Page 328 of 513
PDF/HTML Page 361 of 546
single page version

వేదానాం గ్రహణం యస్యేతి స్త్రీపున్నపుంసకద్రవ్యభావాభావస్య . న లింగానాం ధర్మధ్వజానాం గ్రహణం యస్యేతి బహిరంగయతిలింగాభావస్య . న లింగం గుణో గ్రహణమర్థావబోధో యస్యేతి గుణవిశేషానాలీఢ- శుద్ధద్రవ్యత్వస్య . న లింగం పర్యాయో గ్రహణమర్థావబోధవిశేషో యస్యేతి పర్యాయవిశేషానాలీఢ- శుద్ధద్రవ్యత్వస్య . న లింగం ప్రత్యభిజ్ఞానహేతుర్గ్రహణమర్థావబోధసామాన్యం యస్యేతి ద్రవ్యానాలీఢశుద్ధ- పర్యాయత్వస్య ..౧౭౨..

అథ కథమమూర్తస్యాత్మనః స్నిగ్ధరూక్షత్వాభావాద్బన్ధో భవతీతి పూర్వపక్షయతి — చ . అలిఙ్గగ్రాహ్యమితి వక్తవ్యే యదలిఙ్గగ్రహణమిత్యుక్తం తత్కిమర్థమితి చేత్, బహుతరార్థప్రతిపత్త్యర్థమ్ . తథాహి — లిఙ్గమిన్ద్రియం తేనార్థానాం గ్రహణం పరిచ్ఛేదనం న కరోతి తేనాలిఙ్గగ్రహణో భవతి . తదపి కస్మాత్ . స్వయమేవాతీన్ద్రియాఖణ్డజ్ఞానసహితత్వాత్ . తేనైవ లిఙ్గశబ్దవాచ్యేన చక్షురాదీన్ద్రియేణాన్యజీవానాం యస్య గ్రహణం పరిచ్ఛేదనం కర్తుం నాయాతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఉచ్యతే . తదపి కస్మాత్ . నిర్వికారాతీన్ద్రియ- స్వసంవేదనప్రత్యక్షజ్ఞానగమ్యత్వాత్ . లిఙ్గం ధూమాది తేన ధూమలిఙ్గోద్భవానుమానేనాగ్నివదనుమేయభూతపరపదార్థానాం గ్రహణం న కరోతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఇతి . తదపి కస్మాత్ . స్వయమేవాలిఙ్గోద్భవాతీన్ద్రియజ్ఞానసహితత్వాత్ . తేనైవ లిఙ్గోద్భవానుమానేనాగ్నిగ్రహణవత్ పరపురుషాణాం యస్యాత్మనో గ్రహణం పరిజ్ఞానం కర్తుం నాయాతి తేనాలిఙ్గ- గ్రహణ ఇతి . తదపి కస్మాత్ . అలిఙ్గోద్భవాతీన్ద్రియజ్ఞానగమ్యత్వాత్ . అథవా లిఙ్గం చిహ్నం లాఞ్ఛనం శిఖాజటాధారణాది తేనార్థానాం గ్రహణం పరిచ్ఛేదనం న క రోతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఇతి . తదపి క స్మాత్ . స్వాభావికాచిహ్నోద్భవాతీన్ద్రియజ్ఞానసహితత్వాత్ . తేనైవ చిహ్నోద్భవజ్ఞానేన పరపురుషాణాం యస్యాత్మనో గ్రహణం పరిజ్ఞానం కర్తృం నాయాతి తేనాలిఙ్గగ్రహణ ఇతి . తదపి కస్మాత్ . నిరుపరాగస్వసంవేదనజ్ఞానగమ్యత్వాదితి . పురుష ఔర నపుంసక వేదోంకా గ్రహణ నహీం హై వహ అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా ద్రవ్యసే తథా భావసే స్త్రీ, పురుష తథా నపుంసక నహీం హై’ ఇస అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై (౧౭) లింగోకా అర్థాత్ ధర్మచిహ్నోంకా గ్రహణ జిసకే నహీం హై వహ అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మాకే బహిరంగ యతిలింగోంకా అభావ హై’ ఇస అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై . (౧౮) లింగ అర్థాత్ గుణ ఐసా జో గ్రహణ అర్థాత్ అర్థావబోధ (పదార్థజ్ఞాన) జిసకే నహీం హై సో అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా గుణవిశేషసే ఆలింగిత న హోనేవాలా ఐసా శుద్ధ ద్రవ్య హై’ ఐసే అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై . (౧౯) లింగ అర్థాత్ పర్యాయ ఐసా జో గ్రహణ, అర్థాత్ అర్థావబోధవిశేష జిసకే నహీం హై సో అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా పర్యాయవిశేషసే ఆలింగిత న హోనేవాలా ఐసా శుద్ధ ద్రవ్య హై’ ఐసే అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై . (౨౦) లింగ అర్థాత్ ప్రత్యభిజ్ఞానకా కారణ ఐసా జో గ్రహణ అర్థాత్ అర్థావబోధ సామాన్య జిసకే నహీం హై వహ అలింగగ్రహణ హై; ఇసప్రకార ‘ఆత్మా ద్రవ్యసే నహీం ఆలింగిత ఐసీ శుద్ధ పర్యాయ హై’ ఐసే అర్థకీ ప్రాప్తి హోతీ హై ..౧౭౨..

అబ, అమూర్త ఐసే ఆత్మాకే, స్నిగ్ధ – రూక్షత్వకా అభావ హోనేసే బంధ కైసే హో సకతా హై ? ఐసా పూర్వ పక్ష ఉపస్థిత కరతే హైం : —

Page 329 of 513
PDF/HTML Page 362 of 546
single page version

మూర్తయోర్హి తావత్పుద్గలయో రూపాదిగుణయుక్తత్వేన యథోదితస్నిగ్ధరూక్షత్వస్పర్శవిశేషాదన్యోన్య- బన్ధోవధార్యతే ఏవ . ఆత్మకర్మపుద్గలయోస్తు స కథమవధార్యతే; మూర్తస్య కర్మపుద్గలస్య రూపాది- గుణయుక్తత్వేన యథోదితస్నిగ్ధరూక్షత్వస్పర్శవిశేషసంభవేప్యమూర్తస్యాత్మనో రూపాదిగుణయుక్తత్వాభావేన ఏవమలిఙ్గగ్రహణశబ్దస్య వ్యాఖ్యానక్రమేణ శుద్ధజీవస్వరూపం జ్ఞాతవ్యమిత్యభిప్రాయః ..౧౭౨.. అథామూర్త- శుద్ధాత్మనో వ్యాఖ్యానే కృతే సత్యమూర్తజీవస్య మూర్తపుద్గలకర్మణా సహ కథం బన్ధో భవతీతి పూర్వపక్షం కరోతి — ముత్తో రూవాదిగుణో మూర్తో రూపరసగన్ధస్పర్శత్వాత్ పుద్గలద్రవ్యగుణః బజ్ఝది అన్యోన్యసంశ్లేషేణ బధ్యతే బన్ధమనుభవతి, తత్ర దోషో నాస్తి . కైః కృత్వా . ఫాసేహిం అణ్ణమణ్ణేహిం స్నిగ్ధరూక్షగుణలక్షణ- స్పర్శసంయోగైః . కింవిశిష్టైః . అన్యోన్యైః పరస్పరనిమిత్తైః . తవ్వివరీదో అప్పా బజ్ఝది కిధ పోగ్గలం కమ్మం తద్విపరీతాత్మా బధ్నాతి కథం పౌద్గలం కర్మేతి . అయం పరమాత్మా నిర్వికారపరమచైతన్య- చమత్కారపరిణతత్వేన బన్ధకారణభూతస్నిగ్ధరూక్షగుణస్థానీయరాగద్వేషాదివిభావపరిణామరహితత్వాదమూర్తత్వాచ్చ

గాథా : ౧౭౩ అన్వయార్థ : — [మూర్తః ] మూర్త (ఐసే పుద్గల) తో [రూపాదిగుణః ] రూపాదిగుణయుక్త హోనేసే [అన్యోన్యైః స్పర్శైః ] పరస్పర (బంధయోగ్య) స్పర్శోంసే [బధ్యతే ] బఁధతే హైం; (పరన్తు) [తద్విపరీతః ఆత్మా ] ఉససే విపరీత (-అమూర్త) ఐసా ఆత్మా [పౌద్గలికం కర్మ ] పౌద్గలిక కర్మకో [కథం ] కైసే [బధ్నాతి ] బాఁధతా హై ? ..౧౭౩..

టీకా : — మూర్త ఐసే దో పుద్గల తో రూపాదిగుణయుక్త హోనేసే యథోక్త స్నిగ్ధరూక్షత్వరూప స్పర్శవిశేష (బంధయోగ్య స్పర్శ)కే కారణ ఉనకా పారస్పరిక బంధ అవశ్య సమఝా జా సకతా హై; కిన్తు ఆత్మా ఔర కర్మపుద్గలకా బంధ హోనా కైసే సమఝా జా సకతా హై ? క్యోంకి మూర్త ఐసా కర్మపుద్గల రూపాదిగుణయుక్త హై, ఇసలియే ఉసకే యథోక్త స్నిగ్ధరూక్షత్వరూప స్పర్శవిశేషకా సంభవ హోనే పర భీ అమూర్త ఐసే ఆత్మాకో రూపాదిగుణయుక్తతా నహీం హై ఇసలియే ఉసకే యథోక్త స్నిగ్ధరూక్షత్వరూప స్పర్శవిశేషకా అసంభవ హోనేసే ఏక అంగ వికల హై . (అర్థాత్ బంధయోగ్య దో

Page 330 of 513
PDF/HTML Page 363 of 546
single page version

యథోదితస్నిగ్ధరూక్షత్వస్పర్శవిశేషాసంభావనయా చైకాంగవికలత్వాత్ ..౧౭౩..

