Page 88 of 513
PDF/HTML Page 121 of 546
single page version
వినాశకాని చ
సహజశుద్ధాత్మనోభేదజ్ఞానం తత్ర భావనా కర్తవ్యా, ఇతి తాత్పర్యమ్
సర్వపదార్థపరిజ్ఞానమితి ద్వితీయా చేతి
సౌ అర్థనే జాణే ఛతాం, తేథీ అబంధక జిన కహే
జాననేకీ క్రియా హోనే పర భీ బన్ధ నహీం హోతా, ఐసా కహకర జ్ఞాన -అధికార పూర్ణ కరతే హైం)
[తేషు అర్థేషు న ఏవ ఉత్పద్యతే ] ఔర ఉన పదార్థోంకే రూపమేం ఉత్పన్న నహీం హోతా [తేన ] ఇసలియే
[అబన్ధకః ప్రజ్ఞప్తః ] ఉసే అబన్ధక కహా హై
Page 89 of 513
PDF/HTML Page 122 of 546
single page version
సిద్ధయేత
దృఢీకుర్వన్ జ్ఞానప్రపఞ్చాధికారముపసంహరతి ---
జ్ఞానసే నహీం’ ఇసప్రకార ప్రథమ హీ అర్థపరిణమనక్రియాకే ఫలరూపసే బన్ధకా సమర్థన కియా గయా
హై (అర్థాత్ బన్ధ తో పదార్థరూపమేం పరిణమనరూప క్రియాకా ఫల హై ఐసా నిశ్చిత కియా గయా హై)
తథా ‘గేణ్హది ణేవ ణ ముఞ్చది ణ పరం పరిణమది కేవలీ భగవం
ఉత్పన్న నహీం హోతా ఉస ఆత్మాకే జ్ఞప్తిక్రియాకా సద్భావ హోనే పర భీ వాస్తవమేం క్రియాఫలభూత బన్ధ
సిద్ధ నహీం హోతా
కరతే హైం, జ్ఞానరూప హీ పరిణమిత హోతే హైం ఔర జ్ఞానరూప హీ ఉత్పన్న హోతే హైం
Page 90 of 513
PDF/HTML Page 123 of 546
single page version
మోహాభావాద్యదాత్మా పరిణమతి పరం నైవ నిర్లూనకర్మా
జ్ఞేయాకారాం త్రిలోకీం పృథగపృథగథ ద్యోతయన్ జ్ఞానమూర్తిః
తత్రైవ భావనా కర్తవ్యేత్యభిప్రాయః
హుఆ భీ మోహకే అభావకే కారణ పరరూప పరిణమిత నహీం హోతా, ఇసలియే అబ, జిసకే సమస్త
జ్ఞేయాకారోంకో అత్యన్త వికసిత జ్ఞప్తికే విస్తారసే స్వయం పీ గయా హై ఐసై తీనోంలోకకే పదార్థోంకో
పృథక్ ఔర అపృథక్ ప్రకాశిత కరతా హుఆ వహ జ్ఞానమూర్తి ముక్త హీ రహతా హై
కరతే హైం :
ఛే సుఖ పణ ఏవుంజ, త్యాం పరధాన జే తే గ్రాహ్య ఛే. ౫౩
Page 91 of 513
PDF/HTML Page 124 of 546
single page version
మపి తత్పదాభిలాషీ పరమభక్త్యా ప్రణమామి
(అమూర్త యా మూర్త, అతీన్ద్రియ యా ఐన్ద్రియ) సుఖ హోతా హై
Page 92 of 513
PDF/HTML Page 125 of 546
single page version
చిదాకారపరిణామేభ్యః సముత్పద్యమానమత్యన్తమాత్మాయత్తత్వాన్నిత్యం యుగపత్కృతప్రవృత్తి నిఃప్రతిపక్ష-
మహానివృద్ధి చ ముఖ్యమితి కృత్వా జ్ఞానం సౌఖ్యం చోపాదేయమ్
అథేన్ద్రియజ్ఞానముఖ్యత్వేన ‘జీవో సయం అముత్తో’ ఇత్యాది గాథాచతుష్టయం, తదనన్తరమతీన్ద్రియసుఖముఖ్యతయా
‘జాదం సయం’ ఇత్యాది గాథాచతుష్టయం, అథానన్తరమిన్ద్రియసుఖప్రతిపాదనరూపేణ గాథాష్టకమ్, తత్రాప్యష్టకమధ్యే
