Page 108 of 513
PDF/HTML Page 141 of 546
single page version

సర్వేష్టోపలమ్భాచ్చ . యతో హి కేవలావస్థాయాం సుఖప్రతిపత్తివిపక్షభూతస్య దుఃఖస్య సాధనతాముప- గతమజ్ఞానమఖిలమేవ ప్రణశ్యతి, సుఖస్య సాధనీభూతం తు పరిపూర్ణం జ్ఞానముపజాయతే, తతః కేవలమేవ సౌఖ్యమిత్యలం ప్రపంచేన ..౬౧..

(ప్రకారాన్తరసే కేవలజ్ఞానకీ సుఖస్వరూపతా బతలాతే హైం : — ) ఔర, కేవల అర్థాత్ కేవలజ్ఞాన సుఖ హీ హై, క్యోంకి సర్వ అనిష్టోంకా నాశ హో చుకా హై ఔర సమ్పూర్ణ ఇష్టకీ ప్రాప్తి హో చుకీ హై . కేవల -అవస్థామేం, సుఖోపలబ్ధికే విపక్షభూత దుఃఖోంకే సాధనభూత అజ్ఞానకా సమ్పూర్ణతయా నాశ హో జాతా హై ఔర సుఖకా సాధనభూత పరిపూర్ణ జ్ఞాన ఉత్పన్న హోతా హై, ఇసలియే కేవల హీ సుఖ హై . అధిక విస్తారసే బస హో ..౬౧..

అన్వయార్థ : — ‘[విగతఘాతినాం ] జినకే ఘాతికర్మ నష్ట హో గయే హైం ఉనకా [సౌఖ్యం ] సుఖ [సుఖేషు పరమం ] (సర్వ) సుఖోంమేం పరమ అర్థాత్ ఉత్కృష్ట హై’ [ఇతి శ్రుత్వా ] ఐసా వచన సునకర [న శ్రద్దధతి ] జో శ్రద్ధా నహీం కరతే [తే అభవ్యాః ] వే అభవ్య హైం; [భవ్యాః వా ] ఔర భవ్య [తత్ ] ఉసే [ప్రతీచ్ఛన్తి ] స్వీకార (-ఆదర) కరతే హైం – ఉసకీ శ్రద్ధా కరతే హైం ..౬౨..

సుణీ ‘ఘాతికర్మవిహీననుం సుఖ సౌ సుఖే ఉత్కృష్ట ఛే’, శ్రద్ధే న తేహ అభవ్య ఛే, నే భవ్య తే సంమత కరే. ౬౨.

Page 109 of 513
PDF/HTML Page 142 of 546
single page version

ఇహ ఖలు స్వభావప్రతిఘాతాదాకులత్వాచ్చ మోహనీయాదికర్మజాలశాలినాం సుఖాభాసే- ప్యపారమార్థికీ సుఖమితి రూఢిః . కేవలినాం తు భగవతాం ప్రక్షీణఘాతికర్మణాం స్వభావ- ప్రతిఘాతాభావాదనాకులత్వాచ్చ యథోదితస్య హేతోర్లక్షణస్య చ సద్భావాత్పారమార్థికం సుఖమితి శ్రద్ధేయమ్ . న కిలైవం యేషాం శ్రద్ధానమస్తి తే ఖలు మోక్షసుఖసుధాపానదూరవర్తినో మృగతృష్ణామ్భో- భారమేవాభవ్యాః పశ్యన్తి . యే పునరిదమిదానీమేవ వచః ప్రతీచ్ఛన్తి తే శివశ్రియో భాజనం సమాసన్నభవ్యాః భవన్తి . యే తు పురా ప్రతీచ్ఛన్తి తే తు దూరభవ్యా ఇతి ..౬౨.. సమ్యక్త్వరూపభవ్యత్వవ్యక్త్యభావాదభవ్యా భణ్యన్తే, న పునః సర్వథా . భవ్వా వా తం పడిచ్ఛంతి యే వర్తమానకాలే సమ్యక్త్వరూపభవ్యత్వవ్యక్తిపరిణతాస్తిష్ఠన్తి తే తదనన్తసుఖమిదానీం మన్యన్తే . యే చ సమ్యక్త్వరూప- భవ్యత్వవ్యక్త్యా భావికాలే పరిణమిష్యన్తి తే చ దూరభవ్యా అగ్రే శ్రద్ధానం కుర్యురితి . అయమత్రార్థః — మారణార్థం తలవరగృహీతతస్కరస్య మరణమివ యద్యపీన్ద్రియసుఖమిష్టం న భవతి, తథాపి తలవరస్థానీయ- చారిత్రమోహోదయేన మోహితః సన్నిరుపరాగస్వాత్మోత్థసుఖమలభమానః సన్ సరాగసమ్యగ్దృష్టిరాత్మనిన్దాదిపరిణతో హేయరూపేణ తదనుభవతి . యే పునర్వీతరాగసమ్యగ్దృష్టయః శుద్ధోపయోగినస్తేషాం, మత్స్యానాం స్థలగమనమివా- గ్నిప్రవేశ ఇవ వా, నిర్వికారశుద్ధాత్మసుఖాచ్చ్యవనమపి దుఃఖం ప్రతిభాతి . తథా చోక్తమ్ —

టీకా : — ఇస లోకమేం మోహనీయఆదికర్మజాలవాలోంకే స్వభావప్రతిఘాతకే కారణ ఔర ఆకులతాకే కారణ సుఖాభాస హోనే పర భీ ఉస సుఖాభాసకో ‘సుఖ’ కహనేకీ అపారమార్థిక రూఢి హై; ఔర జినకే ఘాతికర్మ నష్ట హో చుకే హైం ఐసే కేవలీభగవానకే, స్వభావప్రతిఘాతకే అభావకే కారణ ఔర ఆకులతాకే కారణ సుఖకే యథోక్త ౧కారణకా ఔర ౨లక్షణకా సద్భావ హోనేసే పారమార్థిక సుఖ హై — ఐసీ శ్రద్ధా కరనే యోగ్య హై . జిన్హేం ఐసీ శ్రద్ధా నహీం హై వే – మోక్షసుఖకే సుధాపానసే దూర రహనేవాలే అభవ్య — మృగతృష్ణాకే జలసమూహకో హీ దేఖతే (-అనుభవ కరతే) హైం; ఔర జో ఉస వచనకో ఇసీసమయ స్వీకార(-శ్రద్ధా) కరతే హైం వే — శివశ్రీకే (-మోక్షలక్ష్మీకే) భాజన — ఆసన్నభవ్య హైం, ఔర జో ఆగే జాకర స్వీకార కరేంగే వే దూరభవ్య హైం .

భావార్థ : — ‘కేవలీభగవానకే హీ పారమార్థిక సుఖ హై’ ఐసా వచన సునకర జో కభీ ఇసకా స్వీకార – ఆదర – శ్రద్ధా నహీం కరతే వే కభీ మోక్ష ప్రాప్త నహీం కరతే; జో ఉపరోక్త వచన సునకర అంతరంగసే ఉసకీ శ్రద్ధా కరతే హైం వే హీ మోక్షకో ప్రాప్త కరతే హైం . జో వర్తమానమేం శ్రద్ధా కరతే హైం వే ఆసన్నభవ్య హైం ఔర జో భవిష్యమేం శ్రద్ధా కరేంగే వే దూరభవ్య హైం ..౬౨.. ౧. సుఖకా కారణ స్వభావ ప్రతిఘాతకా అభావ హై . ౨. సుఖకా లక్షణ అనాకులతా హై .

Page 110 of 513
PDF/HTML Page 143 of 546
single page version

అమీషాం ప్రాణినాం హి ప్రత్యక్షజ్ఞానాభావాత్పరోక్షజ్ఞానముపసర్పతాం తత్సామగ్రీభూతేషు స్వరసత ఏవేన్ద్రియేషు మైత్రీ ప్రవర్తతే . అథ తేషాం తేషు మైత్రీముపగతానాముదీర్ణమహామోహకాలానలకవలితానాం ‘‘సమసుఖశీలితమనసాం చ్యవనమపి ద్వేషమేతి కిము కామాః . స్థలమపి దహతి ఝషాణాం కిమఙ్గ పునరఙ్గమఙ్గారాః’’ ..౬౨.. ఏవమభేదనయేన కేవలజ్ఞానమేవ సుఖం భణ్యతే ఇతి కథనముఖ్యతయా గాథాచతుష్టయేన చతుర్థస్థలం గతమ్ . అథ సంసారిణామిన్ద్రియజ్ఞానసాధకమిన్ద్రియసుఖం విచారయతి — మణుఆసురామరిందా మనుజా- సురామరేన్ద్రాః . కథంభూతాః . అహిద్దుదా ఇందిఏహిం సహజేహిం అభిద్రుతాః కదర్థితాః దుఖితాః . కైః . ఇన్ద్రియైః సహజైః . అసహంతా తం దుక్ఖం తద్దుఃఖోద్రేకమసహమానాః సన్తః . రమంతి విసఏసు రమ్మేసు రమన్తే విషయేషు రమ్యాభాసేషు ఇతి . అథ విస్తరః — మనుజాదయో జీవా అమూర్తాతీన్ద్రియజ్ఞానసుఖాస్వాదమలభమానాః సన్తః మూర్తేన్ద్రియ- జ్ఞానసుఖనిమిత్తం తన్నిమిత్తపఞ్చేన్ద్రియేషు మైత్రీ కుర్వన్తి . తతశ్చ తప్తలోహగోలకానాముదకాకర్షణమివ విషయేషు తీవ్రతృష్ణా జాయతే . తాం తృష్ణామసహమానా విషయాననుభవన్తి ఇతి . తతో జ్ఞాయతే పఞ్చేన్ద్రియాణి

అన్వయార్థ : — [మనుజాసురామరేన్ద్రాః ] మనుష్యేన్ద్ర (చక్రవర్తీ) అసురేన్ద్ర ఔర సురేన్ద్ర [సహజైః ఇన్ద్రియైః ] స్వాభావిక (పరోక్షజ్ఞానవాలోంకో జో స్వాభావిక హై ఐసీ) ఇన్ద్రియోంసే [అభిద్రుతాః ] పీడిత వర్తతే హుఏ [తద్ దుఃఖం ] ఉస దుఃఖకో [అసహమానాః ] సహన న కర సకనేసే [రమ్యేషు విషయేషు ] రమ్య విషయోంమేం [రమన్తే ] రమణ కరతే హైం ..౬౩..

