Page 348 of 513
PDF/HTML Page 381 of 546
single page version

శాద్వలశిలీన్ధ్రశక్రగోపాదిభావైః పరిణమన్తే, తథా యదాయమాత్మా రాగద్వేషవశీకృతః శుభాశుభ- భావేన పరిణమతి తదా అన్యే యోగద్వారేణ ప్రవిశన్తః కర్మపుద్గలాః స్వయమేవ సముపాత్తవైచిత్ర్యై- ర్జ్ఞానావరణాదిభావైః పరిణమన్తే . అతః స్వభావకృతం కర్మణాం వైచిత్ర్యం, న పునరాత్మకృతమ్ ..౧౮౭..

ఇససే (యహ నిశ్చిత హుఆ కి) కర్మోంకీ విచిత్రతా (వివిధతా)కా హోనా ౧స్వభావకృత హై, కిన్తు ఆత్మకృత నహీం ..౧౮౭..

అన్వయార్థ : — [సప్రదేశః ] ప్రదేశయుక్త [సః ఆత్మా ] వహ ఆత్మా [సమయే ] యథాకాల [మోహరాగద్వేషైః ] మోహ – రాగ – ద్వేషకే ద్వారా [కషాయితః ] కషాయిత హోనేసే [కర్మ -రజోభిః శ్లిష్టః ] కర్మరజసే లిప్త యా బద్ధ హోతా హుఆ [బంధ ఇతి ప్రరూపితః ] ‘బంధ కహా గయా హై ..౧౮౮.. ౧. స్వభావకృత = కర్మోంకే అపనే స్వభావసే కియా హుఆ .

Page 349 of 513
PDF/HTML Page 382 of 546
single page version

యథాత్ర సప్రదేశత్వే సతి లోధ్రాదిభిః కషాయితత్వాత్ మంజిష్ఠరంగాదిభిరుపశ్లిష్టమేకం రక్తం దృష్టం వాసః, తథాత్మాపి సప్రదేశత్వే సతి కాలే మోహరాగద్వేషైః కషాయితత్వాత్ కర్మరజోభి- రుపశ్లిష్ట ఏకో బన్ధో ద్రష్టవ్యః, శుద్ధద్రవ్యవిషయత్వాన్నిశ్చయస్య ..౧౮౮..

అణుభాగో అనుభాగః ఫలదానశక్తివిశేషః భవతీతి క్రియాధ్యాహారః . కథమ్భూతో భవతి . తివ్వో తీవ్రః ప్రకృష్టః పరమామృతసమానః . కాసాం సంబన్ధీ . సుహపయడీణం సద్వేద్యాదిశుభప్రకృతీనామ్ . కయా కారణ- భూతయా . విసోహీ తీవ్రధర్మానురాగరూపవిశుద్ధయా . అసుహాణ సంకిలేసమ్మి అసద్వేద్యాద్యశుభప్రకృతీనాం తు మిథ్యా- త్వాదిరూపతీవ్రసంక్లేశే సతి తీవ్రో హాలాహలవిషసదృశో భవతి . వివరీదో దు జహణ్ణో విపరీతస్తు జఘన్యో గుడనిమ్బరూపో భవతి . జఘన్యవిశుద్ధయా జఘన్యసంక్లేశేన చ మధ్యమవిశుద్ధయా మధ్యమసంక్లేశేన తు శుభా- శుభప్రకృతీనాం ఖణ్డశర్కరారూపః కాఞ్జీరవిషరూపశ్చేతి . ఏవంవిధో జఘన్యమధ్యమోత్కృష్టరూపోనుభాగః కాసాం సంబన్ధీ భవతి . సవ్వపయడీణం మూలోత్తరప్రకృతిరహితనిజపరమానన్దైకస్వభావలక్షణసర్వప్రకారోపాదేయభూతపరమాత్మ- ద్రవ్యాద్భిన్నానాం హేయభూతానాం సర్వమూలోత్తరకర్మప్రకృతీనామితి కర్మశక్తిస్వరూపం జ్ఞాతవ్యమ్ ..“ “ “ “ “