యేన ప్రకారేణ రూపాదిరహితో రూపీణి ద్రవ్యాణి తద్గుణాంశ్చ పశ్యతి జానాతి చ, తేనైవ ప్రకారేణ రూపాదిరహితో రూపిభిః కర్మపుద్గలైః కిల బధ్యతే; అన్యథా కథమమూర్తో మూర్తం పశ్యతి పౌద్గలం కర్మ కథం బధ్నాతి, న కథమపీతి పూర్వపక్షః ..౧౭౩.. అథైవమమూర్తస్యాప్యాత్మనో నయవిభాగేన బన్ధో భవతీతి ప్రత్యుత్తరం దదాతి ---రూవాదిఏహిం రహిదో అమూర్తపరమచిజ్జ్యోతిఃపరిణతత్వేన తావదయమాత్మా రూపాదిరహితః . తథావిధః సన్ కిం కరోతి . పేచ్ఛది జాణాది ముక్తావస్థాయాం యుగపత్పరిచ్ఛిత్తిరూప- సామాన్యవిశేషగ్రాహకకేవలదర్శనజ్ఞానోపయోగేన యద్యపి తాదాత్మ్యసంబన్ధో నాస్తి తథాపి గ్రాహ్యగ్రాహకలక్షణ- సంబన్ధేన పశ్యతి జానాతి . కాని కర్మతాపన్నాని . రూవమాదీణి దవ్వాణి రూపరసగన్ధస్పర్శసహితాని మూర్తద్రవ్యాణి . న కేవలం ద్రవ్యాణి గుణే య జధా తద్గుణాంశ్చ యథా . అథవా యథా కశ్చిత్సంసారీ అంగోంమేంసే ఏక అంగ అయోగ్య హై — స్పర్శగుణరహిత హోనేసే బంధకీ యోగ్యతావాలా నహీం హై .) ..౧౭౩..

అబ ఐసా సిద్ధాన్త నిశ్చిత కరతే హైం కి ఆత్మా అమూర్త హోనే పర భీ ఉసకో ఇసప్రకార బంధ హోతా హై : —

అన్వయార్థ : — [యథా ] జైసే [రూపాదికైః రహితః ] రూపాదిరహిత (జీవ) [రూపాదీని ] రూపాదికో – [ద్రవ్యాణి గుణాన్ చ ] ద్రవ్యోంకో తథా గుణోంకో (రూపీ ద్రవ్యోంకో ఔర ఉనకే గుణోంకో) — [పశ్యతి జానాతి ] దేఖతా హై ఔర జానతా హై [తథా ] ఉసీప్రకార [తేన ] ఉసకే సాథ (-అరూపీకా రూపీకే సాథ) [బంధః జానీహి ] బంధ జానో ..౧౭౪..

టీకా : — జైసే రూపాదిరహిత (జీవ) రూపీ ద్రవ్యోంకో తథా ఉనకే గుణోంకో దేఖతా హై తథా జానతా హై ఉసీప్రకార రూపాదిరహిత (జీవ) రూపీ కర్మపుద్గలోంకే సాథ బఁధతా హై; క్యోంకి యది ఐసా న హో తో యహాఁ భీ (దేఖనే – జాననేకే సంబంధమేం భీ) వహ ప్రశ్న అనివార్య

Page 331 of 513
PDF/HTML Page 364 of 546
single page version

జానాతి చేత్యత్రాపి పర్యనుయోగస్యానివార్యత్వాత్ . న చైతదత్యన్తదుర్ఘటత్వాద్దార్ష్టాన్తికీకృ తం, కిం తు దృష్టాన్తద్వారేణాబాలగోపాలప్రక టితమ్ . తథా హి — యథా బాలకస్య గోపాలకస్య వా పృథగవస్థితం మృద్బలీవర్దం బలీవర్దం వా పశ్యతో జానతశ్చ న బలీవర్దేన సహాస్తి సంబన్ధః, విషయ- భావావస్థితబలీవర్దనిమిత్తోపయోగాధిరూఢబలీవర్దాకారదర్శనజ్ఞానసంబన్ధో బలీవర్దసంబన్ధవ్యవహార- సాధకస్త్వస్త్యేవ, తథా కిలాత్మనో నీరూపత్వేన స్పర్శశూన్యత్వాన్న కర్మపుద్గలైః సహాస్తి సంబన్ధః, ఏకావగాహభావావస్థితకర్మపుద్గలనిమిత్తోపయోగాధిరూఢరాగద్వేషాదిభావసంబన్ధః కర్మపుద్గలబన్ధ- వ్యవహారసాధకస్త్వస్త్యేవ ..౧౭౪.. జీవో విశేషభేదజ్ఞానరహితః సన్ కాష్ఠపాషాణాద్యచేతనజినప్రతిమాం దృష్టవా మదీయారాధ్యోయమితి మన్యతే . యద్యపి తత్ర సత్తావలోకదర్శనేన సహ ప్రతిమాయాస్తాదాత్మ్యసంబన్ధో నాస్తి తథాపి పరిచ్ఛేద్యపరిచ్ఛేదక- లక్షణసంబన్ధోస్తి . యథా వా సమవసరణే ప్రత్యక్షజినేశ్వరం దృష్టవా విశేషభేదజ్ఞానీ మన్యతే మదీయారాధ్యోయమితి . తత్రాపి యద్యప్యవలోక నజ్ఞానస్య జినేశ్వరేణ సహ తాదాత్మ్యసంబన్ధో నాస్తి తథాప్యా- రాధ్యారాధకసంబన్ధోస్తి . తహ బంధో తేణ జాణీహి తథా బన్ధం తేనైవ దృష్టాన్తేన జానీహి . అయమత్రార్థః — యద్యప్యయమాత్మా నిశ్చయేనామూర్తస్తథాప్యనాదికర్మబన్ధవశాద్వ్యవహారేణ మూర్తః సన్ ద్రవ్యబన్ధనిమిత్తభూతం రాగాది- వికల్పరూపం భావబన్ధోపయోగం కరోతి . తస్మిన్సతి మూర్తద్రవ్యకర్మణా సహ యద్యపి తాదాత్మ్యసంబన్ధో నాస్తి హై కి అమూర్త మూర్తకో కైసే దేఖతా – జానతా హై ?

ఔర ఐసా భీ నహీం హై కి యహ (అరూపీకా రూపోకే సాథ బంధ హోనేకీ) బాత అత్యన్త దుర్ఘట హై ఇసలియే ఉసే దార్ష్టాన్తరూప బనాయా హై, పరన్తు దృష్టాంత ద్వారా ఆబాలగోపాల సభీకో ప్రగట (జ్ఞాత) హో జాయ ఇసలియే దృష్టాన్త ద్వారా సమఝాయా గయా హై . యథా : — బాలగోపాలకా పృథక్ రహనేవాలే మిట్టీకే బైలకో అథవా (సచ్చే) బైలకో దేఖనే ఔర జాననే పర బైలకే సాథ సంబంధ నహీం హై తథాపి విషయరూపసే రహనేవాలా బైల జినకా నిమిత్త హై ఐసే ఉపయోగారూఢ వృషభాకార దర్శన – జ్ఞానకే సాథకా సంబంధ బైలకే సాథకే సంబంధరూప వ్యవహారకా సాధక అవశ్య హై; ఇసీప్రకార ఆత్మా అరూపీపనేకే కారణ స్పర్శశూన్య హై, ఇసలియే ఉసకా కర్మపుద్గలోంకే సాథ సంబంధ నహీం హై, తథాపి ఏకావగాహరూపసే రహనేవాలే కర్మపుద్గల జినకే నిమిత్త హైం ఐసే ఉపయోగారూఢ రాగద్వేషాదికభావోంకే సాథకా సంబంధ కర్మపుద్గలోంకే సాథకే బంధరూప వ్యవహారకా సాధక అవశ్య హై .

భావార్థ : — ‘ఆత్మా అమూర్తిక హోనే పర భీ వహ మూర్తికకర్మపుద్గలోంకే సాథ కైసే బఁధతా హై ?’ ఇస ప్రశ్నకా ఉత్తర దేతే హుఏ ఆచార్యదేవనే కహా హై కి — ఆత్మాకే అమూర్తిక హోనే పర భీ వహ మూర్తిక పదార్థోంకో కైసే జానతా హై ? జైసే వహ మూర్తిక పదార్థోంకో జానతా హై ఉసీప్రకార మూర్తిక కర్మపుద్గలోంకే సాథ బఁధతా హై .