టీకా : — ప్రత్యక్ష జ్ఞానకే అభావకే కారణ పరోక్ష జ్ఞానకా ఆశ్రయ లేనేవాలే ఇన ప్రాణియోంకో ఉసకీ (-పరోక్ష జ్ఞానకీ) సామగ్రీరూప ఇన్ద్రియోంకే ప్రతి నిజరససే హీ (-స్వభావసే హీ) మైత్రీ ప్రవర్తతీ హై . అబ ఇన్ద్రియోంకే ప్రతి మైత్రీకో ప్రాప్త ఉన ప్రాణియోంకో, ఉదయప్రాప్త మహామోహరూపీ కాలాగ్నినే గ్రాస బనా లియా హై, ఇసలియే తప్త లోహేకే గోలేకీ భాఁతి (-జైసే గరమ

సుర -అసుర -నరపతి పీడిత వర్తే సహజ ఇన్ద్రియో వడే, నవ సహీ శకే తే దుఃఖ తేథీ రమ్య విషయోమాం రమే. ౬౩.

Page 111 of 513
PDF/HTML Page 144 of 546
single page version

తప్తాయోగోలానామివాత్యన్తముపాత్తతృష్ణానాం తద్దుఃఖవేగమసహమానానాం వ్యాధిసాత్మ్యతాముపగతేషు రమ్యేషు విషయేషు రతిరుపజాయతే . తతో వ్యాధిస్థానీయత్వాదిన్ద్రియాణాం వ్యాధిసాత్మ్యసమత్వాద్విషయాణాం చ న ఛద్మస్థానాం పారమార్థికం సౌఖ్యమ్ ..౬౩..

అబ, జహాఁ తక ఇన్ద్రియాఁ హైం వహాఁ తక స్వభావసే హీ దుఃఖ హై, ఐసా న్యాయసే నిశ్చిత కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [యేషాం ] జిన్హేం [విషయేషు రతిః ] విషయోంమేం రతి హై, [తేషాం ] ఉన్హేం [దుఃఖ ] దుఃఖ [స్వాభావం ] స్వాభావిక [విజానీహి ] జానో; [హి ] క్యోంకి [యది ] యది [తద్ ] వహ దుఃఖ [స్వభావం న ] స్వభావ న హో తో [విషయార్థం ] విషయార్థమేం [వ్యాపారః ] వ్యాపార [న అస్తి ] న హో ..౬౪..

విషయో విషే రతి జేమనే, దుఃఖ ఛే స్వభావిక తేమనే; జో తే న హోయ స్వభావ తో వ్యాపార నహి విషయో విషే. ౬౪.

Page 112 of 513
PDF/HTML Page 145 of 546
single page version

యేషాం జీవదవస్థాని హతకానీన్ద్రియాణి, న నామ తేషాముపాధిప్రత్యయం దుఃఖమ్, కింతు స్వాభావికమేవ, విషయేషు రతేరవలోకనాత్ . అవలోక్యతే హి తేషాం స్తమ్బేరమస్య కరేణుకుట్టనీగాత్ర- స్పర్శ ఇవ, సఫ రస్య బడిశామిషస్వాద ఇవ, ఇన్దిరస్య సంకోచసంముఖారవిన్దామోద ఇవ, పతంగస్య ప్రదీపార్చీరూప ఇవ, కురంగస్య మృగయుగేయస్వర ఇవ, దుర్నివారేన్ద్రియవేదనావశీకృతానామాసన్ననిపాతేష్వపి విషయేష్వభిపాతః . యది పునర్న తేషాం దుఃఖం స్వాభావికమభ్యుపగమ్యేత తదోపశాన్తశీతజ్వరస్య సంస్వేదనమివ, ప్రహీణదాహజ్వరస్యారనాలపరిషేక ఇవ, నివృత్తనేత్రసంరమ్భస్య చ వటాచూర్ణావచూర్ణనమివ, వినష్టకర్ణశూలస్య బస్తమూత్రపూరణమివ, రూఢవ్రణస్యాలేపనదానమివ, విషయవ్యాపారో న దృశ్యేత . దృశ్యతే చాసౌ . తతః స్వభావభూతదుఃఖయోగిన ఏవ జీవదిన్ద్రియాః పరోక్షజ్ఞానినః ..౬౪.. కస్మాదితి చేత్ . పఞ్చేన్ద్రియవిషయేషు రతేరవలోకనాత్ . జఇ తం ణ సబ్భావం యది తద్దుఃఖం స్వభావేన నాస్తి హి స్ఫు టం వావారో ణత్థి విసయత్థం తర్హి విషయార్థం వ్యాపారో నాస్తి న ఘటతే . వ్యాధిస్థానామౌషధేష్వివ

టీకా : — జినకీ హత (నికృష్ట, నింద్య) ఇన్ద్రియాఁ జీవిత (-విద్యమాన) హైం, ఉన్హేం ఉపాధికే కారణ (బాహ్య సంయోగోంకే కారణ, ఔపాధిక) దుఃఖ నహీం హై కిన్తు స్వాభావిక హీ హై, క్యోంకి ఉనకీ విషయోంమేం రతి దేఖీ జాతీ హై . జైసే – హాథీ హథినీరూపీ కుట్టనీకే శరీర- స్పర్శకీ ఓర, మఛలీ బంసీమేం ఫఁసే హుఏ మాంసకే స్వాదకీ ఓర, భ్రమర బన్ద హో జానేవాలే కమలకే గంధకీ ఓర, పతంగా దీపకకీ జ్యోతికే రూపకీ ఓర ఔర హిరన శికారీకే సంగీతకే స్వరకీ ఓర దౌడతే హుఏ దిఖాఈ దేతే హైం ఉసీప్రకార – దుర్నివార ఇన్ద్రియవేదనాకే వశీభూత హోతే హుఏ వే యద్యపి విషయోంకా నాశ అతి నికట హై (అర్థాత్ విషయ క్షణిక హైం) తథాపి, విషయోంకీ ఓర దౌడతే దిఖాఈ దేతే హైం . ఔర యది ‘ఉనకా దుఃఖ స్వాభావిక హై’ ఐసా స్వీకార న కియా జాయే తో జైసే — జిసకా శీతజ్వర ఉపశాంత హో గయా హై, వహ పసీనా ఆనేకే లియే ఉపచార కరతా తథా జిసకా దాహజ్వర ఉతర గయా హై వహ కాఁజీసే శరీరకే తాపకో ఉతారతా తథా జిసకీ ఆఁఖోంకా దుఃఖ దూర హో గయా హై వహ వటాచూర్ణ (-శంఖ ఇత్యాదికా చూర్ణ) ఆఁజతా తథా జిసకా కర్ణశూల నష్ట హో గయా హో వహ కానమేం ఫి ర బకరేకా మూత్ర డాలతా దిఖాఈ నహీం దేతా ఔర జిసకా ఘావ భర జాతా హై వహ ఫి ర లేప కరతా దిఖాఈ నహీం దేతా — ఇసీప్రకార ఉనకే విషయ వ్యాపార దేఖనేమేం నహీం ఆనా చాహియే; కిన్తు ఉనకే వహ (విషయప్రవృత్తి) తో దేఖీ జాతీ హై . ఇససే (సిద్ధ హుఆ కి) జినకే ఇన్ద్రియాఁ జీవిత హైం ఐసే పరోక్షజ్ఞానియోంకే దుఃఖ స్వాభావిక హీ హై .