నయేన బన్ధకారణభూతరాగాదిపరిణతాత్మైవ బన్ధో భణ్యత ఇత్యావేదయతి — సపదేసో లోకాకాశప్రమితాసంఖ్యేయ- ప్రదేశత్వాత్సప్రదేశస్తావద్భవతి సో అప్పా స పూర్వోక్తలక్షణ ఆత్మా . పునరపి కింవిశిష్టః . కసాయిదో

టీకా : — జైసే జగతమేం వస్త్ర సప్రదేశ హోనేసే లోధ, ఫి టకరీ ఆదిసే ౧కషాయిత హోతా హై, జిససే వహ మంజీఠాదికే రంగసే సంబద్ధ హోతా హుఆ అకేలా హీ రంగా హుఆ దేఖా జాతా హై, ఇసీప్రకార ఆత్మా భీ సప్రదేశ హోనేసే యథాకాల మోహ – రాగ – ద్వేషకే ద్వారా కషాయిత హోనేసే కర్మరజకే ద్వారా శ్లిష్ట హోతా హుఆ అకేలా హీ బంధ హై; ఐసా దేఖనా (-మాననా) చాహియే, క్యోంకి నిశ్చయకా విషయ శుద్ధ ద్రవ్య హై ..౧౮౮..

అబ నిశ్చయ ఔర వ్యవహారకా అవిరోధ బతలాతే హైం : — ౧. కషాయిత = రంగా హుఆ, ఉపరక్త, మలిన .

Page 350 of 513
PDF/HTML Page 383 of 546
single page version

రాగపరిణామ ఏవాత్మనః కర్మ, స ఏవ పుణ్యపాపద్వైతమ్ . రాగపరిణామస్యైవాత్మా కర్తా, తస్యైవోపాదాతా హాతా చేత్యేష శుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మకో నిశ్చయనయః . యస్తు పుద్గలపరిణామ ఆత్మనః కర్మ, స ఏవ పుణ్యపాపద్వైతం . పుద్గలపరిణామస్యాత్మా కర్తా, తస్యోపాదాతా హాతా చేతి సోశుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మకో వ్యవహారనయః . ఉభావప్యేతౌ స్తః, శుద్ధాశుద్ధత్వేనోభయథా ద్రవ్యస్య ప్రతీయమానత్వాత్ . కిన్త్వత్ర నిశ్చయనయః సాధకతమత్వాదుపాత్తః, సాధ్యస్య హి శుద్ధత్వేన ద్రవ్యస్య కషాయితః పరిణతో రఞ్జితః . కైః . మోహరాగదోసేహిం నిర్మోహస్వశుద్ధాత్మతత్త్వభావనాప్రతిబన్ధిభిర్మోహ- రాగద్వైషైః . పునశ్చ కింరూపః . కమ్మరజేహిం సిలిట్ఠో కర్మరజోభిః శ్లిష్టః కర్మవర్గణాయోగ్యపుద్గలరజోభిః సంశ్లిష్టో బద్ధః . బంధో త్తి పరూవిదో అభేదేనాత్మైవ బన్ధ ఇతి ప్రరూపితః. క్వ . సమయే పరమాగమే . అత్రేదం భణితం భవతి – యథా వస్త్రం లోధ్రాదిద్రవ్యైః కషాయితం రఞ్జితం సన్మఞ్జీష్ఠాదిరఙ్గద్రవ్యేణ రఞ్జితం సదభేదేన రక్తమిత్యుచ్యతే తథా వస్త్రస్థానీయ ఆత్మా లోధ్రాదిద్రవ్యస్థానీయమోహరాగద్వేషైః కషాయితో రఞ్జితః పరిణతో మఞ్జీష్ఠస్థానీయకర్మపుద్గలైః సంశ్లిష్టః సంబద్ధః సన్ భేదేప్యభేదోపచారలక్షణేనాసద్భూతవ్యవహారేణ బన్ధ ఇత్యభిధీయతే . కస్మాత్ . అశుద్ధద్రవ్యనిరూపణార్థవిషయత్వాదసద్భూతవ్యవహారనయస్యేతి ..౧౮౮.. అథ నిశ్చయవ్యవహారయోరవిరోధం దర్శయతి — ఏసో బంధసమాసో ఏష బన్ధసమాసః . ఏష బహుధా పూర్వోక్త- ప్రకారో రాగాదిపరిణతిరూపో బన్ధసంక్షేపః . కేషాం సంబన్ధీ . జీవాణం జీవానామ్ . ణిచ్ఛయేణ ణిద్దిట్ఠో నిశ్చయనయేన నిర్దిష్టః కథితః . కైః కర్తృభూతైః . అరహంతేహిం అర్హద్భిః నిర్దోషిపరమాత్మభిః . కేషామ్ .

