Page 228 of 513
PDF/HTML Page 261 of 546
single page version
తృతీయా, ద్రవ్యస్య సత్తాదిలక్షణత్రయసూచనరూపేణ చతుర్థీతి స్వతన్త్రగాథాచతుష్టయేన పీఠికాస్థలమ్
సత్తాగుణోపీతి కథనరూపేణ తృతీయా, ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యత్వేపి సత్తైవ ద్రవ్యం భవతీతి కథనేన చతుర్థీతి
గాథాచతుష్టయేన సత్తాలక్షణవివరణముఖ్యతా
బదలతీ రహతీ హైం, ఇసప్రకార) ప్రకాశిత కరతే హైం :
నిషేధ కియా హై
Page 229 of 513
PDF/HTML Page 262 of 546
single page version
స్యాతద్భావస్య వివరణరూపేణ తృతీయా, తస్యైవ దృఢీకరణార్థం చతుర్థీతి గాథాచతుష్టయేన సత్తాద్రవ్యయోర-
భేదవిషయే యుక్తికథనముఖ్యతా
స్వభావనిష్పన్న క్రియా నహీం హో సో బాత నహీం హై; (అర్థాత్ విభావస్వభావసే ఉత్పన్న హోనేవాలీ రాగ-
ద్వేషమయ క్రియా అవశ్య హై
మనుష్యాదిపర్యాయరూప ఫల ఉత్పన్న నహీం కరతీ; రాగ -ద్వేషమయ క్రియా తో అవశ్య వహ ఫల ఉత్పన్న
కరతీ హై
టంకోత్కీర్ణ నహీం హై; క్యోంకి వే పర్యాయేం పూర్వ -పూర్వ పర్యాయోంకే నాశమేం ప్రవర్తమాన క్రియా ఫలరూప హోనేసే
Page 230 of 513
PDF/HTML Page 263 of 546
single page version
సూత్రగాథైకా
రాగాదిపరిణామ ఏవ ద్రవ్యకర్మకారణత్వాద్భావకర్మ భణ్యత ఇతి పరిణామముఖ్యత్వేన ‘ఆదా కమ్మమలిమసో’
ఇత్యాదిసూత్రద్వయం, తదనన్తరం క ర్మఫలచేతనా క ర్మచేతనా జ్ఞానచేతనేతి త్రివిధచేతనాప్రతిపాదనరూపేణ
‘పరిణమది చేదణాఏ’ ఇత్యాదిసూత్రత్రయం, తదనన్తరం శుద్ధాత్మభేదభావనాఫలం కథయన్ సన్ ‘కత్తాకరణం’
ఇత్యాద్యేకసూత్రేణోపసంహరతి
కథయతి
నిష్ఫలా తథాపి నానాదుఃఖదాయకస్వకీయకార్యభూతమనుష్యాదిపర్యాయనిర్వర్తకత్వాత్సఫలేతి మనుష్యాది-
పర్యాయనిష్పత్తిరేవాస్యాః ఫలమ్
Page 231 of 513
PDF/HTML Page 264 of 546
single page version
ధర్మః, స కేవలజ్ఞానాద్యనన్తచతుష్టయవ్యక్తిరూపస్య కార్యసమయసారస్యోత్పాదకత్వాత్సఫలోపి నరనారకాది-
పర్యాయకారణభూతం జ్ఞానావరణాదికర్మబన్ధం నోత్పాదయతి, తతః కారణాన్నిష్ఫలః
నష్ట హో గయా హై ఐసే అణుకీ పరిణతి ద్విఅణుక కార్యకీ నిష్పాదక నహీం హై ఉసీప్రకార, మోహకే
సాథ మిలనకా నాశ హోనే పర వహీ క్రియా
అభిభూత కరీ తిర్యంచ, దేవ, మనుష్య వా నారక కరే. ౧౧౭.
