Page 128 of 513
PDF/HTML Page 161 of 546
single page version

తృష్ణాభిర్దుఃఖబీజతయాత్యన్తదుఃఖితాః సన్తో మృగతృష్ణాభ్య ఇవామ్భాంసి విషయేభ్యః సౌఖ్యాన్య- భిలషన్తి . తద్దుఃఖసంతాపవేగమసహమానా అనుభవన్తి చ విషయాన్, జలాయుకా ఇవ, తావద్యావత్ క్షయం యాన్తి . యథా హి జలాయుకాస్తృష్ణాబీజేన విజయమానేన దుఃఖాంకు రేణ క్రమతః సమాక్రమ్యమాణా దుష్టకీలాలమభిలషన్త్యస్తదేవానుభవన్త్యశ్చాప్రలయాత్ క్లిశ్యన్తే, ఏవమమీ అపి పుణ్యశాలినః పాపశాలిన ఇవ తృష్ణాబీజేన విజయమానేన దుఃఖాంకు రేణ క్రమతః సమాక్రమ్యమాణా విషయాన- భిలషన్తస్తానేవానుభవన్తశ్చాప్రలయాత్ క్లిశ్యన్తే . అతః పుణ్యాని సుఖాభాసస్య దుఃఖస్యైవ సాధనాని స్యుః ..౭౫.. సుఖాద్విలక్షణాని విషయసుఖాని ఇచ్ఛన్తి . న కేవలమిచ్ఛన్తి, న కేవలమిచ్ఛన్తి, అణుభవంతి య అనుభవన్తి చ . కింపర్యన్తమ్ . ఆమరణం మరణపర్యన్తమ్ . కథంభూతాః . దుక్ఖసంతత్తా దుఃఖసంతప్తా ఇతి . అయమత్రార్థః — యథా తృష్ణోద్రేకేణ హోనేసే పుణ్యజనిత తృష్ణాఓంకే ద్వారా భీ అత్యన్త దుఃఖీ హోతే హుఏ ౧మృగతృష్ణామేంసే జలకీ భాఁతి విషయోంమేంసే సుఖ చాహతే హైం ఔర ఉస ౨దుఃఖసంతాపకే వేగకో సహన న కర సకనేసే విషయోంకో తబ -తక భోగతే హైం, జబ తక కి వినాశకో [-మరణకో ] ప్రాప్త నహీం హోతే . జైసే జోంక (గోంచ) తృష్ణా జిసకా బీజ హై ఐసే విజయకో ప్రాప్త హోతీ హుఈ దుఃఖాంకురసే క్రమశః ఆక్రాన్త హోనేసే దూషిత రక్త కో చాహతీ హై ఔర ఉసీకో భోగతీ హుఈ మరణపర్యన్త క్లేశకో పాతీ హై, ఉసీప్రకార యహ పుణ్యశాలీ జీవ భీ, పాపశాలీ జీవోంకీ భాఁతి, తృష్ణా జిసకా బీజ హై ఐసే విజయ ప్రాప్త దుఃఖాంకురోంకే ద్వారా క్రమశః ఆక్రాంత హోనేసే, విషయోంకో చాహతే హుఏ ఔర ఉన్హీంకో భోగతే హుఏ వినాశపర్యంత (-మరణపర్యన్త) క్లేశ పాతే హైం .

భావార్థ : — జిన్హేం సమస్తవికల్పజాల రహిత పరమసమాధిసే ఉత్పన్న సుఖామృతరూప సర్వ ఆత్మప్రదేశోంమేం పరమఆహ్లాదభూత స్వరూపతృప్తి నహీం వర్తతీ ఐసే సమస్త సంసారీ జీవోంకే నిరన్తర విషయతృష్ణా వ్యక్త యా అవ్యక్తరూపసే అవశ్య వర్తతీ హై . వే తృష్ణారూపీ బీజ క్రమశః అంకురరూప హోకర దుఃఖవృక్షరూపసే వృద్ధికో ప్రాప్త హోకర, ఇసప్రకార దుఃఖదాహకా వేగ అసహ్య హోనే పర, వే జీవ విషయోంమేం ప్రవృత్త హోతే హైం . ఇసలియే జినకీ విషయోంమేం ప్రవృత్తి దేఖీ జాతీ హై ఐసే దేవోం తకకే సమస్త సంసారీ జీవ దుఃఖీ హీ హైం .

ఇసప్రకార దుఃఖభావ హీ పుణ్యోంకా — పుణ్యజనిత సామగ్రీకా — ఆలమ్బన కరతా హై ఇసలియే పుణ్య సుఖాభాస ఐసే దుఃఖకా హీ అవలమ్బన – సాధన హై ..౭౫.. ౧. జైసే మృగజలమేంసే జల నహీం మిలతా వైసే హీ ఇన్ద్రియవిషయోంమేంసే సుఖ ప్రాప్త నహీం హోతా . ౨. దుఃఖసంతాప = దుఃఖదాహ; దుఃఖకీ జలన – పీడా .

Page 129 of 513
PDF/HTML Page 162 of 546
single page version

సపరత్వాత్ బాధాసహితత్వాత్ విచ్ఛిన్నత్వాత్ బన్ధకారణత్వాత్ విషమత్వాచ్చ పుణ్య- జన్యమపీన్ద్రియసుఖం దుఃఖమేవ స్యాత్ . సపరం హి సత్ పరప్రత్యయత్వాత్ పరాధీనతయా, బాధాసహితం ప్రేరితాః జలౌకసః కీలాలమభిలషన్త్యస్తదేవానుభవన్త్యశ్చామరణం దుఃఖితా భవన్తి, తథా నిజశుద్ధాత్మ- సంవిత్తిపరాఙ్ముఖా జీవా అపి మృగతృష్ణాభ్యోమ్భాంసీవ విషయానభిలషన్తస్తథైవానుభవన్తశ్చామరణం దుఃఖితా భవన్తి . తత ఏతదాయాతం తృష్ణాతఙ్కోత్పాదకత్వేన పుణ్యాని వస్తుతో దుఃఖకారణాని ఇతి ..౭౫.. అథ పునరపి పుణ్యోత్పన్నస్యేన్ద్రియసుఖస్య బహుధా దుఃఖత్వం ప్రకాశయతి — సపరం సహ పరద్రవ్యాపేక్షయా వర్తతే సపరం భవతీన్ద్రియసుఖం, పారమార్థికసుఖం తు పరద్రవ్యనిరపేక్షత్వాదాత్మాధీనం భవతి . బాధాసహిదం తీవ్రక్షుధా- తృష్ణాద్యనేకబాధాసహితత్వాద్బాధాసహితమిన్ద్రియసుఖం, నిజాత్మసుఖం తు పూర్వోక్తసమస్తబాధారహితత్వాద- వ్యాబాధమ్ . విచ్ఛిణ్ణం ప్రతిపక్షభూతాసాతోదయేన సహితత్వాద్విచ్ఛిన్నం సాన్తరితం భవతీన్ద్రియసుఖం, అతీన్ద్రియసుఖం తు ప్రతిపక్షభూతాసాతోదయాభావాన్నిరన్తరమ్ . బంధకారణం దృష్టశ్రుతానుభూతభోగాకాఙ్క్షా-

అన్వయార్థ : — [యత్ ] జో [ఇన్ద్రియైః లబ్ధం ] ఇన్ద్రియోంసే ప్రాప్త హోతా హై [తత్ సౌఖ్యం ] వహ సుఖ [సపరం ] పరసమ్బన్ధయుక్త, [బాధాసహితం ] బాధాసహిత [విచ్ఛిన్నం ] విచ్ఛిన్న [బంధకారణం ] బంధకా కారణ [విషమం ] ఔర విషమ హై; [తథా ] ఇసప్రకార [దుఃఖమ్ ఏవ ] వహ దుఃఖ హీ హై ..౭౬..

టీకా : — పరసమ్బన్ధయుక్త హోనేసే, బాధా సహిత హోనేసే, విచ్ఛన్న హోనేసే, బన్ధకా కారణ హోనేసే, ఔర విషమ హోనేసే, ఇన్ద్రియసుఖ — పుణ్యజన్య హోనే పర భీ — దుఃఖ హీ హై .

Page 130 of 513
PDF/HTML Page 163 of 546
single page version

హి సదశనాయోదన్యావృషస్యాదిభిస్తృష్ణావ్యక్తిభిరుపేతత్వాత్ అత్యన్తాకులతయా, విచ్ఛిన్నం హి సదసద్వేద్యోదయప్రచ్యావితసద్వేద్యోదయప్రవృత్తతయానుభవత్వాదుద్భూతవిపక్షతయా, బన్ధకారణం హి సద్విషయో- పభోగమార్గానులగ్నరాగాదిదోషసేనానుసారసంగచ్ఛమానఘనకర్మపాంసుపటలత్వాదుదర్కదుఃసహతయా, విషమం హి సదభివృద్ధిపరిహాణిపరిణతత్వాదత్యన్తవిసంష్ఠులతయా చ దుఃఖమేవ భవతి . అథైవం పుణ్యమపి పాపవద్ దుఃఖసాధనమాయాతమ్ ..౭౬.. ప్రభృత్యనేకాపధ్యానవశేన భావినరకాదిదుఃఖోత్పాదకకర్మబన్ధోత్పాదకత్వాద్బన్ధకారణమిన్ద్రియసుఖం, అతీన్ద్రియ- సుఖం తు సర్వాపధ్యానరహితత్వాదబన్ధకారణమ్ . విసమం విగతః శమః పరమోపశమో యత్ర తద్విషమమతృప్తికరం హానివృద్ధిసహితత్వాద్వా విషమం, అతీన్ద్రియసుఖం తు పరమతృప్తికరం హానివృద్ధిరహితమ్ . జం ఇందిఏహిం లద్ధం తం సోక్ఖం దుక్ఖమేవ తహా యదిన్ద్రియైర్లబ్ధం సంసారసుఖం తత్సుఖం యథా పూర్వోక్తపఞ్చవిశేషణవిశిష్టం భవతి తథైవ దుఃఖమేవేత్యభిప్రాయః ..౭౬.. ఏవం పుణ్యాని జీవస్య తృష్ణోత్పాదకత్వేన దుఃఖకారణాని భవన్తీతి కథనరూపేణ ద్వితీయస్థలే గాథాచతుష్టయం గతమ్ . అథ నిశ్చయేన పుణ్యపాపయోర్విశేషో నాస్తీతి కథయన్ పుణ్య- (౨) ‘బాధాసహిత’ హోతా హుఆ ఖానే, పీనే ఔర మైథునకీ ఇచ్ఛా ఇత్యాది తృష్ణాకీ వ్యక్తియోంసే (-తృష్ణాకీ ప్రగటతాఓంసే) యుక్త హోనేసే అత్యన్త ఆకుల హై, (౩)‘విచ్ఛిన్న’ హోతా హుఆ అసాతావేదనీయకా ఉదయ జిసే ౧చ్యుత కర దేతా హై ఐసే సాతావేదనీయకే ఉదయసే ప్రవర్తమాన హోతా హుఆ అనుభవమేం ఆతా హై, ఇసలియే విపక్షకీ ఉత్పత్తివాలా హై, (౪) ‘బన్ధకా కారణ’ హోతా హుఆ విషయోపభోగకే మార్గమేం లగీ హుఈ రాగాది దోషోంకీ సేనాకే అనుసార కర్మరజకే ౨ఘన పటలకా సమ్బన్ధ హోనేకే కారణ పరిణామసే దుఃసహ హై, ఔర (౫) ‘విషమ’ హోతా హుఆ హాని – వృద్ధిమేం పరిణమిత హోనేసే అత్యన్త అస్థిర హై; ఇసలియే వహ (ఇన్ద్రియసుఖ) దుఃఖ హీ హై .