అన్వయార్థ : — [ఏషః ] యహ (పూర్వోక్త ప్రకారసే), [జీవానాం ] జీవోంకే [బంధసమాసః ] బంధకా సంక్షేప [నిశ్చయేన ] నిశ్చయసే [అర్హద్భిః ] అర్హన్తభగవాననే [యతీనాం ] యతియోంసే [నిర్దిష్టః ] కహా హై; [వ్యవహారః ] వ్యవహార [అన్యథా ] అన్యప్రకారసే [భణితః ] కహా హై ..౧౮౯..

టీకా : — రాగపరిణామ హీ ఆత్మాకా కర్మ హై, వహీ పుణ్య – పాపరూప ద్వైత హై, ఆత్మా రాగపరిణామకా హీ కర్తా హై, ఉసీకా గ్రహణ కరనేవాలా హై ఔర ఉసీకా త్యాగ కరనేవాలా హై; — యహ, ✽శుద్ధద్రవ్యకా నిరూపణస్వరూప నిశ్చయనయ హై . ఔర జో పుద్గలపరిణామ ఆత్మాకా కర్మ హై, వహీ పుణ్య – పాపరూప ద్వైత హై, ఆత్మా పుద్గలపరిణామకా కర్తా హై, ఉసకా గ్రహణ కరనేవాలా ఔర ఛోడనేవాలా హై; — ఐసా జో నయ వహ ✽అశుద్ధద్రవ్యకే నిరూపణస్వరూప వ్యవహారనయ హై . యహ దోనోం ✽నిశ్చయనయ మాత్ర స్వద్రవ్యకే పరిణామకో బతలాతా హై, ఇసలియే ఉసే శుద్ధద్రవ్యకా కథన కరనేవాలా కహా హై, ఔర వ్యవహారనయ పరద్రవ్యకే పరిణామకో ఆత్మపరిణామ బతలాతా హై ఇసలియే ఉసే అశుద్ధద్రవ్యకా కథన కరనేవాలా కహా హై . యహాఁ శుద్ధద్రవ్యకా కథన ఏక ద్రవ్యాశ్రిత పరిణామకీ అపేక్షాసే జాననా చాహియే, ఔర

Page 351 of 513
PDF/HTML Page 384 of 546
single page version

శుద్ధత్వద్యోతకత్వాన్నిశ్చయనయ ఏవ సాధకతమో, న పునరశుద్ధత్వద్యోతకో వ్యవహారనయః ..౧౮౯..

జదీణం జితేన్ద్రియత్వేన శుద్ధాత్మస్వరూపే యత్నపరాణాం గణధరదేవాదియతీనామ్ . వవహారో ద్రవ్యకర్మరూపవ్యహారబన్ధః అణ్ణహా భణిదో నిశ్చయనయాపేక్షయాన్యథా వ్యవహారనయేనేతి భణితః . కించ రాగాదీనేవాత్మా కరోతి తానేవ భుఙ్క్తే చేతి నిశ్చయనయలక్షణమిదమ్ . అయం తు నిశ్చయనయో ద్రవ్యకర్మబన్ధప్రతిపాదకాసద్భూతవ్యవహార- నయాపేక్షయా శుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మకో వివక్షితనిశ్చయనయస్తథైవాశుద్ధనిశ్చయశ్చ భణ్యతే . ద్రవ్యకర్మాణ్యాత్మా (నయ) హైం; క్యోంకి శుద్ధరూప ఔర అశుద్ధరూప — దోనోం ప్రకారసే ద్రవ్యకీ ప్రతీతి కీ జాతీ హై . కిన్తు యహాఁ నిశ్చయనయ సాధకతమ (ఉత్కృష్ట సాధక) హోనేసే ✽గ్రహణ కియా గయా హై; (క్యోంకి) సాధ్యకే శుద్ధ హోనేసే ద్రవ్యకే శుద్ధత్వకా ద్యోతక (ప్రకాశక) హోనేసే నిశ్చయనయ హీ సాధకతమ హై, కిన్తు అశుద్ధత్వకా ద్యోతక వ్యవహారనయ సాధకతమ నహీం హై ..౧౮౯..