Page 232 of 513
PDF/HTML Page 265 of 546
single page version
[నరం తిర్యఞ్చం నైరయికం వా సురం ] మనుష్య, తిర్యంచ, నారక అథవా దేవ (-ఇన పర్యాయోంకో) [కరోతి ]
కరతా హై
కర్మ హై
హోనేసే ఉస (-పుద్గలకర్మ) కీ కార్యభూత మనుష్యాదిపర్యాయోంకా అభావ హోతా హై
Page 233 of 513
PDF/HTML Page 266 of 546
single page version
తిరస్కృత్య వర్తిస్థానీయశరీరాధారేణ దీపశిఖాస్థానీయనరనారకాదిపర్యాయరూపేణ పరిణమయతి
పరాభవ కరకే కీ జానేవాలీ మనుష్యాదిపర్యాయేం కర్మకే కార్య హైం
మనుష్యాదిపర్యాయోంకో ఉత్పన్న కరతే హైం
[తే న లబ్ధస్వభావాః ] ఉన్హేం స్వభావకీ ఉపలబ్ధి నహీం హై
నిజ కర్మరూప పరిణమనథీ జ స్వభావలబ్ధి న తేమనే. ౧౧౮.
Page 234 of 513
PDF/HTML Page 267 of 546
single page version
కర్మపరిణమనాన్నామూర్తత్వనిరుపరాగవిశుద్ధిమత్త్వస్వభావముపలభతే
మాణికకే స్వభావకా పరాభవ నహీం హోతా తదనుసార
వృక్షోంకీ లమ్బీ పంక్తిరూప) పరిణమిత హోతా హుఆ ( అపనే
(అపనే) అమూర్తత్వ ఔర
ఇసలియే ఉసే అపనే స్వభావకీ ఉపలబ్ధి నహీం హై
కరతా, ఔర స్వాదకీ అపేక్షాసే వృక్షరూప పరిణమిత హోతా హుఆ అపనే స్వాదిష్టపనేరూప స్వభావకో
ఉపలబ్ధ నహీం కరతా, ఉసీప్రకార ఆత్మా భీ ప్రదేశకీ అపేక్షాసే స్వకర్మానుసార పరిణమిత హోతా
హుఆ అపనే అమూర్తస్వరూప స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా ఔర భావకీ అపేక్షాసే స్వకర్మరూప
పరిణమిత హోతా హుఆ ఉపరాగసే రహిత విశుద్ధివాలాపనారూప అపనే స్వభావకో ఉపలబ్ధ నహీం
కరతా
Page 235 of 513
PDF/HTML Page 268 of 546
single page version
లక్షణసుఖామృతాస్వాదనైర్మల్యాదిస్వకీయగుణసమూహం న లభత ఇతి
హోతా హై; [హి ] క్యోంకి [యః భవః సః విలయః ] జో ఉత్పాద హై వహీ వినాశ హై;
[సంభవ -విలయౌ ఇతి తౌ నానా ] ఔర ఉత్పాద తథా వినాశ, ఇసప్రకార వే అనేక (భిన్న) భీ
హైం
కారణ జనమ తే నాశ ఛే; వళీ జన్మ నాశ విభిన్న ఛే. ౧౧౯.
Page 236 of 513
PDF/HTML Page 269 of 546
single page version
స్వరూపయోరేకత్వాసంభవాత్తదుభయాధారభూతం ధ్రౌవ్యం సంభవతి; తతో దేవాదిపర్యాయే సంభవతి మనుష్యాది-
పర్యాయే విలీయమానే చ య ఏవ సంభవః స ఏవ విలయ ఇతి కృత్వా తదుభయాధారభూతం
ధ్రౌవ్యవజ్జీవద్రవ్యం సంభావ్యత ఏవ
జగతి కశ్చిదపి, తస్మాన్నైవ జాయతే న చోత్పద్యత ఇతి హేతుం వదతి
ఔర ఉత్పాదకా పక్ష ఫలిత హోతా హై