Page 332 of 513
PDF/HTML Page 365 of 546
single page version

తథాపి పూర్వోక్తదృష్టాన్తేన సంశ్లేషసంబన్ధోస్తీతి నాస్తి దోషః ..౧౭౪.. ఏవం శుద్ధబుద్ధైకస్వభావ- జీవకథనముఖ్యత్వేన ప్రథమగాథా, మూర్తిరహితజీవస్య మూర్తకర్మణా సహ కథం బన్ధో భవతీతి పూర్వపక్షరూపేణ

వాస్తవమేం అరూపీ ఆత్మాకా రూపీ పదార్థోంకే సాథ కోఈ సంబంధ న హోనే పర భీ అరూపీకా రూపీకే సాథ సంబంధ హోనేకా వ్యవహార భీ విరోధకో ప్రాప్త నహీం హోతా . జహాఁ ఐసా కహా జాతా హై కి ‘ఆత్మా మూర్తిక పదార్థకో జానతా హై’ వహాఁ పరమార్థతః అమూర్తిక ఆత్మాకా మూర్తిక పదార్థకే సాథ కోఈ సంబంధ నహీం హై; ఉసకా తో మాత్ర ఉస మూర్తిక పదార్థకే ఆకారరూప హోనేవాలే జ్ఞానకే సాథ హీ సంబంధ హై ఔర ఉస పదార్థాకార జ్ఞానకే సాథకే సంబంధకే కారణ హీ ‘అమూర్తిక ఆత్మా మూర్తిక పదార్థకో జానతా హై’ ఐసా అమూర్తిక – మూర్తికకా సంబంధరూప వ్యవహార సిద్ధ హోతా హై . ఇసీప్రకార జహాఁ ఐసా కహా జాతా హై కి ‘అముక ఆత్మాకా మూర్తిక కర్మపుద్గలోంకే సాథ బంధ హై’ వహాఁ పరమార్థతః అమూర్తిక ఆత్మాకా మూర్తిక కర్మపుద్గలోంకే సాథ కోఈ సమ్బన్ధ నహీం హై; ఆత్మాకా తో కర్మపుద్గల జిసమేం నిమిత్త హైం ఐసే రాగద్వేషాదిభావోంకే సాథ హీ సమ్బన్ధ (బంధ) హై ఔర ఉన కర్మనిమిత్తక రాగద్వేషాది భావోంకే సాథ సమ్బన్ధ హోనేసే హీ ‘ఇస ఆత్మాకా మూర్తిక కర్మపుద్గలోంకే సాథ బంధ హై’ ఐసా అమూర్తికమూర్తికకా బన్ధరూప వ్యవహార సిద్ధ హోతా హై

యద్యపి మనుష్యకో స్త్రీ – పుత్ర – ధనాదికే సాథ వాస్తవమేం కోఈ సమ్బన్ధ నహీం హై, వే ఉస మనుష్యసే సర్వథా భిన్న హైం, తథాపి స్త్రీ – పుత్ర – ధనాదికే ప్రతి రాగ కరనేవాలే మనుష్యకో రాగకా బన్ధన హోనేసే ఔర ఉస రాగమేం స్త్రీ – పుత్ర – ధనాదికే నిమిత్త హోనేసే వ్యవహారసే ఐసా అవశ్య కహా జాతా హై కి ‘ఇస మనుష్యకో స్త్రీ – పుత్ర – ధనాదికా బన్ధన హై; ఇసీప్రకార, యద్యపి ఆత్మాకా కర్మపుద్గలోంకే సాథ వాస్తవమేం కోఈ సమ్బన్ధ నహీం హై, వే ఆత్మాసే సర్వథా భిన్న హైం, తథాపి రాగద్వేషాది భావ కరనేవాలే ఆత్మాకో రాగద్వేషాది భావోంకా బన్ధన హోనేసే ఔర ఉన భావోంమేం కర్మపుద్గల నిమిత్త హోనేసే వ్యవహారసే ఐసా అవశ్య కహా జా సకతా హై కి ‘ఇస ఆత్మాకో కర్మపుద్గలోంకా బన్ధన హై’ ..౧౭౪..

Page 333 of 513
PDF/HTML Page 366 of 546
single page version

అయమాత్మా సర్వ ఏవ తావత్సవికల్పనిర్వికల్పపరిచ్ఛేదాత్మకత్వాదుపయోగమయః . తత్ర యో హి నామ నానాకారాన్ పరిచ్ఛేద్యానర్థానాసాద్య మోహం వా రాగం వా ద్వేషం వా సముపైతి స నామ తైః పరప్రత్యయైరపి మోహరాగద్వేషైరుపరక్తాత్మస్వభావత్వాన్నీలపీతరక్తోపాశ్రయప్రత్యయనీలపీతరక్తత్వైరుపరక్త- స్వభావః స్ఫ టికమణిరివ స్వయమేక ఏవ తద్భావద్వితీయత్వాద్బన్ధో భవతి ..౧౭౫.. ద్వితీయా, తత్పరిహారరూపేణ తృతీయా చేతి గాథాత్రయేణ ప్రథమస్థలం గతమ్ . అథ రాగద్వేషమోహలక్షణం భావబన్ధ- స్వరూపమాఖ్యాతి — ఉవఓగమఓ జీవో ఉపయోగమయో జీవః, అయం జీవో నిశ్చయనయేన విశుద్ధజ్ఞాన- దర్శనోపయోగమయస్తావత్తథాభూతోప్యనాదిబన్ధవశాత్సోపాధిస్ఫ టికవత్ పరోపాధిభావేన పరిణతః సన్ . కిం కరోతి . ముజ్ఝది రజ్జేది వా పదుస్సేది ముహ్యతి రజ్యతి వా ప్రద్వేష్టి ద్వేషం కరోతి . కిం కృత్వా పూర్వం . పప్పా ప్రాప్య . కాన్ . వివిధే విసయే నిర్విషయపరమాత్మస్వరూపభావనావిపక్షభూతాన్వివిధపఞ్చేన్ద్రియవిషయాన్ . జో హి పుణో యః పునరిత్థంభూతోస్తి జీవో హి స్ఫు టం, తేహిం సంబంధో తైః సంబద్ధో భవతి, తైః పూర్వోక్తరాగ- ద్వేషమోహైః కర్తృభూతైర్మోహరాగద్వేషరహితజీవస్య శుద్ధపరిణామలక్షణం పరమధర్మమలభమానః సన్ స జీవో బద్ధో భవతీతి . అత్ర యోసౌ రాగద్వేషమోహపరిణామః స ఏవ భావబన్ధ ఇత్యర్థః ..౧౭౫.. అథ భావబన్ధ-

అన్వయార్థ : — [యః హి పునః ] జో [ఉపయోగమయః జీవః ] ఉపయోగమయ జీవ [వివిధాన్ విషయాన్ ] వివిధ విషయోంకో [ప్రాప్య ] ప్రాప్త కరకే [ముహ్యతి ] మోహ కరతా హై, [రజ్యతి ] రాగ కరతా హై, [వా ] అథవా [ప్రద్వేష్టి ] ద్వేష కరతా హై, [సః ] వహ జీవ [తైః ] ఉనకే ద్వారా (మోహ – రాగ – ద్వేషకే ద్వారా) [బన్ధః ] బన్ధరూప హై ..౧౭౫..

టీకా : — ప్రథమ తో యహ ఆత్మా సర్వ హీ ఉపయోగమయ హై, క్యోంకి వహ సవికల్ప ఔర నిర్వికల్ప ప్రతిభాసస్వరూప హై (అర్థాత్ జ్ఞాన – దర్శనస్వరూప హై .) ఉసమేం జో ఆత్మా వివిధాకార ప్రతిభాసిత హోనేవాలే పదార్థోంకో ప్రాప్త కరకే మోహ, రాగ అథవా ద్వేష కరతా హై, వహ ఆత్మా — కాలా, పీలా, ఔర లాల ౧ఆశ్రయ జినకా నిమిత్త హై ఐసే కాలేపన, పీలేపన ఔర లాలపనకే ద్వారా ఉపరక్త స్వభావవాలే స్ఫ టికమణికీ భాఁతి — పర జినకా నిమిత్త హై ఐసే మోహ, రాగ ఔర ద్వేషకే ద్వారా ఉపరక్త (వికారీ, మలిన, కలుషిత,) ఆత్మస్వభావవాలా హోనేసే, స్వయం అకేలా హీ బంధ (బంధరూప) హై, క్యోంకి మోహరాగద్వేషాదిభావ ఉసకా ౨ద్వితీయ హై ..౧౭౫.. ౧. ఆశ్రయ = జిసమేం స్ఫ టికమణి రఖా హో వహ పాత్ర . ౨. ద్వితీయ = దూసరా [‘బన్ధ తో దోకే బీచ హోతా హై, అకేలా ఆత్మా బంధస్వరూప కైసే హో సకతా హై ?’ ఇస

