Page 208 of 513
PDF/HTML Page 241 of 546
single page version
విస్తార్యతే, తథైకస్య ద్రవ్యస్య సత్తాగుణః సద్ద్రవ్యం సద్గుణః సత్పర్యాయ ఇతి త్రేధా విస్తార్యతే
యశ్చ హారః సూత్రం ముక్తాఫలం వా స న శుక్లో గుణ ఇతీతరేతరస్య యస్తస్యాభావః స తదభావ-
లక్షణోతద్భావోన్యత్వనిబన్ధనభూతః, తథైకస్మిన్ ద్రవ్యే యః సత్తాగుణస్తన్న ద్రవ్యం నాన్యో గుణో
భణ్యత ఇతి తద్భావస్య లక్షణమిదమ్
అతద్భావ హై
Page 209 of 513
PDF/HTML Page 242 of 546
single page version
స తదభావలక్షణోతద్భావోన్యత్వనిబన్ధనభూతః
వాచ్యో న భవతి
‘అతద్భావ’ హై, జో కి అన్యత్వకా కారణ హై
జ్ఞానాదిగుణ హై యా సిద్ధత్వాది పర్యాయ హై వహ అస్తిత్వ గుణ నహీం హై
Page 210 of 513
PDF/HTML Page 243 of 546
single page version
శుద్ధసత్తాగుణో వాచ్యో న భవతి
ఔర సిద్ధత్వాది పర్యాయకో అతద్భావ హై, జో కి ఉనమేం అన్యత్వకా కారణ హై
[ఇతి నిర్దిష్టః ] ఐసా (జినేన్ద్రదేవ ద్వారా) దరశాయా గయా హై
Page 211 of 513
PDF/HTML Page 244 of 546
single page version
గుణస్యాభావో ద్రవ్యమిత్యేకస్యాపి ద్రవ్యస్యానేకత్వం స్యాత
అతద్భావ హై; క్యోంకి ఇతనేసే హీ అన్యత్వవ్యవహార (-అన్యత్వరూప వ్యవహార) సిద్ధ హోతా హై
అభావ హోనే పర ద్రవ్యకా అభావ హో జాయగా;
Page 212 of 513
PDF/HTML Page 245 of 546
single page version
మిత్యత్రాప్యపోహరూపత్వం స్యాత
సత్తాగుణాద్భిన్నం సత్పృథగ్ద్రవ్యాన్తరం ప్రాప్నోతి
‘ద్రవ్యో స్వభావే స్థిత సత్ ఛే’
Page 213 of 513
PDF/HTML Page 246 of 546
single page version
ప్రదేశేభ్యో భిన్నస్య ముక్తజీవద్రవ్యస్యాభావస్తథైవ ముక్తజీవద్రవ్యప్రదేశేభ్యో భిన్నస్య సత్తాగుణస్యాప్యభావః
ఇత్యుభయశూన్యత్వం ప్రాప్నోతి
ప్రయోజనాదిభేదరూపస్యాతద్భావస్య వివరణరూపేణ తృతీయా, తస్యైవ దృఢీకరణార్థం చ చతుర్థీతి ద్రవ్యగుణ-
యోరభేదవిషయే యుక్తికథనముఖ్యతయా గాథాచతుష్టయేన పఞ్చమస్థలం గతమ్
సే అవిశిష్ట (-సత్తాసే అభిన్న హై ఐసా) గుణ హై
పరిణామ హై; క్యోంకి ద్రవ్యకీ
Page 214 of 513
PDF/HTML Page 247 of 546
single page version
ర్గుణగుణిభావః సిద్ధయతి
నన్దైకానుభూతిరూపః స్వస్థభావస్తస్యోత్పాదః, పూర్వోక్తవికల్పజాలవినాశో వ్యయః, తదుభయాధారభూతజీవత్వం
ధ్రౌవ్యమిత్యుక్తలక్షణోత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యాత్మకజీవద్రవ్యస్య స్వభావభూతో యోసౌ పరిణామః
తదేవేదం వ్యాఖ్యానమ్, గుణకథనం పునరధికమితి తాత్పర్యమ్
ద్రవ్యవిధాయక (-ద్రవ్యకా రచయితా) గుణ హీ హై
Page 215 of 513
PDF/HTML Page 248 of 546
single page version
ద్రవ్యాత్పృథగ్భూతత్వేన వర్తతే