హై వహీ వినాశ హై’ ఐసా కహా జానే పర ఉత్పాద ఔర వినాశకే స్వరూపకా ఏకపనా అసమ్భవ హోనేసే
ఉన దోనోంకా ఆధారభూత ధ్రౌవ్య ప్రగట హోతా హై; ఇసలియే దేవాదిపర్యాయకే ఉత్పన్న హోనే ఔర
మనుష్యాదిపర్యాయకే నష్ట హోనే పర, ‘జో ఉత్పాద హై వహీ విలయ హై’ ఐసా మాననేసే (ఇస అపేక్షాసే)
ఉన దోనోంకా ఆధారభూత ధ్రౌవ్యవాన్ జీవద్రవ్య ప్రగట హోతా హై (-లక్షమేం ఆతా హై ) ఇసలియే సర్వదా
ద్రవ్యపనేసే జీవ టంకోత్కీర్ణ రహతా హై
(-దోనోంకా భిన్న -భిన్న) స్వరూప ప్రగట హోతా హై, ఉసీప్రకార ‘అన్య ఉత్పాద హై ఔర అన్య వ్యయ
Page 237 of 513
PDF/HTML Page 270 of 546
single page version
చాన్యః సంభవోన్యో విలయ ఇతి కృత్వా సంభవవిలయవన్తౌ దేవాదిమనుష్యాదిపర్యాయౌ సంభావ్యేతే ఏవ
తతః ప్రతిక్షణం పర్యాయైర్జీవోనవస్థితః
ఔర వ్యయకా స్వరూప ప్రగట హోతా హై; ఇసలియే దేవాదిపర్యాయకే ఉత్పన్న హోనే పర ఔర
మనుష్యాదిపర్యాయకే నష్ట హోనే పర, ‘అన్య ఉత్పాద హై ఔర అన్య వ్యయ హై’ ఐసా మాననేసే (ఇస
అపేక్షాసే) ఉత్పాద ఔర వ్యయవాలీ దేవాదిపర్యాయ ఔర మనుష్యాదిపర్యాయ ప్రగట హోతీ హై (-లక్షమేం
ఆతీ హై ); ఇసలియే జీవ ప్రతిక్షణ పర్యాయోంసే అనవస్థిత హై
కిసీకా స్వభావ కేవల ఏకరూప రహనేవాలా నహీం హై ); [సంసారః పునః ] ఔర సంసార తో
[సంసరతః ] సంసరణ కరతే హుయే (గోల ఫి రతే హుయే, పరివర్తిత హోతే హుయే) [ద్రవ్యస్య ] ద్రవ్యకీ
[క్రియా ] క్రియా హై
సంసార తో సంసరణ కరతా ద్రవ్య కేరీ ఛే క్రియా. ౧౨౦.
Page 238 of 513
PDF/HTML Page 271 of 546
single page version
స్వభావ కేవల అవిచల
హీ వైసా హై, (అర్థాత్ సంసారకా స్వరూప హీ ఐసా హై ) ఉసమేం పరిణమన కరతే హుయే ద్రవ్యకా
పూర్వోత్తరదశాకా త్యాగగ్రహణాత్మక ఐసా జో క్రియా నామకా పరిణామ హై వహ సంసారకా స్వరూప
హై
తేథీ కరమ బంధాయ ఛే; పరిణామ తేథీ కర్మ ఛే. ౧౨౧.
Page 239 of 513
PDF/HTML Page 272 of 546
single page version
కరతా హై
దోష ఆతా హై
Page 240 of 513
PDF/HTML Page 273 of 546
single page version
హీ హై, ఔర ఆత్మా భీ అపనే పరిణామకా కర్త్తా హోనేసే ద్రవ్యకర్మకా కర్త్తా భీ ఉపచారసే
హై
ఇతి మతా ] కర్మ మానా గయా హై; [తస్మాత్ ] ఇసలియే ఆత్మా [కర్మణః కర్తా తు న ] ద్రవ్యకర్మకా
కర్త్తా తో నహీం హై
కిరియా గణీ ఛే కర్మ; తేథీ కర్మనో కర్తా నథీ. ౧౨౨.