జబ కి ఐసా హై (ఇన్ద్రియసుఖ దుఃఖ హీ హై) తో పుణ్య భీ, పాపకీ భాఁతి, దుఃఖకా సాధన హై ఐసా ఫలిత హుఆ .

భావార్థ : — ఇన్ద్రియసుఖ దుఃఖ హీ హై, క్యోంకి వహ పరాధీన హై, అత్యన్త ఆకుల హై, విపక్షకీ (-విరోధకీ) ఉత్పత్తివాలా హై, పరిణామసే దుఃస్సహ హై, ఔర అత్యన్త అస్థిర హై . ఇససే యహ సిద్ధ హుఆ కి పుణ్య భీ దుఃఖకా హీ సాధన హై ..౭౬.. ౧. చ్యుత కరనా = హటా దేనా; పదభ్రష్ట కరనా; (సాతావేదనీయకా ఉదయ ఉసకీ స్థితి అనుసార రహకర హట జాతా

హై ఔర అసాతా వేదనీయకా ఉదయ ఆతా హై) ౨. ఘన పటల = సఘన (గాఢ) పర్త, బడా ఝుణ్డ .

Page 131 of 513
PDF/HTML Page 164 of 546
single page version

ఏవముక్తక్రమేణ శుభాశుభోపయోగద్వైతమివ సుఖదుఃఖద్వైతమివ చ న ఖలు పరమార్థతః పుణ్యపాపద్వైతమవతిష్ఠతే, ఉభయత్రాప్యనాత్మధర్మత్వావిశేషత్వాత్ . యస్తు పునరనయోః కల్యాణకాలాయస- పాపయోర్వ్యాఖ్యానముపసంహరతి — ణ హి మణ్ణది జో ఏవం న హి మన్యతే య ఏవమ్ . కిమ్ . ణత్థి విసేసో త్తి పుణ్ణపావాణం పుణ్యపాపయోర్నిశ్చయేన విశేషో నాస్తి . స కిం కరోతి . హిండది ఘోరమపారం సంసారం హిణ్డతి భ్రమతి . కమ్ . సంసారమ్ . కథంభూతమ్ . ఘోరమ్ అపారం చాభవ్యాపేక్షయా . కథంభూతః . మోహసంఛణ్ణో మోహప్రచ్ఛాదిత ఇతి . తథాహి – ద్రవ్యపుణ్యపాపయోర్వ్యవహారేణ భేదః, భావపుణ్యపాపయోస్తత్ఫలభూతసుఖదుఃఖయోశ్చాశుద్ధనిశ్చయేన భేదః,

అబ, పుణ్య ఔర పాపకీ అవిశేషతాకా నిశ్చయ కరతే హుఏ (ఇస విషయకా) ఉపసంహార కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [ఏవం ] ఇసప్రకార [పుణ్యపాపయోః ] పుణ్య ఔర పాపమేం [విశేషః నాస్తి ] అన్తర నహీం హై [ఇతి ] ఐసా [యః ] జో [న హి మన్యతే ] నహీం మానతా, [మోహసంఛన్నః ] వహ మోహాచ్ఛాదిత హోతా హుఆ [ఘోర అపారం సంసారం ] ఘోర అపార సంసారమేం [హిణ్డతి ] పరిభ్రమణ కరతా హై ..౭౭..

టీకా : — యోం పూర్వోక్త ప్రకారసే, శుభాశుభ ఉపయోగకే ద్వైతకీ భాఁతి ఔర సుఖదుఃఖకే ద్వైతకీ భాఁతి, పరమార్థసే పుణ్యపాపకా ద్వైత నహీం టికతా – నహీం రహతా, క్యోంకి దోనోంమేం అనాత్మధర్మత్వ అవిశేష అర్థాత్ సమాన హై . (పరమార్థసే జైసే శుభోపయోగ ఔర అశుభోపయోగరూప ద్వైత విద్యమాన నహీం హై, జైసే ౧సుఖ ఔర దుఃఖరూప ద్వైత విద్యమాన నహీం హై, ఉసీప్రకార పుణ్య ఔర పాపరూప ద్వైతకా భీ అస్తిత్వ నహీం హై; క్యోంకి పుణ్య ఔర పాప దోనోం ఆత్మాకే ధర్మ న హోనేసే నిశ్చయసే సమాన హీ హైం .) ౧. సుఖ = ఇన్ద్రియసుఖ

Page 132 of 513
PDF/HTML Page 165 of 546
single page version

నిగడయోరివాహంకారికం విశేషమభిమన్యమానోహమిన్ద్రపదాదిసంపదాం నిదానమితి నిర్భరతరం ధర్మాను- రాగమవలమ్బతే స ఖలూపరక్తచిత్తభిత్తితయా తిరస్కృతశుద్ధోపయోగశక్తిరాసంసారం శారీరం దుఃఖ- మేవానుభవతి ..౭౭..

అథైవమవధారితశుభాశుభోపయోగావిశేషః సమస్తమపి రాగద్వేషద్వైతమపహాసయన్నశేషదుఃఖ- క్షయాయ సునిశ్చితమనాః శుద్ధోపయోగమధివసతి —

భావార్థ : — జైసే సోనేకీ బేడీ ఔర లోహేకీ బేడీ దోనోం అవిశేషరూపసే బాఁధనేకా హీ కామ కరతీ హైం ఉసీప్రకార పుణ్య -పాప దోనోం అవిశేషరూపసే బన్ధన హీ హైం . జో జీవ పుణ్య ఔర పాపకీ అవిశేషతాకో కభీ నహీం మానతా ఉసకా ఉస భయంకర సంసారమేం పరిభ్రమణకా కభీ అన్త నహీం ఆతా ..౭౭..

అబ, ఇసప్రకార శుభ ఔర అశుభ ఉపయోగకీ అవిశేషతా అవధారిత కరకే, సమస్త రాగద్వేషకే ద్వైతకో దూర కరతే హుఏ, అశేష దుఃఖకా క్షయ కరనేకా మనమేం దృఢ నిశ్చయ కరకే శుద్ధోపయోగమేం నివాస కరతా హై (-ఉసే అంగీకార కరతా హై ) : — ౧. పుణ్య ఔర పాపమేం అన్తర హోనేకా మత అహంకారజన్య (అవిద్యాజన్య, అజ్ఞానజన్య హై) .

విదితార్థ ఏ రీత, రాగద్వేష లహే న జే ద్రవ్యో విషే, శుద్ధోపయోగీ జీవ తే క్షయ దేహగత దుఃఖనో కరే. ౭౮.

Page 133 of 513
PDF/HTML Page 166 of 546
single page version

యో హి నామ శుభానామశుభానాం చ భావానామవిశేషదర్శనేన సమ్యక్పరిచ్ఛిన్న- వస్తుస్వరూపః స్వపరవిభాగావస్థితేషు సమగ్రేషు ససమగ్రపర్యాయేషు ద్రవ్యేషు రాగం ద్వేషం చాశేషమేవ పరివర్జయతి స కిలైకాన్తేనోపయోగవిశుద్ధతయా పరిత్యక్తపరద్రవ్యాలమ్బనోగ్నిరివాయఃపిణ్డా- దననుష్ఠితాయఃసారః ప్రచణ్డఘనఘాతస్థానీయం శారీరం దుఃఖం క్షపయతి . తతో మమాయమేవైకః శరణం శుద్ధోపయోగః ..౭౮.. దుఃఖక్షయాయ శుద్ధోపయోగానుష్ఠానం స్వీకరోతి — ఏవం విదిదత్థో జో ఏవం చిదానన్దైకస్వభావం పరమాత్మతత్త్వ- మేవోపాదేయమన్యదశేషం హేయమితి హేయోపాదేయపరిజ్ఞానేన విదితార్థతత్త్వో భూత్వా యః దవ్వేసు ణ రాగమేది దోసం వా నిజశుద్ధాత్మద్రవ్యాదన్యేషు శుభాశుభసర్వద్రవ్యేషు రాగం ద్వేషం వా న గచ్ఛతి ఉవఓగవిసుద్ధో సో రాగాదిరహిత- శుద్ధాత్మానుభూతిలక్షణేన శుద్ధోపయోగేన విశుద్ధః సన్ సః ఖవేది దేహుబ్భవం దుక్ఖం తప్తలోహపిణ్డస్థానీయ- దేహాదుద్భవం అనాకు లత్వలక్షణపారమార్థిక సుఖాద్విలక్షణం పరమాకు లత్వోత్పాదకం లోహపిణ్డరహితోగ్నిరివ ఘనఘాతపరంపరాస్థానీయదేహరహితో భూత్వా శారీరం దుఃఖం క్షపయతీత్యభిప్రాయః ..౭౮.. ఏవముపసంహారరూపేణ తృతీయస్థలే గాథాద్వయం గతమ్ . ఇతి శుభాశుభమూఢత్వనిరాసార్థం గాథాదశకపర్యన్తం స్థలత్రయసముదాయేన

అన్వయార్థ : — [ఏవం ] ఇసప్రకార [విదితార్థః ] వస్తుస్వరూపకో జానకర [యః ] జో [ద్రవ్యేషు ] ద్రవ్యోంకే ప్రతి [రాగం ద్వేషం వా ] రాగ యా ద్వేషకో [న ఏతి ] ప్రాప్త నహీం హోతా, [స ] వహ [ఉపయోగవిశుద్ధః ] ఉపయోగవిశుద్ధః హోతా హుఆ [దేహోద్భవం దుఃఖం ] దోహోత్పన్న దుఃఖకా [క్షపయతి ] క్షయ కరతా హై ..౭౮..

