Page 68 of 513
PDF/HTML Page 101 of 546
single page version

యే ఖలు విషయవిషయిసన్నిపాతలక్షణమిన్ద్రియార్థసన్నికర్షమధిగమ్య క్రమోపజాయమానే- నేహాదికప్రక్రమేణ పరిచ్ఛిన్దన్తి, తే కిలాతివాహితస్వాస్తిత్వకాలమనుపస్థితస్వాస్తిత్వకాలం వా న జానాతీతి విచారయతి ---అత్థం ఘటపటాదిజ్ఞేయపదార్థం . కథంభూతం . అక్ఖణివదిదం అక్షనిపతితం ఇన్ద్రియప్రాప్తం ఇన్ద్రియసంబద్ధం . ఇత్థంభూతమర్థం ఈహాపువ్వేహిం జే విజాణంతి అవగ్రహేహావాయాదిక్రమేణ యే పురుషా విజానన్తి హి స్ఫు టం . తేసిం పరోక్ఖభూదం తేషాం సమ్బన్ధి జ్ఞానం పరోక్షభూతం సత్ ణాదుమసక్కం తి పణ్ణత్తం సూక్ష్మాదిపదార్థాన్ జ్ఞాతుమశక్యమితి ప్రజ్ఞప్తం కథితమ్ . కైః . జ్ఞానిభిరితి . తద్యథా --చక్షురాదీన్ద్రియం ఘటపటాదిపదార్థపార్శ్వే గత్వా పశ్చాదర్థం జానాతీతి సన్నికర్షలక్షణం నైయాయికమతే . అథవా సంక్షేపేణేన్ద్రియార్థయోః సంబన్ధః సన్నికర్షః స ఏవ ప్రమాణమ్ . స చ సన్నికర్ష ఆకాశాద్యమూర్తపదార్థేషు దేశాన్తరితమేర్వాది-

అబ, ఇన్ద్రియజ్ఞానకే లియే నష్ట ఔర అనుత్పన్నకా జాననా అశక్య హై (అర్థాత్ ఇన్ద్రియజ్ఞాన హీ నష్ట ఔర అనుత్పన్న పదార్థోంకో -పర్యాయోంకో నహీం జాన సకతా) ఐసా న్యాయసే నిశ్చిత కరతే హైం .

అన్వయార్థ : — [యే ] జో [అక్షనిపతితం ] అక్షపతిత అర్థాత్ ఇన్ద్రియగోచర [అర్థం ] పదార్థకో [ఈహాపూర్వైః ] ఈహాదిక ద్వారా [విజానన్తి ] జానతే హైం, [తేషాం ] ఉనకే లియే [పరోక్షభూతం ] ౧పరోక్షభూత పదార్థకో [జ్ఞాతుం ] జాననా [అశక్యం ] అశక్య హై [ఇతి ప్రజ్ఞప్తం ] ఐసా సర్వజ్ఞదేవనే కహా హై ..౪౦..

టీకా : — విషయ ఔర విషయీకా ౨సన్నిపాత జిసకా లక్షణ (-స్వరూప) హై, ఐసే ఇన్ద్రియ ఔర పదార్థకే ౩సన్నికర్షకో ప్రాప్త కరకే, జో అనుక్రమసే ఉత్పన్న ఈహాదికకే క్రమసే జానతే హైం వే ఉసే నహీం జాన సకతే జిసకా స్వ -అస్తిత్వకాల బీత గయా హై తథా జిసకా స్వ- అస్తిత్వకాల ఉపస్థిత నహీం హుఆ హై క్యోంకి (-అతీత -అనాగత పదార్థ ఔర ఇన్ద్రియకే) యథోక్త ౧. పరోక్ష = అక్షసే పర అర్థాత్ అక్షసే దూర హోవే ఐసా; ఇన్ద్రియ అగోచర . ౨. సన్నిపాత = మిలాప; సంబంధ హోనా వహ .౩. సన్నికర్ష = సంబంధ, సమీపతా .

ఈహాదిపూర్వక జాణతా జే అక్షపతిత పదార్థనే, తేనే పరోక్ష పదార్థ జాణవుం శక్య నా — జినజీ కహే .౪౦.

Page 69 of 513
PDF/HTML Page 102 of 546
single page version

యథోదితలక్షణస్య గ్రాహ్యగ్రాహకసంబన్ధస్యాసంభవతః పరిచ్ఛేత్తుం న శక్నువన్తి ..౪౦..

ఇన్ద్రియజ్ఞానం నామ ఉపదేశాన్తఃకరణేన్ద్రియాదీని విరూపకారణత్వేనోపలబ్ధిసంస్కారాదీన్ పదార్థేషు కాలాన్తరితరామరావణాదిషు స్వభావాన్తరితభూతాదిషు తథైవాతిసూక్ష్మేషు పరచేతోవృత్తి- పుద్గలపరమాణ్వాదిషు చ న ప్రవర్తతే . కస్మాదితి చేత్ . ఇన్ద్రియాణాం స్థూలవిషయత్వాత్, తథైవ మూర్తవిషయత్వాచ్చ . తతః కారణాదిన్ద్రియజ్ఞానేన సర్వజ్ఞో న భవతి . తత ఏవ చాతీన్ద్రియజ్ఞానోత్పత్తికారణం రాగాదివికల్పరహితం స్వసంవేదనజ్ఞానం విహాయ పఞ్చేన్ద్రియసుఖసాధనభూతేన్ద్రియజ్ఞానే నానామనోరథవికల్ప- జాలరూపే మానసజ్ఞానే చ యే రతిం కుర్వన్తి తే సర్వజ్ఞపదం న లభన్తే ఇతి సూత్రాభిప్రాయః ..౪౦.. లక్షణ (-యథోక్తస్వరూప, ఊ పర కహా గయా జైసా) ౧గ్రాహ్యగ్రాహకసమ్బన్ధకా అసంభవ హై .

భావార్థ : — ఇన్ద్రియోంకే సాథ పదార్థకా (అర్థాత్ విషయీకే సాథ విషయకా) సన్నికర్ష సమ్బన్ధ హో తభీ (అవగ్రహ -ఈహా -అవాయ -ధారణారూప క్రమసే) ఇన్ద్రియ జ్ఞాన పదార్థకో జాన సకతా హై . నష్ట ఔర అనుత్పన్న పదార్థోంకే సాథ ఇన్ద్రియోంకా సన్నికర్ష -సమ్బన్ధ న హోనేసే ఇన్ద్రియ జ్ఞాన ఉన్హేం నహీం జాన సకతా . ఇసలియే ఇన్ద్రియజ్ఞాన హీన హై, హేయ హై ..౪౦..

అబ, ఐసా స్పష్ట కరతే హైం కి అతీన్ద్రియ జ్ఞానకే లియే జో జో కహా జాతా హై వహ (సబ) సంభవ హై : —

అన్వయార్థ : — [అప్రదేశం ] జో జ్ఞాన అప్రదేశకో, [సప్రదేశం ] సప్రదేశకో, [మూర్తం ] మూర్తకో, [అమూర్తః చ ] ఔర అమూర్తకో తథా [అజాతం ] అనుత్పన్న [చ ] ఔర [ప్రలయంగతం ] నష్ట [పర్యాయం ] పర్యాయకో [జానాతి ] జానతా హై, [తత్ జ్ఞానం ] వహ జ్ఞాన [అతీన్ద్రియం ] అతీన్ద్రియ [భణితమ్ ] కహా గయా హై ..౪౧..

టీకా : — ఇన్ద్రియజ్ఞాన ఉపదేశ, అన్తఃకరణ ఔర ఇన్ద్రియ ఇత్యాదికో ౧. ఇన్ద్రియగోచర పదార్థ గ్రాహ్య హై ఔర ఇన్ద్రియాఁ గ్రాహక హైం .

జే జాణతుం అప్రదేశనే, సప్రదేశ, మూర్త, అమూర్తనే, పర్యాయ నష్ట -అజాతనే, భాఖ్యుం అతీంద్రియ జ్ఞాన తే . ౪౧.

Page 70 of 513
PDF/HTML Page 103 of 546
single page version

అన్తరంగస్వరూపకారణత్వేనోపాదాయ ప్రవర్తతే; ప్రవర్తమానం చ సప్రదేశమేవాధ్యవస్యతి స్థూలోపలమ్భక- త్వాన్నాప్రదేశమ్; మూర్తమేవావగచ్ఛతి తథావిధవిషయనిబన్ధనసద్భావాన్నామూర్తమ్; వర్తమానమేవ పరిచ్ఛి- నత్తి విషయవిషయిసన్నిపాతసద్భావాన్న తు వృత్తం వర్త్స్యచ్చ . యత్తు పునరనావరణమతీన్ద్రియం జ్ఞానం తస్య సమిద్ధధూమధ్వజస్యేవానేకప్రకారతాలింగితం దాహ్యం దాహ్యతానతిక్రమాద్దాహ్యమేవ యథా తథాత్మనః అప్రదేశం సప్రదేశం మూర్తమమూర్తమజాతమతివాహితం చ పర్యాయజాతం జ్ఞేయతానతిక్రమాత్పరిచ్ఛేద్యమేవ భవతీతి ..౪౧.. అథాతీన్ద్రియజ్ఞానమతీతానాగతసూక్ష్మాదిపదార్థాన్ జానాతీత్యుపదిశతి ---అపదేసం అప్రదేశం కాలాణుపరమాణ్వాది సపదేసం శుద్ధజీవాస్తికాయాదిపఞ్చాస్తికాయస్వరూపం ముత్తం మూర్తం పుద్గలద్రవ్యం అముత్తం చ అమూర్తం చ శుద్ధజీవద్రవ్యాది పజ్జయమజాదం పలయం గదం చ పర్యాయమజాతం భావినం ప్రలయం గతం చాతీతమేతత్సర్వం పూర్వోక్తం జ్ఞేయం వస్తు జాణది జానాతి యద్జ్ఞానం కర్తృ తం ణాణమదిందియం భణియం తద్జ్ఞానమతీన్ద్రియం భణితం, తేనైవ సర్వజ్ఞో భవతి . తత ఏవ చ పూర్వగాథోదితమిన్ద్రియజ్ఞానం మానసజ్ఞానం చ త్యక్త్వా యే నిర్వికల్పసమాధి- రూపస్వసంవేదనజ్ఞానే సమస్తవిభావపరిణామత్యాగేన రతిం కుర్వన్తి త ఏవ పరమాహ్లాదైకలక్షణసుఖస్వభావం సర్వజ్ఞపదం లభన్తే ఇత్యభిప్రాయః ..౪౧.. ఏవమతీతానాగతపర్యాయా వర్తమానజ్ఞానే ప్రత్యక్షా న భవన్తీతి ౧విరూప - కారణతాసే (గ్రహణ కరకే) ఔర ౨ఉపలబ్ధి (-క్షయోపశమ), ౩సంస్కార ఇత్యాదికో అంతరఙ్గ స్వరూప -కారణతాసే గ్రహణ కరకే ప్రవృత్త హోతా హై; ఔర వహ ప్రవృత్త హోతా హుఆ సప్రదేశకో హీ జానతా హై క్యోంకి వహ స్థూలకో జాననేవాలా హై, అప్రదేశకో నహీం జానతా, (క్యోంకి వహ సూక్ష్మకో జాననేవాలా నహీం హై ); వహ మూర్తకో హీ జానతా హై క్యోంకి వైసే (మూర్తిక) విషయకే సాథ ఉసకా సమ్బన్ధ హై, వహ అమూర్తకో నహీం జానతా (క్యోంకి అమూర్తిక విషయకే సాథ ఇన్ద్రియజ్ఞానకా సమ్బన్ధ నహీం హై ); వహ వర్తమానకో హీ జానతా హై, క్యోంకి విషయ -విషయీకే సన్నిపాత సద్భావ హై, వహ ప్రవర్తిత హో చుకనేవాలేకో ఔర భవిష్యమేం ప్రవృత్త హోనేవాలేకో నహీం జానతా (క్యోంకి ఇన్ద్రియ ఔర పదార్థకే సన్నికర్షకా అభావ హై )