Page 334 of 513
PDF/HTML Page 367 of 546
single page version

అయమాత్మా సాకారనిరాకారపరిచ్ఛేదాత్మకత్వాత్పరిచ్ఛేద్యతామాపద్యమానమర్థజాతం యేనైవ మోహరూపేణ రాగరూపేణ ద్వేషరూపేణ వా భావేన పశ్యతి జానాతి చ తేనైవోపరజ్యత ఏవ . యోయముపరాగః స ఖలు స్నిగ్ధరూక్షత్వస్థానీయో భావబన్ధః . అథ పునస్తేనైవ పౌద్గలికం కర్మ యుక్తిం ద్రవ్యబన్ధస్వరూపం చ ప్రతిపాదయతి — భావేణ జేణ భావేన పరిణామేన యేన జీవో జీవః కర్తా పేచ్ఛది జాణాది నిర్వికల్పదర్శనపరిణామేన పశ్యతి సవికల్పజ్ఞానపరిణామేన జానాతి . కిం కర్మతాపన్నం, ఆగదం విసయే ఆగతం ప్రాప్తం కిమపీష్టానిష్టం వస్తు పఞ్చేన్ద్రియవిషయే . రజ్జది తేణేవ పుణో రజ్యతే తేనైవ పునః ఆదిమధ్యాన్తవర్జితం రాగాదిదోషరహితం చిజ్జ్యోతిఃస్వరూపం నిజాత్మద్రవ్యమరోచమానస్తథైవాజానన్ సన్ సమస్తరాగాదివికల్పపరిహారేణాభావయంశ్చ తేనైవ పూర్వోక్తజ్ఞానదర్శనోపయోగేన రజ్యతే రాగం కరోతి ఇతి భావబన్ధయుక్తిః . బజ్ఝది కమ్మ త్తి ఉవదేసో తేన భావబన్ధేన నవతరద్రవ్యకర్మ బధ్నాతీతి

అన్వయార్థ : — [జీవః ] జీవ [యేన భావేన ] జిస భావసే [విషయే ఆగతం ] విషయాగత పదార్థకో [పశ్యతి జానాతి ] దేఖతా హై ఔర జానతా హై, [తేన ఏవ ] ఉసీసే [రజ్యతి ] ఉపరక్త హోతా హై; [పునః ] ఔర ఉసీసే [కర్మ బధ్యతే ] కర్మ బఁధతా హై; — (ఇతి) ఐసా (ఉపదేశః) ఉపదేశ హై ..౧౭౬..

టీకా : — యహ ఆత్మా సాకార ఔర నిరాకార ప్రతిభాసస్వరూప (-జ్ఞాన ఔర దర్శనస్వరూప) హోనేసే ప్రతిభాస్య (ప్రతిభాసిత హోనే యోగ్య) పదార్థసమూహకో జిస మోహరూప, రాగరూప యా ద్వేషరూప భావసే దేఖతా హై ఔర జానతా హై, ఉసీసే ఉపరక్త హోతా హై . జో యహ ఉపరాగ (వికార) హై వహ వాస్తవమేం ౧స్నిగ్ధరూక్షత్వస్థానీయ భావబంధ హై . ఔర ఉసీసే అవశ్య ౧. స్నిగ్ధరూక్షత్వస్థానీయ = స్నిగ్ధతా ఔర రూక్షతాకే సమాన . (జైసే పుద్గలమేం విశిష్ట స్నిగ్ధతారూక్షతా వహ బన్ధ

Page 335 of 513
PDF/HTML Page 368 of 546
single page version

బధ్యత ఏవ . ఇత్యేష భావబన్ధప్రత్యయో ద్రవ్యబన్ధః ..౧౭౬..

యస్తావదత్ర కర్మణాం స్నిగ్ధరూక్షత్వస్పర్శవిశేషైరేకత్వపరిణామః స కేవలపుద్గలబన్ధః . యస్తు జీవస్యౌపాధికమోహరాగద్వేషపర్యాయైరేకత్వపరిణామః స కేవలజీవబన్ధః . యః పునః జీవ- ద్రవ్యబన్ధస్వరూపం చేత్యుపదేశః ..౧౭౬.. ఏవం భావబన్ధకథనముఖ్యతయా గాథాద్వయేన ద్వితీయస్థలం గతమ్ . అథ పూర్వనవతరపుద్గలద్రవ్యకర్మణోః పరస్పరబన్ధో, జీవస్య తు రాగాదిభావేన సహ బన్ధో, జీవస్యైవ నవతర- ద్రవ్యకర్మణా సహ చేతి త్రివిధబన్ధస్వరూపం ప్రజ్ఞాపయతి ---ఫాసేహిం పోగ్గలాణం బంధో స్పర్శైః పుద్గలానాం బన్ధః . పూర్వనవతరపుద్గలద్రవ్యకర్మణోర్జీవగతరాగాదిభావనిమిత్తేన స్వకీయస్నిగ్ధరూక్షోపాదానకారణేన చ పరస్పర- స్పర్శసంయోగేన యోసౌ బన్ధః స పుద్గలబన్ధః . జీవస్స రాగమాదీహిం జీవస్య రాగాదిభిః . నిరుపరాగ- పరమచైతన్యరూపనిజాత్మతత్త్వభావనాచ్యుతస్య జీవస్య యద్రాగాదిభిః సహ పరిణమనం స జీవబన్ధ ఇతి . అణ్ణోణ్ణస్సవగాహో పుగ్గలజీవప్పగో భణిదో అన్యోన్యస్యావగాహః పుద్గలజీవాత్మకో భణితః . నిర్వికార- పౌద్గలిక కర్మ బఁధతా హై . ఇసప్రకార యహ ద్రవ్యబంధకా నిమిత్త భావబంధ హై ..౧౭౬..

గాథా : ౧౭౭ అన్వయార్థ : — [స్పర్శైః ] స్పర్శోంకే సాథ [పుద్గలానాం బంధః ] పుద్గలోంకా బంధ, [రాగాదిభిః జీవస్య ] రాగాదికే సాథ జీవకా బంధ ఔర [అన్యోన్యమ్ అవగాహః ] అన్యోన్య అవగాహ వహ [పుద్గలజీవాత్మకః భణితః ] పుద్గలజీవాత్మక బంధ కహా గయా హై ..౧౭౭..

టీకా : — ప్రథమ తో యహాఁ, కర్మోంకా జో స్నిగ్ధతా – రూక్షతారూప స్పర్శవిశేషోంకే సాథ ఏకత్వపరిణామ హై సో కేవల పుద్గలబంధ హై; ఔర జీవకా ఔపాధిక మోహ – రాగ – ద్వేషరూప పర్యాయోంకే సాథ జో ఏకత్వ పరిణామ హై సో కేవల జీవబంధ హై; ఔర జీవ తథా కర్మపుద్గలకే

Page 336 of 513
PDF/HTML Page 369 of 546
single page version

కర్మపుద్గలయోః పరస్పరపరిణామనిమిత్తమాత్రత్వేన విశిష్టతరః పరస్పరమవగాహః స తదుభయ- బన్ధః ..౧౭౭..

అయమాత్మా లోకాకాశతుల్యాసంఖ్యేయప్రదేశత్వాత్సప్రదేశః . అథ తేషు తస్య ప్రదేశేషు కాయవాఙ్మనోవర్గణాలమ్బనః పరిస్పన్దో యథా భవతి తథా కర్మపుద్గలకాయాః స్వయమేవ పరిస్పన్ద- స్వసంవేదనజ్ఞానరహితత్వేన స్నిగ్ధరూక్షస్థానీయరాగద్వేషపరిణతజీవస్య బన్ధయోగ్యస్నిగ్ధరూక్షపరిణామపరిణత- పుద్గలస్య చ యోసౌ పరస్పరావగాహలక్షణః స ఇత్థంభూతబన్ధో జీవపుద్గలబన్ధ ఇతి త్రివిధబన్ధలక్షణం జ్ఞాతవ్యమ్ ..౧౭౭.. అథ ‘బన్ధో జీవస్స రాగమాదీహిం’ పూర్వసూత్రే యదుక్తం తదేవ రాగత్వం ద్రవ్యబన్ధస్య కారణమితి విశేషేణ సమర్థయతి — సపదేసో సో అప్పా స ప్రసిద్ధాత్మా లోకాకాశప్రమితాసంఖ్యేయప్రదేశ- త్వాత్తావత్సప్రదేశః . తేసు పదేసేసు పోగ్గలా కాయా తేషు ప్రదేశేషు కర్మవర్గణాయోగ్యపుద్గలకాయాః కర్తారః పవిసంతి ప్రవిశన్తి . కథమ్ . జహాజోగ్గం మనోవచనకాయవర్గణాలమ్బనవీర్యాన్తరాయక్షయోపశమజనితాత్మప్రదేశపరిస్పన్ద- పరస్పర పరిణామకే నిమిత్తమాత్రసే జో విశిష్టతర పరస్పర అవగాహ హై సో ఉభయబంధ హై . [అర్థాత్ జీవ ఔర కర్మపుద్గల ఏక దూసరేకే పరిణామమేం నిమిత్తమాత్ర హోవేం, ఐసా (విశిష్టప్రకారకా – ఖాసప్రకారకా) జో ఉనకా ఏకక్షేత్రావగాహసంబంధ హై సో వహ పుద్గలజీవాత్మక బంధ హై . ] ..౧౭౭..

అన్వయార్థ : — [సః ఆత్మా ] వహ ఆత్మా [సప్రదేశః ] సప్రదేశ హై; [తేషు ప్రదేశేషు ] ఉన ప్రదేశోంమేం [పుద్గలాః కాయాః ] పుద్గలసమూహ [ప్రవిశన్తి ] ప్రవేశ కరతే హైం, [యథాయోగ్యం తిష్ఠన్తి ] యథాయోగ్య రహతే హైం, [యాన్తి ] జాతే హైం, [చ ] ఔర [బధ్యన్తే ] బంధతే హైం ..౧౭౮..