టీకా : — జో జీవ శుభ ఔర అశుభ భావోంకే అవిశేషదర్శనసే (-సమానతాకీ శ్రద్ధాసే) వస్తుస్వరూపకో సమ్యక్ప్రకారసే జానతా హై, స్వ ఔర పర దో విభాగోంమేం రహనేవాలీ, సమస్త పర్యాయోం సహిత సమస్త ద్రవ్యోంకే ప్రతి రాగ ఔర ద్వేషకో నిరవశేషరూపసే ఛోడతా హై, వహ జీవ, ఏకాన్తసే ఉపయోగవిశుద్ధ (-సర్వథా శుద్ధోపయోగీ) హోనేసే జిసనే పరద్రవ్యకా ఆలమ్బన ఛోడ దియా హై ఐసా వర్తతా హుఆ — లోహేకే గోలేమేంసే లోహేకే ౧సారకా అనుసరణ న కరనేవాలీ అగ్నికీ భాఁతి — ప్రచండ ఘనకే ఆఘాత సమాన శారీరిక దుఃఖకా క్షయ కరతా హై . (జైసే అగ్ని లోహేకే తప్త గోలేమేంసే లోహేకే సత్వకో ధారణ నహీం కరతీ ఇసలియే అగ్ని పర ప్రచండ ఘనకే ప్రహార నహీం హోతే, ఉసీప్రకార పరద్రవ్యకా ఆలమ్బన న కరనేవాలే ఆత్మాకో శారీరిక దుఃఖకా వేదన నహీం హోతా .) ఇసలియే యహీ ఏక శుద్ధోపయోగ మేరీ శరణ హై ..౭౮.. ౧. సార = సత్వ, ఘనతా, కఠినతా .

Page 134 of 513
PDF/HTML Page 167 of 546
single page version

అథ యది సర్వసావద్యయోగమతీత్య చరిత్రముపస్థితోపి శుభోపయోగానువృత్తివశతయా మోహాదీన్నోన్మూలయామి, తతః కుతో మే శుద్ధాత్మలాభ ఇతి సర్వారమ్భేణోత్తిష్ఠతే —

యః ఖలు సమస్తసావద్యయోగప్రత్యాఖ్యానలక్షణం పరమసామాయికం నామ చారిత్రం ప్రతిజ్ఞాయాపి శుభోపయోగవృత్త్యా బకాభిసారిక యేవాభిసార్యమాణో న మోహవాహినీవిధేయతామవకిరతి స కిల ప్రథమజ్ఞానకణ్డికా సమాప్తా . అథ శుభాశుభోపయోగనివృత్తిలక్షణశుద్ధోపయోగేన మోక్షో భవతీతి పూర్వసూత్రే భణితమ్ . అత్ర తు ద్వితీయజ్ఞానకణ్డికాప్రారమ్భే శుద్ధోపయోగాభావే శుద్ధాత్మానం న లభతే ఇతి తమేవార్థం

అబ, సర్వ సావద్యయోగకో ఛోడకర చారిత్ర అఙ్గీకార కియా హోనే పర భీ యది మైం శుభోపయోగపరిణతికే వశ హోకర మోహాదికా ౧ఉన్మూలన న కరూఁ, తో ముఝే శుద్ధ ఆత్మాకీ ప్రాప్తి కహాఁసే హోగీ ? — ఇసప్రకార విచార కరకే మోహాదికే ఉన్మూలనకే ప్రతి సర్వారమ్భ (-సర్వఉద్యమ) పూర్వక కటిబద్ధ హోతా హై : —

అన్వయార్థ : — [పాపారమ్భం ] పాపరమ్భకో [త్యక్త్వా ] ఛోడకర [శుభే చరిత్రే ] శుభ చారిత్రమేం [సముత్థితః వా ] ఉద్యత హోనే పర భీ [యది ] యది జీవ [మోహాదీన్ ] మోహాదికో [న జహాతి ] నహీం ఛోడతా, తో [సః ] వహ [శుద్ధం ఆత్మకం ] శుద్ధ ఆత్మాకో [ న లభతే ] ప్రాప్త నహీం హోతా ..౭౯..

టీకా : — జో జీవ సమస్త సావద్యయోగకే ప్రత్యాఖ్యానస్వరూప పరమసామాయిక నామక చారిత్రకీ ప్రతిజ్ఞా కరకే భీ ధూర్త ౨అభిసారికా (నాయికా) కీ భాఁతి శుభోపయోగపరిణతిసే ౩అభిసార (-మిలన) కో ప్రాప్త హోతా హుఆ (అర్థాత్ శుభోపయోగపరిణతికే ప్రేమమేం ఫఁసతా హుఆ) ౧. ఉన్మూలన = జడమూలసే నికాల దేనా; నికన్దన . ౨. అభిసారికా = సంకేత అనుసార ప్రేమీసే మిలనే జానేవాలీ స్త్రీ . ౩. అభిసార = ప్రేమీసే మిలనే జానా .

జీవ ఛోడీ పాపారంభనే శుభ చరితమాం ఉద్యత భలే, జో నవ తజే మోహాదినే తో నవ లహే శుద్ధాత్మనే. ౭౯.

Page 135 of 513
PDF/HTML Page 168 of 546
single page version

సమాసన్నమహాదుఃఖసంక టః కథమాత్మానమవిప్లుతం లభతే . అతో మయా మోహవాహినీవిజయాయ బద్ధా కక్షేయమ్ ..౭౯..

యో హి నామార్హన్తం ద్రవ్యత్వగుణత్వపర్యయత్వైః పరిచ్ఛినత్తి స ఖల్వాత్మానం పరిచ్ఛినత్తి, వ్యతిరేకరూపేణ దృఢయతి — చత్తా పావారంభం పూర్వం గృహవాసాదిరూపం పాపారమ్భం త్యక్త్వా సముట్ఠిదో వా సుహమ్మి చరియమ్హి సమ్యగుపస్థితో వా పునః . క్వ . శుభచరిత్రే . ణ జహది జది మోహాదీ న త్యజతి యది చేన్మోహరాగద్వేషాన్ ణ లహది సో అప్పగం సుద్ధం న లభతే స ఆత్మానం శుద్ధమితి . ఇతో విస్తరః — కోపి మోక్షార్థీ పరమోపేక్షాలక్షణం పరమసామాయికం పూర్వం ప్రతిజ్ఞాయ పశ్చాద్విషయసుఖసాధకశుభోపయోగపరిణత్యా మోహితాన్తరఙ్గః సన్ నిర్వికల్పసమాధిలక్షణపూర్వోక్తసామాయికచారిత్రాభావే సతి నిర్మోహశుద్ధాత్మతత్త్వప్రతి- పక్షభూతాన్ మోహాదీన్న త్యజతి యది చేత్తర్హి జినసిద్ధసదృశం నిజశుద్ధాత్మానం న లభత ఇతి సూత్రార్థః ..౭౯.. మోహకీ సేనాకే వశవర్తనపనేకో దూర నహీం కర డాలతా – జిసకే మహా దుఃఖ సంకట నికట హైం ఐసా వహ, శుద్ధ (-వికార రహిత, నిర్మల) ఆత్మాకో కైసే ప్రాప్త కర సకతా హై ? (నహీం ప్రాప్త కర సకతా) ఇసలియే మైంనే మోహకీ సేనా పర విజయ ప్రాప్త కరనేకో కమర కసీ హై .

అన్వయార్థ : — [యః ] జో [అర్హన్తం ] అరహన్తకో [ద్రవ్యత్వ -గుణత్వపర్యయత్వైః ] ద్రవ్యపనే గుణపనే ఔర పర్యాయపనే [జానాతి ] జానతా హై, [సః ] వహ [ఆత్మానం ] (అపనే) ఆత్మాకో [జానాతి ] జానతా హై ఔర [తస్య మోహః ] ఉసకా మోహ [ఖలు ] అవశ్య [లయం యాతి ] లయకో ప్రాప్త హోతా హై ..౮౦..

జే జాణతో అర్హంతనే గుణ, ద్రవ్య నే పర్యయపణే, తే జీవ జాణే ఆత్మనే, తసు మోహ పామే లయ ఖరే. ౮౦.