పరన్తు జో అనావరణ అతీన్ద్రియ జ్ఞాన హై ఉసే అపనే అప్రదేశ, సప్రదేశ, మూర్త ఔర అమూర్త (పదార్థ మాత్ర) తథా అనుత్పన్న ఏవం వ్యతీత పర్యాయమాత్ర, జ్ఞేయతాకా అతిక్రమణ న కరనేసే జ్ఞేయ హీ హై — జైసే ప్రజ్వలిత అగ్నికో అనేక ప్రకారకా ఈంధన, దాహ్యతాకా అతిక్రమణ న కరనేసే దాహ్య హీ హై . (జైసే ప్రదీప్త అగ్ని దాహ్యమాత్రకో — ఈంధనమాత్రకో — జలా దేతీ హై, ఉసీప్రకార నిరావరణ జ్ఞాన జ్ఞేయమాత్రకో — ద్రవ్యపర్యాయమాత్రకో — జానతా హై ) ..౪౧.. ౧. విరూప = జ్ఞానకే స్వరూపసే భిన్న స్వరూపవాలే . (ఉపదేశ, మన ఔర ఇన్ద్రియాఁ పౌద్గలిక హోనేసే ఉనకా రూప

జ్ఞానకే స్వరూపసే భిన్న హై . వే ఇన్ద్రియజ్ఞానమేం బహిరంగ కారణ హైం .) ౨. ఉపలబ్ధి = జ్ఞానావరణీయ కర్మకే క్షయోపశమకే నిమిత్తసే పదార్థోంకో జాననేకీ శక్తి. (యహ ‘లబ్ధ’ శక్తి

జబ ‘ఉపయుక్త’ హోతీ హైం తభీ పదార్థ జాననేమేం ఆతే హై .) ౩. సంస్కార = భూతకాలమేం జానే హుయే పదార్థోంకీ ధారణా .

Page 71 of 513
PDF/HTML Page 104 of 546
single page version

పరిచ్ఛేత్తా హి యత్పరిచ్ఛేద్యమర్థం పరిణమతి తన్న తస్య సకలకర్మకక్షక్షయప్రవృత్తస్వాభావిక- పరిచ్ఛేదనిదానమథవా జ్ఞానమేవ నాస్తి తస్య; యతః ప్రత్యర్థపరిణతిద్వారేణ మృగతృష్ణామ్భోభార- సంభావనాకరణమానసః సుదుఃసహం కర్మభారమేవోపభుంజానః స జినేన్ద్రైరుద్గీతః ..౪౨.. బౌద్ధమతనిరాకరణముఖ్యత్వేన గాథాత్రయం, తదనన్తరమిన్ద్రియజ్ఞానేన సర్వజ్ఞో న భవత్యతీన్ద్రియజ్ఞానేన భవతీతి నైయాయికమతానుసారిశిష్యసంబోధనార్థం చ గాథాద్వయమితి సముదాయేన పఞ్చమస్థలే గాథాపఞ్చకం గతమ్ .. అథ రాగద్వేషమోహాః బన్ధకారణం, న చ జ్ఞానమిత్యాదికథనరూపేణ గాథాపఞ్చకపర్యన్తం వ్యాఖ్యానం కరోతి . తద్యథా --యస్యేష్టానిష్టవికల్పరూపేణ కర్మబన్ధకారణభూతేన జ్ఞేయవిషయే పరిణమనమస్తి తస్య క్షాయికజ్ఞానం నాస్తీత్యావేదయతి ---పరిణమది ణేయమట్ఠం ణాదా జది నీలమిదం పీతమిదమిత్యాదివికల్పరూపేణ యది జ్ఞేయార్థం పరిణమతి జ్ఞాతాత్మా ణేవ ఖాఇగం తస్స ణాణం తి తస్యాత్మనః క్షాయికజ్ఞానం నైవాస్తి . అథవా జ్ఞానమేవ నాస్తి . కస్మాన్నాస్తి . తం జిణిందా ఖవయంతం కమ్మమేవుత్తా తం పురుషం కర్మతాపన్నం జినేన్ద్రాః కర్తారః ఉక్తవంతః .

అబ, ఐసీ శ్రద్ధా వ్యక్త కరతే హైం కి జ్ఞేయ పదార్థరూప పరిణమన జిసకా లక్షణ హై ఐసీ (జ్ఞేయార్థపరిణమనస్వరూప) క్రియా జ్ఞానమేంసే ఉత్పన్న నహీం హోతీ : —

అన్వయార్థ : — [జ్ఞాతా ] జ్ఞాతా [యది ] యది [జ్ఞేయం అర్థం ] జ్ఞేయ పదార్థరూప [పరిణమతి ] పరిణమిత హోతా హో తో [తస్య ] ఉసకే [క్షాయికం జ్ఞానం ] క్షాయిక జ్ఞాన [న ఏవ ఇతి ] హోతా హీ నహీం . [జినేన్ద్రా:] జినేన్ద్రదేవోంనే [తం ] ఉసే [కర్మ ఏవ ] కర్మకో హీ [క్షపయన్తం ] అనుభవ కరనేవాలా [ఉక్తవన్తః ] కహా హై ..౪౨..

టీకా : – యది జ్ఞాతా జ్ఞేయ పదార్థరూప పరిణమిత హోతా హో , తో ఉసే సకల కర్మవనకే క్షయసే ప్రవర్తమాన స్వాభావిక జానపనేకా కారణ (క్షాయిక జ్ఞాన) నహీం హై; అథవా ఉసే జ్ఞాన హీ నహీం హై; క్యోంకి ప్రత్యేక పదార్థరూపసే పరిణతికే ద్వారా మృగతృష్ణామేం జలసమూహకీ కల్పనా కరనేకీ భావనావాలా వహ (ఆత్మా) అత్యన్త దుఃసహ కర్మభారకో హీ భోగతా హై ఐసా జినేన్ద్రోంనే కహా హై .

జో జ్ఞేయ అర్థే పరిణమే జ్ఞాతా, న క్షాయిక జ్ఞాన ఛే; తే కర్మనే జ అనుభవే ఛే ఏమ జినదేవో కహే .౪౨.

Page 72 of 513
PDF/HTML Page 105 of 546
single page version

సంసారిణో హి నియమేన తావదుదయగతాః పుద్గలకర్మాంశాః సన్త్యేవ . అథ స సత్సు తేషు కిం కుర్వన్తమ్ . క్షపయన్తమనుభవన్తమ్ . కిమేవ . కర్మైవ . నిర్వికారసహజానన్దైకసుఖస్వభావానుభవనశూన్యః సన్నుదయాగతం స్వకీయకర్మైవ స అనుభవన్నాస్తే న చ జ్ఞానమిత్యర్థః . అథవా ద్వితీయవ్యాఖ్యానమ్ — యది జ్ఞాతా ప్రత్యర్థం పరిణమ్య పశ్చాదర్థం జానాతి తదా అర్థానామానన్త్యాత్సర్వపదార్థపరిజ్ఞానం నాస్తి . అథవా తృతీయవ్యాఖ్యానమ్ – బహిరఙ్గజ్ఞేయపదార్థాన్ యదా ఛద్మస్థావస్థాయాం చిన్తయతి తదా రాగాదివికల్పరహితం స్వసంవేదనజ్ఞానం నాస్తి, తదభావే క్షాయికజ్ఞానమేవ నోత్పద్యతే ఇత్యభిప్రాయః ..౪౨.. అథానన్తపదార్థ- పరిచ్ఛిత్తిపరిణమనేపి జ్ఞానం బన్ధకారణం న భవతి, న చ రాగాదిరహితకర్మోదయోపీతి నిశ్చినోతి — ఉదయగదా కమ్మంసా జిణవరవసహేహిం ణియదిణా భణియా ఉదయగతా ఉదయం ప్రాప్తాః కర్మాంశా

భావార్థ : — జ్ఞేయ పదార్థరూపసే పరిణమన కరనా అర్థాత్ ‘యహ హరా హై, యహ పీలా హై’ ఇత్యాది వికల్పరూపసే జ్ఞేయ పదార్థోంమేం పరిణమన కరనా వహ కర్మకా భోగనా హై, జ్ఞానకా నహీం . నిర్వికార సహజ ఆనన్దమేం లీన రహకర సహజరూపసే జానతే రహనా వహీ జ్ఞానకా స్వరూప హై; జ్ఞేయ పదార్థోంమేం రుకనా — ఉనకే సన్ముఖ వృత్తి హోనా, వహ జ్ఞానకా స్వరూప నహీం హై ..౪౨..