[ద్రవ్యత్వం పునః భావః ] ఔర ద్రవ్యత్వ వహ భావ హై (అర్థాత్ అస్తిత్వ గుణ హై); [తస్మాత్ ] ఇసలియే
[ద్రవ్యం స్వయం సత్తా ] ద్రవ్య స్వయం సత్తా (అస్తిత్వ) హై
వర్తతా హై ? నహీం హీ వర్తతా
Page 216 of 513
PDF/HTML Page 249 of 546
single page version
న విద్యతే
సహావే ఇతి పాఠాన్తరమ్
సద్భావసంబద్ధ ఔర అసద్భావసంబద్ధ ఉత్పాదకో [సదా లభతే ] సదా ప్రాప్త కరతా హై
Page 217 of 513
PDF/HTML Page 250 of 546
single page version
హేమవత
పర్యాయనిష్పాదికా వ్యతిరేకవ్యక్తీస్తాస్తాః సంక్రామతో హేమ్నః సద్భావనిబద్ధ ఏవ ప్రాదుర్భావః
పర్యాయనిష్పాదికాభిర్వ్యతిరేకవ్యక్తిభిస్తాభిస్తాభిః ప్రభవావసానవర్జితా యౌగపద్యప్రవృత్తా ద్రవ్య-
సద్భావసంబద్ధ ఉత్పాద (సత్ -ఉత్పాద, విద్యమానకా ఉత్పాద) హై
బాజూబంధ ఇత్యాది పర్యాయ జితనే స్థాయీ, క్రమశః ప్రవర్తమాన, బాజూబంధ ఇత్యాది పర్యాయోంకీ ఉత్పాదక
ఉన -ఉన వ్యతిరేకవ్యక్తియోంకో ప్రాప్త హోనేవాలే సువర్ణకా సద్భావసంబద్ధ హీ ఉత్పాద హై
ఉత్పత్తివినాశ రహిత, యుగపత్ ప్రవర్తమాన, ద్రవ్యకీ ఉత్పాదక అన్వయశక్తియోంకో ప్రాప్త హోనేవాలే
Page 218 of 513
PDF/HTML Page 251 of 546
single page version
యౌగపద్యప్రవృత్తా హేమనిష్పాదికా అన్వయశక్తిః సంక్రామతో హేమ్నోసద్భావనిబద్ధ ఏవ ప్రాదుర్భావః
మాసాద్యాన్వయశక్తిత్వమాపన్నాః పర్యాయాన్ ద్రవీకుర్యుః, తథాంగదాదిపర్యాయనిష్పాదికాభిస్తాభి-
స్తాభిర్వ్యతిరేకవ్యక్తిభిర్యౌగపద్యప్రవృత్తిమాసాద్యాన్వయశక్తిత్వమాపన్నాభిరంగదాదిపర్యాయా అపి హేమీ-
క్రియేరన్
జితనీ టికనేవాలీ, యుగపత్ ప్రవర్తమాన, సువర్ణకీ ఉత్పాదక అన్వయశక్తియోంకో ప్రాప్త సువర్ణకే
అసద్భావయుక్త హీ ఉత్పాద హై
పర్యాయోంకో ద్రవ్య కరతా హై (-పర్యాయోంకీ వివక్షాకే సమయ భీ వ్యతిరేకవ్యక్తియాఁ అన్వయశక్తిరూప
బనతీ హుఈ పర్యాయోంకో ద్రవ్యరూప కరతీ హైం ); జైసే బాజూబంధ ఆది పర్యాయోంకో ఉత్పన్న కరనేవాలీ వే-
వే వ్యతిరేకవ్యక్తియాఁ యుగపత్ ప్రవృత్తి ప్రాప్త కరకే అన్వయశక్తిపనేకో ప్రాప్త కరతీ హుఈ బాజుబంధ
ఇత్యాది పర్యాయోంకో సువర్ణ కరతా హై తద్నుసార
హోతీ హుఈ, ద్రవ్యకో పర్యాయేం (-పర్యాయరూప) కరతీ హైం; జైసే సువర్ణకీ ఉత్పాదక అన్వయశక్తియాఁ
ఉత్పాద (అసత్ -ఉత్పాద, అవిద్యమానకా ఉత్పాద) హై
Page 219 of 513
PDF/HTML Page 252 of 546
single page version
పర్యాయమాత్ర (-పర్యాయమాత్రరూప) కరతీ హైం
ద్రవ్య తో తీనోం కాలమేం విద్యమాన హై); ఇసలియే ద్రవ్యార్థిక నయసే తో ద్రవ్యకో సత్ -ఉత్పాద హై; ఔర
జబ ద్రవ్యకో గౌణ కరకే పర్యాయోంకా ముఖ్యతయా కథన కియా జాతా హై తబ జో విద్యమాన నహీం థా
వహ ఉత్పన్న హోతా హై (క్యోంకి వర్తమాన పర్యాయ భూతకాలమేం విద్యమాన నహీం థీ), ఇసలియే పర్యాయార్థిక