Page 136 of 513
PDF/HTML Page 169 of 546
single page version

ఉభయోరపి నిశ్చయేనావిశేషాత్ . అర్హతోపి పాకకాష్ఠాగతకార్తస్వరస్యేవ పరిస్పష్టమాత్మరూపం, తతస్తత్పరిచ్ఛేదే సర్వాత్మపరిచ్ఛేదః . తత్రాన్వయో ద్రవ్యం, అన్వయవిశేషణం గుణః, అన్వయవ్యతిరేకాః పర్యాయాః . తత్ర భగవత్యర్హతి సర్వతో విశుద్ధే త్రిభూమికమపి స్వమనసా సమయముత్పశ్యతి . అథ శుద్ధోపయోగాభావే యాదృశం జినసిద్ధస్వరూపం న లభతే తమేవ కథయతి —

తవసంజమప్పసిద్ధో సమస్తరాగాదిపరభావేచ్ఛాత్యాగేన స్వస్వరూపే ప్రతపనం విజయనం తపః, బహిరఙ్గేన్ద్రియ ప్రాణసంయమబలేన స్వశుద్ధాత్మని సంయమనాత్సమరసీభావేన పరిణమనం సంయమః, తాభ్యాం ప్రసిద్ధో జాత ఉత్పన్నస్తపఃసంయమప్రసిద్ధః, సుద్ధో క్షుధాద్యష్టాదశదోషరహితః, సగ్గాపవగ్గమగ్గకరో స్వర్గః ప్రసిద్ధః కేవల- జ్ఞానాద్యనన్తచతుష్టయలక్షణోపవర్గో మోక్షస్తయోర్మార్గం కరోత్యుపదిశతి స్వర్గాపవర్గమార్గకరః, అమరాసురిందమహిదో తత్పదాభిలాషిభిరమరాసురేన్ద్రైర్మహితః పూజితోమరాసురేన్ద్రమహితః, దేవో సో స ఏవంగుణవిశిష్టోర్హన్ దేవో భవతి . లోయసిహరత్థో స ఏవ భగవాన్ లోకాగ్రశిఖరస్థః సన్ సిద్ధో భవతీతి జినసిద్ధస్వరూపం జ్ఞాతవ్యమ్ ..✽౫.. అథ తమిత్థంభూతం నిర్దోషిపరమాత్మానం యే శ్రద్దధతి మన్యన్తే తేక్షయసుఖం లభన్త ఇతి ప్రజ్ఞాపయతి —

తం దేవదేవదేవం దేవదేవాః సౌధర్మేన్ద్రప్రభృతయస్తేషాం దేవ ఆరాధ్యో దేవదేవదేవస్తం దేవదేవదేవం, జదివరవసహం జితేన్ద్రియత్వేన నిజశుద్ధాత్మని యత్నపరాస్తే యతయస్తేషాం వరా గణధరదేవాదయస్తేభ్యోపి వృషభః ప్రధానో యతివరవృషభస్తం యతివరవృషభం, గురుం తిలోయస్స అనన్తజ్ఞానాదిగురుగుణైస్త్రైలోక్యస్యాపి గురుస్తం త్రిలోకగురుం, పణమంతి జే మణుస్సా తమిత్థంభూతం భగవన్తం యే మనుష్యాదయో ద్రవ్యభావనమస్కారాభ్యాం ప్రణమన్త్యారాధయన్తి తే సోక్ఖం అక్ఖయం జంతి తే తదారాధనాఫలేన పరంపరయాక్షయానన్తసౌఖ్యం యాన్తి లభన్త ఇతి సూత్రార్థః ..✽౬.. అథ ‘చత్తా పావారంభం’ ఇత్యాదిసూత్రేణ యదుక్తం శుద్ధోపయోగాభావే మోహాదివినాశో న భవతి, మోహాది- వహ వాస్తవమేం ఆత్మాకో జానతా హై, క్యోంకి దోనోంమేం నిశ్చయసే అన్తర నహీం హై; ఔర అరహన్తకా స్వరూప, అన్తిమ తావకో ప్రాప్త సోనేకే స్వరూపకీ భాఁతి, పరిస్పష్ట (-సర్వప్రకారసే స్పష్ట) హై, ఇసలియే ఉసకా జ్ఞాన హోనేపర సర్వ ఆత్మాకా జ్ఞాన హోతా హై . వహాఁ అన్వయ వహ ద్రవ్య హై, అన్వయకా విశేషణ వహ గుణ హై ఔర అన్వయకే వ్యతిరేక(-భేద) వే పర్యాయేం హైం . సర్వతః విశుద్ధ భగవాన అరహంతమేం (-అరహంతకే స్వరూపకా ఖ్యాల కరనే పర) జీవ తీనోం ప్రకారయుక్త సమయకో (-ద్రవ్యగుణపర్యాయమయ నిజ ఆత్మాకో) అపనే మనసే జాన లేతా హై — సమఝ లేతా హై . యథా ‘యహ

Page 137 of 513
PDF/HTML Page 170 of 546
single page version

యశ్చేతనోయమిత్యన్వయస్తద్ద్రవ్యం, యచ్చాన్వయాశ్రితం చైతన్యమితి విశేషణం స గుణః, యే చైకసమయ- మాత్రావధృతకాలపరిమాణతయా పరస్పరపరావృత్తా అన్వయవ్యతిరేకాస్తే పర్యాయాశ్చిద్వివర్తనగ్రన్థయ ఇతి యావత్ . అథైవమస్య త్రికాలమప్యేకకాలమాకలయతో ముక్తాఫలానీవ ప్రలమ్బే ప్రాలమ్బే చిద్వివర్తాంశ్చేతన ఏవ సంక్షిప్య విశేషణవిశేష్యత్వవాసనాన్తర్ధానాద్ధవలిమానమివ ప్రాలమ్బే చేతన ఏవ చైతన్యమన్తర్హితం విధాయ కేవలం ప్రాలమ్బమివ కేవలమాత్మానం పరిచ్ఛిన్దతస్త- వినాశాభావే శుద్ధాత్మలాభో న భవతి, తదర్థమేవేదానీముపాయం సమాలోచయతి — జో జాణది అరహంతం యః కర్తా జానాతి . కమ్ . అర్హన్తమ్ . కైః కృత్వా . దవ్వత్తగుణత్తపజ్జయత్తేహిం ద్రవ్యత్వగుణత్వపర్యాయత్వైః . సో జాణది అప్పాణం స పురుషోర్హత్పరిజ్ఞానాత్పశ్చాదాత్మానం జానాతి, మోహో ఖలు జాది తస్స లయం తత ఆత్మపరిజ్ఞానాత్తస్య మోహో దర్శనమోహో లయం వినాశం క్షయం యాతీతి . తద్యథా — కేవలజ్ఞానాదయో విశేషగుణా, అస్తిత్వాదయః సామాన్యగుణాః, పరమౌదారికశరీరాకారేణ యదాత్మప్రదేశానామవస్థానం స వ్యఞ్జనపర్యాయః, అగురులఘుక గుణ- షడ్వృద్ధిహానిరూపేణ ప్రతిక్షణం ప్రవర్తమానా అర్థపర్యాయాః, ఏవంలక్షణగుణపర్యాయాధారభూతమమూర్తమసంఖ్యాతప్రదేశం ౧చేతన హై’ ఇసప్రకారకా అన్వయ వహ ద్రవ్య హై, అన్వయకే ఆశ్రిత రహనేవాలా ‘చైతన్య’ విశేషణ వహ గుణ హై, ఔర ఏక సమయ మాత్రకీ మర్యాదావాలా కాలపరిమాణ హోనేసే పరస్పర అప్రవృత్త ౨అన్వయవ్యతిరేక వే పర్యాయేం హైం — జో కి చిద్వివర్తనకీ [-ఆత్మాకే పరిణమనకీ ] గ్రన్థియాఁ [గాంఠేం ] హైం .

అబ, ఇసప్రకార త్రైకాలికకో భీ [-త్రైకాలిక ఆత్మాకో భీ ] ఏక కాలమేం సమఝ లేనేవాలా వహ జీవ, జైసై మోతియోంకో ఝూలతే హుఏ హారమేం అన్తర్గత మానా జాతా హై, ఉసీ ప్రకార చిద్వివర్తోంకా చేతనమేం హీ సంక్షేపణ [-అంతర్గత ] కరకే, తథా ౩విశేషణవిశేష్యతాకీ వాసనాకా ౪అన్తర్ధాన హోనేసే — జైసే సఫే దీకో హారమేం ౫అన్తర్హిత కియా జాతా హై, ఉసీ ప్రకార — చైతన్యకో చేతనమేం హీ అన్తర్హిత కరకే, జైసే మాత్ర ౬హారకో జానా జాతా హై, ఉసీప్రకార కేవల ఆత్మాకో ౧. చేతన = ఆత్మా . ౨. అన్వయవ్యతిరేక = ఏక దూసరేమేం నహీం ప్రవర్తతే ఐసే జో అన్వయకే వ్యతిరేక . ౩. విశేషణ గుణ హై ఔర విశేష్య వో ద్రవ్య హై . ౪. అంతర్ధాన = అదృశ్య హో జానా . ౫. అంతర్హిత = గుప్త; అదృశ్య . ౬. హారకో ఖరీదనేవాలా మనుష్య హారకో ఖరీదతే సమయ హార, ఉసకీ సఫే దీ ఔర ఉనకే మోతియోం ఇత్యాదికీ పరీక్షా

రహనేసే హారకో పహననేకే సుఖకా వేదన నహీం కర సకేగా . પ્ર. ૧૮

Page 138 of 513
PDF/HTML Page 171 of 546
single page version

దుత్తరోత్తరక్షణక్షీయమాణకర్తృకర్మక్రియావిభాగతయా నిష్క్రియం చిన్మాత్రం భావమధిగతస్య జాతస్య మణేరివాకమ్పప్రవృత్తనిర్మలాలోకస్యావశ్యమేవ నిరాశ్రయతయా మోహతమః ప్రలీయతే . యద్యేవం లబ్ధో మయా మోహవాహినీవిజయోపాయః ..౮౦.. శుద్ధచైతన్యాన్వయరూపం ద్రవ్యం చేతి . ఇత్థంభూతం ద్రవ్యగుణపర్యాయస్వరూపం పూర్వమర్హదభిధానే పరమాత్మని జ్ఞాత్వా పశ్చాన్నిశ్చయనయేన తదేవాగమసారపదభూతయాధ్యాత్మభాషయా నిజశుద్ధాత్మభావనాభిముఖరూపేణ సవికల్పస్వ- సంవేదనజ్ఞానేన తథైవాగమభాషయాధఃప్రవృత్తికరణాపూర్వకరణానివృత్తికరణసంజ్ఞదర్శనమోహక్షపణసమర్థపరిణామ- విశేషబలేన పశ్చాదాత్మని యోజయతి . తదనన్తరమవికల్పస్వరూపే ప్రాప్తే, యథా పర్యాయస్థానీయముక్తాఫలాని గుణస్థానీయం ధవలత్వం చాభేదనయేన హార ఏవ, తథా పూర్వోక్తద్రవ్యగుణపర్యాయా అభేదనయేనాత్మైవేతి భావయతో దర్శనమోహాన్ధకారః ప్రలీయతే . ఇతి భావార్థః ..౮౦.. అథ ప్రమాదోత్పాదకచారిత్రమోహసంజ్ఞశ్చౌరోస్తీతి మత్వాప్తపరిజ్ఞానాదుపలబ్ధస్య శుద్ధాత్మచిన్తామణేః రక్షణార్థం జాగర్తీతి కథయతి — జీవో జీవః కర్తా . జాననే పర, ఉసకే ఉత్తరోత్తర క్షణమేం కర్తా -కర్మ -క్రియాకా విభాగ క్షయకో ప్రాప్త హోతా జాతా హై ఇసలియే నిష్క్రియ చిన్మాత్ర భావకో ప్రాప్త హోతా హై; ఔర ఇసప్రకార మణికీ భాఁతి జిసకా నిర్మల ప్రకాశ అకమ్పరూపసే ప్రవర్తమాన హై ఐసే ఉస (చిన్మాత్ర భావకో ప్రాప్త) జీవకే మోహాన్ధకార నిరాశ్రయతాకే కారణ అవశ్యమేవ ప్రలయకో ప్రాప్త హోతా హై .