(యది ఐసా హై ) తో ఫి ర జ్ఞేయ పదార్థరూప పరిణమన జిసకా లక్షణ హై ఐసీ (జ్ఞేయార్థపరిణమనస్వరూప) క్రియా ఔర ఉసకా ఫల కహాఁసే (కిస కారణసే) ఉత్పన్న హోతా హై, ఐసా అబ వివేచన కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [ఉదయగతాః కర్మాంశాః ] (సంసారీ జీవకే) ఉదయప్రాప్త కర్మాంశ (జ్ఞానావరణీయ ఆది పుద్గలకర్మకే భేద) [నియత్యా ] నియమసే [జినవరవృషభైః ] జినవర వృషభోంనే [భణితాః] కహే హైం . [తేషు ] జీవ ఉన కర్మాంశోంకే హోనే పర [విమూఢః రక్తః దుష్టః వా ] మోహీ, రాగీ అథవా ద్వేషీ హోతా హుఆ [బన్ధం అనుభవతి ] బన్ధకా అనుభవ కరతా హై ..౪౩..

భాఖ్యాం జినే కర్మో ఉదయగత నియమథీ సంసారీనే, తే కర్మ హోతాం మోహీ -రాగీ -ద్వేషీ బంధ అనుభవే .౪౩.

Page 73 of 513
PDF/HTML Page 106 of 546
single page version

సంచేతయమానో మోహరాగద్వేషపరిణతత్వాత్ జ్ఞేయార్థపరిణమనలక్షణయా క్రియయా యుజ్యతే . తత ఏవ చ క్రియాఫలభూతం బన్ధమనుభవతి . అతో మోహోదయాత్ క్రియాక్రియాఫలే, న తు జ్ఞానాత్ ..౪౩..

జ్ఞానావరణాదిమూలోత్తరకర్మప్రకృతిభేదాః జినవరవృషభైర్నియత్యా స్వభావేన భణితాః, కింతు స్వకీయ- శుభాశుభఫలం దత్వా గచ్ఛన్తి, న చ రాగాదిపరిణామరహితాః సన్తో బన్ధం కుర్వన్తి . తర్హి కథం బన్ధం కరోతి జీవః ఇతి చేత్ . తేసు విమూఢో రత్తో దుట్ఠో వా బన్ధమణుభవది తేషు ఉదయాగతేషు సత్సు కర్మాంశేషు మోహరాగద్వేషవిలక్షణనిజశుద్ధాత్మతత్త్వభావనారహితః సన్ యో విశేషేణ మూఢో రక్తో దుష్టో వా భవతి సః కేవలజ్ఞానాద్యనన్తగుణవ్యక్తిలక్షణమోక్షాద్విలక్షణం ప్రకృతిస్థిత్యనుభాగప్రదేశభేదభిన్నం బన్ధమనుభవతి . తతః స్థితమేతత్ జ్ఞానం బన్ధకారణం న భవతి కర్మోదయోపి, కింతు రాగాదయో బన్ధకారణమితి ..౪౩.. అథ కేవలినాం రాగాద్యభావాద్ధర్మోపదేశాదయోపి బన్ధకారణం న భవన్తీతి కథయతి ---ఠాణణిసేజ్జవిహారా ధమ్మువదేసో య స్థానమూర్ధ్వస్థితిర్నిషద్యా చాసనం శ్రీవిహారో ధర్మోపదేశశ్చ ణియదయో ఏతే వ్యాపారా నియతయః స్వభావా వహ సంసారీ, ఉన ఉదయగత కర్మాంశోంకే అస్తిత్వమేం, చేతతే -జానతే -అనుభవ కరతే హుఏ, మోహ -రాగ- ద్వేషమేం పరిణత హోనేసే జ్ఞేయ పదార్థోంమేం పరిణమన జిసకా లక్షణ హై ఐసీ (జ్ఞేయార్థపరిణమనస్వరూప) క్రియాకే సాథ యుక్త హోతా హై; ఔర ఇసీలియే క్రియాకే ఫలభూత బన్ధకా అనుభవ కరతా హై . ఇససే (ఐసా కహా హై కి) మోహకే ఉదయసే హీ (మోహకే ఉదయమేం యుక్త హోనేకే కారణసే హీ) క్రియా ఔర క్రియాఫల హోతా హై, జ్ఞానసే నహీం .

భావార్థ : — సమస్త సంసారీ జీవోంకే కర్మకా ఉదయ హై, పరన్తు వహ ఉదయ వన్ధకా కారణ నహీం హై . యది కర్మనిమిత్తక ఇష్ట -అనిష్ట భావోంమేం జీవ రాగీ -ద్వేషీ -మోహీ హోకర పరిణమన కరే తో బన్ధ హోతా హై . ఇససే యహ బాత సిద్ధ హుఈ కి జ్ఞాన, ఉదయ ప్రాప్త పౌద్గలిక కర్మ యా కర్మోదయసే ఉత్పన్న దేహాదికీ క్రియాఏఁ బన్ధకా కారణ నహీం హైం, బన్ధకే కారణ మాత్ర రాగ -ద్వేష -మోహభావ హైం . ఇసలియే వే భావ సర్వప్రకారసే త్యాగనే యోగ్య హై ..౪౩..

అబ, ఐసా ఉపదేశ దేతే హైం కి కేవలీభగవానకే క్రియా భీ క్రియాఫల (-బన్ధ) ఉత్పన్న నహీం కరతీ : —

Page 74 of 513
PDF/HTML Page 107 of 546
single page version

యథా హి మహిలానాం ప్రయత్నమన్తరేణాపి తథావిధయోగ్యతాసద్భావాత్ స్వభావభూత ఏవ మాయోపగుణ్ఠనాగుణ్ఠితో వ్యవహారః ప్రవర్తతే, తథా హి కేవలినాం ప్రయత్నమన్తరేణాపి తథావిధ- యోగ్యతాసద్భావాత్ స్థానమాసనం విహరణం ధర్మదేశనా చ స్వభావభూతా ఏవ ప్రవర్తన్తే . అపి చావిరుద్ధమేతదమ్భోధరదృష్టాన్తాత్ . యథా ఖల్వమ్భోధరాకారపరిణతానాం పుద్గలానాం గమనమవస్థానం గర్జనమమ్బువర్షం చ పురుషప్రయత్నమన్తరేణాపి దృశ్యన్తే, తథా కేవలినాం స్థానాదయోబుద్ధిపూర్వకా ఏవ దృశ్యన్తే . అతోమీ స్థానాదయో మోహోదయపూర్వకత్వాభావాత్ క్రియావిశేషా అపి కేవలినాం క్రియాఫలభూతబన్ధసాధనాని న భవన్తి ..౪౪.. అనీహితాః . కేషామ్ . తేసిం అరహంతాణం తేషామర్హతాం నిర్దోషిపరమాత్మనామ్ . క్వ . కాలే అర్హదవస్థాయామ్ . క ఇవ . మాయాచారో వ్వ ఇత్థీణం మాయాచార ఇవ స్త్రీణామితి . తథా హి — యథా స్త్రీణాం స్త్రీవేదోదయ- సద్భావాత్ప్రయత్నాభావేపి మాయాచారః ప్రవర్తతే, తథా భగవతాం శుద్ధాత్మతత్త్వప్రతిపక్షభూతమోహోదయకార్యేహాపూర్వ-

అన్వయార్థ : — [తేషామ్ అర్హతాం ] ఉన అరహన్త భగవన్తోంకే [కాలే ] ఉస సమయ [స్థాననిషద్యావిహారాః ] ఖడే రహనా, బైఠనా, విహార [ధర్మోపదేశః చ ] ఔర ధర్మోపదేశ-[స్త్రీణాం మాయాచారః ఇవ ] స్త్రియోంకే మాయాచారకీ భాఁతి, [నియతయః ] స్వాభావిక హీ — ప్రయత్న బినా హీ — హోతా హై ..౪౪..

టీకా : — జైసే స్త్రియోంకే, ప్రయత్నకే బినా భీ, ఉస ప్రకార యోగ్యతాకా సద్భావ హోనేసే స్వభావభూత హీ మాయాకే ఢక్కనసే ఢఁకా హుఆ వ్యవహార ప్రవర్తతా హై, ఉసీప్రకార కేవలీభగవానకే, ప్రయత్నకే బినా హీ ( – ప్రయత్న న హోనేపర భీ) ఉస ప్రకారకీ యోగ్యతాకా సద్భావ హోనేసే ఖడే రహనా, బైఠనా, విహార ఔర ధర్మదేశనా స్వభావభూత హీ ప్రవర్తతే హైం ఔర యహ (ప్రయత్నకే బినా హీ విహారాదికా హోనా), బాదలకే దృష్టాన్తసే అవిరుద్ధ హై . జైసే బాదలకే ఆకారరూప పరిణమిత పుద్గలోంకా గమన, స్థిరతా, గర్జన ఔర జలవృష్టి పురుష -ప్రయత్నకే బినా భీ దేఖీ జాతీ హై, ఉసీప్రకార కేవలీభగవానకే ఖడే రహనా ఇత్యాది అబుద్ధిపూర్వక హీ (ఇచ్ఛాకే బినా హీ) దేఖా జాతా హై . ఇసలియే యహ స్థానాదిక ( – ఖడే రహనే -బైఠనే ఇత్యాదికా వ్యాపార), మోహోదయపూర్వక న హోనేసే, క్రియావిశేష ( – క్రియాకే ప్రకార) హోనే పర భీ కేవలీ భగవానకే క్రియాఫలభూత బన్ధకే సాధన నహీం హోతే .