భావార్థ : — పరోక్షజ్ఞానియోంకే స్వభావసే హీ దుఃఖ హై, క్యోంకి ఉనకే విషయోంమేం రతి వర్తతీ హై; కభీ -కభీ తో వే, అసహ్య తృష్ణాకీ దాహసే (-తీవ్ర ఇచ్ఛారూపీ దుఃఖకే కారణ)

Page 113 of 513
PDF/HTML Page 146 of 546
single page version

అస్య ఖల్వాత్మనః సశరీరావస్థాయామపి న శరీరం సుఖసాధనతామాపద్యమానం పశ్యామః, యతస్తదాపి పీతోన్మత్తకరసైరివ ప్రకృష్టమోహవశవర్తిభిరిన్ద్రియైరిమేస్మాకమిష్టా ఇతి క్రమేణ విషయార్థం వ్యాపారో దృశ్యతే చేత్తత ఏవ జ్ఞాయతే దుఃఖమస్తీత్యభిప్రాయః ..౬౪.. ఏవం పరమార్థేనేన్ద్రియసుఖస్య దుఃఖస్థాపనార్థం గాథాద్వయం గతమ్ . అథ ముక్తాత్మనాం శరీరాభావేపి సుఖమస్తీతి జ్ఞాపనార్థం శరీరం సుఖ- కారణం న స్యాదితి వ్యక్తీకరోతి — పప్పా ప్రాప్య . కాన్ . ఇట్ఠే విసఏ ఇష్టపఞ్చేన్ద్రియవిషయాన్ . కథంభూతాన్ . మరనే తకకీ పరవాహ న కరకే క్షణిక ఇన్ద్రియవిషయోంమేం కూద పడతే హైం . యది ఉన్హేం స్వభావసే హీ దుఃఖ న హో తో విషయోంమేం రతి హీ న హోనీ చాహియే . జిసకే శరీరకా దాహ దుఃఖ నష్ట హో గయా హో వహ బాహ్య శీతోపచారమేం రతి క్యోం కరేగా ? ఇససే సిద్ధ హుఆ కి పరోక్షజ్ఞానియోంకే దుఃఖ స్వాభావిక హీ హై ..౬౪..

అబ, ముక్త ఆత్మాకే సుఖకీ ప్రసిద్ధికే లియే, శరీర సుఖకా సాధన హోనేకీ బాతకా ఖండన కరతే హైం . (సిద్ధ భగవానకే శరీరకే బినా భీ సుఖ హోతా హై యహ బాత స్పష్ట సమఝానేకే లియే, సంసారావస్థామేం భీ శరీర సుఖకా – ఇన్ద్రియసుఖకా – సాధన నహీం హై, ఐసా నిశ్చిత కరతే హైం) : —

అన్వయార్థ : — [స్పర్శైః సమాశ్రితాన్ ] స్పర్శనాదిక ఇన్ద్రియాఁ జినకా ఆశ్రయ లేతీ హైం ఐసే [ఇష్టాన్ విషయాన్ ] ఇష్ట విషయోంకో [ప్రాప్య ] పాకర [స్వభావేన ] (అపనే శుద్ధ) స్వభావసే [పరిణమమానః ] పరిణమన కరతా హుఆ [ఆత్మా ] ఆత్మా [స్వయమేవ ] స్వయం హీ [సుఖ ] సుఖరూప (-ఇన్ద్రియసుఖరూప) హోతా హై [దేహః న భవతి ] దేహ సుఖరూప నహీం హోతీ ..౬౫..

టీకా : — వాస్తవమేం ఇస ఆత్మాకే లియే సశరీర అవస్థామేం భీ శరీర సుఖకా సాధన హో ఐసా హమేం దిఖాఈ నహీం దేతా; క్యోంకి తబ భీ, మానోం ఉన్మాదజనక మదిరాకా పాన కియా హో

Page 114 of 513
PDF/HTML Page 147 of 546
single page version

విషయానభిపతద్భిరసమీచీనవృత్తితామనుభవన్నుపరుద్ధశక్తిసారేణాపి జ్ఞానదర్శనవీర్యాత్మకేన నిశ్చయ- కారణతాముపాగతేన స్వభావేన పరిణమమానః స్వయమేవాయమాత్మా సుఖతామాపద్యతే . శరీరం త్వచేతన- త్వాదేవ సుఖత్వపరిణతేర్నిశ్చయకారణతామనుపగచ్ఛన్న జాతు సుఖతాముపఢౌకత ఇతి ..౬౫..

ఫాసేహిం సమస్సిదే స్పర్శనాదీన్ద్రియరహితశుద్ధాత్మతత్త్వవిలక్షణైః స్పర్శనాదిభిరిన్ద్రియైః సమాశ్రితాన్ సమ్యక్ ప్రాప్యాన్ గ్రాహ్యాన్, ఇత్థంభూతాన్ విషయాన్ ప్రాప్య . స కః . అప్పా ఆత్మా కర్తా . కింవిశిష్టః . సహావేణ పరిణమమాణో అనన్తసుఖోపాదానభూతశుద్ధాత్మస్వభావవిపరీతేనాశుద్ధసుఖోపాదానభూతేనాశుద్ధాత్మస్వభావేన పరిణమమానః . ఇత్థంభూతః సన్ సయమేవ సుహం స్వయమేవేన్ద్రియసుఖం భవతి పరిణమతి . ణ హవది దేహో దేహః ఐసీ, ప్రబల మోహకే వశ వర్తనేవాలీ, ‘యహ (విషయ) హమేం ఇష్ట హై’ ఇసప్రకార విషయోంకీ ఓర దౌడతీ హుఈ ఇన్ద్రియోంకే ద్వారా అసమీచీన (అయోగ్య) పరిణతికా అనుభవ కరనేసే జిసకీ ౧శక్తికీ ఉత్కృష్టతా (-పరమ శుద్ధతా) రుక గఈ హై ఐసే భీ (అపనే) జ్ఞాన -దర్శన -వీర్యాత్మక స్వభావమేం — జో కి (సుఖకే) నిశ్చయకారణరూప హై — పరిణమన కరతా హుఆ యహ ఆత్మా స్వయమేవ సుఖత్వకో ప్రాప్త కరతా హై, (-సుఖరూప హోతా హై;) ఔర శరీర తో అచేతన హీ హోనేసే సుఖత్వపరిణతికా నిశ్చయ -కారణ న హోతా హుఆ కించిత్ మాత్ర భీ సుఖత్వకో ప్రాప్త నహీం కరతా .

భావార్థ : — సశరీర అవస్థామేం భీ ఆత్మా హీ సుఖరూప (-ఇన్ద్రియసుఖరూప) పరిణతిమేం పరిణమన కరతా హై, శరీర నహీం; ఇసలియే సశరీర అవస్థామేం భీ సుఖకా నిశ్చయ కారణ ఆత్మా హీ హై అర్థాత్ ఇన్ద్రియసుఖకా భీ వాస్తవిక కారణ ఆత్మాకా హీ అశుద్ధ స్వభావ హై . అశుద్ధ స్వభావమేం పరిణమిత ఆత్మా హీ స్వయమేవ ఇన్ద్రియసుఖరూప హోతా హై ఉసమేం శరీర కారణ నహీం హై; క్యోంకి సుఖరూప పరిణతి ఔర శరీర సర్వథా భిన్న హోనేకే కారణ సుఖ ఔర శరీరమేం నిశ్చయసే కించిత్మాత్ర భీ కార్యకారణతా నహీం హై ..౬౫..

అబ, ఇసీ బాతకో దృఢ కరతే హైం : — ౧. ఇన్ద్రియసుఖరూప పరిణమన కరనేవాలే ఆత్మాకీ జ్ఞానదర్శన -వీర్యాత్మక స్వభావకీ ఉత్కృష్ట శక్తి రుక గఈ హై

Page 115 of 513
PDF/HTML Page 148 of 546
single page version

అయమత్ర సిద్ధాన్తో యద్దివ్యవైక్రియికత్వేపి శరీరం న ఖలు సుఖాయ కల్ప్యేతేతీష్టానామ- నిష్టానాం వా విషయాణాం వశేన సుఖం వా దుఃఖం వా స్వయమేవాత్మా స్యాత్ ..౬౬..

పునరచేతనత్వాత్సుఖం న భవతీతి . అయమత్రార్థః – కర్మావృతసంసారిజీవానాం యదిన్ద్రియసుఖం తత్రాపి జీవ ఉపాదానకారణం, న చ దేహః . దేహకర్మరహితముక్తాత్మనాం పునర్యదనన్తాతీన్ద్రియసుఖం తత్ర విశేషేణాత్మైవ కారణమితి ..౬౫.. అథ మనుష్యశరీరం మా భవతు, దేవశరీరం దివ్యం తత్కిల సుఖకారణం భవిష్యతీత్యాశఙ్కాం నిరాకరోతి — ఏగంతేణ హి దేహో సుహం ణ దేహిస్స కుణది ఏకాన్తేన హి స్ఫు టం దేహః కర్తా సుఖం న కరోతి . కస్య . దేహినః సంసారిజీవస్య . క్వ . సగ్గే వా ఆస్తాం తావన్మనుష్యాణాం మనుష్యదేహః సుఖం న కరోతి, స్వర్గే

అన్వయార్థ : — [ఏకాన్తేన హి ] ఏకాంతసే అర్థాత్ నియమసే [స్వర్గే వా ] స్వర్గమేం భీ [దేహః ] శరీర [దేహినః ] శరీరీ (-ఆత్మాకో) [సుఖం న కరోతి ] సుఖ నహీం దేతా [విషయవశేన తు ] పరన్తు విషయోంకే వశసే [సౌఖ్యం దుఃఖం వా ] సుఖ అథవా దుఃఖరూప [స్వయం ఆత్మా భవతి ] స్వయం ఆత్మా హోతా హై ..౬౬..