టీకా : — యహ ఆత్మా లోకాకాశతుల్య అసంఖ్యప్రదేశీ హోనేసే సప్రదేశ హై . ఉసకే ఇన ప్రదేశోంమేం కాయవర్గణా, వచనవర్గణా ఔర మనోవర్గణాకా ఆలమ్బనవాలా పరిస్పన్ద (కమ్పన) జిస

Page 337 of 513
PDF/HTML Page 370 of 546
single page version

వన్తః ప్రవిశన్త్యపి తిష్ఠన్త్యపి గచ్ఛన్త్యపి చ . అస్తి చేజ్జీవస్య మోహరాగద్వేషరూపో భావో బధ్యన్తేపి చ . తతోవధార్యతే ద్రవ్యబన్ధస్య భావబన్ధో హేతుః ..౧౭౮..

యతో రాగపరిణత ఏవాభినవేన ద్రవ్యకర్మణా బధ్యతే, న వైరాగ్యపరిణతః; అభినవేన లక్షణయోగానుసారేణ యథాయోగ్యమ్ . న కేవలం ప్రవిశన్తి చిట్ఠంతి హి ప్రవేశానన్తరం స్వకీయస్థితికాలపర్యన్తం తిష్ఠన్తి హి స్ఫు టమ్ . న కేవలం తిష్ఠన్తి జంతి స్వకీయోదయకాలం ప్రాప్య ఫలం దత్వా గచ్ఛన్తి, బజ్ఝంతి కేవలజ్ఞానాద్యనన్తచతుష్టయవ్యక్తిరూపమోక్షప్రతిపక్షభూతబన్ధస్య కారణం రాగాదికం లబ్ధ్వా పునరపి ద్రవ్యబన్ధ- రూపేణ బధ్యన్తే చ . అత ఏతదాయాతం రాగాదిపరిణామ ఏవ ద్రవ్యబన్ధకారణమితి . అథవా ద్వితీయ- వ్యాఖ్యానమ్ — ప్రవిశన్తి ప్రదేశబన్ధాస్తిష్ఠన్తి స్థితిబన్ధాః ఫలం దత్వా గచ్ఛన్త్యనుభాగబన్ధా బధ్యన్తే ప్రకృ తిబన్ధా ఇతి ..౧౭౮.. ఏవం త్రివిధబన్ధముఖ్యతయా సూత్రద్వయేన తృతీయస్థలం గతమ్ . అథ ద్రవ్య- బన్ధకారణత్వాన్నిశ్చయేన రాగాదివికల్పరూపో భావబన్ధ ఏవ బన్ధ ఇతి ప్రజ్ఞాపయతి — రత్తో బంధది కమ్మం రక్తో ప్రకారసే హోతా హై, ఉస ప్రకారసే కర్మపుద్గలకే సమూహ స్వయమేవ పరిస్పన్దవాలే హోతే హుఏ ప్రవేశ భీ కరతే హైం, రహతే భీ హైం, ఔర జాతే భీ హైం; ఔర యది జీవకే మోహ – రాగ – ద్వేషరూప భావ హోం తో బంధతే భీ హైం . ఇసలియే నిశ్చిత హోతా హై కి ద్రవ్యబంధకా హేతు భావబంధ హై ..౧౭౮..

అబ, ఐసా సిద్ధ కరతే హైం కి — రాగ పరిణామమాత్ర జో భావబంధ హై సో ద్రవ్యబన్ధకా హేతు హోనేసే వహీ నిశ్చయబన్ధ హై : —

అన్వయార్థ : — [రక్తః ] రాగీ ఆత్మా [కర్మ బధ్నాతి ] కర్మ బాఁధతా హై, [రాగరహితాత్మా ] రాగరహిత ఆత్మా [కర్మభిః ముచ్యతే ] కర్మోంసే ముక్త హోతా హై; — [ఏషః ] యహ [జీవానాం ] జీవోంకే [బంధసమాసః ] బన్ధకా సంక్షేప [నిశ్చయతః ] నిశ్చయసే [జానీహి ] జానో ..౧౭౯..

Page 338 of 513
PDF/HTML Page 371 of 546
single page version

ద్రవ్యకర్మణా రాగపరిణతో న ముచ్యతే, వైరాగ్యపరిణత ఏవ; బధ్యత ఏవ సంస్పృశతైవాభినవేన ద్రవ్యకర్మణా చిరసంచితేన పురాణేన చ, న ముచ్యతే రాగపరిణతః; ముచ్యత ఏవ సంస్పృశతైవాభినవేన ద్రవ్యకర్మణా చిరసంచితేన పురాణేన చ వైరాగ్యపరిణతో న బధ్యతే; తతోవధార్యతే ద్రవ్యబన్ధస్య సాధకతమత్వాద్రాగపరిణామ ఏవ నిశ్చయేన బన్ధః ..౧౭౯..

అబ, పరిణామకా ద్రవ్యబన్ధకే సాధకతమ రాగసే విశిష్టపనా సవిశేష ప్రగట కరతే హైం (అర్థాత్ పరిణామ ద్రవ్యబన్ధకే ఉత్కృష్ట హేతుభూత రాగసే విశేషతావాలా హోతా హై ఐసా భేద సహిత ప్రగట కరతే హైం ) : —

అన్వయార్థ : — [పరిణామాత్ బంధః ] పరిణామసే బన్ధ హై, [పరిణామః రాగద్వేషమోహయుతః ] (జో) పరిణామ రాగ – ద్వేష – మోహయుక్త హై . [మోహప్రద్వేషౌ అశుభౌ ] (ఉనమేంసే) మోహ ఔర ద్వేష అశుభ

Page 339 of 513
PDF/HTML Page 372 of 546
single page version

ద్రవ్యబన్ధోస్తి తావద్విశిష్టపరిణామాత్ . విశిష్టత్వం తు పరిణామస్య రాగద్వేషమోహమయ- త్వేన . తచ్చ శుభాశుభత్వేన ద్వైతానువర్తి . తత్ర మోహద్వేషమయత్వేనాశుభత్వం, రాగమయత్వేన తు శుభత్వం చాశుభత్వం చ . విశుద్ధిసంక్లేశాంగత్వేన రాగస్య ద్వైవిధ్యాత్ భవతి ..౧౮౦..

అథ విశిష్టపరిణామవిశేషమవిశిష్టపరిణామం చ కారణే కార్యముపచర్య కార్యత్వేన నిర్దిశతి —

ద్రవ్యబన్ధసాధకం రాగాద్యుపాధిజనితభేదం దర్శయతి — పరిణామాదో బంధో పరిణామాత్సకాశాద్బన్ధో భవతి . స చ పరిణామః కింవిశిష్టః . పరిణామో రాగదోసమోహజుదో వీతరాగపరమాత్మనో విలక్షణత్వేన పరిణామో రాగద్వేష- మోహోపాధిత్రయేణ సంయుక్తః . అసుహో మోహపదోసో అశుభౌ మోహప్రద్వేషౌ . పరోపాధిజనితపరిణామత్రయమధ్యే మోహ- ప్రద్వేషద్వయమశుభమ్ . సుహో వ అసుహో హవది రాగో శుభోశుభో వా భవతి రాగః . పఞ్చపరమేష్ఠయాదిభక్తిరూపః శుభరాగ ఉచ్యతే, విషయకషాయరూపశ్చాశుభ ఇతి . అయం పరిణామః సర్వోపి సోపాధిత్వాత్ బన్ధహేతురితి జ్ఞాత్వ బన్ధే శుభాశుభసమస్తరాగద్వేషవినాశార్థం సమస్తరాగాద్యుపాధిరహితే సహజానన్దైకలక్షణసుఖామృతస్వభావే నిజాత్మద్రవ్యే భావనా కర్తవ్యేతి తాత్పర్యమ్ ..౧౮౦.. అథ ద్రవ్యరూపపుణ్యపాపబన్ధకారణత్వాచ్ఛుభాశుభపరిణామయోః పుణ్యపాపసంజ్ఞాం శుభాశుభరహితశుద్ధోపయోగపరిణామస్య మోక్షకారణత్వం చ కథయతి — సుహపరిణామో పుణ్ణం హై, [రాగః ] రాగ [శుభః వా అశుభః ] శుభ అథవా అశుభ [భవతి ] హోతా హై ..౧౮౦..

టీకా : — ప్రథమ తో ద్రవ్యబన్ధ విశిష్ట పరిణామసే హోతా హై . పరిణామకీ విశిష్టతా రాగ – ద్వేష – మోహమయపనేకే కారణ హై . వహ శుభ ఔర అశుభపనేకే కారణ ద్వైతకా అనుసరణ కరతా హై . (అర్థాత్ దో ప్రకారకా హై ); ఉసమేంసే ౧మోహ – ద్వేషమయపనేసే అశుభపనా హోతా హై, ఔర రాగమయపనేసే శుభపనా తథా అశుభపనా హోతా హై క్యోంకి ౨రాగ – విశుద్ధి తథా సంక్లేశయుక్త హోనేసే దో ప్రకారకా హోతా హై ..౧౮౦..