భావార్థ : — కేవలీ భగవానకే స్థాన, ఆసన ఔర విహార, యహ కాయయోగసమ్బన్ధీ క్రియాఏఁ తథా దివ్యధ్వనిసే నిశ్చయ -వ్యవహారస్వరూప ధర్మకా ఉపదేశ – వచనయోగ సమ్బన్ధీ క్రియా-

Page 75 of 513
PDF/HTML Page 108 of 546
single page version

అర్హన్తః ఖలు సకలసమ్యక్పరిపక్వపుణ్యకల్పపాదపఫలా ఏవ భవన్తి . క్రియా తు తేషాం యా కాచన సా సర్వాపి తదుదయానుభావసంభావితాత్మసంభూతితయా కిలౌదయిక్యేవ . అథైవంభూతాపి సా ప్రయత్నాభావేపి శ్రీవిహారాదయః ప్రవర్తన్తే . మేఘానాం స్థానగమనగర్జనజలవర్షణాదివద్వా . తతః స్థితమేతత్ మోహాద్యభావాత్ క్రియావిశేషా అపి బన్ధకారణం న భవన్తీతి ..౪౪.. అథ పూర్వం యదుక్తం రాగాది- రహితకర్మోదయో బన్ధకారణం న భవతి విహారాదిక్రియా చ, తమేవార్థం ప్రకారాన్తరేణ దృఢయతి ---పుణ్ణఫలా అరహంతా పఞ్చమహాకల్యాణపూజాజనకం త్రైలోక్యవిజయకరం యత్తీర్థకరనామ పుణ్యకర్మ తత్ఫలభూతా అర్హన్తో భవన్తి . తేసిం కిరియా పుణో హి ఓదఇయా తేషాం యా దివ్యధ్వనిరూపవచనవ్యాపారాదిక్రియా సా నిఃక్రియశుద్ధాత్మ- అఘాతికర్మకే నిమిత్తసే సహజ హీ హోతీ హై . ఉసమేం కేవలీ భగవానకీ కించిత్ మాత్ర ఇచ్ఛా నహీం హోతీ, క్యోంకి జహాఁ మోహనీయ -కర్మకా సర్వథా క్షయ హో గయా హై వహాఁ ఉసకీ కార్యభూత ఇచ్ఛా కహాఁసే హోగీ ? ఇసప్రకార ఇచ్ఛాకే బినా హీ — మోహ -రాగ -ద్వేషకే బినా హీ — హోనేసే కేవలీ -భగవానకే లియే వే క్రియాఏఁ బన్ధకా కారణ నహీం హోతీం ..౪౪..

ఇసప్రకార హోనేసే తీర్థంకరోంకే పుణ్యకా విపాక అకించిత్కర హీ హై (-కుఛ కరతా నహీం హై, స్వభావకా కించిత్ ఘాత నహీం కరతా) ఐసా అబ నిశ్చిత కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [అర్హన్తః ] అరహన్తభగవాన [పుణ్యఫలాః ] పుణ్యఫలవాలే హైం [పునః హి ] ఔర [తేషాం క్రియా ] ఉనకీ క్రియా [ఔదయికీ ] ఔదయికీ హై; [మోహాదిభిః విరహితా ] మోహాదిసే రహిత హై [తస్మాత్ ] ఇసలియే [సా ] వహ [క్షాయికీ ] క్షాయికీ [ఇతి మతా ] మానీ గఈ హై ..౪౫..

టీకా : — అరహన్తభగవాన జినకే వాస్తవమేం పుణ్యరూపీ కల్పవృక్షకే సమస్త ఫల భలీభాఁతి పరిపక్వ హుఏ హైం ఐసే హీ హైం, ఔర ఉనకీ జో భీ క్రియా హై వహ సబ ఉసకే

ఛే పుణ్యఫల అర్హంత, నే అర్హంతకిరియా ఉదయికీ; మోహాదిథీ విరహిత తేథీ తే క్రియా క్షాయిక గణీ .౪౫.

Page 76 of 513
PDF/HTML Page 109 of 546
single page version

సమస్తమహామోహమూర్ధాభిషిక్తస్కన్ధావారస్యాత్యన్తక్షయే సంభూతత్వాన్మోహరాగద్వేషరూపాణాముపరంజకానామ- భావాచ్చైతన్యవికారకారణతామనాసాదయన్తీ నిత్యమౌదయికీ కార్యభూతస్య బన్ధస్యాకారణభూతతయా కార్యభూతస్య మోక్షస్య కారణభూతతయా చ క్షాయిక్యేవ కథం హి నామ నానుమన్యేత . అథానుమన్యేత చేత్తర్హి కర్మవిపాకోపి న తేషాం స్వభావవిఘాతాయ ..౪౫.. తత్త్వవిపరీతకర్మోదయజనితత్వాత్సర్వాప్యౌదయికీ భవతి హి స్ఫు టమ్ . మోహాదీహిం విరహిదా నిర్మోహ- శుద్ధాత్మతత్త్వప్రచ్ఛాదకమమకారాహఙ్కారోత్పాదనసమర్థమోహాదివిరహితత్వాద్యతః తమ్హా సా ఖాయగ త్తి మదా తస్మాత్ సా యద్యప్యౌదయికీ తథాపి నిర్వికారశుద్ధాత్మతత్త్వస్య విక్రియామకుర్వతీ సతీ క్షాయికీతి మతా . అత్రాహ శిష్యః ---‘ఔదయికా భావాః బన్ధకారణమ్’ ఇత్యాగమవచనం తర్హి వృథా భవతి . పరిహారమాహ --ఔదయికా భావా బన్ధకారణం భవన్తి, పరం కింతు మోహోదయసహితాః . ద్రవ్యమోహోదయేపి సతి యది శుద్ధాత్మభావనాబలేన భావమోహేన న పరిణమతి తదా బంధో న భవతి . యది పునః కర్మోదయమాత్రేణ బన్ధో భవతి తర్హి సంసారిణాం సర్వదైవ కర్మోదయస్య విద్యమానత్వాత్ సర్వదైవ బన్ధ ఏవ, న మోక్ష ఇత్యభిప్రాయః ..౪౫.. అథ యథార్హతాం శుభాశుభపరిణామవికారో నాస్తి తథైకాన్తేన సంసారిణామపి నాస్తీతి సాంఖ్యమతానుసారిశిష్యేణ పూర్వపక్షే ( – పుణ్యకే) ఉదయకే ప్రభావసే ఉత్పన్న హోనేకే కారణ ఔదయికీ హీ హై . కిన్తు ఐసీ (పుణ్యకే ఉదయసే హోనేవాలీ) హోనే పర భీ వహ సదా ఔదయికీ క్రియా మహామోహరాజాకీ సమస్త సేనాకే సర్వథా క్షయసే ఉత్పన్న హోతీ హై ఇసలియే మోహరాగద్వేషరూపీ ౧ఉపరంజకోంకా అభావ హోనేసే చైతన్యకే వికారకా కారణ నహీం హోతీ ఇసలియే కార్యభూత బన్ధకీ అకారణభూతతాసే ఔర కార్యభూత మోక్షకీ కారణభూతతాసే క్షాయికీ హీ క్యోం న మాననీ చాహియే ? (అవశ్య మాననీ చాహియే) ఔర జబ క్షాయికీ హీ మానే తబ కర్మవిపాక (-కర్మోదయ) భీ ఉనకే (అరహన్తోంకే) స్వభావవిఘాతకా కారణ నహీం హోతా (ఐసై నిశ్చిత హోతా హై ) .

భావార్థ : — అరహన్తభగవానకే జో దివ్యధ్వని, విహార ఆది క్రియాఏఁ హైం వే నిష్క్రియ శుద్ధ ఆత్మతత్త్వకే ప్రదేశపరిస్పందమేం నిమిత్తభూత పూర్వబద్ధ కర్మోదయసే ఉత్పన్న హోతీ హైం ఇసలియే ఔదయికీ హైం . వే క్రియాఏఁ అరహన్తభగవానకే చైతన్యవికారరూప భావకర్మ ఉత్పన్న నహీం కరతీం, క్యోంకి (ఉనకే) నిర్మోహ శుద్ధ ఆత్మతత్త్వకే రాగద్వేషమోహరూప వికారమేం నిమిత్తభూత మోహనీయకర్మకా క్షయ హో చుకా హై . ఔర వే క్రియాఏఁ ఉన్హేం, రాగద్వేషమోహకా అభావ హో జానేసే నవీన బన్ధమేం కారణరూప నహీం హోతీం, పరన్తు వే పూర్వకర్మోంకే క్షయమేం కారణరూప హైం క్యోంకి జిన కర్మోంకే ఉదయసే వే క్రియాఏఁ హోతీ హైం వే కర్మ అపనా రస దేకర ఖిర జాతే హైం . ఇసప్రకార మోహనీయకర్మకే క్షయసే ఉత్పన్న హోనేసే ఔర కర్మోంకే క్షయమేం కారణభూత హోనేసే అరహంతభగవానకీ వహ ఔదయికీ క్రియా క్షాయికీ కహలాతీ హై ..౪౫.. ౧. ఉపరంజకోం = ఉపరాగ -మలినతా కరనేవాలే (వికారీభావ) .

Page 77 of 513
PDF/HTML Page 110 of 546
single page version

యది ఖల్వేకాన్తేన శుభాశుభభావస్వభావేన స్వయమాత్మా న పరిణమతే తదా సర్వదైవ సర్వథా నిర్విఘాతేన శుద్ధస్వభావేనైవావతిష్ఠతే . తథా చ సర్వ ఏవ భూతగ్రామాః సమస్తబన్ధసాధన- శూన్యత్వాదాజవంజవాభావస్వభావతో నిత్యముక్తతాం ప్రతిపద్యేరన్ . తచ్చ నాభ్యుపగమ్యతే; ఆత్మనః కృతే సతి దూషణద్వారేణ పరిహారం దదాతి ---జది సో సుహో వ అసుహో ణ హవది ఆదా సయం సహావేణ యథైవ శుద్ధనయేనాత్మా శుభాశుభాభ్యాం న పరిణమతి తథైవాశుద్ధనయేనాపి స్వయం స్వకీయోపాదానకారణేన స్వభావేనాశుద్ధనిశ్చయరూపేణాపి యది న పరిణమతి తదా . కిం దూషణం భవతి . సంసారో వి ణ విజ్జది నిస్సంసారశుద్ధాత్మస్వరూపాత్ప్రతిపక్షభూతో వ్యవహారనయేనాపి సంసారో న విద్యతే . కేషామ్ . సవ్వేసిం జీవకాయాణం సర్వేషాం జీవసంఘాతానామితి . తథా హి --ఆత్మా తావత్పరిణామీ, స చ కర్మోపాధినిమిత్తే సతి స్ఫ టికమణిరివోపాధిం గృహ్ణాతి, తతః కారణాత్సంసారాభావో న భవతి . అథ మతమ్ ---సంసారాభావః

అబ, కేవలీభగవానకీ భాఁతి సమస్త జీవోంకే స్వభావ విఘాతకా అభావ హోనేకా నిషేధ కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [యది ] యది (ఐసా మానా జాయే కి) [సః ఆత్మా ] ఆత్మా [స్వయం ] స్వయం [స్వభావేన ] స్వభావసే (-అపనే భావసే) [శుభః వా అశుభః ] శుభ యా అశుభ [న భవతి ] నహీం హోతా (శుభాశుభ భావమేం పరిణమిత హీ నహీం హోతా) [సర్వేషాం జీవకాయానాం ] తో సమస్త జీవనికాయోంకే [సంసారః అపి ] సంసార భీ [న విద్యతే ] విద్యమాన నహీం హై ఐసా సిద్ధ హోగా ..౪౬..