టీకా : — యహాఁ యహ సిద్ధాంత హై కి — భలే హీ దివ్య వైక్రియిక తా ప్రాప్త హో తథాపి ‘శరీర సుఖ నహీం దే సకతా’; ఇసలియే, ఆత్మా స్వయం హీ ఇష్ట అథవా అనిష్ట విషయోంకే వశసే సుఖ అథవా దుఃఖరూప స్వయం హీ హోతా హై .

భావార్థ : — శరీర సుఖ -దుఃఖ నహీం దేతా . దేవోంకా ఉత్తమ వైక్రియిక శరీర సుఖకా కారణ నహీం హై ఔర నారకియోంకా శరీర దుఃఖకా కారణ నహీం హై . ఆత్మా స్వయం హీ ఇష్ట -అనిష్ట విషయోంకే వశ హోకర సుఖ -దుఃఖకీ కల్పనారూపమేం పరిణమిత హోతా హై ..౬౬..

అబ, ఆత్మా స్వయం హీ సుఖపరిణామకీ శక్తివాలా హోనేసే విషయోంకీ అకించిత్కరతా బతలాతే హైం : —

Page 116 of 513
PDF/HTML Page 149 of 546
single page version

యథా హి కేషాంచిన్నక్తంచరాణాం చక్షుషః స్వయమేవ తిమిరవికరణశక్తియోగిత్వాన్న తదపాకరణప్రవణేన ప్రదీపప్రకాశాదినా కార్యం, ఏవమస్యాత్మనః సంసారే ముక్తౌ వా స్వయమేవ సుఖతయా పరిణమమానస్య సుఖసాధనధియా అబుధైర్ముధాధ్యాస్యమానా అపి విషయాః కిం హి నామ కుర్యుః ..౬౭.. వా యోసౌ దివ్యో దేవదేహః సోప్యుపచారం విహాయ సుఖం న కరోతి . విసయవసేణ దు సోక్ఖం దుక్ఖం వా హవది సయమాదా కింతు నిశ్చయేన నిర్విషయామూర్తస్వాభావికసదానన్దైకసుఖస్వభావోపి వ్యవహారేణానాది- కర్మబన్ధవశాద్విషయాధీనత్వేన పరిణమ్య సాంసారికసుఖం దుఃఖం వా స్వయమాత్మైవ భవతి, న చ దేహ ఇత్యభిప్రాయః ..౬౬.. ఏవం ముక్తాత్మనాం దేహాభావేపి సుఖమస్తీతి పరిజ్ఞానార్థం సంసారిణామపి దేహః సుఖకారణం న భవతీతికథనరూపేణ గాథాద్వయం గతమ్ . అథాత్మనః స్వయమేవ సుఖస్వభావత్వాన్నిశ్చయేన యథా దేహః సుఖకారణం న భవతి తథా విషయా అపీతి ప్రతిపాదయతి — జఇ యది దిట్ఠీ నక్తంచరజనస్య దృష్టిః తిమిరహరా అన్ధకారహరా భవతి జణస్స జనస్య దీవేణ ణత్థి కాయవ్వం దీపేన నాస్తి కర్తవ్యం . తస్య ప్రదీపాదీనాం యథా ప్రయోజనం నాస్తి తహ సోక్ఖం సయమాదా విసయా కిం తత్థ కువ్వంతి తథా

అన్వయార్థ : — [యది ] యది [జనస్య దృష్టిః ] ప్రాణీకీ దృష్టి [తిమిరహరా ] తిమిరనాశక హో తో [దీపేన నాస్తి కర్తవ్యం ] దీపకసే కోఈ ప్రయోజన నహీం హై, అర్థాత్ దీపక కుఛ నహీం కర సకతా, [తథా ] ఉసీప్రకార జహాఁ [ఆత్మా ] ఆత్మా [స్వయం ] స్వయం [సౌఖ్యం ] సుఖరూప పరిణమన కరతా హై [తత్ర ] వహాఁ [విషయాః ] విషయ [కిం కుర్వన్తి ] క్యా కర సకతే హైం ? ..౬౭..

టీకా : — జైసే కిన్హీం నిశాచరోంకే (ఉల్లూ, సర్ప, భూత ఇత్యాది) నేత్ర స్వయమేవ అన్ధకారకో నష్ట కరనేకీ శక్తివాలే హోతే హైం ఇసలియే ఉన్హేం అంధకార నాశక స్వభావవాలే దీపక -ప్రకాశాదిసే కోఈ ప్రయోజన నహీం హోతా, (ఉన్హేం దీపక -ప్రకాశ కుఛ నహీం కరతా,) ఇసీప్రకార — యద్యపి అజ్ఞానీ ‘విషయ సుఖకే సాధన హైం’ ఐసీ బుద్ధికే ద్వారా వ్యర్థ హీ విషయోంకా అధ్యాస (-ఆశ్రయ) కరతే హైం తథాపి – సంసారమేం యా ముక్తిమేం స్వయమేవ సుఖరూప పరిణమిత ఇస ఆత్మాకో విషయ క్యా కర సకతే హైం ?

భావార్థ : — సంసారమేం యా మోక్షమేం ఆత్మా అపనే ఆప హీ సుఖరూప పరిణమిత హోతా హై; ఉసమేం విషయ అకించిత్కర హైం అర్థాత్ కుఛ నహీం కర సకతే . అజ్ఞానీ విషయోంకో సుఖకా కారణ మానకర వ్యర్థ హీ ఉనకా అవలంబన లేతే హైం ..౬౭..

Page 117 of 513
PDF/HTML Page 150 of 546
single page version

యథా ఖలు నభసి కారణాన్తరమనపేక్ష్యైవ స్వయమేవ ప్రభాకరః ప్రభూతప్రభాభారభాస్వర- స్వరూపవికస్వరప్రకాశశాలితయా తేజః, యథా చ కాదాచిత్కౌష్ణ్యపరిణతాయఃపిణ్డవన్నిత్య- మేవౌష్ణ్యపరిణామాపన్నత్వాదుష్ణః, యథా చ దేవగతినామకర్మోదయానువృత్తివశవర్తిస్వభావతయా దేవః; నిర్విషయామూర్తసర్వప్రదేశాహ్లాదకసహజానన్దైకలక్షణసుఖస్వభావో నిశ్చయేనాత్మైవ, తత్ర ముక్తౌ సంసారే వా విషయాః కిం కుర్వన్తి, న కిమపీతి భావః ..౬౭.. అథాత్మనః సుఖస్వభావత్వం జ్ఞానస్వభావత్వం చ పునరపి దృష్టాన్తేన దృఢయతి — సయమేవ జహాదిచ్చో తేజో ఉణ్హో య దేవదా ణభసి కారణాన్తరం నిరపేక్ష్య స్వయమేవ యథాదిత్యః స్వపరప్రకాశరూపం తేజో భవతి, తథైవ చ స్వయమేవోష్ణో భవతి, తథా చాజ్ఞానిజనానాం దేవతా భవతి . క్వ స్థితః . నభసి ఆకాశే . సిద్ధో వి తహా ణాణం సుహం చ సిద్ధోపి భగవాంస్తథైవ కారణాన్తరం నిరపేక్ష్య స్వభావేనైవ స్వపరప్రకాశకం కేవలజ్ఞానం, తథైవ పరమతృప్తిరూపమనాకులత్వలక్షణం సుఖమ్ . క్వ . లోగే

అన్వయార్థ : — [యథా ] జైసే [నభసి ] ఆకాశమేం [ఆదిత్యః ] సూర్య [స్వయమేవ ] అపనే ఆప హీ [తేజః ] తేజ, [ఉష్ణః ] ఉష్ణ [చ ] ఔర [దేవతా ] దేవ హై, [తథా ] ఉసీప్రకార [లోకే ] లోకమేం [సిద్ధః అపి ] సిద్ధ భగవాన భీ (స్వయమేవ) [జ్ఞానం ] జ్ఞాన [సుఖం చ ] సుఖ [తథా దేవః ] ఔర దేవ హైం ..౬౮..

టీకా : — జైసే ఆకాశమేం అన్య కారణకీ అపేక్షా రఖే బినా హీ సూర్య (౧) స్వయమేవ అత్యధిక ప్రభాసమూహసే చమకతే హుఏ స్వరూపకే ద్వారా వికసిత ప్రకాశయుక్త హోనేసే తేజ హై, (౨) కభీ ౧ఉష్ణతారూప పరిణమిత లోహేకే గోలేకీ భాఁతి సదా ఉష్ణతా -పరిణామకో ప్రాప్త హోనేసే ఉష్ణ హై, ఔర (౩) దేవగతినామకర్మకే ధారావాహిక ఉదయకే వశవర్తీ స్వభావసే దేవ హై; ఇసీప్రకార ౧. జైసే లోహేకా గోలా కభీ ఉష్ణతాపరిణామసే పరిణమతా హై వైసే సూర్య సదా హీ ఉష్ణతాపరిణామసే పరిణమా హుఆ

జ్యమ ఆభమాం స్వయమేవ భాస్కర ఉష్ణ, దేవ, ప్రకాశ ఛే, స్వయమేవ లోకే సిద్ధ పణ త్యమ జ్ఞాన, సుఖ నే దేవ ఛే. ౬౮.