ప్రథమత ఇన్ద్రియసుఖస్య దుఃఖత్వస్థాపనార్థం ‘మణుఆసురా’ ఇత్యాది గాథాద్వయం, అథ ముక్తాత్మనాం దేహాభావేపి
సుఖమస్తీతి జ్ఞాపనార్థం దేహః సుఖకారణం న భవతీతి కథనరూపేణ ‘పప్పా ఇట్ఠే విసయే’ ఇత్యాది సూత్రద్వయం,
తదనన్తరమిన్ద్రియవిషయా అపి సుఖకారణం న భవన్తీతి కథనేన ‘తిమిరహరా’ ఇత్యాది గాథాద్వయమ్,
అతోపి సర్వజ్ఞనమస్కారముఖ్యత్వేన ‘తేజోదిట్ఠి’ ఇత్యాది గాథాద్వయమ్
ప్రథమతస్తావదధికారస్థలగాథయా స్థలచతుష్టయం సూత్రయతి
ప్రవర్తమాన, నిఃప్రతిపక్ష ఔర హానివృద్ధిసే రహిత హై, ఇసలియే ముఖ్య హై, ఐసా సమఝకర వహ
(జ్ఞాన ఔర సుఖ) ఉపాదేయ అర్థాత్ గ్రహణ కరనే యోగ్య హై
Page 93 of 513
PDF/HTML Page 126 of 546
single page version
క్షాయోపశమికేన్ద్రియశక్తిభిరుత్పన్నత్వాదిన్ద్రియజం జ్ఞానం సుఖం చ పరాయత్తత్వేన వినశ్వరత్వాద్ధేయమితి
తాత్పర్యమ్
చ మూర్తేషు పుద్గలద్రవ్యేషు యదతీన్ద్రియం పరమాణ్వాది
వర్తమానసమయగతపరిణామాస్తత్ప్రభృతయో యే సమస్తద్రవ్యాణాం వర్తమానసమయగతపరిణామాస్తే కాలప్రచ్ఛన్నాః,
తస్యైవ పరమాత్మనః సిద్ధరూపశుద్ధవ్యఞ్జనపర్యాయః శేషద్రవ్యాణాం చ యే యథాసంభవం వ్యఞ్జనపర్యాయాస్తేష్వన్త-
తే సర్వనే
[సకలం ] ఇన సబకో
Page 94 of 513
PDF/HTML Page 127 of 546
single page version
సాంప్రతికపర్యాయేషు, భావప్రచ్ఛన్నేషు స్థూలపర్యాయాన్తర్లీనసూక్ష్మపర్యాయేషు సర్వేష్వపి స్వపరవ్యవస్థా-
వ్యవస్థితేష్వస్తి ద్రష్టృత్వం, ప్రత్యక్షత్వాత
మనన్తశక్తిసద్భావతోనన్తతాముపగతం దహనస్యేవ దాహ్యాకారాణాం జ్ఞానస్య జ్ఞేయాకారాణామన-
క్షేత్రమేం ప్రచ్ఛన్న అలోకాకాశకే ప్రదేశ ఇత్యాది, కాలమేం ప్రచ్ఛన్న
సబకో వహ అతీన్ద్రియ జ్ఞాన దేఖతా హై) క్యోంకి వహ (అతీన్ద్రియ జ్ఞాన) ప్రత్యక్ష హై
అనన్తశక్తికే సద్భావకే కారణ అనన్తతాకో (-బేహదతాకో) ప్రాప్త హై, ఐసే ఉస ప్రత్యక్ష జ్ఞానకో
Page 95 of 513
PDF/HTML Page 128 of 546
single page version
[అవగ్రహ్య ]
Page 96 of 513
PDF/HTML Page 129 of 546
single page version
స్పర్శాదిప్రధానం వస్తూపలభ్యతాముపాగతం యోగ్యమవగృహ్య కదాచిత్తదుపర్యుపరి శుద్ధిసంభవాదవగచ్ఛతి,
కదాచిత్తదసంభవాన్నావగచ్ఛతి, పరోక్షత్వాత
పాత్తానుపాత్తపరప్రత్యయసామగ్రీమార్గణవ్యగ్రతయాత్యన్తవిసంష్ఠులత్వమవలమ్బమానమనన్తాయాః శక్తేః పరి-
స్ఖలనాన్నితాన్తవిక్లవీభూతం మహామోహమల్లస్య జీవదవస్థత్వాత
౩. అనుపాత్త = అప్రాప్త (ప్రకాశ ఇత్యాది అనుపాత్త పర పదార్థ హైం )
