Page 268 of 513
PDF/HTML Page 301 of 546
single page version
ఆకాశ ప్రదేశవాన్ హై
ఆశ్రయ లేకర [కాలః ] కాల హై, [పునః ] ఔర [శేషౌ ] శేష దో ద్రవ్య [జీవాః పుద్గలాః ]
జీవ ఔర పుద్గల హైం
ఛే శేష -ఆశ్రిత కాళ, నే జీవ -పుద్గలో తే శేష ఛే. ౧౩౬.
Page 269 of 513
PDF/HTML Page 302 of 546
single page version
గమనస్థానాసంభవాత
సిద్ధావస్థా
తిష్ఠన్తి తథాపి వ్యవహారేణ
గతి యా స్థితి లోకసే బాహర నహీం హోతీ, ఔర న లోకకే ఏక దేశమేం హోతీ హై, (అర్థాత్
లోకమేం సర్వత్ర హోతీ హై )
హీ హై క్యోంకి వహ అప్రదేశీ హై
Page 270 of 513
PDF/HTML Page 303 of 546
single page version
సంఖ్యేయప్రదేశేపి లోకేవస్థానం న విరుధ్యతే
డిబియాకే న్యాయానుసార సమస్త లోకమేం హీ హైం
ప్రదేశోద్భవ కహా హై
అప్రదేశ పరమాణు వడే ఉద్భవ ప్రదేశ తణో బనే. ౧౩౭.
Page 271 of 513
PDF/HTML Page 304 of 546
single page version
జీవానామసంఖ్యేయాంశత్వాత
బహుత్వాభావాదసంఖ్యేయప్రదేశత్వమేవ
లక్షణ హై ); ఔర యహాఁ (ఇస సూత్ర యా గాథామేం) ‘జిస ప్రకార ఆకాశకే ప్రదేశ హైం ఉసీప్రకార శేష
ద్రవ్యోంకే ప్రదేశ హైం’ ఇసప్రకార ప్రదేశకే లక్షణకీ ఏకప్రకారతా కహీ జాతీ హై
(
శరీరమేం, తథా బాలక ఔర కుమారకే శరీరమేం వ్యాప్త హోతా హై
Page 272 of 513
PDF/HTML Page 305 of 546
single page version
అనేకప్రదేశీపనేకా భీ సంభవ హోనేసే పుద్గలకో ద్విప్రదేశీపనేసే లేకర సంఖ్యాత, అసంఖ్యాత ఔర
అనన్తప్రదేశీపనా భీ న్యాయయుక్త హై
[వ్యతిపతతః ] మంద గతిసే ఉల్లంఘన కర రహా హో తబ [సః వర్తతే ] వహ వర్తతా హై అర్థాత్
నిమిత్తభూతతయా పరిణమిత హోతా హై
ఆకాశద్రవ్య తణో ప్రదేశ అతిక్రమే, వర్తే తదా. ౧౩౮.
Page 273 of 513
PDF/HTML Page 306 of 546
single page version
సంభవాదేకైకమాకాశప్రదేశమభివ్యాప్య తస్థుషః ప్రదేశమాత్రస్య పరమాణోస్తదభివ్యాప్తమేకమాకాశప్రదేశం
మన్దగత్యా వ్యతిపతత ఏవ వృత్తిః
వర్తతీ హై
వ్యాప్త కరకే రహనేవాలే కాలద్రవ్యకీ వృత్తి తభీ హోతీ హై (అర్థాత్ కాలాణుకీ పరిణతి తభీ
నిమిత్తభూత హోతీ హై ) కి జబ
కియే జానేవాలే) ప్రదేశమేం రహనేవాలా కాలాణు ఉసమేం నిమిత్తభూతరూపసే రహతా హై
ఇససే స్పష్ట హోతా హై కి కాలద్రవ్య పర్యాయసే భీ అనేకప్రదేశీ నహీం హై
Page 274 of 513
PDF/HTML Page 307 of 546
single page version
సూక్ష్మవృత్తిరూపసమయః స తస్య కాలపదార్థస్య పర్యాయస్తతః ఏవంవిధాత్పర్యాయాత్పూర్వోత్తరవృత్తివృత్తత్వేన-
జే అర్థ ఛే తే కాళ ఛే, ఉత్పన్నధ్వంసీ ‘సమయ’ ఛే. ౧౩౯.