భావార్థ : — అరహంత భగవాన ఔర అపనా ఆత్మా నిశ్చయసే సమాన హై . అరహంత భగవాన మోహ -రాగ -ద్వేషరహిత హోనేసే ఉనకా స్వరూప అత్యన్త స్పష్ట హై, ఇసలియే యది జీవ ద్రవ్య -గుణ- పర్యాయ రూపసే ఉస (అరహంత భగవానకే) స్వరూపకో మనకే ద్వారా ప్రథమ సమఝ లే తో ‘‘యహ జో ఆత్మా, ఆత్మాకా ఏకరూప (-కథంచిత్ సదృశ) త్రైకాలిక ప్రవాహ హై సో ద్రవ్య హై, ఉసకా జో ఏకరూప రహనేవాలా చైతన్యరూప విశేషణ హై సో గుణ హై ఔర ఉస ప్రవాహమేం జో క్షణవర్తీ వ్యతిరేక హైం సో పర్యాయేం హైం’’ ఇసప్రకార అపనా ఆత్మా భీ ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయరూపసే మనకే ద్వారా జ్ఞానమేం ఆతా హై . ఇసప్రకార త్రైకాలిక నిజ ఆత్మాకో మనకే ద్వారా జ్ఞానమేం లేకర — జైసే మోతియోంకో ఔర సఫే దీకో హారమేం హీ అన్తర్గత కరకే మాత్ర హార హీ జానా జాతా హై, ఉసీప్రకార — ఆత్మపర్యాయోంకో ఔర చైతన్య -గుణకో ఆత్మామేం హీ అన్తర్గర్భిత కరకే కేవల ఆత్మాకో జాననే పర పరిణామీ -పరిణామ -పరిణతికే భేదకా వికల్ప నష్ట హో జాతా హై, ఇసలియే జీవ నిష్క్రియ చిన్మాత్ర భావకో ప్రాప్త హోతా హై, ఔర ఉససే దర్శనమోహ నిరాశ్రయ హోతా హుఆ నష్ట హో జాతా హై . యది ఐసా హై తో మైంనే మోహకీ సేనా పర విజయ ప్రాప్త కరనేకా ఉపాయ ప్రాప్త కర లియా హై, — ఐసా కహా హై ..౮౦..

Page 139 of 513
PDF/HTML Page 172 of 546
single page version

ఏవముపవర్ణితస్వరూపేణోపాయేన మోహమపసార్యాపి సమ్యగాత్మతత్త్వముపలభ్యాపి యది నామ రాగద్వేషౌ నిర్మూలయతి తదా శుద్ధమాత్మానమనుభవతి . యది పునః పునరపి తావనువర్తతే తదా ప్రమాదతన్త్రతయా లుణ్ఠితశుద్ధాత్మతత్త్వోపలమ్భచిన్తారత్నోన్తస్తామ్యతి . అతో మయా రాగద్వేష- నిషేధాయాత్యన్తం జాగరితవ్యమ్ ..౮౧.. కింవిశిష్టః . వవగదమోహో శుద్ధాత్మతత్త్వరుచిప్రతిబన్ధకవినాశితదర్శనమోహః . పునరపి కింవిశిష్టః . ఉవలద్ధో ఉపలబ్ధవాన్ జ్ఞాతవాన్ . కిమ్ . తచ్చం పరమానన్దైకస్వభావాత్మతత్త్వమ్ . కస్య సంబన్ధి . అప్పణో నిజశుద్ధాత్మనః . కథమ్ . సమ్మం సమ్యక్ సంశయాదిరహితత్వేన జహది జది రాగదోసే శుద్ధాత్మానుభూతి- లక్షణవీతరాగచారిత్రప్రతిబన్ధకౌ చారిత్రమోహసంజ్ఞౌ రాగద్వేషౌ యది త్యజతి సో అప్పాణం లహది సుద్ధం స

అబ, ఇసప్రకార మైంనే చింతామణి -రత్న ప్రాప్త కర లియా హై తథాపి ప్రమాద చోర విద్యమాన హై, ఐసా విచార కర జాగృత రహతా హై : —

అన్వయార్థ : — [వ్యపగతమోహః ] జిసనే మోహకో దూర కియా హై ఔర [సమ్యక్ ఆత్మనః తత్త్వం ] ఆత్మాకే సమ్యక్ తత్త్వకో (-సచ్చే స్వరూపకో) [ఉపలబ్ధవాన్ ] ప్రాప్త కియా హై ఐసా [జీవః ] జీవ [యది ] యది [రాగద్వేషౌ ] రాగద్వేషకో [జహాతి ] ఛోడతా హై, [సః ] తో వహ [శుద్ధం ఆత్మానం ] శుద్ధ ఆత్మాకో [ లభతే ] ప్రాప్త కరతా హై ..౮౧..

టీకా : — ఇసప్రకార జిస ఉపాయకా స్వరూప వర్ణన కియా హై, ఉస ఉపాయకే ద్వారా మోహకో దూర కరకే భీ సమ్యక్ ఆత్మతత్త్వకో (యథార్థ స్వరూపకో) ప్రాప్త కరకే భీ యది జీవ రాగద్వేషకో నిర్మూల కరతా హై, తో శుద్ధ ఆత్మాకా అనుభవ కరతా హై . (కిన్తు) యది పునః -పునః ఉనకా అనుసరణ కరతా హై, — రాగద్వేషరూప పరిణమన కరతా హై, తో ప్రమాదకే అధీన హోనేసే శుద్ధాత్మతత్త్వకే అనుభవరూప చింతామణి -రత్నకే చురాయే జానేసే అన్తరంగమేం ఖేదకో ప్రాప్త హోతా హై . ఇసలియే ముఝే

జీవ మోహనే కరీ దూర, ఆత్మస్వరూప సమ్యక్ పామీనే, జో రాగద్వేష పరిహరే తో పామతో శుద్ధాత్మనే. ౮౧.

Page 140 of 513
PDF/HTML Page 173 of 546
single page version

అథాయమేవైకో భగవద్భిః స్వయమనుభూయోపదర్శితో నిఃశ్రేయసస్య పారమార్థికః పన్థా ఇతి మతిం వ్యవస్థాపయతి —

ఏవమభేదరత్నత్రయపరిణతో జీవః శుద్ధబుద్ధైకస్వభావమాత్మానం లభతే ముక్తో భవతీతి . కించ పూర్వం జ్ఞానకణ్డికాయాం ‘ఉవఓగవిసుద్ధో సో ఖవేది దేహుబ్భవం దుక్ఖం’ ఇత్యుక్తం, అత్ర తు ‘జహది జది రాగదోసే సో అప్పాణం లహది సుద్ధం’ ఇతి భణితమ్, ఉభయత్ర మోక్షోస్తి . కో విశేషః . ప్రత్యుత్తరమాహ — తత్ర శుభాశుభయోర్నిశ్చయేన సమానత్వం జ్ఞాత్వా పశ్చాచ్ఛుద్ధే శుభరహితే నిజస్వరూపే స్థిత్వా మోక్షం లభతే, తేన కారణేన శుభాశుభమూఢత్వనిరాసార్థం జ్ఞానకణ్డికా భణ్యతే . అత్ర తు ద్రవ్యగుణపర్యాయైరాప్తస్వరూపం జ్ఞాత్వా పశ్చాత్తద్రూపే స్వశుద్ధాత్మని స్థిత్వా మోక్షం ప్రాప్నోతి, తతః కారణాదియమాప్తాత్మమూఢత్వనిరాసార్థం జ్ఞానకణ్డికా రాగద్వేషకో దూర కరనేకే లియే అత్యన్త జాగృత రహనా చాహియే .

భావార్థ : — ౮౦ వీం గాథామేం బతాయే గయే ఉపాయసే దర్శనమోహకో దూర కరకే, అర్థాత్ సమ్యక్దర్శన ప్రాప్త కరకే జో జీవ శుద్ధాత్మానుభూతిస్వరూప వీతరాగచారిత్రకే ప్రతిబన్ధక రాగ -ద్వేషకో ఛోడతా హై, పునః -పునః రాగద్వేషభావమేం పరిణమిత నహీం హోతా, వహీ అభేదరత్నత్రయపరిణత జీవ శుద్ధ- బుద్ధ -ఏకస్వభావ ఆత్మాకో ప్రాప్త కరతా హై — ముక్త హోతా హై . ఇసలియే జీవకో సమ్యగ్దర్శన ప్రాప్త కరకే భీ సరాగ చారిత్ర ప్రాప్త కరకే భీ, రాగద్వేషకే నివారణార్థ అత్యన్త సావధాన రహనా చాహియే ..౮౧..