టీకా : — యది ఏకాన్తసే ఐసా మానా జాయే కి శుభాశుభభావరూప స్వభావమేం (-అపనే భావమేం ) ఆత్మా స్వయం పరిణమిత నహీం హోతా, తో యహ సిద్ధ హుఆ కి (వహ) సదా హీ సర్వథా నిర్విఘాత శుద్ధస్వభావసే హీ అవస్థిత హై; ఔర ఇసప్రకార సమస్త జీవసమూహ, సమస్త బన్ధకారణోంసే రహిత సిద్ధ హోనేసే సంసార అభావరూప స్వభావకే కారణ నిత్యముక్తతాకో ప్రాప్త హో

Page 78 of 513
PDF/HTML Page 111 of 546
single page version

పరిణామధర్మత్వేన స్ఫ టికస్య జపాతాపిచ్ఛరాగస్వభావత్వవత్ శుభాశుభస్వభావత్వద్యోతనాత్ ..౪౬..

భావార్థ : — జైసే శుద్ధనయసే కోఈ జీవ శుభాశుభ భావరూప పరిణమిత నహీం హోతా ఉసీప్రకార యది అశుద్ధనయసే భీ పరిణమిత న హోతా హో తో వ్యవహారనయసే భీ సమస్త జీవోంకే సంసారకా అభావ హో జాయే ఔర సభీ జీవ సదా ముక్త హీ సిద్ధ హోజావేం ! కిన్తు యహ తో ప్రత్యక్ష విరుద్ధ హై . ఇసలియే జైసే కేవలీభగవానకే శుభాశుభ పరిణామోంకా అభావ హై ఉసీప్రకార సభీ జీవోంకే సర్వథా శుభాశుభ పరిణామోంకా అభావ నహీం సమఝనా చాహియే ..౪౬..

అబ, పునః ప్రకృతకా ( – చాలు విషయకా) అనుసరణ కరకే అతీన్ద్రియ జ్ఞానకో సర్వజ్ఞరూపసే అభినన్దన కరతే హైం . (అర్థాత్ అతీన్ద్రియ జ్ఞాన సబకా జ్ఞాతా హై ఐసీ ఉసకీ ప్రశంసా కరతే హైం )

అన్వయార్థ : — [యత్ ] జో [యుగపద్ ] ఏక హీ సాథ [సమన్తతః ] సర్వతః (సర్వ ఆత్మప్రదేశోంసే) [తాత్కాలికం ] తాత్కాలిక [ఇతరం ] యా అతాత్కాలిక, [విచిత్రవిషమం ]

Page 79 of 513
PDF/HTML Page 112 of 546
single page version

తత్కాలకలితవృత్తికమతీతోదర్కకాలకలితవృత్తికం చాప్యేకపద ఏవ సమన్తతోపి సకలమప్యర్థజాతం, పృథక్త్వవృత్తస్వలక్షణలక్ష్మీకటాక్షితానేకప్రకారవ్యంజితవైచిత్ర్యమితరేతరవిరోధ- ధాపితాసమానజాతీయత్వోద్దామితవైషమ్యం క్షాయికం జ్ఞానం కిల జానీయాత్; తస్య హి క్రమ- ప్రవృత్తిహేతుభూతానాం క్షయోపశమావస్థావస్థితజ్ఞానావరణీయకర్మపుద్గలానామత్యన్తాభావాత్తాత్కాలి- కమతాత్కాలికం వాప్యర్థజాతం తుల్యకాలమేవ ప్రకాశేత; సర్వతో విశుద్ధస్య ప్రతినియత- దేశవిశుద్ధేరన్తఃప్లవనాత్ సమన్తతోపి ప్రకాశేత; సర్వావరణక్షయాద్దేశావరణక్షయోపశమస్యాన- వస్థానాత్సర్వమపి ప్రకాశేత; సర్వప్రకారజ్ఞానావరణీయక్షయాదసర్వప్రకారజ్ఞానావరణీయక్షయోపశమస్య విలయనాద్విచిత్రమపి ప్రకాశేత; అసమానజాతీయజ్ఞానావరణక్షయాత్సమానజాతీయజ్ఞానావరణీయ- తదనన్తరం సర్వపరిజ్ఞానే సతి ఏకపరిజ్ఞానం, ఏకపరిజ్ఞానే సతి సర్వపరిజ్ఞానమిత్యాదికథనరూపేణ గాథాపఞ్చకపర్యన్తం వ్యాఖ్యానం కరోతి . తద్యథా --అత్ర జ్ఞానప్రపఞ్చవ్యాఖ్యానం ప్రకృతం తావత్తత్ప్రస్తుతమనుసృత్య పునరపి కేవలజ్ఞానం సర్వజ్ఞత్వేన నిరూపయతి --జం యజ్జ్ఞానం కర్తృ జాణది జానాతి . కమ్ . అత్థం అర్థం విచిత్ర (-అనేక ప్రకారకే) ఔర విషమ (మూర్త, అమూర్త ఆది అసమాన జాతికే) [సర్వం అర్థం ] సమస్త పదార్థోంకో [జానాతి ] జానతా హై [తత్ జ్ఞానం ] ఉస జ్ఞానకో [క్షాయికం భణితమ్ ] క్షాయిక కహా హై ..౪౭..

టీకా : — క్షాయిక జ్ఞాన వాస్తవమేం ఏక సమయమేం హీ సర్వతః (సర్వ ఆత్మప్రదేశోంసే), వతర్మానమేం వర్తతే తథా భూత -భవిష్యత కాలమేం వర్తతే ఉన సమస్త పదార్థోంకో జానతా హై జినమేం ౧పృథకరూపసే వర్తతే స్వలక్షణరూప లక్ష్మీసే ఆలోకిత అనేక ప్రకారోంకే కారణ వైచిత్ర్య ప్రగట హుఆ హై ఔర జినమేం పరస్పర విరోధసే ఉత్పన్న హోనేవాలీ అసమానజాతీయతాకే కారణ వైషమ్య ప్రగట హుఆ హై . (ఇసీ బాతకో యుక్తిపూర్వక సమఝాతే హైం : — ) క్రమ -ప్రవృత్తికే హేతుభూత, క్షయోపశమ- అవస్థామేం రహనేవాలే జ్ఞానావరణీయ కర్మపుద్గలోంకా ఉసకే (క్షాయిక జ్ఞానకే) అత్యన్త అభావ హోనేసే వహ తాత్కాలిక యా అతాత్కాలిక పదార్థ -మాత్రకో సమకాలమేం హీ ప్రకాశిత కరతా హై; (క్షాయిక జ్ఞాన) సర్వతః విశుద్ధ హోనేకే కారణ ప్రతినియత ప్రదేశోంకీ విశుద్ధి (సర్వతః విశుద్ధి) కే భీతర డూబ జానేసే వహ సర్వతః (సర్వ ఆత్మప్రదేశోంసే) భీ ప్రకాశిత కరతా హై; సర్వ ఆవరణోంకా క్షయ హోనేసే, దేశ -ఆవరణకా క్షయోపశమ న రహనేసే వహ సబకో భీ ప్రకాశిత కరతా హై, సర్వప్రకార జ్ఞానావరణకే క్షయకే కారణ (-సర్వ ప్రకారకే పదార్థోంకో జాననేవాలే జ్ఞానకే ఆవరణమేం నిమిత్తభూత కర్మకే క్షయ హోనేసే) అసర్వప్రకారకే జ్ఞానావరణకా క్షయోపశమ (-అముక హీ ప్రకారకే పదార్థోంకో జాననేవాలే జ్ఞానకే ఆవరణమేం నిమిత్తభూత కర్మోంకా క్షయోపశమ) విలయకో ప్రాప్త హోనేసే వహ విచిత్ర కో భీ (-అనేక ప్రకారకే పదార్థోం కో భీ) ప్రకాశిత కరతా హై; అసమానజాతీయ -జ్ఞానావరణకే ౧. ద్రవ్యోంకే భిన్న -భిన్న వర్తనేవాలే నిజ -నిజ లక్షణ ఉన ద్రవ్యోంకీ లక్ష్మీ -సమ్పత్తి -శోభా హైం .

Page 80 of 513
PDF/HTML Page 113 of 546
single page version

క్షయోపశమస్య వినాశనాద్విషమమపి ప్రకాశేత . అలమథవాతివిస్తరేణ, అనివారితప్రసరప్రకాశ- శాలితయా క్షాయికజ్ఞానమవశ్యమేవ సర్వదా సర్వత్ర సర్వథా సర్వమేవ జానీయాత్ ..౪౭..

— ఇత్యాది మర్యాదాయేం మతి – శ్రుతాది క్షాయోపశమిక జ్ఞానమేం హీ సంభవ హైం . క్షాయికజ్ఞానకే అమర్యాదిత హోనేసే ఏక హీ సాథ సర్వ ఆత్మప్రదేశోంసే తీనోం కాలకీ పర్యాయోంకే సాథ సర్వ పదార్థోంకో — ఉన పదార్థోంకే అనేక ప్రకారకే ఔర విరుద్ధ జాతికే హోనే పర భీ జానతా హై అర్థాత్ కేవలజ్ఞాన ఏక హీ సమయమేం సర్వ ఆత్మప్రదేశోంసే సమస్త ద్రవ్య -క్షేత్ర -కాల -భావకో జానతా హై ..౪౭..