నయసే ద్రవ్యకే అసత్ -ఉత్పాద హై
వివక్షాకే సమయ భీ సత్ -ఉత్పాదమేం, జో ద్రవ్య హై వే హీ పర్యాయేం హీ హైం
Page 220 of 513
PDF/HTML Page 253 of 546
single page version
వశ్యమేవ భవిష్యతి
[పునః ] పరన్తు [భూత్వా ] మనుష్య దేవాది హోకర [కిం ] క్యా వహ [ద్రవ్యత్వం ప్రజహాతి ] ద్రవ్యత్వకో
ఛోడ దేతా హై ? [న జహత్ ] నహీం ఛోడతా హుఆ వహ [అన్యః కథం భవతి ] అన్య కైసే హో సకతా
హై ? (అర్థాత్ వహ అన్య నహీం, వహకా వహీ హై
అన్వయశక్తి తో అపతిత -అవినష్ట -నిశ్చల హోనేసే ద్రవ్య వహకా వహీ హై, అన్య నహీం
ద్రవ్యాపేక్షాసే అనన్యపనా హోనేసే, ఉసకే సత్ -ఉత్పాద హై,
Page 221 of 513
PDF/HTML Page 254 of 546
single page version
యద్యపి నిశ్చయేన మనుష్యపర్యాయే దేవపర్యాయే చ సమానం తథాపి మనుజో దేవో న భవతి
ప్రకారకీ సత్తా) జిసకే ప్రగట హై ఐసా వహ (జీవ), వహీ న హో ?
పూర్వభవమేం మనుష్య థా ఔర అముక భవమేం తిర్యంచ థా’ ఐసా జ్ఞాన హో సకతా హై
జాతా,
హోతా హుఆ [అనన్య భావం కథం లభతే ] అనన్యభావకో కైసే ప్రాప్త హో సకతా హై ?
ఛోడతా హోనేసే అనన్య
Page 222 of 513
PDF/HTML Page 255 of 546
single page version
ద్రవ్యస్యాసదుత్పాదః
మన్యన్న స్యాత
ఉత్పాద హోతా హై ఉసమేం పర్యాయభూత స్వవ్యతిరేకవ్యక్తికా పహలే అసత్పనా హోనేసే, పర్యాయేం అన్య హీ
హైం
మనుష్యాది పర్యాయేం ఉత్పన్న హోతీ హైం ఐసా జీవ ద్రవ్య భీ
ఉన పర్యాయోంకా కర్తా సువర్ణ భీ అన్య హై, ఇసీప్రకార మనుష్య, దేవ ఇత్యాది పర్యాయేం అన్య హైం, ఇసలియే
ఉన పర్యాయోంకా కర్తా జీవద్రవ్య భీ పర్యాయాపేక్షాసే అన్య హై
వే పర్యాయేం అన్య అన్య హైం
Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546
single page version
అన్య హై, [తత్కాలే తన్మయత్వాత్ ] క్యోంకి ఉస సమయ తన్మయ హోనేసే [అనన్యత్ ] (ద్రవ్య పర్యాయోంసే)
అనన్య హై
ఛే అన్య, జేథీ తే సమయ తద్రూప హోఈ అనన్య ఛే. ౧౧౪
Page 224 of 513
PDF/HTML Page 257 of 546
single page version
మనుష్యదేవసిద్ధత్వపర్యాయాత్మకేషు విశేషేషు వ్యవస్థితం జీవసామాన్యమేకమవలోకయతామనవ-
లోకితవిశేషాణాం తత్సర్వం జీవద్రవ్యమితి ప్రతిభాతి
సిద్ధత్వపర్యాయాత్మకాన్ విశేషాననేకానవలోకయతామనవలోకితసామాన్యానామన్యదన్యత్ప్రతిభాతి,
ద్రవ్యస్య తత్తద్విశేషకాలే తత్తద్విశేషేభ్యస్తన్మయత్వేనానన్యత్వాత
తదా నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవసిద్ధత్వపర్యాయేషు వ్యవస్థితం జీవసామాన్యం జీవసామాన్యే చ వ్యవస్థితా
నారకతిర్యఙ్మనుష్యదేవసిద్ధత్వపర్యాయాత్మకా విశేషాశ్చ తుల్యకాలమేవావలోక్యన్తే
జీవోంకో ‘వహ సబ జీవ ద్రవ్య హై’ ఐసా భాసిత హోతా హై
నారకపనా, తిర్యంచపనా, మనుష్యపనా, దేవపనా ఔర సిద్ధపనా