Page 118 of 513
PDF/HTML Page 151 of 546
single page version

తథైవ లోకే కారణాంతరమనపేక్ష్యైవ స్వయమేవ భగవానాత్మాపి స్వపరప్రకాశనసమర్థనిర్వితథానన్త- శక్తిసహజసంవేదనతాదాత్మ్యాత్ జ్ఞానం, తథైవ చాత్మతృప్తిసముపజాతపరినిర్వృత్తిప్రవర్తితానాకులత్వ- సుస్థితత్వాత్ సౌఖ్యం, తథైవ చాసన్నాత్మతత్త్వోపలమ్భలబ్ధవర్ణజనమానసశిలాస్తమ్భోత్కీర్ణ- సముదీర్ణద్యుతిస్తుతియోగిదివ్యాత్మస్వరూపత్వాద్దేవః . అతోస్యాత్మనః సుఖసాధనాభాసైర్విషయైః పర్యాప్తమ్ ..౬౮.. — ఇతి ఆనన్దప్రపంచః . జగతి . తహా దేవో నిజశుద్ధాత్మసమ్యక్శ్రద్ధానజ్ఞానానుష్ఠానరూపాభేదరత్నత్రయాత్మకనిర్వికల్పసమాధిసముత్పన్న- సున్దరానన్దస్యన్దిసుఖామృతపానపిపాసితానాం గణధరదేవాదిపరమయోగినాం దేవేన్ద్రాదీనాం చాసన్నభవ్యానాం మనసి నిరన్తరం పరమారాధ్యం, తథైవానన్తజ్ఞానాదిగుణస్తవనేన స్తుత్యం చ యద్దివ్యమాత్మస్వరూపం తత్స్వభావత్వాత్తథైవ దేవశ్చేతి . తతో జ్ఞాయతే ముక్తాత్మనాం విషయైరపి ప్రయోజనం నాస్తీతి ..౬౮.. ఏవం స్వభావేనైవ సుఖస్వభావత్వాద్విషయా అపి ముక్తాత్మనాం సుఖకారణం న భవన్తీతికథనరూపేణ గాథాద్వయం గతమ్ . అథేదానీం శ్రీకున్దకున్దాచార్యదేవాః పూర్వోక్తలక్షణానన్తసుఖాధారభూతం సర్వజ్ఞం వస్తుస్తవేన నమస్కుర్వన్తి — లోకమేం అన్య కారణకీ అపేక్షా రఖే బినా హీ భగవాన ఆత్మా స్వయమేవ హీ (౧) స్వపరకో ప్రకాశిత కరనేమేం సమర్థ నిర్వితథ ( – సచ్చీ) అనన్త శక్తియుక్త సహజ సంవేదనకే సాథ తాదాత్మ్య హోనేసే జ్ఞాన హై, (౨) ఆత్మతృప్తిసే ఉత్పన్న హోనేవాలీ జో ౧పరినివృత్తి హై; ఉసమేం ప్రవర్తమాన అనాకులతామేం సుస్థితతాకే కారణ సౌఖ్య హై, ఔర (౩) జిన్హేం ఆత్మతత్త్వకీ ఉపలబ్ధి నికట హై ఐసే బుధ జనోంకే మనరూపీ ౨శిలాస్తంభమేం జిసకీ అతిశయ ౩ద్యుతి స్తుతి ఉత్కీర్ణ హై ఐసా దివ్య ఆత్మస్వరూపవాన హోనేసే దేవ హై . ఇసలియే ఇస ఆత్మాకో సుఖసాధనాభాస (-జో సుఖకే సాధన నహీం హైం పరన్తు సుఖకే సాధన హోనేకా ఆభాసమాత్ర జినమేం హోతా హై ఐసే) విషయోంసే బస హో .

భావార్థ : — సిద్ధ భగవాన కిసీ బాహ్య కారణకీ అపేక్షాకే బినా అపనే ఆప హీ స్వపరప్రకాశక జ్ఞానరూప హైం, అనన్త ఆత్మిక ఆనన్దరూప హైం ఔర అచింత్య దివ్యతారూప హైం . సిద్ధ భగవానకీ భాఁతి హీ సర్వ జీవోంకా స్వభావ హై; ఇసలియే సుఖార్థీ జీవోంకో విషయాలమ్బీ భావ ఛోడకర నిరాలమ్బీ పరమానన్దస్వభావరూప పరిణమన కరనా చాహియే .

౧. పరినిర్వృత్తి = మోక్ష; పరిపూర్ణతా; అన్తిమ సమ్పూర్ణ సుఖ. (పరినిర్వృత్తి ఆత్మతృప్తిసే హోతీ హై అర్థాత్ ఆత్మతృప్తికీ

పరాకాష్ఠా హీ పరినిర్వృత్తి హై .) ౨. శిలాస్తంభ = పత్థరకా ఖంభా . ౩. ద్యుతి = దివ్యతా; భవ్యతా, మహిమా (గణధరదేవాది బుధ జనోంకే మనమేం శుద్ధాత్మస్వరూపకీ దివ్యతాకా స్తుతిగాన

Page 119 of 513
PDF/HTML Page 152 of 546
single page version

తేజో దిట్ఠీ ణాణం ఇడ్ఢీ సోక్ఖం తహేవ ఈసరియం తిహువణపహాణదఇయం తేజః ప్రభామణ్డలం, జగత్త్రయకాలత్రయవస్తుగతయుగపత్సామాన్యాస్తిత్వగ్రాహకం కేవలదర్శనం, తథైవ సమస్తవిశేషాస్తిత్వగ్రాహకం కేవలజ్ఞానం, ఋద్ధిశబ్దేన సమవసరణాదిలక్షణా విభూతిః, సుఖశబ్దేనావ్యాబాధానన్తసుఖం, తత్పదాభి- లాషేణ ఇన్ద్రాదయోపి భృత్యత్వం కుర్వన్తీత్యేవంలక్షణమైశ్వర్యం, త్రిభువనాధీశానామపి వల్లభత్వం దైవం భణ్యతే . మాహప్పం జస్స సో అరిహో ఇత్థంభూతం మాహాత్మ్యం యస్య సోర్హన్ భణ్యతే . ఇతి వస్తుస్తవనరూపేణ నమస్కారం కృతవన్తః ..“ “ “ “ “

పణమామి నమస్కరోమి పుణో పుణో పునః పునః . కమ్ . తం సిద్ధం పరమాగమప్రసిద్ధం సిద్ధమ్ . కథంభూతమ్ . గుణదో అధిగదరం అవ్యాబాధానన్తసుఖాదిగుణైరధికతరం సమధికతరగుణమ్ . పునరపి కథం-

-: అబ, యహాఁ శుభ పరిణామకా అధికార ప్రారమ్భ హోతా హై :-

అబ, ఇన్ద్రియసుఖస్వరూప సమ్బన్ధీ విచారోంకో లేకర, ఉసకే (ఇన్ద్రియ సుఖకే) సాధనకా (-శుభోపయోగకా) స్వరూప కహతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [దేవతాయతిగురుపూజాసు ] దేవ, గురు ఔర యతికీ పూజామేం, [దానే చ ఏవ ] దానమేం [సుశీలేషు వా ] ఏవం సుశీలోంమేం [ఉపవాసాదిషు ] ఔర ఉపవాసాదికమేం [రక్తః ఆత్మా ] లీన ఆత్మా [శుభోపయోగాత్మకః ] శుభోపయోగాత్మక హై ..౬౯..

గురు -దేవ -యతిపూజా విషే, వళీ దాన నే సుశీలో విషే, జీవ రక్త ఉపవాసాదికే, శుభ -ఉపయోగస్వరూప ఛే. ౬౯.