అబ విశిష్ట పరిణామకే భేదకో తథా అవిశిష్ట పరిణామకో, కారణమేం కార్యకా ఉపచార కరకే కార్యరూపసే బతలాతే హైం : — ౧. మోహమయ పరిణామ ఔర ద్వేషమయ పరిణామ అశుభ హైం . ౨. ధర్మానురాగ విశుద్ధివాలా హోనేసే ధర్మానురాగమయ పరిణామ శుభ హై; విషయానురాగ సంక్లేశమయ హోనేసే విషయానురాగమయ

Page 340 of 513
PDF/HTML Page 373 of 546
single page version

ద్వివిధస్తావత్పరిణామః, పరద్రవ్యప్రవృత్తః స్వద్రవ్యప్రవృత్తశ్చ . తత్ర పరద్రవ్యప్రవృత్తః పరోప- రక్తత్వాద్విశిష్టపరిణామః, స్వద్రవ్యప్రవృత్తస్తు పరానుపరక్తత్వాదవిశిష్టపరిణామః . తత్రోక్తౌ ద్వౌ విశిష్టపరిణామస్య విశేషౌ, శుభపరిణామోశుభపరిణామశ్చ . తత్ర పుణ్యపుద్గలబన్ధకారణాత్వాత్ శుభపరిణామః పుణ్యం, పాపపుద్గలబన్ధకారణత్వాదశుభపరిణామః పాపమ్ . అవిశిష్టపరిణామస్య తు శుద్ధత్వేనైకత్వాన్నాస్తి విశేషః . స కాలే సంసారదుఃఖహేతుకర్మపుద్గలక్షయకారణత్వాత్సంసార- దుఃఖహేతుకర్మపుద్గలక్షయాత్మకో మోక్ష ఏవ ..౧౮౧.. ద్రవ్యపుణ్యబన్ధకారణత్వాచ్ఛుభపరిణామః పుణ్యం భణ్యతే . అసుహో పావం తి భణిదం ద్రవ్యపాపబన్ధకారణత్వాద- శుభపరిణామః పాపం భణ్యతే . కేషు విషయేషు యోసౌ శుభాశుభపరిణామః . అణ్ణేసు నిజశుద్ధాత్మనః సకాశాదన్యేషు శుభాశుభబహిర్ద్రవ్యేషు . పరిణామో ణణ్ణగదో పరిణామో నాన్యగతోనన్యగతః స్వస్వరూపస్థ ఇత్యర్థంః . స ఇత్థంభూతః శుద్ధోపయోగలక్షణః పరిణామః దుక్ఖక్ఖయకారణం దుఃఖక్షయకారణం దుఃఖక్షయాభిధాన- మోక్షస్య కారణం భణిదో భణితః . క్వ భణితః . సమయే పరమాగమే లబ్ధికాలే వా . కించ, మిథ్యాదృష్టిసాసాదనమిశ్రగుణస్థానత్రయే తారతమ్యేనాశుభపరిణామో భవతీతి పూర్వం భణితమాస్తే, అవిరత- దేశవిరతప్రమత్తసంయతసంజ్ఞగుణస్థానత్రయే తారతమ్యేన శుభపరిణామశ్చ భణితః, అప్రమత్తాదిక్షీణకషాయాన్తగుణ- స్థానేషు తారతమ్యేన శుద్ధోపయోగోపి భణితః . నయవివక్షాయాం మిథ్యాదృష్టయాదిక్షీణక షాయాన్తగుణస్థానేషు

అన్వయార్థ : — [అన్యేషు ] పరకే ప్రతి [శుభ పరిణామః ] శుభ పరిణామ [పుణ్యమ్ ] పుణ్య హై, ఔర [అశుభః ] అశుభ పరిణామ [పాపమ్ ] పాప హై, [ఇతి భణితమ్ ] ఐసా కహా హై; [అనన్యగతః పరిణామః ] జో దూసరేకే ప్రతి ప్రవర్తమాన నహీం హై ఐసా పరిణామ [సమయే ] సమయ పర [దుఃఖక్షయకారణమ్ ] దుఃఖక్షయకా కారణ హై ..౧౮౧..

టీకా : — ప్రథమ తో పరిణామ దో ప్రకారకా హై — పరద్రవ్యప్రవృత్త (పరద్రవ్యకే ప్రతి ప్రవర్తమాన) ఔర స్వద్రవ్యప్రవృత్త . ఇనమేంసే పరద్రవ్యప్రవృత్తపరిణామ పరకే ద్వారా ఉపరక్త (-పరకే నిమిత్తసే వికారీ) హోనేసే విశిష్ట పరిణామ హై ఔర స్వద్రవ్యప్రవృత్త పరిణామ పరకే ద్వారా ఉపరక్త న హోనేసే అవిశిష్ట పరిణామ హై . ఉసమేం విశిష్ట పరిణామకే పూర్వోక్త దో భేద హైం – శుభపరిణామ ఔర అశుభ పరిణామ . ఉనమేం పుణ్యరూప పుద్గలకే బంధకా కారణ హోనేసే శుభపరిణామ పుణ్య హై ఔర పాపరూప పుద్గలకే బంధకా కారణ హోనేసే అశుభ పరిణామ పాప హై . అవిశిష్ట పరిణామ తో శుద్ధ హోనేసే ఏక హై ఇసలియే ఉసకే భేద నహీం హైం . వహ (అవిశిష్ట పరిణామ) యథాకాల సంసారదుఃఖకే హేతుభూత కర్మపుద్గలకే క్షయకా కారణ హోనేసే సంసారదుఃఖకా హేతుభూత కర్మపుద్గలకా క్షయస్వరూప మోక్ష హీ హై .

Page 341 of 513
PDF/HTML Page 374 of 546
single page version

భావార్థ : — పరకే ప్రతి ప్రవర్తమాన ఐసా శుభ పరిణామ వహ పుణయకా కారణ హై ఔర అశుభ పరిణామ వహ పాపకా కారణ హై; ఇసలియే యది కారణమేం కార్యకా ఉపచార కియా జాయ తో, శుభపరిణామ వహ పుణ్య హై ఔర అశుభ పరిణామ వహ పాప . స్వాత్మద్రవ్యమేం ప్రవర్తమాన ఐసా శుద్ధ పరిణామ మోక్షకా కారణ హై; ఇసలియే యది కారణమేం కార్యకా ఉపచార కియా జాయ తో, శుద్ధ పరిణామ వహ మోక్ష హై ..౧౮౧..

అబ, జీవకీ స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తి ఔర పరద్రవ్యసే నివృత్తికీ సిద్ధికే లియే స్వ – పరకా విభాగ బతలాతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [అథ ] అబ [స్థావరాః చ త్రసాః ] స్థావర ఔర త్రస ఐసే జో [పృథివీప్రముఖాః ] పృథ్వీ ఆది [జీవ నికాయాః ] జీవనికాయ [భణితాః ] కహే గయే హైం, [తే ] వే [జీవాత్ అన్యే ] జీవసే అన్య హైం, [చ ] ఔర [జీవః అపి ] జీవ భీ [తేభ్యః

Page 342 of 513
PDF/HTML Page 375 of 546
single page version

య ఏతే పృథివీప్రభృతయః షడ్జీవనికాయాస్త్రసస్థావరభేదేనాభ్యుపగమ్యన్తే తే ఖల్వ- చేతనత్వాదన్యే జీవాత్, జీవోపి చ చేతనత్వాదన్యస్తేభ్యః . అత్ర షడ్జీవనికాయా ఆత్మనః పరద్రవ్యమేక ఏవాత్మా స్వద్రవ్యమ్ ..౧౮౨..

బన్ధ ఇతి కథనముఖ్యతయా గాథాత్రయేణ చతుర్థస్థలం గతమ్ . అథ జీవస్య స్వద్రవ్యప్రవృత్తిపరద్రవ్య- నివృత్తినిమిత్తం షడ్జీవనికాయైః సహ భేదవిజ్ఞానం దర్శయతి --భణిదా పుఢవిప్పముహా భణితాః పరమాగమే కథితాః పృథివీప్రముఖాః . తే కే . జీవణికాయా జీవసమూహాః . అధ అథ . కథంభూతాః . థావరా య తసా స్థావరాశ్చ త్రసాః . తే చ కింవిశిష్టాః . అణ్ణా తే అన్యే భిన్నాస్తే . కస్మాత్ . జీవాదో శుద్ధబుద్ధైకజీవస్వభావాత్ . జీవో వి య తేహిందో అణ్ణో జీవోపి చ తేభ్యోన్య ఇతి . తథాహి – టఙ్కోత్కీర్ణజ్ఞాయకైక స్వభావపరమాత్మ- తత్త్వభావనారహితేన జీవేన యదుపార్జితం త్రసస్థావరనామకర్మ తదుదయజనితత్వాదచేతనత్వాచ్చ త్రసస్థావర- జీవనికాయాః శుద్ధచైతన్యస్వభావజీవాద్భిన్నాః . జీవోపి చ తేభ్యో విలక్షణత్వాద్భిన్న ఇతి . అత్రైవం భేదవిజ్ఞానే జాతే సతి మోక్షార్థీ జీవః స్వద్రవ్యే ప్రవృత్తిం పరద్రవ్యే నివృత్తిం చ కరోతీతి భావార్థః ..౧౮౨.. అన్యః ] ఉనసే అన్య హై ..౧౮౨..

టీకా : — జో యహ పృథ్వీ ఇత్యాది షట్ జీవనికాయ త్రసస్థావరకే భేదపూర్వక మానే జాతే హైం, వే వాస్తవమేం అచేతనత్త్వకే కారణ జీవసే అన్య హైం, ఔర జీవ భీ చేతనత్వకే కారణ ఉనసే అన్య హై . యహాఁ (యహ కహా హై కి) షట్ జీవనికాయ ఆత్మాకో పరద్రవ్య హై, ఆత్మా ఏక హీ స్వద్రవ్య హై ..౧౮౨..