౪. విక్లవ = ఖిన్న; దుఃఖీ, ఘబరాయా హుఆ
జ్ఞప్తి ఉత్పన్న కరనేమేం బల -ధారణకా నిమిత్త హోనేసే జో ఉపలమ్భక హై ఐసే ఉస మూర్త (శరీర) కే
ద్వారా మూర్త ఐసీ
క్యోంకి వహ (ఇన్ద్రియ జ్ఞాన) పరోక్ష హై
ఆవృత హో గయా హై, ఐసా ఆత్మా పదార్థకో స్వయం జాననేకే లియే అసమర్థ హోనేసే
పరమార్థతః అజ్ఞానమేం గినే జానే యోగ్య హై
Page 97 of 513
PDF/HTML Page 130 of 546
single page version
ఛే ఇన్ద్రివిషయో, తేమనేయ న ఇన్ద్రియో యుగపద గ్రహే
పర భీ పద పద పర ఠగా జాతా హై (క్యోంకి పర పదార్థ ఆత్మాకే ఆధీన పరిణమిత నహీం
హోతే) ఇసలియే పరమార్థసే వహ జ్ఞాన ‘అజ్ఞాన’ నామకే హీ యోగ్య హై
అక్షాణి ] (పరన్తు ) వే ఇన్ద్రియాఁ [తాన్ ] ఉన్హేం (భీ) [యుగపత్ ] ఏక సాథ [న ఏవ గృహ్ణన్తి ]
గ్రహణ నహీం కరతీం (నహీం జాన సకతీం)
Page 98 of 513
PDF/HTML Page 131 of 546
single page version
సుఖకారణం
ఉసప్రకారకీ శక్తి నహీం హై
(-ఏక హీ సాథ అనేక విషయోంకో జాననేకే లియే) అసమర్థ హై, ఇసలియే ద్రవ్యేన్ద్రియద్వారోంకే
విద్యమాన హోనే పర భీ సమస్త ఇన్ద్రియోంకే విషయోంకా (-విషయభూత పదార్థోంకా) జ్ఞాన ఏక హీ
సాథ నహీం హోతా, క్యోంకి ఇన్ద్రియ జ్ఞాన పరోక్ష హై
సకతా
హీ హోతీ హై
ద్వారా కార్య నహీం హోతా
ద్వారా వర్ణకే దేఖనేమేం లగా హోతా హై తబ కానమేం కౌనసే శబ్ద పడతే హైం యా నాకమేం కైసీ గన్ధ ఆతీ
హై ఇత్యాది ఖ్యాల నహీం రహతా
జ్ఞాత హోతే హోం, తథాపి సూక్ష్మ దృష్టిసే దేఖనే పర క్షాయోపశమిక జ్ఞాన ఏక సమయమేం ఏక హీ ఇన్ద్రియకే
ద్వారా ప్రవర్తమాన హోతా హుఆ స్పష్టతయా భాసిత హోతా హై
Page 99 of 513
PDF/HTML Page 132 of 546
single page version
ప్రత్యక్షం భవితుమర్హతి
జ్ఞాత [ఆత్మనః ] ఆత్మాకో [ప్రత్యక్షం ] ప్రత్యక్ష [కథం భవతి ] కైసే హో సకతా హై ?
ఆత్మస్వభావత్వకో కించిత్మాత్ర స్పర్శ నహీం కరతీం (ఆత్మస్వభావరూప కించిత్మాత్ర భీ నహీం హైం )
ఐసీ ఇన్ద్రియోంకే ద్వారా ఉపలబ్ధి కరకే (-ఐసీ ఇన్ద్రియోంకే నిమిత్తసే పదార్థోంకో జానకర) ఉత్పన్న
హోతా హై, ఇసలియే వహ (ఇన్ద్రియజ్ఞాన) ఆత్మాకే లియే ప్రత్యక్ష నహీం హో సకతా
తేనాథీ జే ఉపలబ్ధ తే ప్రత్యక్ష కఈ రీత జీవనే ?. ౫౭
Page 100 of 513
PDF/HTML Page 133 of 546
single page version
౨. ఉపలబ్ధి = జ్ఞానావరణీయ కర్మకే క్షయోపశమకే నిమిత్తసే ఉత్పన్న పదార్థోంకో జాననేకీ శక్తి
౪. చక్షుఇన్ద్రియ ద్వారా రూపీ పదార్థకో దేఖనేమేం ప్రకాశ భీ నిమిత్తరూప హోతా హై.