అబ ఐసా కహతే హైం కి అశుద్ధనయసే అశుద్ధ ఆత్మాకీ హీ ప్రాప్తి హోతీ హై : — ✽నిశ్చయనయ ఉపాదేయ హై ఔర వ్యవహారనయ హేయ హై . ప్రశ్న : — ద్రవ్య సామాన్యకా ఆలమ్బన హీ ఉపాదేయ హై, ఫి ర భీ యహాఁ రాగపరిణామకీ గ్రహణ – త్యాగరూప పర్యాయోంకో

ఉత్తర : — ‘రాగపరిణామకా కర్తా భీ ఆత్మా హీ హై ఔర వీతరాగ పరిణామకా భీ; అజ్ఞానదశా భీ ఆత్మా స్వతంత్రతయా

Page 352 of 513
PDF/HTML Page 385 of 546
single page version

యో హి నామ శుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మకనిశ్చయనయనిరపేక్షోశుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మక- వ్యవహారనయోపజనితమోహః సన్ అహమిదం మమేదమిత్యాత్మాత్మీయత్వేన దేహద్రవిణాదౌ పరద్రవ్యే మమత్వం న జహాతి స ఖలు శుద్ధాత్మపరిణతిరూపం శ్రామణ్యాఖ్యం మార్గం దూరాదపహాయాశుద్ధాత్మపరిణతి- రూపమున్మార్గమేవ ప్రతిపద్యతే . అతోవధార్యతే అశుద్ధనయాదశుద్ధాత్మలాభ ఏవ ..౧౯౦.. కరోతి భుఙ్క్తే చేత్యశుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మకాసద్భూతవ్యవహారనయో భణ్యతే . ఇదం నయద్వయం తావదస్తి . కింత్వత్ర నిశ్చయనయ ఉపాదేయః, న చాసద్భూతవ్యవహారః . నను రాగాదీనాత్మా కరోతి భుఙ్క్తే చేత్యేవంలక్షణో నిశ్చయనయో వ్యాఖ్యాతః స కథముపాదేయో భవతి . పరిహారమాహ --రాగదీనేవాత్మా కరోతి, న చ ద్రవ్యకర్మ, రాగాదయ ఏవ బన్ధకారణమితి యదా జానాతి జీవస్తదా రాగద్వేషాదివికల్పజాలత్యాగేన రాగాదివినాశార్థం నిజ- శుద్ధాత్మానం భావయతి . తతశ్చ రాగాదివినాశో భవతి . రాగాదివినాశే చాత్మా శుద్ధో భవతి . తతః పరంపరయా శుద్ధాత్మసాధకత్వాదయమశుద్ధనయోప్యుపచారేణ శుద్ధనయో భణ్యతే, నిశ్చయనయో భణ్యతే, తథైవోపాదేయో భణ్యతే ఇత్యభిప్రాయః ..౧౮౯.. ఏవమాత్మా స్వపరిణామానామేవ కర్తా, న చ ద్రవ్యకర్మణామితి కథన- ముఖ్యతయా గాథాసప్తకేన షష్ఠస్థలం గతమ్ . ఇతి ‘అరసమరూవం’ ఇత్యాదిగాథాత్రయేణ పూర్వం శుద్ధాత్మవ్యాఖ్యానే కృతే సతి శిష్యేణ యదుక్తమమూర్తస్యాత్మనో మూర్తకర్మణా సహ కథం బన్ధో భవతీతి తత్పరిహారార్థం నయ- విభాగేన బన్ధసమర్థనముఖ్యతయైకోనవింశతిగాథాభిః స్థలషట్కేన తృతీయవిశేషాన్తరాఘికారః సమాప్తః . అతః పరం ద్వాదశగాథాపర్యన్తం చతుర్భిః స్థలైః శుద్ధాత్మానుభూతిలక్షణావిశేషభేదభావనారూపచూలికావ్యాఖ్యానం