‘సమయ’ హై; [తత్ః పూర్వః పరః ] ఉస (సమయ) సే పూర్వ తథా పశ్చాత్ ఐసా (నిత్య) [యః
అర్థః ] జో పదార్థ హై [సః కాలః ] వహ కాలద్రవ్య హై; [సమయః ఉత్పన్నప్రధ్వంసీ ] ‘సమయ
ఉత్పన్నధ్వంసీ హై
Page 275 of 513
PDF/HTML Page 308 of 546
single page version
వినాశవాలీ హై
(పరమాణుకే) విశిష్ట గతిపరిణామ హోతా హై
పరమాణుకే అనన్త అంశోంకో సిద్ధ నహీం కరతా, క్యోంకి పరమాణు నిరంశ హై; ఉసీప్రకార జైసే ఏక
కాలాణుసే వ్యాప్త ఏక ఆకాశప్రదేశకే అతిక్రమణకే మాపకే బరాబర ఏక ‘సమయ’ మేం పరమాణు
విశిష్ట గతిపరిణామకే కారణ లోకకే ఏక ఛోరసే దూసరే ఛోర తక జాతా హై తబ (ఉస పరమాణుకే
Page 276 of 513
PDF/HTML Page 309 of 546
single page version
సంఖ్యేయాః కాలాణవః సమయస్యానంశత్వాదసంఖ్యేయాంశత్వం న సాధయన్తి
శ్రద్ధేయం, స్వసంవేదనజ్ఞానరూపేణ జ్ఞాతవ్యమాహారభయమైథునపరిగ్రహసంజ్ఞాస్వరూపప్రభృతిసమస్తరాగాదివిభావత్యాగేన
ధ్యేయమితి తాత్పర్యమ్
క్యోంకి ‘సమయ’ నిరంశ హై
కాలద్రవ్యకీ ఛోటీసే ఛోటీ నిరంశ పర్యాయ హై, ఉసకే భాగ నహీం హోతే
హోనే చాహియే; కిన్తు ఆకాశప్రదేశ తో నిరంశ హై; ఇసలియే ‘సమయ’ భీ నిరంశ హీ హై
శ్రేణిబద్ధ జితనే కాలాణు హైం ఉన సబకో స్పర్శ కరతా హై; ఇసలియే అసంఖ్య కాలాణుఓంకో స్పర్శ
కరనేసే ‘సమయ’కే అసంఖ్య అంశ హోనా చాహియే’’ ఇసకా సమాధాన యహ హై :
అవగాహపరిణామకే కారణ హీ హై; (పరమాణుఓంమేం ఐసీ హీ కోఈ విశిష్ట ప్రకారకీ
ఏక ఛోరసే దూసరే ఛోర తక పహుఁచ జాతా హై, సో వహ పరమాణుకే విశేష ప్రకారకే గతిపరిణామకే
కారణ హీ హై; (పరమాణుమేం ఐసీ హీ కోఈ విశిష్ట ప్రకారకీ గతిపరిణామకీ శక్తి హై, జిసకే
కారణ ఐసా హోతా హై;) ఇససే కహీం ‘సమయ’కే అసంఖ్య అంశ నహీం హోతే
Page 277 of 513
PDF/HTML Page 310 of 546
single page version
అవకాశ దేనేకో సమర్థ హై
పరమాణుఓంకే స్కంధోంకో అవకాశ దేనేమేం సమర్థ హై
పరమాణుఓంకో అవకాశ దేనా నహీం బన సకేగా
తే ఏక సౌ పరమాణునే అవకాశదానసమర్థ ఛే. ౧౪౦.