అబ, యహీ ఏక (-పూర్వోక్త గాథాఓంమేం వర్ణిత యహీ ఏక), భగవన్తోంనే స్వయం అనుభవ కరకే ప్రగట కియా హుఆ ౧నిఃశ్రేయసకా పారమార్థికపన్థ హై — ఇసప్రకార మతికో ౨వ్యవస్థిత కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [సర్వే అపి చ ] సభీ [అర్హన్తః ] అరహన్త భగవాన [తేన విధానేన ] ఉసీ విధిసే [క్షపితకర్మాంశాః ] కర్మాంశోంకా క్షయ కరకే [తథా ] తథా ఉసీప్రకారసే [ఉపదేశం ౧. నిఃశ్రేయస = మోక్ష . ౨. వ్యవస్థిత = నిశ్చిత; స్థిర .

అర్హంత సౌ కర్మో తణో కరీ నాశ ఏ జ విధి వడే, ఉపదేశ పణ ఏమ జ కరీ, నిర్వృత థయా; నముం తేమనే. ౮౨.

Page 141 of 513
PDF/HTML Page 174 of 546
single page version

యతః ఖల్వతీతకాలానుభూతక్రమప్రవృత్తయః సమస్తా అపి భగవన్తస్తీర్థకరాః, ప్రకారాన్తర- స్యాసంభవాదసంభావితద్వైతేనామునైవైకేన ప్రకారేణ క్షపణం కర్మాంశానాం స్వయమనుభూయ, పరమాప్తతయా పరేషామప్యాయత్యామిదానీంత్వే వా ముముక్షూణాం తథైవ తదుపదిశ్య, నిఃశ్రేయసమధ్యాశ్రితాః . తతో నాన్యద్వర్త్మ నిర్వాణస్యేత్యవధార్యతే . అలమథవా ప్రలపితేన . వ్యవస్థితా మతిర్మమ . నమో భగవద్భయః ..౮౨.. ఇత్యేతావాన్ విశేషః ..౮౧.. అథ పూర్వం ద్రవ్యగుణపర్యాయైరాప్తస్వరూపం విజ్ఞాయ పశ్చాత్తథాభూతే స్వాత్మని స్థిత్వా సర్వేప్యర్హన్తో మోక్షం గతా ఇతి స్వమనసి నిశ్చయం కరోతి — సవ్వే వి య అరహంతా సర్వేపి చార్హన్తః తేణ విధాణేణ ద్రవ్యగుణపర్యాయైః పూర్వమర్హత్పరిజ్ఞానాత్పశ్చాత్తథాభూతస్వాత్మావస్థానరూపేణ తేన పూర్వోక్తప్రకారేణ ఖవిదకమ్మంసా క్షపితకర్మాంశా వినాశితకర్మభేదా భూత్వా, కిచ్చా తధోవదేసం అహో భవ్యా అయమేవ నిశ్చయ- రత్నత్రయాత్మకశుద్ధాత్మోపలమ్భలక్షణో మోక్షమార్గో నాన్య ఇత్యుపదేశం కృత్వా ణివ్వాదా నిర్వృతా అక్షయానన్తసుఖేన తృప్తా జాతాః, తే తే భగవన్తః . ణమో తేసిం ఏవం మోక్షమార్గనిశ్చయం కృత్వా శ్రీకున్దకున్దాచార్యదేవాస్తస్మై నిజశుద్ధాత్మానుభూతిస్వరూపమోక్షమార్గాయ తదుపదేశకేభ్యోర్హద్భయశ్చ తదుభయస్వరూపాభిలాషిణ; సన్తో ‘నమోస్తు తేభ్య’ ఇత్యనేన పదేన నమస్కారం కుర్వన్తీత్యభిప్రాయః ..౮౨.. అథ రత్నత్రయారాధకా ఏవ పురుషా దానపూజా- గుణప్రశంసానమస్కారార్హా భవన్తి నాన్యా ఇతి కథయతి — కృత్వా ] ఉపదేశ కరకే [నిర్వృతాః తే ] మోక్షకో ప్రాప్త హుఏ హైం [ నమః తేభ్యః ] ఉన్హేం నమస్కార హో ..౮౨..

టీకా : — అతీత కాలమేం క్రమశః హుఏ సమస్త తీర్థర్ంకర భగవాన, ౧ప్రకారాన్తరకా అసంభవ హోనేసే జిసమేం ద్వైత సంభవ నహీం హై; ఐసే ఇసీ ఏకప్రకారసే కర్మాంశోం (జ్ఞానావరణాది కర్మ భేదోం)కా క్షయ స్వయం అనుభవ కరకే (తథా) ౨పరమాప్తతాకే కారణ భవిష్యకాలమేం అథవా ఇస (వర్తమాన) కాలమేం అన్య ముముక్షుఓంకో భీ ఇసీప్రకారసే ఉసకా (-కర్మ క్షయకా) ఉపదేశ దేకర నిఃశ్రేయస (మోక్ష)కో ప్రాప్త హుఏ హైం; ఇసలియే నిర్వాణకా అన్య (కోఈ) మార్గ నహీం హై ఐసా నిశ్చిత హోతా హై . అథవా అధిక ప్రలాపసే బస హోఓ ! మేరీ మతి వ్యవస్థిత హో గఈ హై . భగవన్తోంకో నమస్కార హో .

భావార్థ : — ౮౦ ఔర ౮౧ వీం గాథాకే కథనానుసార సమ్యక్దర్శన ప్రాప్త కరకే వీతరాగచారిత్రకే విరోధీ రాగ -ద్వేషకో దూర కరనా అర్థాత్ నిశ్చయరత్నత్రయాత్మక శుద్ధానుభూతిమేం లీన హోనా హీ ఏక మాత్ర మోక్షమార్గ హై; త్రికాలమేం భీ కోఈ దూసరా మోక్షకా మార్గ నహీం హై . సమస్త ౧. ప్రకారాన్తర = అన్య ప్రకార (కర్మక్షయ ఏక హీ ప్రకారసే హోతా హై, అన్య -ప్రకారసే నహీం హోతా, ఇసలియే ఉస

కర్మక్షయకే ప్రకారమేం ద్వైత అర్థాత్ దో -రూపపనా నహీం హై) . ౨. పరమాప్త = పరమ ఆప్త; పరమ విశ్వాసపాత్ర (తీర్థంకర భగవాన సర్వజ్ఞ ఔర వీతరాగ హోనేసే పరమ ఆప్త హై, అర్థాత్

Page 142 of 513
PDF/HTML Page 175 of 546
single page version

దంసణసుద్ధా నిజశుద్ధాత్మరుచిరూపనిశ్చయసమ్యక్త్వసాధకేన మూఢత్రయాదిపఞ్చవింశతిమలరహితేన తత్త్వార్థశ్రద్ధానలక్షణేన దర్శనేన శుద్ధా దర్శనశుద్ధాః . పురిసా పురుషా జీవాః . పునరపి కథంభూతాః . ణాణపహాణా నిరుపరాగస్వసంవేదనజ్ఞానసాధకేన వీతరాగసర్వజ్ఞప్రణీతపరమాగమాభ్యాసలక్షణజ్ఞానేన ప్రధానాః సమర్థాః ప్రౌఢా జ్ఞానప్రధానాః . పునశ్చ కథంభూతాః . సమగ్గచరియత్థా నిర్వికారనిశ్చలాత్మానుభూతిలక్షణనిశ్చయచారిత్రసాధకే- నాచారాదిశాస్త్రకథితమూలోత్తరగుణానుష్ఠానాదిరూపేణ చారిత్రేణ సమగ్రాః పరిపూర్ణాః సమగ్రచారిత్రస్థాః పూజాసక్కారరిహా ద్రవ్యభావలక్షణపూజా గుణప్రశంసా సత్కారస్తయోరర్హా యోగ్యా భవన్తి . దాణస్స య హి అరహన్తోంనే ఇసీ మార్గసే మోక్ష ప్రాప్త కియా హై ఔర అన్య ముముక్షుఓంకో భీ ఇసీ మార్గకా ఉపదేశ దియా హై . ఉన భగవన్తోంకో నమస్కార హో ..౮౨..

అబ, శుద్ధాత్మలాభకే ౧పరిపంథీ -మోహకా స్వభావ ఔర ఉసమేం ప్రకారోంకో (-భేదోంకో) వ్యక్త కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [జీవస్య ] జీవకే [ద్రవ్యాదికేషు మూఢః భావః ] ద్రవ్యాది సమ్బన్ధీ మూఢ భావ (-ద్రవ్యగుణపర్యాయసమ్బన్ధీ జో మూఢతారూప పరిణామ) [మోహః ఇతి భవతి ] వహ మోహ హై [తేన అవచ్ఛన్నః ] ఉససే ఆచ్ఛాదిత వర్తతా హుఆ జీవ [ రాగం వా ద్వేషం వా ప్రాప్య ] రాగ అథవా ద్వేషకో ప్రాప్త కరకే [క్షుభ్యతి ] క్షుబ్ధ హోతా హై ..౮౩..

టీకా : — ధతూరా ఖాయే హుఏ మనుష్యకీ భాఁతి, జీవకే జో పూర్వ వర్ణిత ద్రవ్య -గుణ- ౧. పరిపంథీ = శత్రు; మార్గమేం లూటనేవాలా .

ద్రవ్యాదికే మూఢ భావ వర్తే జీవనే, తే మోహ ఛే; తే మోహథీ ఆచ్ఛన్న రాగీ -ద్వేషీ థఈ క్షోభిత బనే. ౮౩.