Page 241 of 513
PDF/HTML Page 274 of 546
single page version
పరిణామాదనన్యత్వాత
పాతనికాద్వయం మనసి సంప్రధార్య సూత్రమిదం నిరూపయతి
తథావిధ పరిణామ హై వహ జీవమయీ హీ క్రియా హై, క్యోంకి సర్వ ద్రవ్యోంకీ పరిణామలక్షణక్రియా
ఆత్మమయతా (నిజమయతా) సే స్వీకార కీ గఈ హై; ఔర ఫి ర, జో (జీవమయీ) క్రియా హై వహ
ఆత్మాకే ద్వారా స్వతంత్రతయా
అనన్య హై; ఔర జో ఉసకా (-పుద్గలకా) తథావిధి పరిణామ హై వహ పుద్గలమయీ హీ క్రియా
హై, క్యోంకి సర్వ ద్రవ్యోంకీ పరిణామస్వరూప క్రియా నిజమయ హోతీ హై, ఐసా స్వీకార కియా గయా
హై; ఔర ఫి ర, జో (పుద్గలమయీ) క్రియా హై వహ పుద్గలకే ద్వారా స్వతంత్రతయా ప్రాప్య హోనేసే కర్మ
హై
Page 242 of 513
PDF/HTML Page 275 of 546
single page version
కర్మఫల సంబంధీ
తే జ్ఞానవిషయక, కర్మవిషయక, కర్మఫ ళవిషయక కహీ. ౧౨౩.
Page 243 of 513
PDF/HTML Page 276 of 546
single page version
భీ పరిణామ చేతనాకో కించిత్మాత్ర భీ నహీం ఛోడతా
కర్మఫలపరిణతి వహ కర్మఫలచేతనా హై
రహా హో [కర్మ ] వహ కర్మ హై, [తద్ అనేకవిధం ] వహ అనేక ప్రకారకా హై; [సౌఖ్యం వా దుఃఖం వా ]
సుఖ అథవా దుఃఖ [ఫలం ఇతి భణితమ్ ] వహ కర్మఫల కహా గయా హై
Page 244 of 513
PDF/HTML Page 277 of 546
single page version
ద్రవ్యకర్మోపాధిసాన్నిధ్యసద్భావాత్కర్మ తస్య ఫలం సౌఖ్యలక్షణాభావాద్వికృతిభూతం దుఃఖమ్
ఏక హీ సాథ ప్రకాశిత హోతే హైం, ఉసీప్రకార) జిసమేం ఏక హీ సాథ స్వ -పరాకార అవభాసిత హోతే
హైం, ఐసా అర్థవికల్ప వహ జ్ఞాన హై
Page 245 of 513
PDF/HTML Page 278 of 546
single page version
రాగరూపం శుభోపయోగలక్షణం కర్మ తస్య ఫలం చక్రవర్త్యాదిపఞ్చేన్ద్రియభోగానుభవరూపం, తచ్చాశుద్ధనిశ్చయేన
సుఖమప్యాకులోత్పాదకత్వాత్ శుద్ధనిశ్చయేన దుఃఖమేవ
కర్మ
జిసకా లక్షణ హై ఐసా స్వభావభూత సుఖ హై; ఔర ద్రవ్యకర్మరూప ఉపాధిమేం యుక్త హోనేసే జో
ఔపాధిక శుభాశుభభావరూప కర్మ హోతా హై, ఉసకా ఫల వికారభూత దుఃఖ హై, క్యోంకి ఉసమేం
అనాకులతా నహీం, కిన్తు ఆకులతా హై
తేథీ కరమఫ ళ, కర్మ తేమ జ జ్ఞాన ఆత్మా జాణజే. ౧౨౫.
Page 246 of 513
PDF/HTML Page 279 of 546
single page version
చేతనాస్వరూప హోనేసే జ్ఞాన, కర్మ ఔర కర్మఫలరూప హోనేకే స్వభావవాలా హై, క్యోంకి చేతనా తన్మయ
(జ్ఞానమయ, కర్మమయ అథవా కర్మఫలమయ) హోతీ హై
హుఏ (అర్థాత్ ఆత్మాకీ శుద్ధతాకే నిర్ణయకీ ప్రశంసా కరతే హుఏ
Page 247 of 513
PDF/HTML Page 280 of 546
single page version
హుఆ [అన్యత్ ] అన్యరూప [న ఏవ పరిణమతి ] పరిణమిత హీ నహీం హో, [శుద్ధం ఆత్మానం ] తో వహ
శుద్ధ ఆత్మాకో [లభతే ] ఉపలబ్ధ కరతా హై
కరతా హై; పరన్తు అన్య కోఈ (పురుష) ఐసే శుద్ధ ఆత్మాకో ఉపలబ్ధ నహీం కరతా
దూసరీ
ముని అన్యరూప నవ పరిణమే, ప్రాప్తి కరే శుద్ధాత్మనీ. ౧౨౬.