Page 278 of 513
PDF/HTML Page 311 of 546
single page version
కిమేకమనేకం వా
అంశోంవాలా అవిభాగ ఏక ద్రవ్య హై, ఇసలియే ? (౧) యది ‘ఆకాశ అభిన్న అంశవాలా అవిభాగ
ఏక ద్రవ్య హై ఇసలియే దో అంగులియోంకా ఏక క్షేత్ర హై’ ఐసా కహా జాయ తో, జో అంశ ఏక అంగులికా
క్షేత్ర హై వహీ అంశ దూసరీ అంగులికా భీ క్షేత్ర హై, ఇసలియే దోమేంసే ఏక అంశకా అభావ హో గయా
ప్రదేశమాత్ర సిద్ధ హుఆ ! (ఇసలియే యహ తో ఘటిత నహీం హోతా); (౨) యది యహ కహా జాయ కి
‘ఆకాశ భిన్న అంశోంవాలా అవిభాగ ఏక ద్రవ్య హై’ (ఇసలియే దో అంగులియోంకా ఏక క్షేత్ర హై) తో
(యహ యోగ్య హీ హై, క్యోంకి) అవిభాగ ఏక ద్రవ్యమేం అంశ
భీ దో అంగులియోంకే అనేక (ఏక సే అధిక) క్షేత్ర హైం ? (౧) ‘ఆకాశ సవిభాగ అనేక ద్రవ్య
హోనేసే దో అంగలియోంకే అనేక క్షేత్ర హైం’ ఐసా మానా జాయ తో, ఆకాశ జో కి ఏక ద్రవ్య హై ఉసే
అనన్తద్రవ్యత్వ ఆజాయగా’; (ఇసలియే యహ తో ఘటిత నహీం హోతా) (౨) ‘ఆకాశ అవిభాగ ఏక
ద్రవ్య హోనేసే దో అంగులియోంకా అనేక క్షేత్ర హై’ ఐసా మానా జాయ తో (యహ యోగ్య హీ హై క్యోంకి)
అవిభాగ ఏక ద్రవ్యమేం అంశకల్పనా ఫలిత హుఈ
Page 279 of 513
PDF/HTML Page 312 of 546
single page version
లోకాకాశప్రమితశుద్ధాసంఖ్యేయప్రదేశానాం ముక్తాత్మపదార్థే యోసౌ ప్రచయః సమూహః సముదాయో రాశిః స
హి ] హైం
బహు వా అసంఖ్య, అనంత ఛే; వళీ హోయ సమయో కాళనే. ౧౪౧
Page 280 of 513
PDF/HTML Page 313 of 546
single page version
క్రమానేకాన్త ఇతి చ భణ్యతే
(-సంఖ్యాత, అసంఖ్యాత ఔర అనన్త) ప్రదేశవాలా హై, ఇసలియే ఉనకే తిర్యక్ప్రచయ హై; పరన్తు
కాలకే (తిర్యక్ప్రచయ) నహీం హై, క్యోంకి వహ శక్తి తథా వ్యక్తి (కీ అపేక్షా) సే ఏక
ప్రదేశవాలా హై
హై
క్యోంకి శేష ద్రవ్యోంకీ వృత్తి సమయసే అర్థాన్తరభూత (-అన్య) హోనేసే వహ (వృత్తి) సమయ
విశిష్ట హై, ఔర కాలద్రవ్యకీ వృత్తి తో స్వతః సమయభూత హై, ఇసలియే వహ సమయవిశిష్ట నహీం
హై
Page 281 of 513
PDF/HTML Page 314 of 546
single page version
సమయః ] తో వహ భీ కాల [స్వభావసమవస్థితః ] స్వభావమేం అవస్థిత అర్థాత్ ధ్రువ
[భవతి ] (సిద్ధ) హై
వృత్త్యంశ) ఉత్పన్న హోతా హై, ఇసలియే వహ కారణపూర్వక హై
ఉసమేం కిసీ పదార్థకే ఉత్పాద తథా వినాశ హోతే హోనా చాహియే
జో కాళనే, తో కాళ తేహ స్వభావ