హై, క్యోంకి ద్రవ్య ఉన -ఉన విశేషోంకే సమయ తన్మయ హోనేసే ఉన -ఉన విశేషోంసే అనన్య హై
ఉన పర్యాయరూప విశేషోంకే సమయ తన్మయ హోనేసే ఉనసే అనన్య హై
(-ద్రవ్యార్థిక తథా పర్యాయార్థిక చక్షుఓంకే) దేఖా జాతా హై తబ నారకపనా, తిర్యంచపనా, మనుష్యపనా,
దేవపనా ఔర సిద్ధపనా పర్యాయోంమేం రహనేవాలా జీవసామాన్య తథా జీవసామాన్యమేం రహనేవాలా
నారకపనా -తిర్యంచపనా -మనుష్యపనా -దేవపనా ఔర సిద్ధత్వపర్యాయస్వరూప విశేష తుల్యకాలమేం హీ
(ఏక హీ సాథ) దిఖాఈ దేతే హైం
Page 225 of 513
PDF/HTML Page 258 of 546
single page version
ప్రతిపాదనేన చతుర్థీతి సదుత్పాదాసదుత్పాదవ్యాఖ్యానముఖ్యతయా గాథాచతుష్టయేన సప్తమస్థలం గతమ్
ప్రకారకా విరోధ నహీం హై
చక్షుసే దేఖనే పర ద్రవ్యకే పర్యాయరూప విశేష జ్ఞాత హోతే హైం, ఇసలియే ద్రవ్య అన్య -అన్య భాసిత
హోతా హై
Page 226 of 513
PDF/HTML Page 259 of 546
single page version
పరరూపేణ ౨, స్వపరరూపయౌగపద్యేన ౩, స్వపరరూపక్ర మేణ ౪, స్వరూపస్వపరరూపయౌగపద్యాభ్యాం ౫,
పరరూపస్వపరరూపయౌగపద్యాభ్యాం ౬, స్వరూపపరరూపస్వపరరూపయౌగపద్యైః ౭, ఆదిశ్యమానస్య స్వరూపేణ
శుద్ధచైతన్యం భావశ్చేత్యుక్తలక్షణద్రవ్యాదిచతుష్టయ ఇతి ప్రథమభఙ్గః ౧
పర్యాయసే ‘అవక్తవ్య’ హై, [కేనచిత్ పర్యాయేణ తు తదుభయం ] ఔర కిసీ పర్యాయసే ‘అస్తి-
నాస్తి’ [వా ] అథవా [అన్యత్ ఆదిష్టమ్ ] కిసీ పర్యాయసే అన్య తీన భంగరూప కహా
గయా హై
స్వరూప -పరరూపకీ యుగపత్ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ అస్తి -అవక్తవ్య’; (౬) పరరూపకీ ఔర
స్వరూప -పరరూపకీ యుగపత్ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ నాస్తి’, అవక్తవ్య; ఔర (౭) స్వరూపకీ,
పరరూపకీ తథా స్వరూప -పరరూపకీ యుగపత్ అపేక్షాసే ‘స్యాత్ అస్తి -నాస్తి -అవక్తవ్య’ హై
పర్యాయరూపసే పరిణత వర్తమాన సమయ వహ కాల హై, ఔర శుద్ధ చైతన్య వహ భావ హై
Page 227 of 513
PDF/HTML Page 260 of 546
single page version
స్వరూపస్వపరరూపయౌగపద్యాభ్యాం సతో వక్తుమశక్యస్య చ, పరరూపస్వపరరూపయౌగపద్యాభ్యామసతో వక్తుమ-
శక్యస్య చ, స్వరూపపరరూపస్వపరరూపయౌగపద్యైః సతోసతో వక్తుమశక్యస్య చానన్తధర్మణో ద్రవ్యస్యై-
కైకం ధర్మమాశ్రిత్య వివక్షితావివక్షితవిధిప్రతిషేధాభ్యామవతరన్తీ సప్తభంగికైవకారవిశ్రాన్తమ-
స్యాదస్తినాస్త్యేవావక్తవ్యమ్
తన్నయసప్తభఙ్గీజ్ఞాపనార్థమితి భావార్థః
ఔర పరరూపసే క్రమశః ‘సత్ ఔర అసత్’ హై; (౫) జో స్వరూపసే, ఔర స్వరూప -పరరూపసే
యుగపత్ ‘సత్ ఔర అవక్తవ్య’ హై; (౬) జో పరరూపసే, ఔర స్వరూప -పరరూపసే యుగపత్
‘అసత్ ఔర అవక్తవ్య’ హై; తథా (౭) జో స్వరూపసే పర -రూప ఔర స్వరూప -పరరూపసే
యుగపత్ ‘సత్’, ‘అసత్’ ఔర ‘అవక్తవ్య’ హై