అన్వయార్థ : — [య ] జో [యుగపద్ ] ఏక హీ సాథ [త్రైకాలికాన్ త్రిభువనస్థాన్ ] త్రైకాలిక త్రిభువనస్థ (-తీనోం కాలకే ఔర తీనోం లోకకే) [అర్థాన్ ] పదార్థోంకో [న

Page 81 of 513
PDF/HTML Page 114 of 546
single page version

ఇహ కిలైకమాకాశద్రవ్యమేకం ధర్మద్రవ్యమేకమధర్మద్రవ్యమసంఖ్యేయాని కాలద్రవ్యాణ్యనన్తాని జీవద్రవ్యాణి . తతోప్యనన్తగుణాని పుద్గలద్రవ్యాణి . తథైషామేవ ప్రత్యేకమతీతానాగతానుభూయ- మానభేదభిన్ననిరవధివృత్తిప్రవాహపరిపాతినోనన్తాః పర్యాయాః . ఏవమేతత్సమస్తమపి సముదితం జ్ఞేయమ్ . ఇహైవైకం కించిజ్జీవద్రవ్యం జ్ఞాతృ . అథ యథా సమస్తం దాహ్యం దహన్ దహనః సమస్తదాహ్యహేతుక- సమస్తదాహ్యాకారపర్యాయపరిణతసకలైకదహనాకారమాత్మానం పరిణమతి, తథా సమస్తం జ్ఞేయం జానన్ జ్ఞాతా సమస్తజ్ఞేయహేతుకసమస్తజ్ఞేయాకారపర్యాయపరిణతసకలైకజ్ఞానాకారం చేతనత్వాత్ స్వానుభవ- ప్రత్యక్షమాత్మానం పరిణమతి . ఏవం కిల ద్రవ్యస్వభావః . యస్తు సమస్తం జ్ఞేయం న జానాతి స సమస్తం భణితమ్ . అభేదనయేన తదేవ సర్వజ్ఞస్వరూపం తదేవోపాదేయభూతానన్తసుఖాద్యనన్తగుణానామాధారభూతం సర్వ- ప్రకారోపాదేయరూపేణ భావనీయమ్ ఇతి తాత్పర్యమ్ ..౪౭.. అథ యః సర్వం న జానాతి స ఏకమపి న జానాతీతి విచారయతి — జో ణ విజాణది యః కర్తా నైవ జానాతి . కథమ్ . జుగవం యుగపదేకక్షణే . కాన్ . అత్థే అర్థాన్ . కథంభూతాన్ . తిక్కాలిగే త్రికాలపర్యాయపరిణతాన్ . పునరపి కథంభూతాన్ . తిహువణత్థే త్రిభువనస్థాన్ . ణాదుం తస్స ణ సక్కం తస్య పురుషస్య సమ్బన్ధి జ్ఞానం జ్ఞాతుం సమర్థం న భవతి . కిమ్ . దవ్వం విజానాతి ] నహీం జానతా, [తస్య ] ఉసే [సపర్యయం ] పర్యాయ సహిత [ఏకం ద్రవ్యం వా ] ఏక ద్రవ్య భీ [జ్ఞాతుం న శక్యం ] జాననా శక్య నహీం హై ..౪౮..

టీకా : — ఇస విశ్వమేం ఏక ఆకాశద్రవ్య, ఏక ధర్మద్రవ్య, ఏక అధర్మద్రవ్య, అసంఖ్య కాలద్రవ్య ఔర అనన్త జీవద్రవ్య తథా ఉనసే భీ అనన్తగునే పుద్గల ద్రవ్య హైం, ఔర ఉన్హీంకే ప్రత్యేకకే అతీత, అనాగత ఔర వర్తమాన ఐసే (తీన) ప్రకారోంసే భేదవాలీ ౧నిరవధి ౨వృత్తిప్రవాహకే భీతర పడనేవాలీ (-సమా జానేవాలీ) అనన్త పర్యాయేం హైం . ఇసప్రకార యహ సమస్త (ద్రవ్యోం ఔర పర్యాయోంకా) సముదాయ జ్ఞేయ హై . ఉసీమేం ఏక కోఈ భీ జీవద్రవ్య జ్ఞాతా హై . అబ యహాఁ, జైసే సమస్త దాహ్యకో దహకతీ హుఈ అగ్ని సమస్త -దాహ్యహేతుక (-సమస్త దాహ్య జిసకా నిమిత్త హై ఐసా) సమస్త దాహ్యాకారపర్యాయరూప పరిణమిత సకల ఏక ౩దహన జిసకా ఆకార (స్వరూప) హై ఐసే అపనే రూపమేం (-అగ్నిరూపమేం ) పరిణమిత హోతీ హై, వైసే హీ సమస్త జ్ఞేయోకో జానతా హుఆ జ్ఞాతా (-ఆత్మా) సమస్తజ్ఞేయహేతుక సమస్త జ్ఞేయాకారపర్యాయరూప పరిణమిత ౪సకల ఏక జ్ఞాన జిసకా ఆకార (స్వరూప) హై ఐసే నిజరూపసే — జో చేతనతాకే కారణ స్వానుభవప్రత్యక్ష హై ఉస -రూప — పరిణమిత హోతా హై . ఇసప్రకార వాస్తవమేం ద్రవ్యకా స్వభావ హై . కిన్తు జో సమస్త జ్ఞేయకో నహీం జానతా వహ (ఆత్మా), జైసే సమస్త దాహ్యకో న దహతీ హుఈ అగ్ని సమస్తదాహ్యహేతుక ౧. నిరవధి = అవధి – హద – మర్యాదా అన్తరహిత . ౨. వృత్తి = వర్తన కరనా; ఉత్పాద – వ్యయ – ధ్రౌవ్య; అస్తిత్వ, పరిణతి . ౩. దహన = జలానా, దహనా . ౪. సకల = సారా; పరిపూర్ణ .

Page 82 of 513
PDF/HTML Page 115 of 546
single page version

దాహ్యమదహన్ సమస్తదాహ్యహేతుకసమస్తదాహ్యాకారపర్యాయపరిణతసకలైకదహనాకారమాత్మానం దహన ఇవ సమస్తజ్ఞేయహేతుకసమస్తజ్ఞేయాకారపర్యాయపరిణతసకలైకజ్ఞానాకారమాత్మానం చేతనత్వాత్ స్వానుభవ- ప్రత్యక్షత్వేపి న పరిణమతి . ఏవమేతదాయాతి యః సర్వం న జానాతి స ఆత్మానం న జానాతి ..౪౮.. జ్ఞేయద్రవ్యమ్ . కింవిశిష్టమ్ . సపజ్జయం అనన్తపర్యాయసహితమ్ . కతిసంఖ్యోపేతమ్ . ఏగం వా ఏకమపీతి . తథా హి ---ఆకాశద్రవ్యం తావదేకం, ధర్మద్రవ్యమేకం, తథైవాధర్మద్రవ్యం చ, లోకాకాశప్రమితాసంఖ్యేయకాలద్రవ్యాణి, తతోనన్తగుణాని జీవద్రవ్యాణి, తేభ్యోప్యనన్తగుణాని పుద్గలద్రవ్యాణి . తథైవ సర్వేషాం ప్రత్యేకమనన్త- పర్యాయాః, ఏతత్సర్వం జ్ఞేయం తావత్తత్రైకం వివక్షితం జీవద్రవ్యం జ్ఞాతృ భవతి . ఏవం తావద్వస్తుస్వభావః . తత్ర యథా దహనః సమస్తం దాహ్యం దహన్ సన్ సమస్తదాహ్యహేతుకసమస్తదాహ్యాకారపర్యాయపరిణతసకలైకదహనస్వరూపముష్ణ- పరిణతతృణపర్ణాద్యాకారమాత్మానం (స్వకీయస్వభావం) పరిణమతి, తథాయమాత్మా సమస్తం జ్ఞేయం జానన్ సన్ సమస్తజ్ఞేయహేతుకసమస్తజ్ఞేయాకారపర్యాయపరిణతసకలైకాఖణ్డజ్ఞానరూపం స్వకీయమాత్మానం పరిణమతి జానాతి పరిచ్ఛినత్తి . యథైవ చ స ఏవ దహనః పూర్వోక్త లక్షణం దాహ్యమదహన్ సన్ తదాకారేణ న పరిణమతి, తథాత్మాపి పూర్వోక్తలక్షణం సమస్తం జ్ఞేయమజానన్ పూర్వోక్తలక్షణమేవ సకలైకాఖణ్డజ్ఞానాకారం స్వకీయమాత్మానం న పరిణమతి న జానాతి న పరిచ్ఛినత్తి . అపరమప్యుదాహరణం దీయతే ---యథా కోప్యన్ధక ఆదిత్యప్రకాశ్యాన్ పదార్థానపశ్యన్నాదిత్యమివ, ప్రదీపప్రకాశ్యాన్ పదార్థానపశ్యన్ ప్రదీపమివ, దర్పణస్థ- బిమ్బాన్యపశ్యన్ దర్పణమివ, స్వకీయదృష్టిప్రకాశ్యాన్ పదార్థానపశ్యన్ హస్తపాదాద్యవయవపరిణతం స్వకీయ- దేహాకారమాత్మానం స్వకీయదృష్టయా న పశ్యతి, తథాయం వివక్షితాత్మాపి కేవలజ్ఞానప్రకాశ్యాన్ పదార్థానజానన్ సమస్తదాహ్యాకారపర్యాయరూప పరిణమిత సకల ఏక దహన జిసకా ఆకార హై ఐసే అపనే రూపమేం పరిణమిత నహీం హోతా ఉసీప్రకార సమస్తజ్ఞేయహేతుక సమస్తజ్ఞేయాకారపర్యాయరూప పరిణమిత సకల ఏక జ్ఞాన జిసకా ఆకార హై ఐసే అపనే రూపమేం — స్వయం చేతనాకే కారణ స్వానుభవప్రత్యక్ష హోనే పర భీ పరిణమిత నహీం హోతా, (అపనేకో పరిపూర్ణ తయా అనుభవ నహీం కరతా — నహీం జానతా) ఇస ప్రకార యహ ఫలిత హోతా హై కి జో సబకో నహీం జానతా వహ అపనేకో (-ఆత్మాకో) నహీం జానతా .

భావార్థ : — జో అగ్ని కాష్ఠ, తృణ, పత్తే ఇత్యాది సమస్త దాహ్యపదార్థోంకో నహీం జలాతా, ఉసకా దహనస్వభావ (కాష్ఠాదిక సమస్త దాహ్య జిసకా నిమిత్త హై ఐసా) సమస్త దాహ్యాకారపర్యాయరూప పరిణమిత న హోనేసే అపూర్ణరూపసే పరిణమిత హోతా హై — పరిపూర్ణరూపసే పరిణమిత నహీం హోతా, ఇసలియే పరిపూర్ణ ఏక దహన జిసకా స్వరూప హై ఐసీ వహ అగ్ని అపనే రూప హీ పూర్ణ రీతిసే పరిణమిత నహీం హోతీ; ఉసీ ప్రకార యహ ఆత్మా సమస్త ద్రవ్య -పర్యాయరూప సమస్త జ్ఞేయకో నహీం జానతా, ఉసకా జ్ఞాన (సమస్త జ్ఞేయ జిసకా నిమిత్త హై ఐసే) సమస్తజ్ఞేయాకారపర్యాయరూప పరిణమిత న హోనేసే అపూర్ణరూపసే పరిణమిత హోతా హై – పరిపూర్ణ రూపసే పరిణమిత నహీం హోతా, ఇసలియే పరిపూర్ణ ఏక జ్ఞాన జిసకా స్వరూప హై ఐసా వహ ఆత్మా అపనే రూపసే హీ పూర్ణ రీతిసే పరిణమిత నహీం హోతా అర్థాత్ నిజకో హీ పూర్ణ రీతిసే అనుభవ నహీం కరతా — నహీం జానతా . ఇసప్రకార సిద్ధ హుఆ కి జో సబకో నహీం జానతా వహ ఏకకో — అపనేకో (పూర్ణ రీతిసే) నహీం జానతా ..౪౮..