[కేవలేన జీవేణ ] మాత్ర జీవకే ద్వారా హీ [జ్ఞాతం భవతి హి ] జానా జాయే తో [ప్రత్యక్షం ] వహ జ్ఞాన
ప్రత్యక్ష హై
జీవమాత్రథీ జ జణాయ జో , తో జ్ఞాన తే ప్రత్యక్ష ఛే. ౫౮.
Page 101 of 513
PDF/HTML Page 134 of 546
single page version
ప్రవర్తమానం పరిచ్ఛేదనం తత
సకాశాదుత్పద్యతే యద్విజ్ఞానం తత్పరాధీనత్వాత్పరోక్షమిత్యుచ్యతే
త్ప్రత్యక్షం భవతీతి సూత్రాభిప్రాయః
ద్రవ్య -పర్యాయోంకే సమూహమేం ఏక సమయ హీ వ్యాప్త హోకర ప్రవర్తమాన జ్ఞాన వహ కేవల ఆత్మాకే ద్వారా
హీ ఉత్పన్న హోనేసే ‘ప్రత్యక్ష’ కే రూపమేం జానా జాతా హై
అవగ్రహ -ఈహాది రహిత, నిర్మల జ్ఞాన సుఖ ఏకాంత ఛే
Page 102 of 513
PDF/HTML Page 135 of 546
single page version
బుభుత్సయా, సమలమసమ్యగవబోధేన, అవగ్రహాదిసహితం క్రమకృతార్థగ్రహణఖేదేన పరోక్షం జ్ఞానమత్యన్త-
[అవగ్రహాదిభిః రహితం ] అవగ్రహాదిసే రహిత
జాననేకీ ఇచ్ఛాకే కారణ, (౪) ‘సమల’ హోనేసే అసమ్యక్ అవబోధకే కారణ (
క్రమశః హోనేవాలే
Page 103 of 513
PDF/HTML Page 136 of 546
single page version
సమన్తాత్మప్రదేశాన్ పరమసమక్షజ్ఞానోపయోగీభూయాభివ్యాప్య వ్యవస్థితత్వాత్సమన్తమ్ అశేషద్వారా-
పావరణేన, ప్రసభం నిపీతసమస్తవస్తుజ్ఞేయాకారం పరమం వైశ్వరూప్యమభివ్యాప్య వ్యవస్థితత్వాదనన్తార్థ-
విస్తృతం సమస్తార్థాబుభుత్సయా, సకలశక్తిప్రతిబన్ధకకర్మసామాన్యనిష్క్రాన్తతయా పరిస్పష్ట-
ప్రకాశభాస్వరం స్వభావమభివ్యాప్య వ్యవస్థితత్వాద్విమలం సమ్యగవబోధేన, యుగపత్సమర్పిత-
త్రైసమయికాత్మస్వరూపం లోకాలోకమభివ్యాప్య వ్యవస్థితత్వాదవగ్రహాదిరహితం క్రమకృతార్థగ్రహణ-
ఖేదాభావేన ప్రత్యక్షం జ్ఞానమనాకులం భవతి
౨. పరమవివిధతా = సమస్త పదార్థసమూహ జో కి అనన్త వివిధతామయ హై
పరమ
జ్ఞేయాకారోంకో సర్వథా పీ జానేసే
జాననేకీ ఇచ్ఛా న హోనేసే ఆకులతా నహీం హోతీ); (౪) సకల శక్తికో రోకనేవాలా
కర్మసామాన్య (జ్ఞానమేంసే) నికల జానేసే (జ్ఞాన) అత్యన్త స్పష్ట ప్రకాశకే ద్వారా ప్రకాశమాన
(-తేజస్వీ) స్వభావమేం వ్యాప్త హోకర రహనేసే ‘విమల హై’ ఇసలియే సమ్యక్రూపసే (-బరాబర)
జానతా హై (ఔర ఇసప్రకార సంశయాది రహితతాసే జాననేకే కారణ ఆకులతా నహీం హోతీ); తథా
(౫) జిననే త్రికాలకా అపనా స్వరూప యుగపత్ సమర్పిత కియా హై (-ఏక హీ సమయ బతాయా
హై) ఐసే లోకాలోకమేం వ్యాప్త హోకర రహనేసే ‘అవగ్రహాది రహిత హై’ ఇసలియే క్రమశః హోనేవాలే