Page 120 of 513
PDF/HTML Page 153 of 546
single page version

యదాయమాత్మా దుఃఖస్య సాధనీభూతాం ద్వేషరూపామిన్ద్రియార్థానురాగరూపాం చాశుభోపయోగ- భూమికామతిక్రమ్య దేవగురుయతిపూజాదానశీలోపవాసప్రీతిలక్షణం ధర్మానురాగమంగీకరోతి తదేన్ద్రియ- సుఖస్య సాధనీభూతాం శుభోపయోగభూమికామధిరూఢోభిలప్యేత ..౬౯.. భూతమ్ . అవిచ్ఛిదం మణువదేవపదిభావం యథా పూర్వమర్హదవస్థాయాం మనుజదేవేన్ద్రాదయః సమవశరణే సమాగత్య నమస్కుర్వన్తి తేన ప్రభుత్వం భవతి, తదతిక్రాన్తత్వాదతిక్రాన్తమనుజదేవపతిభావమ్ . పునశ్చ కింవిశిష్టమ్ . అపుణబ్భావణిబద్ధం ద్రవ్యక్షేత్రాదిపఞ్చప్రకారభవాద్విలక్షణః శుద్ధబుద్ధైకస్వభావనిజాత్మోపలమ్భలక్షణో యోసౌ మోక్షస్తస్యాధీనత్వాదపునర్భావనిబద్ధమితి భావః ..✽౪.. ఏవం నమస్కారముఖ్యత్వేన గాథాద్వయం గతమ్ . ఇతి గాథాష్టకేన పఞ్చమస్థలం జ్ఞాతవ్యమ్ . ఏవమష్టాదశగాథాభిః స్థలపఞ్చకే న సుఖప్రపఞ్చనామాన్తరాధికారో గతః . ఇతి పూర్వోక్తప్రకారేణ ‘ఏస సురాసుర’ ఇత్యాది చతుర్దశగాథాభిః పీఠికా గతా, తదనన్తరం సప్తగాథాభిః సామాన్యసర్వజ్ఞసిద్ధిః, తదనన్తరం త్రయస్త్రింశద్గాథాభిః జ్ఞానప్రపఞ్చః, తదనన్తర- మష్టాదశగాథాభిః సుఖప్రపఞ్చ ఇతి సముదాయేన ద్వాసప్తతిగాథాభిరన్తరాధికారచతుష్టయేన శుద్ధోపయోగాధికారః సమాప్తః .. ఇత ఊర్ద్ధ్వం పఞ్చవింశతిగాథాపర్యన్తం జ్ఞానకణ్డికాచతుష్టయాభిధానోధికారః ప్రారభ్యతే . తత్ర పఞ్చవింశతిగాథామధ్యే ప్రథమం తావచ్ఛుభాశుభవిషయే మూఢత్వనిరాకరణార్థం ‘దేవదజదిగురు’ ఇత్యాది దశగాథాపర్యన్తం ప్రథమజ్ఞానకణ్డికా కథ్యతే . తదనన్తరమాప్తాత్మస్వరూపపరిజ్ఞానవిషయే మూఢత్వనిరాకరణార్థం ‘చత్తా పావారంభం’ ఇత్యాది సప్తగాథాపర్యన్తం ద్వితీయజ్ఞానకణ్డికా . అథానన్తరం ద్రవ్యగుణపర్యాయపరిజ్ఞానవిషయే మూఢత్వనిరాక రణార్థం ‘దవ్వాదీఏసు’ ఇత్యాది గాథాషట్క పర్యన్తం తృతీయజ్ఞానక ణ్డికా . తదనన్తరం స్వపర- తత్త్వపరిజ్ఞానవిషయే మూఢత్వనిరాకరణార్థం ‘ణాణప్పగం’ ఇత్యాది గాథాద్వయేన చతుర్థజ్ఞానకణ్డికా . ఇతి జ్ఞానకణ్డికాచతుష్టయాభిధానాధికారే సముదాయపాతనికా . అథేదానీం ప్రథమజ్ఞానకణ్డికాయాం స్వతన్త్ర- వ్యాఖ్యానేన గాథాచతుష్టయం, తదనన్తరం పుణ్యం జీవస్య విషయతృష్ణాముత్పాదయతీతి కథనరూపేణ గాథాచతుష్టయం, తదనన్తరముపసంహారరూపేణ గాథాద్వయం, ఇతి స్థలత్రయపర్యన్తం క్రమేణ వ్యాఖ్యానం క్రియతే . తద్యథా --అథ యద్యపి పూర్వం గాథాషట్కేనేన్ద్రియసుఖస్వరూపం భణితం తథాపి పునరపి తదేవ విస్తరేణ కథయన్ సన్ తత్సాధకం శుభోపయోగం ప్రతిపాదయతి, అథవా ద్వితీయపాతనికా --పీఠికాయాం యచ్ఛుభోపయోగస్వరూపం సూచితం తస్యేదానీమిన్ద్రియసుఖవిశేషవిచారప్రస్తావే తత్సాధకత్వేన విశేషవివరణం కరోతి ---దేవదజదిగురుపూజాసు చేవ దాణమ్మి వా సుసీలేసు దేవతాయతిగురుపూజాసు చైవ దానే వా సుశీలేషు ఉవవాసాదిసు రత్తో తథైవోపవాసాదిషు చ రక్త ఆసక్తః అప్పా జీవః సుహోవఓగప్పగో శుభోపయోగాత్మకో భణ్యతే ఇతి . తథాహి – దేవతా

టీకా : – జబ యహ ఆత్మా దుఃఖకీ సాధనా భూత ఐసీ ద్వేషరూప తథా ఇన్ద్రియ విషయకీ అనురాగరూప అశుభోపయోగ భూమికాకా ఉల్లంఘన కరకే, దేవ -గురు -యతికీ పూజా, దాన, శీల ఔర ఉపవాసాదికకే ప్రీతిస్వరూప ధర్మానురాగకో అంగీకార కరతా హై తబ వహ ఇన్ద్రియసుఖకీ సాధనభూత శుభోపయోగభూమికామేం ఆరూఢ కహలాతా హై .

Page 121 of 513
PDF/HTML Page 154 of 546
single page version

అయమాత్మేన్ద్రియసుఖసాధనీభూతస్య శుభోపయోగస్య సామర్థ్యాత్తదధిష్ఠానభూతానాం తిర్యగ్మానుష- నిర్దోషిపరమాత్మా, ఇన్ద్రియజయేన శుద్ధాత్మస్వరూపప్రయత్నపరో యతిః, స్వయం భేదాభేదరత్నత్రయారాధకస్తదర్థినాం భవ్యానాం జినదీక్షాదాయకో గురుః, పూర్వోక్తదేవతాయతిగురూణాం తత్ప్రతిబిమ్బాదీనాం చ యథాసంభవం ద్రవ్యభావరూపా పూజా, ఆహారాదిచతుర్విధదానం చ ఆచారాదికథితశీలవ్రతాని తథైవోపవాసాదిజినగుణసంపత్త్యాదివిధి- విశేషాశ్వ . ఏతేషు శుభానుష్ఠానేషు యోసౌ రతః ద్వేషరూపే విషయానురాగరూపే చాశుభానుష్ఠానే విరతః, స జీవః

భావార్థ : – సర్వ దోష రహిత పరమాత్మా వహ దేవ హైం; భేదాభేద రత్నత్రయకే స్వయం ఆరాధక తథా ఉస ఆరాధనాకే అర్థీ అన్య భవ్య జీవోంకో జినదీక్షా దేనేవాలే వే గురు హైం; ఇన్ద్రియజయ కరకే శుద్ధాత్మస్వరూపమేం ప్రయత్నపరాయణ వే యతి హైం . ఐసే దేవ -గురు -యతికీ అథవా ఉనకీ ప్రతిమాకీ పూజామేం, ఆహారాదిక చతుర్విధ దానమేం, ఆచారాంగాది శాస్త్రోంమేం కహే హుఏ శీలవ్రతోంమేం తథా ఉపవాసాదిక తపమేం ప్రీతికా హోనా వహ ధర్మానురాగ హై . జో ఆత్మా ద్వేషరూప ఔర విషయానురాగరూప అశుభోపయోగకో పార కరకే ధర్మానురాగకో అంగీకార కరతా హై వహ శుభోపయోగీ హై ..౬౯..

అబ, ఇన్ద్రియసుఖకో శుభోపయోగకే సాధ్యకే రూపమేం (అర్థాత్ శుభోపయోగ సాధన హై ఔర ఉనకా సాధ్య ఇన్ద్రియసుఖ హై ఐసా) కహతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [శుభేన యుక్తః ] శుభోపయోగయుక్త [ఆత్మా ] ఆత్మా [తిర్యక్ వా ] తిర్యంచ, [మానుషః వా ] మనుష్య [దేవః వా ] అథవా దేవ [భూతః ] హోకర, [తావత్కాలం ] ఉతనే సమయ తక [వివిధం ] వివిధ [ఐన్ద్రియం సుఖం ] ఇన్ద్రియసుఖ [లభతే ] ప్రాప్త కరతా హై ..౭౦..

టీకా : — యహ ఆత్మా ఇన్ద్రియసుఖకే సాధనభూత శుభోపయోగకీ సామర్థ్యసే ఉసకే అధిష్ఠానభూత (-ఇన్ద్రియసుఖకే స్థానభూత -ఆధారభూత ఐసీ) తిర్యంచ, మనుష్య ఔర దేవత్వకీ

Page 122 of 513
PDF/HTML Page 155 of 546
single page version

దేవత్వభూమికానామన్యతమాం భూమికామవాప్య యావత్కాలమవతిష్ఠతే, తావత్కాలమనేకప్రకారమిన్ద్రియసుఖం సమాసాదయతీతి ..౭౦..

అన్వయార్థ : — [ఉపదేశే సిద్ధం ] (జినేన్ద్రదేవకే) ఉపదేశసే సిద్ధ హై కి [సురాణామ్ అపి ] దేవోంకే భీ [స్వభావసిద్ధం ] స్వభావసిద్ధ [సౌఖ్యం ] సుఖ [నాస్తి ] నహీం హై; [తే ] వే [దేహవేదనార్తా ] (పంచేన్ద్రియమయ) దేహకీ వేదనాసే పీడిత హోనేసే [రమ్యేసు విషయేసు ] రమ్య విషయోంమేం [రమన్తే ] రమతే హైం ..౭౧..