Page 83 of 513
PDF/HTML Page 116 of 546
single page version

ఆత్మా హి తావత్స్వయం జ్ఞానమయత్వే సతి జ్ఞాతృత్వాత్ జ్ఞానమేవ . జ్ఞానం తు ప్రత్యాత్మవర్తి ప్రతిభాసమయం మహాసామాన్యమ్ . తత్తు ప్రతిభాసమయానన్తవిశేషవ్యాపి . తే చ సర్వద్రవ్యపర్యాయ- సకలాఖణ్డైకకేవలజ్ఞానరూపమాత్మానమపి న జానాతి . తత ఏతత్స్థితం యః సర్వం న జానాతి స ఆత్మానమపి న జానాతీతి ..౪౮.. అథైకమజానన్ సర్వం న జానాతీతి నిశ్చినోతి --దవ్వం ద్రవ్యం అణంతపజ్జయం అనన్తపర్యాయం ఏగం ఏకం అణంతాణి దవ్వజాదీణి అనన్తాని ద్రవ్యజాతీని జో ణ విజాణది యో న విజానాతి

అన్వయార్థ : — [యది ] యది [అనన్తపర్యాయం ] అనన్త పర్యాయవాలే [ఏకం ద్రవ్యం ] ఏక ద్రవ్యకో (-ఆత్మద్రవ్యకో) [అనన్తాని ద్రవ్యజాతాని ] తథా అనన్త ద్రవ్యసమూహకో [యుగపద్ ] ఏక హీ సాథ [న విజానాతి ] నహీం జానతా [సః ] తో వహ పురుష [సర్వాణి ] సబ కో (-అనన్త ద్రవ్యసమూహకో) [కథం జానాతి ] కైసే జాన సకేగా ? (అర్థాత్ జో ఆత్మద్రవ్యకో నహీం జానతా హో వహ సమస్త ద్రవ్యసమూహకో నహీం జాన సకతా) ..౪౯..

ప్రకారాన్తరసే అన్వయార్థ : — [యది ] యది [అనన్తపర్యాయం ] అనన్త పర్యాయవాలే [ఏకం ద్రవ్యం ] ఏక ద్రవ్యకో (-ఆత్మద్రవ్యకో) [న విజానాతి ] నహీం జానతా [సః ] తో వహ పురుష [యుగపద్ ] ఏక హీ సాథ [సర్వాణి అనన్తాని ద్రవ్యజాతాని ] సర్వ అనన్త ద్రవ్య -సమూహకో [కథం జానాతి ] కైసే జాన సకేగా ?

టీకా : — ప్రథమ తో ఆత్మా వాస్తవమేం స్వయం జ్ఞానమయ హోనేసే జ్ఞాతృత్వకే కారణ జ్ఞాన హీ హై; ఔర జ్ఞాన ప్రత్యేక ఆత్మామేం వర్తతా (-రహతా) హుఆ ప్రతిభాసమయ మహాసామాన్య హై . వహ ప్రతిభాసమయ మహాసామాన్య ప్రతిభాసమయ అనన్త విశేషోంమేం వ్యాప్త హోనేవాలా హై; ఔర ఉన విశేషోంకే (-భేదోంకే) నిమిత్త సర్వ ద్రవ్యపర్యాయ హైం . అబ జో పురుష సర్వ ద్రవ్యపర్యాయ జినకే నిమిత్త హైం ఐసే

జో ఏక ద్రవ్య అనంతపర్యయ తేమ ద్రవ్య అనంతనే యుగపద న జాణే జీవ, తో తే కేమ జాణే సర్వనే ? ౪౯.

Page 84 of 513
PDF/HTML Page 117 of 546
single page version

నిబన్ధనాః . అథ యః సర్వద్రవ్యపర్యాయనిబన్ధనానంతవిశేషవ్యాపిప్రతిభాసమయమహాసామాన్యరూప- మాత్మానం స్వానుభవప్రత్యక్షం న కరోతి స క థం ప్రతిభాసమయమహాసామాన్యవ్యాప్యప్రతిభాసమయానన్త- విశేషనిబన్ధనభూతసర్వద్రవ్యపర్యాయాన్ ప్రత్యక్షీకుర్యాత్ . ఏవమేతదాయాతి య ఆత్మానం న జానాతి స సర్వం న జానాతి . అథ సర్వజ్ఞానాదాత్మజ్ఞానమాత్మజ్ఞానాత్సర్వజ్ఞానమిత్యవతిష్ఠతే . ఏవం చ సతి జ్ఞానమయత్వేన స్వసంచేతకత్వాదాత్మనో జ్ఞాతృజ్ఞేయయోర్వస్తుత్వేనాన్యత్వే సత్యపి ప్రతిభాసప్రతిభాస్య- మానయోః స్వస్యామవస్థాయామన్యోన్యసంవలనేనాత్యన్తమశక్యవివేచనత్వాత్సర్వమాత్మని నిఖాతమివ ప్రతిభాతి . యద్యేవం న స్యాత్ తదా జ్ఞానస్య పరిపూర్ణాత్మసంచేతనాభావాత్ పరిపూర్ణస్యైకస్యాత్మనోపి జ్ఞానం న సిద్ధయేత్ ..౪౯.. అనన్తద్రవ్యసమూహాన్ కిధ సో సవ్వాణి జాణాది కథం స సర్వాన్ జానాతి జుగవం యుగపదేకసమయే, న కథమపీతి . తథా హి --ఆత్మలక్షణం తావజ్జ్ఞానం తచ్చాఖణ్డప్రతిభాసమయం సర్వజీవసాధారణం మహాసామాన్యమ్ . తచ్చ మహాసామాన్యం జ్ఞానమయానన్తవిశేషవ్యాపి . తే చ జ్ఞానవిశేషా అనన్తద్రవ్యపర్యాయాణాం విషయభూతానాం అనన్త విశేషోంమేం వ్యాప్త హోనేవాలే ప్రతిభాసమయ మహాసామాన్యరూప ఆత్మాకా స్వానుభవ ప్రత్యక్ష నహీం కరతా, వహ (పురుష) ప్రతిభాసమయ మహాసామాన్యకే ద్వారా ౧వ్యాప్య (-వ్యాప్య హోనే యోగ్య) జో ప్రతిభాసమయ అనన్త విశేష హై ఉనకీ నిమిత్తభూత సర్వ ద్రవ్య పర్యాయోంకో కైసే ప్రత్యక్ష కర సకేగా ? (నహీం కర సకేగా) ఇససే ఐసా ఫలిత హుఆ కి జో ఆత్మాకో నహీం జానతా వహ సబకో నహీం జానతా .

అబ, ఇససే ఐసా నిశ్చిత హోతా హై కి సర్వకే జ్ఞానసే ఆత్మాకా జ్ఞాన ఔర ఆత్మాకే జ్ఞానసే సర్వకా జ్ఞాన (హోతా హై); ఔర ఐసా హోనేసే, ఆత్మా జ్ఞానమయతాకే కారణ స్వసంచేతక హోనేసే, జ్ఞాతా ఔర జ్ఞేయకా వస్తురూపసే అన్యత్వ హోనే పర భీ ప్రతిభాస ఔర ప్రతిభాస్యమానకర అపనీ అవస్థామేం అన్యోన్య మిలన హోనేకే కారణ (జ్ఞాన ఔర జ్ఞేయ, ఆత్మాకీ – జ్ఞానకీ అవస్థామేం పరస్పర మిశ్రిత – ఏకమేకరూప హోనేసే) ఉన్హేం భిన్న కరనా అత్యన్త అశక్య హోనేసే మానో సబ కుఛ ఆత్మామేం ౨నిఖాత (ప్రవిష్ట) హో గయా హో ఇసప్రకార ప్రతిభాసిత హోతా హై — జ్ఞాత హోతా హై . (ఆత్మా జ్ఞానమయ హోనేసే వహ అపనేకో అనుభవ కరతా హై — జానతా హై, ఔర అపనేకో జాననేపర సమస్త జ్ఞేయ ఐసే జ్ఞాత హోతే హైం – మానోం వే జ్ఞానమేం స్థిత హీ హోం, క్యోంకి జ్ఞానకీ అవస్థామేంసే జ్ఞేయాకారోంకో భిన్న కరనా అశక్య హై .) యది ఐసా న హో తో (యది ఆత్మా సబకో న జానతా హో తో) జ్ఞానకే పరిపూర్ణ ఆత్మసంచేతనకా అభావ హోనేసే పరిపూర్ణ ఏక ఆత్మాకా భీ జ్ఞాన సిద్ధ న హో . ౧. జ్ఞాన సామాన్య వ్యాపక హై, ఔర జ్ఞాన విశేష -భేద వ్యాప్య హైం . ఉన జ్ఞానవిశేషోంకే నిమిత్త జ్ఞేయభూత సర్వ ద్రవ్య

ఔర పర్యాయేం హైం . ౨. నిఖాత = ఖోదక ర భీతర గహరా ఉతర గయా హువా; భీతర ప్రవిష్ట హుఆ .

Page 85 of 513
PDF/HTML Page 118 of 546
single page version

భావార్థ : — ౪౮ ఔర ౪౯వీం గాథామేం ఐసా బతాయా గయా హై కి సబకో నహీం జానతా వహ అపనేకో నహీం జానతా, ఔర జో అపనేకో నహీం జానతా వహ సబకో నహీం జానతా . అపనా జ్ఞాన ఔర సబకా జ్ఞాన ఏక సాథ హీ హోతా హై . స్వయం ఔర సర్వ — ఇన దోమేంసే ఏకకా జ్ఞాన హో ఔర దూసరేకా న హో యహ అసమ్భవ హై .