అబ, యహ నిశ్చిత కరతే హైం కి – జీవకో స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త స్వ – పరకే విభాగకా జ్ఞాన హై, ఔర పరద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త స్వ – పరకే విభాగకా అజ్ఞాన హై : —

అన్వయార్థ : — [యః ] జో [ఏవం ] ఇసప్రకార [స్వభావమ్ ఆసాద్య ] స్వభావకో ప్రాప్త కరకే (జీవ – పుద్గలకే స్వభావకో నిశ్చిత కరకే) [పరమ్ ఆత్మానం ] పరకో ఔర స్వకో [న ఏవ జానాతి ] నహీం జానతా, [మోహాత్ ] వహ మోహసే ‘[అహమ్ ] యహ మైం హూఁ, [ఇదం మమ ] యహ మేరా

Page 343 of 513
PDF/HTML Page 376 of 546
single page version

యో హి నామ నైవం ప్రతినియతచేతనాచేతనత్వస్వభావేన జీవపుద్గలయోః స్వపరవిభాగం పశ్యతి స ఏవాహమిదం మమేదమిత్యాత్మాత్మీయత్వేన పరద్రవ్యమధ్యవస్యతి మోహాన్నాన్యః . అతో జీవస్య పరద్రవ్య- ప్రవృత్తినిమిత్తం స్వపరపరిచ్ఛేదాభావమాత్రమేవ, సామర్థ్యాత్స్వద్రవ్యప్రవృత్తినిమిత్తం తదభావః ..౧౮౩..

టీకా : — జో ఆత్మా ఇసప్రకార జీవ ఔర పుద్గలకే (అపనే – అపనే) నిశ్చిత చేతనత్వ ఔర అచేతనత్వరూప స్వభావకే ద్వారా స్వ – పరకే విభాగకో నహీం దేఖతా, వహీ ఆత్మా ‘యహ మైం హూఁ, యహ మేరా హై’ ఇసప్రకార మోహసే పరద్రవ్యమేం అపనేపనకా అధ్యవసాన కరతా హై, దూసరా నహీం . ఇససే (యహ నిశ్చిత హుఆ కి) జీవకో పరద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త స్వపరకే జ్ఞానకా అభావమాత్ర హీ హై ఔర (కహే వినా భీ) సామర్థ్యసే (యహ నిశ్చిత హుఆ కి) స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా నిమిత్త ౧ఉసకా అభావ హై .

భావార్థ : — జిసే స్వ – పరకా భేదవిజ్ఞాన నహీం హై వహీ పరద్రవ్యమేం అహంకార – మమకార కరతా హై, భేదవిజ్ఞానీ నహీం . ఇసలియే పరద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా కారణ భేదవిజ్ఞానకా అభావ హీ హై, ఔర స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా కారణ భేదవిజ్ఞాన హీ హై ..౧౮౩..

అబ యహ నిరూపణ కరతే హైం కి ఆత్మాకా కర్మ క్యా హై : — ౧. ఉసకా అభావ = స్వ -పరకే జ్ఞానకే అభావకా అభావ; స్వ – పరకే జ్ఞానకా సద్భావ .

Page 344 of 513
PDF/HTML Page 377 of 546
single page version

ఆత్మా హి తావత్స్వం భావం కరోతి, తస్య స్వధర్మత్వాదాత్మనస్తథాభవనశక్తి- సమ్భవేనావశ్యమేవ కార్యత్వాత్ . స తం చ స్వతన్త్రః కుర్వాణస్తస్య కర్తావశ్యం స్యాత్, క్రియమాణ- శ్చాత్మనా స్వో భావస్తేనాప్యత్వాత్తస్య కర్మావశ్యం స్యాత్ . ఏవమాత్మనః స్వపరిణామః కర్మ . న త్వాత్మా పుద్గలస్య భావాన్ కరోతి, తేషాం పరధర్మత్వాదాత్మనస్తథాభవనశక్త్యసమ్భవేనా- కార్యత్వాత్ . స తానకుర్వాణో న తేషాం కర్తా స్యాత్, అక్రియమాణాశ్చాత్మనా తే న తస్య కర్మ స్యుః . ఏవమాత్మనః పుద్గలపరిణామో న కర్మ ..౧౮౪..

నివృత్తిం కరోతీతి ..౧౮౩.. ఏవం భేదభావనాకథనముఖ్యతయా సూత్రద్వయేన పఞ్చమస్థలం గతమ్ . అథాత్మనో నిశ్చయేన రాగాదిస్వపరిణామ ఏవ కర్మ, న చ ద్రవ్యకర్మేతి ప్రరూపయతి — కువ్వం సభావం కుర్వన్స్వభావమ్ . అత్ర స్వభావశబ్దేన యద్యపి శుద్ధనిశ్చయేన శుద్ధబుద్ధైకస్వభావో భణ్యతే, తథాపి కర్మబన్ధప్రస్తావే రాగాది- పరిణామోప్యశుద్ధనిశ్చయేన స్వభావో భణ్యతే . తం స్వభావం కుర్వన్ . స కః . ఆదా ఆత్మా . హవది హి కత్తా కర్తా భవతి హి స్ఫు టమ్ . కస్య . సగస్స భావస్స స్వకీయచిద్రూపస్వభావస్య రాగాదిపరిణామస్య . తదేవ తస్య

అన్వయార్థ : — [స్వభావం కుర్వన్ ] అపనే భావకో కరతా హుఆ [ఆత్మా ] ఆత్మా [హి ] వాస్తవమేం [స్వకస్య భావస్య ] అపనే భావకా [కర్తా భవతి ] కర్తా హై; [తు ] పరన్తు [పుద్గలద్రవ్యమయానాం సర్వభావానాం ] పుద్గలద్రవ్యమయ సర్వ భావోంకా [కర్తా న ] కర్తా నహీం హై ..౧౮౪..

టీకా : — ప్రథమ తో ఆత్మా వాస్తవమేం స్వ భావకో కరతా హై, క్యోంకి వహ (భావ) ఉసకా స్వ ధర్మ హై, ఇసలియే ఆత్మాకో ఉసరూప హోనేకీ (పరిణమిత హోనేకీ) శక్తికా సంభవ హై, అతః వహ (భావ) అవశ్యమేవ ఆత్మాకా కార్య హై . (ఇసప్రకార) వహ (ఆత్మా) ఉసే (-స్వ భావకో) స్వతంత్ర- తయా కరతా హుఆ ఉసకా కర్తా అవశ్య హై ఔర స్వ భావ ఆత్మాకే ద్వారా కియా జాతా హుఆ ఆత్మాకే ద్వారా ప్రాప్య హోనేసే అవశ్య హీ ఆత్మాకా కర్మ హై . ఇసప్రకార స్వ పరిణామ ఆత్మాకా కర్మ హై .

పరన్తు, ఆత్మా పుద్గలకే భావోంకో నహీం కరతా, క్యోంకి వే పరకే ధర్మ హైం, ఇసలియే ఆత్మాకే ఉస – రూప హోనేకీ శక్తికా అసంభవ హోనేసే వే ఆత్మాకా కార్య నహీం హైం . (ఇసప్రకార) వహ (ఆత్మా) ఉన్హేం న కరతా హుఆ ఉనకా కర్తా నహీం హోతా ఔర వే ఆత్మాకే ద్వారా న కియే జాతే హుఏ ఉసకా కర్మ నహీం హైం . ఇసప్రకార పుద్గలపరిణామ ఆత్మాకా కర్మ నహీం హై ..౧౮౪..

Page 345 of 513
PDF/HTML Page 378 of 546
single page version

న ఖల్వాత్మనః పుద్గలపరిణామః కర్మ, పరద్రవ్యోపాదానహానశూన్యత్వాత్ . యో హి యస్య పరిణమయితా దృష్టః స న తదుపాదానహానశూన్యో దృష్టః, యథాగ్నిరయఃపిణ్డస్య . ఆత్మా తు తుల్యక్షేత్రవర్తిత్వేపి పరద్రవ్యోపాదానహానశూన్య ఏవ . తతో న స పుద్గలానాం కర్మభావేన పరిణమయితా స్యాత్ ..౧౮౫..

అన్వయార్థ : — [జీవః ] జీవ [సర్వకాలేషు ] సభీ కాలోంమేం [పుద్గలమధ్యే వర్తమానః అపి ] పుద్గలకే మధ్యమేం రహతా హుఆ భీ [పుద్గలాని కర్మాణి ] పౌద్గలిక కర్మోంకో [హి ] వాస్తవమేం [గృహ్ణాతి న ఏవ ] న తో గ్రహణ కరతా హై, [న ముచంతి ] న ఛోడతా హై, ఔర [న కరోతి ] న కరతా హై ..౧౮౬..