పదార్థ గ్రహణకే ఖేదకా అభావ హై
Page 104 of 513
PDF/HTML Page 137 of 546
single page version
పరిచ్ఛిత్తివిషయేత్యన్తవిశదత్వాద్విమలం సత్, క్రమకరణవ్యవధానజనితఖేదాభావాదవగ్రహాదిరహితం చ సత్,
యదేవం పఞ్చవిశేషణవిశిష్టం క్షాయికజ్ఞానం తదనాకులత్వలక్షణపరమానన్దైకరూపపారమార్థికసుఖాత్సంజ్ఞాలక్షణ-
ప్రయోజనాదిభేదేపి నిశ్చయేనాభిన్నత్వాత్పారమార్థికసుఖం భణ్యతే
భాఖ్యో న తేమాం ఖేద జేథీ ఘాతికర్మ వినష్ట ఛే
భణితః ] ఉసే ఖేద నహీం కహా హై (అర్థాత్ కేవలజ్ఞానమేం సర్వజ్ఞదేవనే ఖేద నహీం కహా) [యస్మాత్ ]
క్యోంకి [ఘాతీని ] ఘాతికర్మ [క్షయం జాతాని ] క్షయకో ప్రాప్త హుఏ హైం
సుఖత్వ న హో ?
Page 105 of 513
PDF/HTML Page 138 of 546
single page version
ఖేదనిదానతాం ప్రతిపద్యన్తే
స్వయమేవ పరిణమత్ కేవలమేవ పరిణామః, తతః కుతోన్యః పరిణామో యద్ద్వారేణ ఖేదస్యాత్మ-
లాభః
కేవలజ్ఞానస్య ఖేదో నాస్తీతి సుఖమేవ
హోకర థకనేవాలే ఆత్మాకే లియే ఖేదకే కారణ హోతే హైం
హైం ఐసే సమస్త పదార్థోంకీ జ్ఞేయాకారరూప (వివిధతాకో ప్రకాశిత కరనేకా స్థానభూత కేవలజ్ఞాన,
చిత్రిత్ దీవారకీ భాఁతి, స్వయం) హీ అనన్తస్వరూప స్వయమేవ పరిణమిత హోనేసే కేవలజ్ఞాన హీ
పరిణామ హై
Page 106 of 513
PDF/HTML Page 139 of 546
single page version
కేవలసుఖయోర్వ్యతిరేకః
నాస్తి, తథైవ చ శుద్ధాత్మసర్వప్రదేశేషు సమరసీభావేన పరిణమమానానాం సహజశుద్ధానన్దైకలక్షణసుఖ-
రసాస్వాదపరిణతిరూపామాత్మనః సకాశాదభిన్నామనాకులతాం ప్రతి ఖేదో నాస్తి
హీ సుఖ హై, ఇసలియే కేవలజ్ఞాన ఔర సుఖకా వ్యతిరేక కహాఁ హై ?
కియా గయా హై :
హోనేసే వహాఁ థకావట యా దుఃఖ నహీం హై
అత్యన్త నిష్కంప -స్థిర -అక్షుబ్ధ -అనాకుల హై; ఔర అనాకుల హోనేసే సుఖీ హై
హై
Page 107 of 513
PDF/HTML Page 140 of 546
single page version
నష్ట హో చుకా హై [పునః ] ఔర [యత్ తు ] జో [ఇష్టం ] ఇష్ట హై [తత్ ] వహ సబ [లబ్ధం ] ప్రాప్త
హుఆ హై
లోకాలోకమేం విస్తృత హోనేసే ఔర జ్ఞాన పదార్థోంకే పారకో ప్రాప్త హోనేసే వే (దర్శన -జ్ఞాన)
స్వచ్ఛన్దతాపూర్వక (-స్వతంత్రతాపూర్వక, బినా అంకుశ, కిసీసే బినా దబే) వికసిత హైం (ఇసప్రకార
దర్శన -జ్ఞానరూప స్వభావకే ప్రతిఘాతకా అభావ హై) ఇసలియే స్వభావకే ప్రతిఘాతకా అభావ
జిసకా కారణ హై ఐసా సుఖ అభేదవివక్షాసే కేవలజ్ఞానకా స్వరూప హై
ఛే నష్ట సర్వ అనిష్ట నే జే ఇష్ట తే సౌ ప్రాప్త ఛే