యహ కథన ఏకదేశ జ్ఞానకీ అపేక్షాసే నహీం కిన్తు పూర్ణజ్ఞానకీ (కేవలజ్ఞానకీ) అపేక్షాసే హై ..౪౯..

అన్వయార్థ : — [యది ] యది [జ్ఞానినః జ్ఞానం ] ఆత్మాకా జ్ఞాన [క్రమశః ] క్రమశః [అర్థాన్ ప్రతీత్య ] పదార్థోంకా అవలమ్బన లేకర [ఉత్పద్యతే ] ఉత్పన్న హోతా హో [తత్ ] తో వహ (జ్ఞాన) [ న ఏవ నిత్యం భవతి ] నిత్య నహీం హై, [న క్షాయికం ] క్షాయిక నహీం హై, [న ఏవ సర్వగతమ్ ] ఔర సర్వగత నహీం హై ..౫౦..

జో జ్ఞాన ‘జ్ఞానీ’ను ఊపజే క్రమశః అరథ అవలంబీనే, తో నిత్య నహి, క్షాయిక నహి నే సర్వగత నహి జ్ఞాన ఏ .౫౦.

Page 86 of 513
PDF/HTML Page 119 of 546
single page version

యత్కిల క్రమేణైకైకమర్థమాలమ్బ్య ప్రవర్తతే జ్ఞానం తదేకార్థాలమ్బనాదుత్పన్నమన్యార్థాలమ్బనాత్ ప్రలీయమానం నిత్యమసత్తథా కర్మోదయాదేకాం వ్యక్తిం ప్రతిపన్నం పునర్వ్యక్త్యన్తరం ప్రతిపద్యమానం క్షాయిక- మప్యసదనన్తద్రవ్యక్షేత్రకాలభావానాక్రాన్తుమశక్తత్వాత్ సర్వగతం న స్యాత్ ..౫౦..

అథవా స్వసంవేదనజ్ఞానేనాత్మా జ్ఞాయతే, తతశ్చ భావనా క్రియతే, తయా రాగాదివికల్పరహితస్వ- సంవేదనజ్ఞానభావనయా కేవలజ్ఞానం చ జాయతే . ఇతి నాస్తి దోషః ..౪౯.. అథ క్రమప్రవృత్తజ్ఞానేన సర్వజ్ఞో న భవతీతి వ్యవస్థాపయతి — ఉప్పజ్జది జది ణాణం ఉత్పద్యతే జ్ఞానం యది చేత్ . కమసో క్రమశః సకాశాత్ . కింకిం

టీకా : — జో జ్ఞాన క్రమశః ఏక ఏక పదార్థకా అవలమ్బన లేకర ప్రవృత్తి కరతా హై వహ (జ్ఞాన) ఏక పదార్థకే అవలమ్బనసే ఉత్పన్న హోకర దూసరే పదార్థకే అవలమ్బనసే నష్ట హో జానేసే నిత్య నహీం హోతా తథా కర్మోదయకే కారణ ఏక ౧వ్యక్తికో ప్రాప్త కరకే ఫి ర అన్య వ్యక్తికో ప్రాప్త కరతా హై ఇసలియే క్షాయిక భీ న హోతా హుఆ, వహ అనన్త ద్రవ్య -క్షేత్ర -కాల -భావకో ప్రాప్త హోనే మేం (-జాననే మేం ) అసమర్థ హోనేకే కారణ సర్వగత నహీం హై .

భావార్థ : — క్రమశః ప్రవర్తమాన జ్ఞాన అనిత్య హై, క్షాయోపశమిక హై; ఐసా క్రమిక జ్ఞానవాలా పురుష సర్వజ్ఞ నహీం హో సకతా ..౫౦..

అబ ఐసా నిశ్చిత హోతా హై కి యుగపత్ ప్రవృత్తికే ద్వారా హీ జ్ఞానకా సర్వగతత్వ సిద్ధ హోతా హై (అర్థాత్ అక్రమసే ప్రవర్తమాన జ్ఞాన హీ సర్వగత హో సకతా హై ) : —

అన్వయార్థ : — [త్రైకాల్యనిత్యవిషమం ] తీనోం కాలమేం సదా విషమ (అసమాన జాతికే), [సర్వత్ర సంభవం ] సర్వ క్షేత్రకే [చిత్రం ] అనేక ప్రకారకే [సకలం ] సమస్త పదార్థోంకో [జైనం ] జినదేవకా జ్ఞాన [యుగపత్ జానాతి ] ఏక సాథ జానతా హై [అహో హి ] అహో ! [జ్ఞానస్య మాహాత్మ్యమ్ ] జ్ఞానకా మాహాత్మ్య ! ..౫౧.. ౧. వ్యక్తి = ప్రగటతా; విశేష, భేద .

నిత్యే విషమ, విధవిధ, సకల పదార్థగణ సర్వత్రనో, జినజ్ఞాన జాణే యుగపదే, మహిమా అహో ఏ జ్ఞాననో ! .౫౧.

Page 87 of 513
PDF/HTML Page 120 of 546
single page version

క్షాయికం హి జ్ఞానమతిశయాస్పదీభూతపరమమాహాత్మ్యమ్ . యత్తు యుగపదేవ సర్వార్థానాలమ్బ్య ప్రవర్తతే జ్ఞానం తట్టంకోత్కీర్ణన్యాయావస్థితసమస్తవస్తుజ్ఞేయాకారతయాధిరోపితనిత్యత్వం ప్రతిపన్నసమస్త- వ్యక్తిత్వేనాభివ్యక్తస్వభావభాసిక్షాయికభావం త్రైకాల్యేన నిత్యమేవ విషమీకృతాం సకలామపి సర్వార్థసంభూతిమనన్తజాతిప్రాపితవైచిత్ర్యాం పరిచ్ఛిన్దదక్రమసమాక్రాన్తానన్తద్రవ్యక్షేత్రకాలభావతయా ప్రకటీకృతాద్భుతమాహాత్మ్యం సర్వగతమేవ స్యాత్ ..౫౧.. కృత్వా . అట్ఠే పడుచ్చ జ్ఞేయార్థానాశ్రిత్య . కస్య . ణాణిస్స జ్ఞానినః ఆత్మనః . తం ణేవ హవది ణిచ్చం ఉత్పత్తినిమిత్తభూతపదార్థవినాశే తస్యాపి వినాశ ఇతి నిత్యం న భవతి . ణ ఖాఇగం జ్ఞానావరణీయ- కర్మక్షయోపశమాధీనత్వాత్ క్షాయికమపి న భవతి . ణేవ సవ్వగదం యత ఏవ పూర్వోక్తప్రకారేణ పరాధీనత్వేన నిత్యం న భవతి, క్షయోపశమాధీనత్వేన క్షాయికం చ న భవతి, తత ఏవ యుగపత్సమస్తద్రవ్యక్షేత్రకాలభావానాం పరిజ్ఞానసామర్థ్యాభావాత్సర్వగతం న భవతి . అత ఏతత్స్థితం యద్జ్ఞానం క్రమేణార్థాన్ ప్రతీత్య జాయతే తేన సర్వజ్ఞో న భవతి ఇతి ..౫౦.. అథ యుగపత్పరిచ్ఛిత్తిరూపజ్ఞానేనైవ సర్వజ్ఞో భవతీత్యావేదయతి ---జాణది జానాతి . కిం కర్తృ . జోణ్హం జైనజ్ఞానమ్ . కథమ్ . జుగవం యుగపదేకసమయే . అహో హి ణాణస్స మాహప్పం అహో హి స్ఫు టం జైనజ్ఞానస్య మాహాత్మ్యం పశ్యతామ్ . కిం జానాతి . అర్థమిత్యధ్యాహారః . కథంభూతమ్ . తిక్కాలణి- చ్చవిసయం త్రికాలవిషయం త్రికాలగతం నిత్యం సర్వకాలమ్ . పునరపి కింవిశిష్టమ్ . సయలం సమస్తమ్ . పునరపి కథంభూతమ్ . సవ్వత్థసంభవం సర్వత్ర లోకే సంభవం సముత్పన్నం స్థితమ్ . పునశ్చ కింరూపమ్ . చిత్తం నానాజాతిభేదేన విచిత్రమితి . తథా హి --యుగపత్సకలగ్రాహకజ్ఞానేన సర్వజ్ఞో భవతీతి జ్ఞాత్వా కిం కర్తవ్యమ్ . జ్యోతిష్క-

టీకా : — వాస్తవమేం క్షాయిక జ్ఞానకా, సర్వోత్కృష్టతాకా స్థానభూత పరమ మాహాత్మ్య హై; ఔర జో జ్ఞాన ఏక సాథ హీ సమస్త పదార్థోంకా అవలమ్బన లేకర ప్రవృత్తి కరతా హై వహ జ్ఞాన — అపనేమేం సమస్త వస్తుఓంకే జ్ఞేయాకార ౧టంకోత్కీర్ణ – న్యాయసే స్థిత హోనేసే జిసనే నిత్యత్వ ప్రాప్త కియా హై ఔర సమస్త వ్యక్తికో ప్రాప్త కర లేనేసే జిసనే స్వభావప్రకాశక క్షాయికభావ ప్రగట కియా హై ఐసా — త్రికాలమేం సదా విషమ రహనేవాలే (-అసమాన జాతిరూపసే పరిణమిత హోనేవాలే) ఔర అనన్త ప్రకారోంకే కారణ విచిత్రతాకో ప్రాప్త సమ్పూర్ణ సర్వ పదార్థోంకే సమూహకో జానతా హుఆ, అక్రమసే అనన్త ద్రవ్య -క్షేత్ర -కాల -భావకో ప్రాప్త హోనేసే జిసనే అద్భుత మాహాత్మ్య ప్రగట కియా హై ఐసా సర్వగత హీ హై .

భావార్థ : — అక్రమసే ప్రవర్తమాన జ్ఞాన ఏక జ్ఞేయసే దూసరేకే ప్రతి నహీం బదలతా ఇసలియే నిత్య హై, అపనీ సమస్త శక్తియోంకే ప్రగట హో జానేసే క్షాయిక హై, ఐసే అక్రమిక జ్ఞానవాలా పురుష హీ సర్వజ్ఞ హో సకతా హై . సర్వజ్ఞకే ఇస జ్ఞానకా కోఈ పరమ అద్భుత మాహాత్మ్య హై ..౫౧.. ౧. టంకోత్కీర్ణ న్యాయ = పత్థరమేం టాంకీసే ఉత్కీర్ణ ఆకృతికీ భాఁతి .