టీకా : — వాస్తవమేం పుద్గలపరిణామ ఆత్మాకా కర్మ నహీం హై, క్యోంకి వహ పరద్రవ్యకే గ్రహణ – త్యాగసే రహిత హై; జో జిసకా పరిణమానేవాలా దేఖా జాతా హై వహ ఉసకే గ్రహణత్యాగసే రహిత నహీం దేఖా జాతా; జైసే — అగ్ని లోహేకే గోలేమేం గ్రహణ – త్యాగ రహిత హోతీ హై . ఆత్మా తో తుల్య క్షేత్రమేం వర్తతా హుఆ భీ (-పరద్రవ్యకే సాథ ఏకక్షేత్రావగాహీ హోనేపర భీ) పరద్రవ్యకే గ్రహణ – త్యాగసే రహిత హీ హై . ఇసలియే వహ పుద్గలోంకో కర్మభావసే పరిణమానేవాలా నహీం హై ..౧౮౫..

తబ (యది ఆత్మా పుద్గలోంకో కర్మరూప పరిణమిత నహీం కరతా తో ఫి ర) ఆత్మా కిసప్రకార పుద్గల కర్మోంకే ద్వారా గ్రహణ కియా జాతా హై ఔర ఛోడా జాతా హై ? ఇసకా అబ నిరూపణ కరతే హైం : —

Page 346 of 513
PDF/HTML Page 379 of 546
single page version

సోయమాత్మా పరద్రవ్యోపాదానహానశూన్యోపి సామ్ప్రతం సంసారావస్థాయాం నిమిత్తమాత్రీకృత- పరద్రవ్యపరిణామస్య స్వపరిణామమాత్రస్య ద్రవ్యత్వభూతత్వాత్ కేవలస్య కలయన్ కర్తృత్వం, తదేవ తస్య స్వపరిణామం నిమిత్తమాత్రీకృత్యోపాత్తకర్మపరిణామాభిః పుద్గలధూలీభిర్విశిష్టావగాహరూపేణోపాదీయతే కదాచిన్ముచ్యతే చ ..౧౮౬.. పరభావం న గృహ్ణాతి న ముఞ్చతి న చ కరోత్యుపాదానరూపేణ లోహపిణ్డో వాగ్నిం తథాయమాత్మా న చ గృహ్ణాతి న చ ముఞ్చతి న చ కరోత్యుపాదానరూపేణ పుద్గలకర్మాణీతి . కిం కుర్వన్నపి . పోగ్గలమజ్ఝే వట్టణ్ణవి సవ్వకాలేసు క్షీరనీరన్యాయేన పుద్గలమధ్యే వర్త్తమానోపి సర్వకాలేషు . అనేన కి ముక్తం భవతి . యథా సిద్ధో భగవాన్ పుద్గలమధ్యే వర్త్తమానోపి పరద్రవ్యగ్రహణమోచనకరణరహితస్తథా శుద్ధనిశ్చయేన శక్తిరూపేణ సంసారీ జీవోపీతి భావార్థః ..౧౮౫.. అథ యద్యయమాత్మా పుద్గలకర్మ న కరోతి న చ ముఞ్చతి తర్హి బన్ధః కథం, తర్హి మోక్షోపి కథమితి ప్రశ్నే ప్రత్యుత్తరం దదాతి --స ఇదాణిం కత్తా సం స ఇదానీం కర్తా సన్ . స పూర్వోక్తలక్షణ ఆత్మా, ఇదానీం కోర్థః ఏవం పూర్వోక్త నయవిభాగేన, కర్తా సన్ . కస్య . సగపరిణామస్స నిర్వికారనిత్యా-

అన్వయార్థ : — [సః ] వహ [ఇదానీం ] అభీ (సంసారావస్థామేం) [ద్రవ్యజాతస్య ] ద్రవ్యసే (ఆత్మద్రవ్యసే) ఉత్పన్న హోనేవాలే [స్వకపరిణామస్య ] (అశుద్ధ) స్వపరిణామకా [కర్తా సన్ ] కర్తా హోతా హుఆ [కర్మధూలిభిః ] కర్మరజసే [ఆదీయతే ] గ్రహణ కియా జాతా హై ఔర [కదాచిత్ విముచ్యతే ] కదాచిత్ ఛోడా జాతా హై ..౧౮౬..

టీకా : — సో యహ ఆత్మా పరద్రవ్యకే గ్రహణ – త్యాగసే రహిత హోతా హుఆ భీ అభీ సంసారావస్థామేం, పరద్రవ్యపరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరతే హుఏ కేవల స్వపరిణామమాత్రకా — ఉస స్వపరిణామకే ద్రవ్యత్వభూత హోనేసే — కర్తృత్వకా అనుభవ కరతా హుఆ, ఉసకే ఇసీ స్వపరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే కర్మపరిణామకో ప్రాప్త హోతీ హుఈ ఐసీ పుద్గలరజకే ద్వారా విశిష్ట అవగాహరూపసే గ్రహణ కియా జాతా హై ఔర కదాచిత్ ఛోడా జాతా హై .

భావార్థ : — అభీ సంసారావస్థామేం జీవ పౌద్గలిక కర్మపరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే అపనే అశుద్ధ పరిణామకా హీ కర్తా హోతా హై (క్యోంకి వహ అశుద్ధ పరిణామ స్వద్రవ్యసే ఉత్పన్న హోతా హై ), పరద్రవ్యకా కర్తా నహీం హోతా . ఇసప్రకార జీవ అపనే అశుద్ధ పరిణామకా కర్తా హోనే పర జీవకే ఉసీ అశుద్ధ పరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే కర్మరూప పరిణమిత హోతీ హుఈ పుద్గలరజ విశేష అవగాహరూపసే జీవకో గ్రహణ౧ కరతీ హై, ఔర కభీ (స్థితికే అనుసార రహకర అథవా జీవకే ౧. కర్మపరిణత పుద్గలోంకా జీవకే సాథ విశేష అవగాహరూపసే రహనేకో హీ యహాఁ కర్మపుద్గలోంకే ద్వారా జీవకా

Page 347 of 513
PDF/HTML Page 380 of 546
single page version

అస్తి ఖల్వాత్మనః శుభాశుభపరిణామకాలే స్వయమేవ సముపాత్తవైచిత్ర్యకర్మపుద్గలపరిణామః, నవఘనామ్బునో భూమిసంయోగపరిణామకాలే సముపాత్తవైచిత్ర్యాన్యపుద్గలపరిణామవత్ . తథా హి — యథా యదా నవఘనామ్బు భూమిసంయోగేన పరిణమతి తదాన్యే పుద్గలాః స్వయమేవ సముపాత్తవైచిత్ర్యైః నన్దైకలక్షణపరమసుఖామృతవ్యక్తిరూపకార్యసమయసారసాధకనిశ్చయరత్నత్రయాత్మకకారణసమయసారవిలక్షణస్య మిథ్యాత్వరాగాదివిభావరూపస్య స్వకీయపరిణామస్య . పునరపి కింవిశిష్టస్య . దవ్వజాదస్స స్వకీయాత్మ- ద్రవ్యోపాదానకారణజాతస్య . ఆదీయదే కదాఈ కమ్మధూలీహిం ఆదీయతే బధ్యతే . కాభిః . కర్మధూలీభిః కర్తృ- భూతాభిః కదాచిత్పూర్వోక్తవిభావపరిణామకాలే . న కేవలమాదీయతే, విముచ్చదే విశేషేణ ముచ్యతే త్యజ్యతే తాభిః కర్మధూలీభిః కదాచిత్పూర్వోక్తకారణసమయసారపరిణతికాలే . ఏతావతా కిముక్తం భవతి . అశుద్ధ- పరిణామేన బధ్యతే శుద్ధపరిణామేన ముచ్యత ఇతి ..౧౮౬.. అథ యథా ద్రవ్యకర్మాణి నిశ్చయేన స్వయమేవోత్పద్యన్తే తథా జ్ఞానావరణాదివిచిత్రభేదరూపేణాపి స్వయమేవ పరిణమన్తీతి కథయతి ---పరిణమది జదా అప్పా పరిణమతి యదాత్మా . సమస్తశుభాశుభపరద్రవ్యవిషయే పరమోపేక్షాలక్షణం శుద్ధోపయోగపరిణామం ముక్త్వా యదాయమాత్మా పరిణమతి . క్వ . సుహమ్హి అసుహమ్హి శుభేశుభే వా పరిణామే . కథంభూతః సన్ . రాగదోసజుదో శుద్ధ పరిణామకో నిమిత్తమాత్ర కరకే) ఛోడతీ హై ..౧౮౬..

అబ పుద్గల కర్మోంకీ విచిత్రతా (జ్ఞానావరణ, దర్శనావరణాదిరూప అనేకప్రకారతా) కో కౌన కరతా హై ? ఇసకా నిరూపణ కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [యదా ] జబ [ఆత్మా ] ఆత్మా [రాగద్వేషయుతః ] రాగద్వేషయుక్త హోతా హుఆ [శుభే అశుభే ] శుభ ఔర అశుభమేం [పరిణమిత ] పరిణమిత హోతా హై, తబ [కర్మరజః ] కర్మరజ [జ్ఞానావరణాదిభావైః ] జ్ఞానావరణాదిరూపసే [తం ] ఉసమేం [ప్రవిశతి ] ప్రవేశ కరతీ హై ..౧౮౭..

టీకా : — జైసే నయే మేఘజలకే భూమిసంయోగరూప పరిణామకే సమయ అన్య పుద్గలపరిణామ స్వయమేవ వైచిత్ర్యకో ప్రాప్త హోతే హైం, ఉసీప్రకార ఆత్మాకే శుభాశుభ పరిణామకే సమయ