మాత్సమ్యక్త్వాత్తత్ పరమార్థవినిశ్చయాధిగమమ్
సిద్ధజీవద్రవ్యం, తథైవ స్వకీయస్వకీయవిశేషసామాన్యగుణేభ్యః సకాశాదభిన్నత్వాత్ సర్వద్రవ్యాణి
గుణాత్మకాని భవన్తి
ఆనేవాలే స్వభావవిశేషరూప అనేకత్వకీ ఆపత్తి వహ గుణాత్మక విభావపర్యాయ హై, ఉసీప్రకార
సమస్త ద్రవ్యోంమేం, రూపాదికకే యా జ్ఞానాదికే స్వ -పరకే కారణ ప్రవర్తమాన పూర్వోత్తర అవస్థామేం
హోనేవాలే తారతమ్యకే కారణ దేఖనేమేం ఆనేవాలే స్వభావవిశేషరూప అనేకత్వకీ ఆపత్తి వహ
గుణాత్మక విభావపర్యాయ హై
Page 167 of 513
PDF/HTML Page 200 of 546
single page version
గుణపర్యాయాశ్చ, తథా సర్వద్రవ్యేషు స్వభావద్రవ్యపర్యాయాః స్వజాతీయవిజాతీయవిభావద్రవ్యపర్యాయాశ్చ, తథైవ
స్వభావవిభావగుణపర్యాయాశ్చ ‘జేసిం అత్థి సహాఓ’ ఇత్యాదిగాథాయాం, తథైవ ‘భావా జీవాదీయా’ ఇత్యాది-
గాథాయాం చ
ఆత్మస్వభావమేం స్థిత హైం [తే ] వే [స్వకసమయాః జ్ఞాతవ్యాః ] స్వసమయ జాననే
ఆత్మస్వభావే స్థిత జే తే ‘స్వకసమయ’ జ్ఞాతవ్య ఛే