Page 143 of 513
PDF/HTML Page 176 of 546
single page version

మూఢో భావః స ఖలు మోహః . తేనావచ్ఛన్నాత్మరూపః సన్నయమాత్మా పరద్రవ్యమాత్మద్రవ్యత్వేన పరగుణ- మాత్మగుణతయా పరపర్యాయానాత్మపర్యాయభావేన ప్రతిపద్యమానః, ప్రరూఢదృఢతరసంస్కారతయా పరద్రవ్య- మేవాహరహరుపాదదానో, దగ్ధేన్ద్రియాణాం రుచివశేనాద్వైతేపి ప్రవర్తితద్వైతో, రుచితారుచితేషు విషయేషు రాగద్వేషావుపశ్లిష్య, ప్రచురతరామ్భోభారరయాహతః సేతుబన్ధ ఇవ ద్వేధా విదార్యమాణో నితరాం క్షోభముపైతి . అతో మోహరాగద్వేషభేదాత్త్రిభూమికో మోహః ..౮౩.. దానస్య చ హి స్ఫు టం తే తే పూర్వోక్తరత్నత్రయాధారాః . ణమో తేసిం నమస్తేభ్య ఇతి నమస్కారస్యాపి త ఏవ యోగ్యాః ..✽౭.. ఏవమాప్తాత్మస్వరూపవిషయే మూఢత్వనిరాసార్థం గాథాసప్తకేన ద్వితీయజ్ఞాన- కణ్డికా గతా . అథ శుద్ధాత్మోపలమ్భప్రతిపక్షభూతమోహస్య స్వరూపం భేదాంశ్చ ప్రతిపాదయతి — దవ్వాదిఏసు శుద్ధాత్మాదిద్రవ్యేషు, తేషాం ద్రవ్యాణామనన్తజ్ఞానాద్యస్తిత్వాదివిశేషసామాన్యలక్షణగుణేషు, శుద్ధాత్మపరిణతి- లక్షణసిద్ధత్వాదిపర్యాయేషు చ యథాసంభవం పూర్వోపవర్ణితేషు వక్ష్యమాణేషు చ మూఢో భావో ఏతేషు పూర్వోక్తద్రవ్యగుణపర్యాయేషు విపరీతాభినివేశరూపేణ తత్త్వసంశయజనకో మూఢో భావః జీవస్స హవది మోహో త్తి ఇత్థంభూతో భావో జీవస్య దర్శనమోహ ఇతి భవతి . ఖుబ్భది తేణుచ్ఛణ్ణో తేన దర్శనమోహేనావచ్ఛన్నో ఝమ్పితః సన్నక్షుభితాత్మతత్త్వవిపరీతేన క్షోభేణ క్షోభం స్వరూపచలనం విపర్యయం గచ్ఛతి . కిం కృత్వా . పప్పా రాగం వ దోసం వా నిర్వికారశుద్ధాత్మనో విపరీతమిష్టానిష్టేన్ద్రియవిషయేషు హర్షవిషాదరూపం చారిత్రమోహసంజ్ఞం రాగద్వేషం వా ప్రాప్య చేతి . అనేన కిముక్తం భవతి . మోహో దర్శనమోహో రాగద్వేషద్వయం చారిత్రమోహశ్చేతి త్రిభూమికో మోహ ఇతి ..౮౩.. అథ దుఃఖహేతుభూతబన్ధస్య కారణభూతా రాగద్వేషమోహా నిర్మూలనీయా ఇత్యాఘోషయతి — పర్యాయ హైం ఉనమేం హోనేవాలా ౧తత్త్వ -అప్రతిపత్తిలక్షణ మూఢ భావ వహ వాస్తవమేం మోహ హై . ఉస మోహసే నిజరూప ఆచ్ఛాదిత హోనేసే యహ ఆత్మా పరద్రవ్యకో స్వద్రవ్యరూపసే, పరగుణకో స్వగుణరూపసే, ఔర పర -పర్యాయోంకో స్వపర్యాయరూప సమఝకర -అంగీకార కరకే, అతి రూఢ – దృఢతర సంస్కారకే కారణ పరద్రవ్యకో హీ సదా గ్రహణ కరతా హుఆ, ౨దగ్ధ ఇన్ద్రియోంకీ రుచికే వశసే ౩అద్వైతమేం భీ ద్వైత ప్రవృత్తి కరతా హుఆ, రుచికర -అరుచికర విషయోంమేం రాగద్వేష కరకే అతి ప్రచుర జలసమూహకే వేగసే ప్రహారకో ప్రాప్త సేతుబన్ధ (పుల) కీ భాఁతి దో భాగోంమేం ఖండిత హోతా హుఆ అత్యన్త క్షోభకో ప్రాప్త హోతా హై . ఇససే మోహ, రాగ ఔర ద్వైష — ఇన భేదోంకే కారణ మోహ తీన ప్రకారకా హై ..౮౩.. ౧. తత్త్వ అప్రతిపత్తిలక్షణ = తత్త్వకీ అప్రతిపత్తి (-అప్రాప్తి, అజ్ఞాన, అనిర్ణయ) జిసకా లక్షణ హై ఐసా . ౨. దగ్ధ = జలీ హుఈ; హలకీ; శాపిత . (‘దగ్ధ’ తిరస్కారవాచక శబ్ద హై) ౩. ఇన్ద్రియవిషయోంమేం – పదార్థోంమేం ‘యహ అచ్ఛే హైం ఔర యహ బురే’ ఇసప్రకారకా ద్వైత నహీం హై; తథాపి వహాఁ భీ

Page 144 of 513
PDF/HTML Page 177 of 546
single page version

ఏవమస్య తత్త్వాప్రతిపత్తినిమీలితస్య, మోహేన వా రాగేణ వా ద్వేషేణ వా పరిణతస్య, తృణపటలావచ్ఛన్నగర్తసంగతస్య కరేణుకుట్టనీగాత్రాసక్తస్య ప్రతిద్విరదదర్శనోద్ధతప్రవిధావితస్య చ సిన్ధురస్యేవ, భవతి నామ నానావిధో బన్ధః . తతోమీ అనిష్టకార్యకారిణో ముముక్షుణా మోహరాగద్వేషాః సమ్యగ్నిర్మూలకాషం కషిత్వా క్షపణీయాః ..౮౪.. మోహేణ వ రాగేణ వ దోసేణ వ పరిణదస్స జీవస్స మోహరాగద్వేషపరిణతస్య మోహాదిరహితపరమాత్మస్వరూప- పరిణతిచ్యుతస్య బహిర్ముఖజీవస్య జాయది వివిహో బంధో శుద్ధోపయోగలక్షణో భావమోక్షస్తద్బలేన జీవ- ప్రదేశకర్మప్రదేశానామత్యన్తవిశ్లేషో ద్రవ్యమోక్షః, ఇత్థంభూతద్రవ్యభావమోక్షాద్విలక్షణః సర్వప్రకారోపాదేయభూతస్వా- భావికసుఖవిపరీతస్య నారకాదిదుఃఖస్య కారణభూతో వివిధబన్ధో జాయతే . తమ్హా తే సంఖవఇదవ్వా యతో

అబ, తీనోం ప్రకారకే మోహకో అనిష్ట కార్యకా కారణ కహకర ఉసకా (-తీన ప్రకారకే మోహకా) క్షయ కరనేకో సూత్ర ద్వారా కహతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [మోహేన వా ] మోహరూప [రాగేణ వా ] రాగరూప [ద్వేషేణ వా ] అథవా ద్వేషరూప [పరిణతస్య జీవస్య] పరిణమిత జీవకే [వివిధః బంధః ] వివిధ బంధ [జాయతే ] హోతా హై; [తస్మాత్ ] ఇసలియే [తే ] వే (మోహ -రాగ -ద్వేష) [సంక్షపయితవ్యాః ] సమ్పూర్ణతయా క్షయ కరనే యోగ్య హైం ..౮౪..

టీకా : — ఇసప్రకార తత్త్వ -అప్రతిపత్తి (-వస్తుస్వరూపకే అజ్ఞాన) సే బంద హుఏ, మోహ- రూప -రాగరూప యా ద్వేషరూప పరిణమిత హోతే హుఏ ఇస జీవకో — ఘాసకే ఢేరసే ఢఁకే హుఏ ఖడ్డేకా సంగ కరనేవాలే హాథీకీ భాఁతి, హథినీరూపీ కుట్టనీకే శరీరమేం ఆసక్త హాథీకీ భాఁతి ఔర విరోధీ హాథీకో దేఖకర, ఉత్తేజిత హోకర (ఉసకీ ఓర) దౌడతే హుఏ హాథీకీ భాఁతి — వివిధ ప్రకారకా బంధ హోతా హై; ఇసలియే ముముక్షు జీవకో అనిష్ట కార్య కరనేవాలే ఇస మోహ, రాగ ఔర ద్వేషకా యథావత్

రే ! మోహరూప వా రాగరూప వా ద్వేషపరిణత జీవనే విధవిధ థాయే బంధ, తేథీ సర్వ తే క్షయయోగ్య ఛే . ౮౪.

Page 145 of 513
PDF/HTML Page 178 of 546
single page version

భావార్థ : — (౧) హాథీకో పకడనేకే లియే ధరతీమేం ఖడ్డా బనాకర ఉసే ఘాససే ఢక దియా జాతా హై, వహాఁ ఖడ్డా హోనేకే కారణ ఉస ఖడ్డే పర జానేసే హాథీ గిర పడతా హై ఔర వహ ఇసప్రకార పకడా జాతా హై . (౨) హాథీకో పకడనేకే లియే సిఖాఈ హుఈ హథినీ భేజీ జాతీ హై; ఉసకే శారీరిక రాగమేం ఫఁసనేసే హాథీ పకడా జాతా హై . (౩) హాథీ పకడనేకీ తీసరీ రీతి యహ హై కి ఉస హాథీకే సామనే దూసరా పాలిత హాథీ భేజా జాతా హై; ఉసకే పీఛే వహ హాథీ ఉత్తేజిత హోకర లడనేకే లియే దౌడతా హై ఔర ఇసప్రకార వహ పకడనేవాలోంకే జాలమేం ఫఁస జాతా హై .

ఉపర్యుక్త ప్రకారసే జైసే హాథీ (౧) అజ్ఞానసే, (౨) రాగసే (౩) ద్వేషసే అనేక ప్రకారకే బన్ధనకో ప్రాప్త హోతా హై, ఉసీప్రకార జీవ (౧) మోహసే, (౨) రాగసే యా (౩) ద్వేషసే అనేక ప్రకారకే బన్ధనకో ప్రాప్త హోతా హై, ఇసలియే మోక్షార్థీకో మోహ -రాగ -ద్వేషకా భలీభాఁతి -సమ్పూర్ణతయా మూలసే హీ క్షయ కర దేనా చాహియే ..౮౪..