Page 282 of 513
PDF/HTML Page 315 of 546
single page version
పూర్వవృత్త్యంశవిశిష్టత్వేన ప్రధ్వంసః
స్వభావేనాప్రధ్వస్తానుత్పన్నత్వాదవస్థితత్వమేవ న భవేత
పూర్వర్జుపర్యాయేణ ప్రధ్వంసస్తదాధారభూతాఙ్గులిద్రవ్యత్వేన ధ్రౌవ్యమితి ద్రవ్యసిద్ధిః
పరమాత్మద్రవ్యత్వేన ధ్రౌవ్యమితి ద్రవ్యసిద్ధిః
యుగపత్పనా ఘటిత నహీం హోతా, క్యోంకి ఏక హీ సమయ ఏకకే దో విరోధీ ధర్మ నహీం హోతే
నహీం హోతే
వృత్త్యంశకీ అపేక్షాసే జో ఉత్పాద హై, వహీ (ఉత్పాద) ఉసీ వృత్తిమాన్కే ఉసీ వృత్త్యంశమేం పూర్వ వృత్త్యంశకీ
అపేక్షాసే వినాశ హై
ఔర ఉత్పాదకో ప్రాప్త హోతా హుఆ భీ స్వభావసే అవినష్ట ఔర అనుత్పన్న హోనేసే వహ (కాల పదార్థ)
Page 283 of 513
PDF/HTML Page 316 of 546
single page version
స్తీతి నిశ్చినోతి
ఇసలియే వహ నిరన్వయ అర్థాత్ ఖండిత నహీం హై, ఇసలియే స్వభావతః అవశ్య ధ్రువ హై
హోతే హైం
Page 284 of 513
PDF/HTML Page 317 of 546
single page version
నిజశుద్ధాత్మతత్త్వసమ్యక్శ్రద్ధానజ్ఞానానుష్ఠానసమస్తపరద్రవ్యేచ్ఛానిరోధలక్షణతపశ్చరణరూపా యా తు నిశ్చయచతు-
ర్విధారాధనా సైవ తత్రోపాదానకారణం, న చ కాలస్తేన కారణేన స హేయ ఇతి భావార్థః
నహీం హోతే
పదార్థకో [శూన్యం జానీహి ] శూన్య జానో
తే అర్థ జాణో శూన్య కేవళ
Page 285 of 513
PDF/HTML Page 318 of 546
single page version
క్యోంకి ప్రదేశకే అభావమేం వృత్తిమాన్కా అభావ హోతా హై
హై :
హోతే, ఇసలియే (ఉత్పాద ఔర వ్యయకా) ఐక్య కహాఁసే హో సకతా హై ? తథా నష్ట అంశకే సర్వథా అస్త
హోనేసే ఔర ఉత్పన్న హోనేవాలా అంశ అపనే స్వరూపకో ప్రాప్త న హోనేసే (అర్థాత్ ఉత్పన్న నహీం హుఆ హై
హై
Page 286 of 513
PDF/HTML Page 319 of 546
single page version
త్రిలక్షణతా (ఉత్పాదవ్యయధ్రౌవ్యతా) నష్ట హో జాతీ హై, క్షణభంగ (బౌద్ధసమ్మత క్షణవినాశ) ఉల్లసిత
హో ఉఠతా హై, నిత్య ద్రవ్య అస్త హో జాతా హై ఔర క్షణవిధ్వంసీ భావ ఉత్పన్న హోతే హైం
పర్యాయసమయ ప్రసిద్ధ హోతా హై
కహా జాయ తో యహ ఠీక నహీం హై; క్యోంకి (ఉసమేం దో దోష ఆతే హైం ) :
Page 287 of 513
PDF/HTML Page 320 of 546
single page version
ఇత్యాదివిశేషణవిశిష్టసిద్ధసుఖస్య భాజనం భవిష్యన్తి తే సర్వేపి కాలలబ్ధివశేనైవ
తేన స హేయ ఇతి
వస్థాపయతి
కరతా హై
కరతే హైం :