Page 123 of 513
PDF/HTML Page 156 of 546
single page version

ఇన్ద్రియసుఖభాజనేషు హి ప్రధానా దివౌకసః . తేషామపి స్వాభావికం న ఖలు సుఖమస్తి, ప్రత్యుత తేషాం స్వాభావికం దుఃఖమేవావలోక్యతే, యతస్తే పంచేన్ద్రియాత్మకశరీరపిశాచపీడయా పరవశా భృగుప్రపాతస్థానీయాన్ మనోజ్ఞవిషయానభిపతన్తి ..౭౧..

అథైవమిన్ద్రియసుఖస్య దుఃఖతాయాం యుక్త్యావతారితాయామిన్ద్రియసుఖసాధనీభూతపుణ్యనిర్వర్తక- శుభోపయోగస్య దుఃఖసాధనీభూతపాపనిర్వర్తకాశుభోపయోగవిశేషాదవిశేషత్వమవతారయతి —

టీకా : — ఇన్ద్రియసుఖకే భాజనోంమేం ప్రధాన దేవ హైం; ఉనకే భీ వాస్తవమేం స్వాభావిక సుఖ నహీం హై, ఉలటా ఉనకే స్వాభావిక దుఃఖ హీ దేఖా జాతా హై; క్యోంకి వే పంచేన్ద్రియాత్మక శరీరరూపీ పిశాచకీ పీడాసే పరవశ హోనేసే ౧భృగుప్రపాతకే సమాన మనోజ్ఞ విషయోంకీ ఓర దౌండతే హై ..౭౧..

ఇసప్రకార యుక్తిపూర్వక ఇన్ద్రియసుఖకో దుఃఖరూప ప్రగట కరకే, అబ ఇన్ద్రియసుఖకే సాధనభూత పుణ్యకో ఉత్పన్న కరనేవాలే శుభోపయోగకీ, దుఃఖకే సాధనభూత పాపకో ఉత్పన్న కరనేవాలే అశుభోపయోగసే అవిశేషతా ప్రగట కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : – [నరనారకతిర్యక్సురాః ] మనుష్య, నారకీ, తిర్యంచ ఔర దేవ ( – సభీ) [యది ] యది [దేహసంభవం ] దేహోత్పన్న [దుఃఖం ] దుఃఖకో [భజంతి ] అనుభవ కరతే హైం, [జీవానాం ] తో జీవోంకా [సః ఉపయోగః ] వహ (శుద్ధోపయోగసే విలక్షణ -అశుద్ధ) ఉపయోగ [శుభః వా అశుభః ] శుభ ఔర అశుభ — దో ప్రకారకా [కథం భవతి ] కైసే హై ? (అర్థాత్ నహీం హై )..౭౨.. ౧. భృగుప్రపాత = అత్యంత దుఃఖసే ఘబరాకర ఆత్మఘాత కరనేకే లియే పర్వతకే నిరాధార ఉచ్చ శిఖరసే గిరనా .

తిర్యంచ -నారక -సుర -నరో జో దేహగత దుఃఖ అనుభవే, తో జీవనో ఉపయోగ ఏ శుభ నే అశుభ కఈ రీత ఛే ?. ౭౨.

Page 124 of 513
PDF/HTML Page 157 of 546
single page version

యది శుభోపయోగజన్యసముదీర్ణపుణ్యసంపదస్త్రిదశాదయోశుభోపయోగజన్యపర్యాగతపాతకాపదో వా నారకాదయశ్చ, ఉభయేపి స్వాభావికసుఖాభావాదవిశేషేణ పంచేన్ద్రియాత్మకశరీరప్రత్యయం దుఃఖ- మేవానుభవన్తి, తతః పరమార్థతః శుభాశుభోపయోగయోః పృథక్త్వవ్యవస్థా నావతిష్ఠతే ..౭౨..

టీకా : — యది శుభోపయోగజన్య ఉదయగత పుణ్యకీ సమ్పత్తివాలే దేవాదిక (అర్థాత్ శుభోపయోగజన్య పుణ్యకే ఉదయసే ప్రాప్త హోనేవాలీ ఋద్ధివాలే దేవ ఇత్యాది) ఔర అశుభోపయోగజన్య ఉదయగత పాపకీ ఆపదావాలే నారకాదిక — యహ దోనోం స్వాభావిక సుఖకే అభావకే కారణ అవిశేషరూపసే (-బినా అన్తరకే) పంచేన్ద్రియాత్మక శరీర సమ్బన్ధీ దుఃఖకా హీ అనుభవ కరతే హైం, తబ ఫి ర పరమార్థసే శుభ ఔర అశుభ ఉపయోగకీ పృథక్త్వవ్యవస్థా నహీం రహతీ .

భావార్థ : — శుభోపయోగజన్య పుణ్యకే ఫలరూపమేం దేవాదికకీ సమ్పదాయేం మిలతీ హైం ఔర అశుభోపయోగజన్య పాపకే ఫలరూపమేం నారకాదిక కీ ఆపదాయేం మిలతీ హైం . కిన్తు వే దేవాదిక తథా నారకాదిక దోనోం పరమార్థసే దుఃఖీ హీ హైం . ఇసప్రకార దోనోంకా ఫల సమాన హోనేసే శుభోపయోగ ఔర అశుభోపయోగ దోనోం పరమార్థసే సమాన హీ హైం అర్థాత్ ఉపయోగమేం — అశుద్ధోపయోగమేం — శుభ ఔర అశుభ నామక భేద పరమార్థసే ఘటిత నహీం హోతే ..౭౨..

(జైసే ఇన్ద్రియసుఖకో దుఃఖరూప ఔర శుభోపయోగకో అశుభోపయోగకే సమాన బతాయా హై ఇసీప్రకార) అబ, శుభోపయోగజన్య ఫలవాలా జో పుణ్య హై ఉసే విశేషతః దూషణ దేనేకే లియే (అర్థాత్ ఉసమేం దోష దిఖానేకే లియే) ఉస పుణ్యకో (-ఉసకే అస్తిత్వకో) స్వీకార కరకే ఉసకీ (పుణ్యకీ) బాతకా ఖండన కరతే హైం : —

చక్రీ అనే దేవేంద్ర శుభ -ఉపయోగమూలక భోగథీ పుష్టి కరే దేహాదినీ, సుఖీ సమ దీసే అభిరత రహీ. ౭౩.

Page 125 of 513
PDF/HTML Page 158 of 546
single page version

యతో హి శక్రాశ్చక్రిణశ్చ స్వేచ్ఛోపగతైర్భోగైః శరీరాదీన్ పుష్ణన్తస్తేషు దుష్టశోణిత ఇవ జలౌకసోత్యన్తమాసక్తాః సుఖితా ఇవ ప్రతిభాసన్తే, తతః శుభోపయోగజన్యాని ఫలవన్తి పుణ్యాన్యవలోక్యన్తే ..౭౩.. జీవాణం వ్యవహారేణ విశేషేపి నిశ్చయేన సః ప్రసిద్ధః శుద్ధోపయోగాద్విలక్షణః శుభాశుభోపయోగః కథం భిన్నత్వం లభతే, న కథమపీతి భావః ..౭౨.. ఏవం స్వతన్త్రగాథాచతుష్టయేన ప్రథమస్థలం గతమ్ . అథ పుణ్యాని దేవేన్ద్రచక్రవర్త్యాదిపదం ప్రయచ్ఛన్తి ఇతి పూర్వం ప్రశంసాం కరోతి . కిమర్థమ్ . తత్ఫలాధారేణాగ్రే తృష్ణోత్పత్తిరూపదుఃఖదర్శనార్థం . కులిసాఉహచక్కధరా దేవేన్ద్రాశ్చక్రవర్తినశ్చ కర్తారః . సుహోవఓగప్పగేహిం భోగేహిం శుభోపయోగజన్యభోగైః కృత్వా దేహాదీణం విద్ధిం కరేంతి వికుర్వణారూపేణ దేహపరివారాదీనాం వృద్ధిం కుర్వన్తి . కథంభూతాః సన్తః . సుహిదా ఇవాభిరదా సుఖితా ఇవాభిరతా ఆసక్తా ఇతి . అయమత్రార్థః — యత్పరమాతిశయ- తృప్తిసముత్పాదకం విషయతృష్ణావిచ్ఛిత్తికారకం చ స్వాభావికసుఖం తదలభమానా దుష్టశోణితే జలయూకా ఇవాసక్తాః సుఖాభాసేన దేహాదీనాం వృద్ధిం కుర్వన్తి . తతో జ్ఞాయతే తేషాం స్వాభావికం సుఖం నాస్తీతి ..౭౩.. అథ పుణ్యాని జీవస్య విషయతృష్ణాముత్పాదయన్తీతి ప్రతిపాదయతి — జది సంతి హి పుణ్ణాణి య యది

అన్వయార్థ : — [కులిశాయుధచక్రధరాః ] వజ్రధర ఔర చక్రధర (-ఇన్ద్ర ఔర చక్రవర్తీ) [శుభోపయోగాత్మకైః భోగైః ] శుభోపయోగమూలక (పుణ్యోంకే ఫలరూప) భోగోంకే ద్వారా [దేహాదీనాం ] దేహాదికీ [వృద్ధిం కుర్వన్తి ] పుష్టి కరతే హైం ఔర [అభిరతాః ] (ఇసప్రకార) భోగోంమేం రత వర్తతే హుఏ [సుఖితాః ఇవ ] సుఖీ జైసే భాసిత హోతే హైం . (ఇసలియే పుణ్య విద్యమాన అవశ్య హై) ..౭౩..