అబ, ఇస మోహరాగద్వేషకో ఇన (ఆగామీ గాథామేం కహే గయే) చిహ్నోం -లక్షణోంకే ద్వారా పహిచాన కర ఉత్పన్న హోతే హీ నష్ట కర దేనా చాహియే, ఏసా ప్రగట కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [అర్థే అయథాగ్రహణం ] పదార్థకా అయథాగ్రహణ (అర్థాత్ పదార్థోకో జైసే హైం వైసే సత్యస్వరూప న మానకర ఉనకే విషయమేం అన్యథా సమఝ) [చ ] ఔర [తిర్యఙ్మనుజేషు కరుణాభావః ] తిర్యంచ -మనుష్యోంకే ప్రతి కరుణాభావ, [విషయేషు ప్రసంగః చ ] తథా విషయోంకీ సంగతి (ఇష్ట విషయోంమేం ప్రీతి ఔర అనిష్ట విషయోంమేం అప్రీతి) — [ఏతాని ] యహ సబ [మోహస్య లింగాని ] మోహకే చిహ్న – లక్షణ హైం ..౮౫..

Page 146 of 513
PDF/HTML Page 179 of 546
single page version

అర్థానామయాథాతథ్యప్రతిపత్త్యా తిర్యగ్మనుష్యేషు ప్రేక్షార్హేష్వపి కారుణ్యబుద్ధయా చ మోహమభీష్ట- విషయప్రసంగేన రాగమనభీష్టవిషయాప్రీత్యా ద్వేషమితి త్రిభిలింగైరధిగమ్య ఝగితి సంభవన్నాపి త్రిభూమికోపి మోహో నిహన్తవ్యః ..౮౫..

యథాసంభవం త ఏవ వినాశయితవ్యా ఇత్యుపదిశతి – అట్ఠే అజధాగహణం శుద్ధాత్మాదిపదార్థే యథాస్వరూపస్థితేపి విపరీతాభినివేశరూపేణాయథాగ్రహణం కరుణాభావో య శుద్ధాత్మోపలబ్ధిలక్షణపరమోపేక్షాసంయమాద్విపరీతః కరుణా- భావో దయాపరిణామశ్చ అథవా వ్యవహారేణ కరుణాయా అభావః . కేషు విషయేషు . మణువతిరిఏసు మనుష్య- తిర్యగ్జీవేషు ఇతి దర్శనమోహచిహ్నమ్ . విసఏసు య ప్పసంగో నిర్విషయసుఖాస్వాదరహితబహిరాత్మజీవానాం మనోజ్ఞామనోజ్ఞవిషయేషు చ యోసౌ ప్రకర్షేణ సఙ్గః సంసర్గస్తం దృష్ట్వా ప్రీత్యప్రీతిలిఙ్గాభ్యాం చారిత్రమోహసంజ్ఞౌ

టీకా : — ౧పదార్థోంకీ అయథాతథ్యరూప ప్రతిపత్తికే ద్వారా ఔర తిర్యంచ -మనుష్య ౨ప్రేక్షాయోగ్య హోనే పర భీ ఉనకే ప్రతి కరుణాబుద్ధిసే మోహకో (జానకర), ఇష్ట విషయోంకీ ఆసక్తిసే రాగకో ఔర అనిష్ట విషయోంకీ అప్రీతిసే ద్వేషకో (జానకర) — ఇసప్రకార తీన లింగోంకే ద్వారా (తీన ప్రకారకే మోహకో) పహిచానకర తత్కాల హీ ఉత్పన్న హోతే హీ తీనో ప్రకారకా మోహ నష్ట కర దేనే యోగ్య హై .

భావార్థ : — మోహకే తీన భేద హైం — దర్శనమోహ, రాగ ఔర ద్వేష . పదార్థోంకే స్వరూపసే విపరీత మాన్యతా తథా తిర్యంచోం ఔర మనుష్యోంకే ప్రతి తన్మయతాసే కరుణాభావ వే దర్శనమోహకే చిహ్న హైం, ఇష్ట విషయోంమేం ప్రీతి రాగకా చిహ్న హై ఔర అనిష్ట విషయోంమేం అప్రీతి ద్వేషకా చిహ్న హై . ఇన చిహ్న ోంసే తీనోం ప్రకారకే మోహకో పహిచానకర ముముక్షుఓంకో ఉసే తత్కాల హీ నష్ట కర దేనా చాహియే ..౮౫..

అబ మోహక్షయ కరనేకా ఉపాయాన్తర (-దూసరా ఉపాయ) విచారతే హైం : — ౧. పదార్థోంకీ అయథాతథ్యరూప ప్రతిపత్తి = పదార్థ జైసే నహీం హై ఉన్హేం వైసా సమఝనా అర్థాత్ ఉన్హేం అన్యథా స్వరూపసే

అంగీకార కరనా . ౨. ప్రేక్షాయోగ్య = మాత్ర ప్రేక్షకభావసే -దృష్టాజ్ఞాతారూపసే -మధ్యస్థభావసే దేఖనే యోగ్య .

శాస్త్రో వడే ప్రత్యక్షఆదిథీ జాణతో జే అర్థ నే, తసు మోహ పామే నాశ నిశ్చయ; శాస్త్ర సమధ్యయనీయ ఛే. ౮౬.

Page 147 of 513
PDF/HTML Page 180 of 546
single page version

యత్కిల ద్రవ్యగుణపర్యాయస్వభావేనార్హతో జ్ఞానాదాత్మనస్తథాజ్ఞానం మోహక్షపణోపాయత్వేన ప్రాక్ ప్రతిపన్నం, తత్ ఖలూపాయాన్తరమిదమపేక్షతే . ఇదం హి విహితప్రథమభూమికాసంక్రమణస్య సర్వజ్ఞోపజ్ఞ- తయా సర్వతోప్యబాధితం శాబ్దం ప్రమాణమాక్రమ్య క్రీడతస్తత్సంస్కారస్ఫు టీకృతవిశిష్టసంవేదన- శక్తిసంపదః సహృదయహృదయానందోద్భేదదాయినా ప్రత్యక్షేణాన్యేన వా తదవిరోధినా ప్రమాణజాతేన రాగద్వేషౌ చ జ్ఞాయేతే వివేకిభిః, తతస్తత్పరిజ్ఞానానన్తరమేవ నిర్వికారస్వశుద్ధాత్మభావనయా రాగద్వేషమోహా నిహన్తవ్యా ఇతి సూత్రార్థః ..౮౫.. అథ ద్రవ్యగుణపర్యాయపరిజ్ఞానాభావే మోహో భవతీతి యదుక్తం పూర్వం తదర్థమాగమాభ్యాసం కారయతి . అథవా ద్రవ్యగుణపర్యాయత్వైరర్హత్పరిజ్ఞానాదాత్మపరిజ్ఞానం భవతీతి యదుక్తం తదాత్మపరిజ్ఞానమిమమాగమాభ్యాసమపేక్షత ఇతి పాతనికాద్వయం మనసి ధృత్వా సూత్రమిదం ప్రతిపాదయతి — జిణసత్థాదో అట్ఠే పచ్చక్ఖాదీహిం బుజ్ఝదో ణియమా జినశాస్త్రాత్సకాశాచ్ఛుద్ధాత్మాదిపదార్థాన్ ప్రత్యక్షాది-

అన్వయార్థ : — [జినశాస్త్రాత్ ] జినశాస్త్ర ద్వారా [ప్రత్యక్షాదిభిః ] ప్రత్యక్షాది ప్రమాణోంసే [అర్థాన్ ] పదార్థోంకో [బుధ్యమానస్య ] జాననేవాలేకే [నియమాత్ ] నియమసే [మోహోపచయః ] ౧మోహోపచయ [క్షీయతే ] క్షయ హో జాతా హై [తస్మాత్ ] ఇసలియే [శాస్త్రం ] శాస్త్రకా [సమధ్యేతవ్యమ్ ] సమ్యక్ ప్రకారసే అధ్యయన కరనా చాహియే ..౮౬..

టీకా : — ద్రవ్య -గుణ -పర్యాయస్వభావసే అర్హంతకే జ్ఞాన ద్వారా ఆత్మాకా ఉస ప్రకారకా జ్ఞాన మోహక్షయకే ఉపాయకే రూపమేం పహలే (౮౦వీం గాథామేం) ప్రతిపాదిత కియా గయా థా, వహ వాస్తవమేం ఇస (నిమ్నలిఖిత) ఉపాయాన్తరకీ అపేక్షా రఖతా హై . (వహ ఉపాయాన్తర క్యా హై సో కహా జాతా హై) : —

జిసనే ప్రథమ భూమికామేం గమన కియా హై ఐసే జీవకో, జో ౨సర్వజ్ఞోపజ్ఞ హోనేసే సర్వ ప్రకారసే అబాధిత హై ఐసే శాబ్ద ప్రమాణకో (-ద్రవ్య శ్రుతప్రమాణకో) ప్రాప్త కరకే క్రీడా కరనే పర, ఉసకే సంస్కారసే విశిష్ట ౩సంవేదనశక్తిరూప సమ్పదా ప్రగట కరనే పర, ౪సహృదయజనోంకే హృదయకో ఆనన్దకా ౫ఉద్భేద దేనేవాలే ప్రత్యక్ష ప్రమాణసే అథవా ౬ఉససే అవిరుద్ధ అన్య ప్రమాణసమూహసే ౧. మోహోపచయ = మోహకా ఉపచయ . (ఉపచయ = సంచయ; సమూహ) ౨. సర్వజ్ఞోపజ్ఞ = సర్వజ్ఞ ద్వారా స్వయం జానా హుఆ (ఔర కహా హుఆ) . ౩. సంవేదన = జ్ఞాన . ౪. సహృదయ = భావుక; శాస్త్రమేం జిస సమయ జిస భావకా ప్రసంగ హోయ ఉస భావకో హృదయమేం గ్రహణ కరనేవాలా;

బుధ; పండిత . ౫. ఉద్భేద = స్ఫు రణ; ప్రగటతా; ఫు వారా . ౬. ఉససే = ప్రత్యక్ష ప్రమాణసే .