టీకా : — శక్రేన్ద్ర ఔర చక్రవర్తీ అపనీ ఇచ్ఛానుసార ప్రాప్త భోగోంకే ద్వారా శరీరాదికో పుష్ట కరతే హుఏ — జైసే గోంచ (జోంక) దూషిత రక్తమేం అత్యన్త ఆసక్త వర్తతీ హుఈ సుఖీ జైసీ భాసిత హోతీ హై, ఉసీప్రకార — ఉన భోగోంమేం అత్యన్త ఆసక్త వర్తతే హుఏ సుఖీ జైసే భాసిత హోతే హైం; ఇసలియే శుభోపయోగజన్య ఫలవాలే పుణ్య దిఖాఈ దేతే హైం (అర్థాత్ శుభోపయోగజన్య ఫలవాలే పుణ్యోంకా అస్తిత్వ దిఖాఈ దేతా హై) .

భావార్థ : — జో భోగోంమేం ఆసక్త వర్తతే హుఏ ఇన్ద్ర ఇత్యాది గోంచ (జోంక)కీ భాఁతి సుఖీ జైసే మాలూమ హోతే హైం, వే భోగ పుణ్యకే ఫల హైం; ఇసలియే పుణ్యకా అస్తిత్వ అవశ్య హై . (ఇసప్రకార ఇస గాథామేం పుణ్యకీ విద్యమానతా స్వీకార కరకే ఆగేకీ గాథాఓంమేం పుణ్యకో దుఃఖకా కారణరూప బతాయేంగే) ..౭౩..

Page 126 of 513
PDF/HTML Page 159 of 546
single page version

యది నామైవం శుభోపయోగపరిణామకృతసముత్పత్తీన్యనేకప్రకారాణి పుణ్యాని విద్యన్త ఇత్య- భ్యుపగమ్యతే, తదా తాని సుధాశనానప్యవధిం కృత్వా సమస్తసంసారిణాం విషయతృష్ణామవశ్యమేవ సముత్పాదయన్తి . న ఖలు తృష్ణామన్తరేణ దుష్టశోణిత ఇవ జలూకానాం సమస్తసంసారిణాం విషయేషు ప్రవృత్తిరవలోక్యతే . అవలోక్యతే చ సా . తతోస్తు పుణ్యానాం తృష్ణాయతనత్వమబాధితమేవ ..౭౪.. చేన్నిశ్చయేన పుణ్యపాపరహితపరమాత్మనో విపరీతాని పుణ్యాని సన్తి . పునరపి కింవిశిష్టాని . పరిణామసముబ్భవాణి నిర్వికారస్వసంవిత్తివిలక్షణశుభపరిణామసముద్భవాని వివిహాణి స్వకీయానన్తభేదేన బహువిధాని . తదా తాని కిం కుర్వన్తి . జణయంతి విసయతణ్హం జనయన్తి . కామ్ . విషయతృష్ణామ్ . కేషామ్ .

అబ, ఇసప్రకార స్వీకార కియే గయే పుణ్య దుఃఖకే బీజకే కారణ హైం, (అర్థాత్ తృష్ణాకే కారణ హైం ) ఇసప్రకార న్యాయసే ప్రగట కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [యది హి ] (పూర్వోక్త ప్రకారసే) యది [పరిణామసముద్భవానీ ] (శుభోపయోగరూప) పరిణామసే ఉత్పన్న హోనేవాలే [వివిధాని పుణ్యాని చ ] వివిధ పుణ్య [సంతి ] విద్యమాన హైం, [దేవతాన్తానాం జీవానాం ] తో వే దేవోం తకకే జీవోంకో [విషయతృష్ణాం ] విషయతృష్ణా [జనయన్తి ] ఉత్పన్న కరతే హైం ..౭౪..

టీకా : — యది ఇసప్రకార శుభోపయోగపరిణామసే ఉత్పన్న హోనేవాలే అనేక ప్రకారకే పుణ్య విద్యమాన హైం ఐసా స్వీకార కియా హై, తో వే (-పుణ్య) దేవోం తకకే సమస్త సంసారియోంకో విషయతృష్ణా అవశ్యమేవ ఉత్పన్న కరతే హైం (ఐసా భీ స్వీకార కరనా పడతా హై) వాస్తవమేం తృష్ణాకే బినా; జైసే జోంక (గోంచ)కో దూషిత రక్తమేం ఉసీప్రకార సమస్త సంసారియోంకో విషయోంమేం ప్రవృత్తి దిఖాఈ న దే; కిన్తు వహ తో దిఖాఈ దేతీ హై . ఇసలియే పుణ్యోంకీ తృష్ణాయతనతా అబాధిత హీ హై (అర్థాత్ పుణ్య తృష్ణాకే ఘర హైం, ఐసా అవిరోధరూపసే సిద్ధ హోతా హై) .

పరిణామజన్య అనేకవిధ జో పుణ్యనుం అస్తిత్వ ఛే, తో పుణ్య ఏ దేవాన్త జీవనే విషయతృష్ణోద్భవ కరే. ౭౪.

Page 127 of 513
PDF/HTML Page 160 of 546
single page version

అథ తే పునస్త్రిదశావసానాః కృత్స్నసంసారిణః సముదీర్ణతృష్ణాః పుణ్యనిర్వర్తితాభిరపి జీవాణం దేవదంతాణం దృష్టశ్రుతానుభూతభోగాకాఙ్క్షారూపనిదానబన్ధప్రభృతినానామనోరథహయరూపవికల్పజాలరహిత- పరమసమాధిసముత్పన్నసుఖామృతరూపాం సర్వాత్మప్రదేశేషు పరమాహ్లాదోత్పత్తిభూతామేకాకారపరమసమరసీభావరూపాం విషయాకాఙ్క్షాగ్నిజనితపరమదాహవినాశికాం స్వరూపతృప్తిమలభమానానాం దేవేన్ద్రప్రభృతిబహిర్ముఖసంసారి- జీవానామితి . ఇదమత్ర తాత్పర్యమ్ – యది తథావిధా విషయతృష్ణా నాస్తి తర్హి దుష్టశోణితే జలయూకా ఇవ కథం తే విషయేషు ప్రవృత్తిం కుర్వన్తి . కుర్వన్తి చేత్ పుణ్యాని తృష్ణోత్పాదకత్వేన దుఃఖకారణాని ఇతి జ్ఞాయన్తే ..౭౪.. అథ పుణ్యాని దుఃఖకారణానీతి పూర్వోక్తమేవార్థం విశేషేణ సమర్థయతి — తే పుణ ఉదిణ్ణతణ్హా సహజశుద్ధాత్మ- తృప్తేరభావాత్తే నిఖిలసంసారిజీవాః పునరుదీర్ణతృష్ణాః సన్తః దుహిదా తణ్హాహిం స్వసంవిత్తిసముత్పన్నపారమార్థిక- సుఖాభావాత్పూర్వోక్తతృష్ణాభిర్దుఃఖితాః సన్తః . కిం కుర్వన్తి . విసయసోక్ఖాణి ఇచ్ఛంతి నిర్విషయపరమాత్మ-

భావార్థ : — జైసా కి ౭౩ వీం గాథామేం కహా గయా హై ఉసప్రకార అనేక తరహకే పుణ్య విద్యమాన హైం, సో భలే రహేం . వే సుఖకే సాధన నహీం కిన్తు దుఃఖకే బీజరూప తృష్ణాకే హీ సాధన హైం ..౭౪..

అబ, పుణ్యమేం దుఃఖకే బీజకీ విజయ ఘోషిత కరతే హైం . (అర్థాత్ పుణ్యమేం తృష్ణాబీజ దుఃఖవృక్షరూపసే వృద్ధికో ప్రాప్త హోతా హై — ఫై లతా హై ఐసా ఘోషిత కరతే హైం) : —

అన్వయార్థ : — [పునః ] ఔర, [ఉదీర్ణతృష్ణాః తే ] జినకీ తృష్ణా ఉదిత హై ఐసే వే జీవ [తృష్ణాభిః దుఃఖితాః ] తృష్ణాఓంకే ద్వారా దుఃఖీ హోతే హుఏ, [ఆమరణం ] మరణపర్యంత [విషయ సౌఖ్యాని ఇచ్ఛన్తి ] విషయసుఖోంకో చాహతే హైం [చ ] ఔర [దుఃఖసన్తప్తాః ] దుఃఖోంసే సంతప్త హోతే హుఏ (-దుఃఖదాహకో సహన న కరతే హుఏ) [అనుభవంతి ] ఉన్హేం భోగతే హైం ..౭౫..

తే ఉదితతృష్ణ జీవో, దుఃఖిత తృష్ణాథీ, విషయిక సుఖనే ఇచ్ఛే అనే ఆమరణ దుఃఖసంతప్త తేనే భోగవే. ౭౫.