అన్వయార్థ : — [యః తు ] జో [దేహద్రవిణేషు ] దేహ – ధనాదికమేం [అహం మమ ఇదమ్ ] ‘మైం యహ హూఁ ఔర యహ మేరా హై’ [ఇతి మమతాం ] ఐసీ మమతాకో [న త్యజతి ] నహీం ఛోడతా, [సః ] వహ [శ్రామణ్యం త్యక్త్వా ] శ్రమణతాకో ఛోడకర [ఉన్మార్గ ప్రతిపన్నః భవతి ] ఉన్మార్గకా ఆశ్రయ లేతా హై ..౧౯౦..

టీకా : — జో ఆత్మా శుద్ధద్రవ్యకే నిరూపణస్వరూప ౧నిశ్చయనయసే నిరపేక్ష రహకర అశుద్ధద్రవ్యకే నిరూపణస్వరూప వ్యవహారనయసే జిసే మోహ ఉత్పన్న హుఆ హై ఐసా వర్తతా హుఆ ‘మైం యహ హూఁ ఔర యహ మేరా హై’ ఇసప్రకార ౨ఆత్మీయతాసే దేహ ధనాదిక పరద్రవ్యమేం మమత్వ నహీం ఛోడతా వహ ఆత్మా వాస్తవమేం శుద్ధాత్మపరిణతిరూప శ్రామణ్యనామక మార్గకో దూరసే ఛోడకర అశుద్ధాత్మపరిణతిరూప ఉన్మార్గకా హీ ఆశ్రయ లేతా హై . ఇససే నిశ్చిత హోతా హై కి అశుద్ధనయసే అశుద్ధాత్మాకీ హీ ప్రాప్తి హోతీ హై ..౧౯౦.. ౧. నిశ్చయనయసే నిరపేక్ష = నిశ్చయనయకే ప్రతి ఉపేక్షావాన్; ఉసే న గిననే – మాననేవాలా . ౨. ఆత్మీయతాసే = నిజరూపసే (అజ్ఞానీ జీవ శరీర, ధన ఇత్యాది పరద్రవ్యకో అపనా మానకర ఉసమేం మమత్వ

Page 353 of 513
PDF/HTML Page 386 of 546
single page version

యో హి నామ స్వవిషయమాత్రప్రవృత్తాశుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మకవ్యవహారనయావిరోధమధ్యస్థః, శుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మకనిశ్చయనయాపహస్తితమోహః సన్, నాహం పరేషామస్మి, న పరే మే సన్తీతి స్వపరయోః పరస్పరస్వస్వామిసమ్బన్ధముద్ధూయ, శుద్ధజ్ఞానమేవైకమహమిత్యనాత్మానముత్సృజ్యాత్మానమేవాత్మ- కరోతి . తత్ర శుద్ధాత్మభావనాప్రధానత్వేన ‘ణ చయది జో దు మమత్తిం’ ఇత్యాదిపాఠక్రమేణ ప్రథమస్థలే గాథా చతుష్టయమ్ . తదనన్తరం శుద్ధాత్మోపలమ్భభావనాఫలేన దర్శనమోహగ్రన్థివినాశస్తథైవ చారిత్రమోహగ్రన్థివినాశః క్రమేణ తదుభయవినాశో భవతీతి కథనముఖ్యత్వేన ‘జో ఏవం జాణిత్తా’ ఇత్యాది ద్వితీయస్థలే గాథాత్రయమ్ . తతః పరం కేవలిధ్యానోపచారకథనరూపేణ ‘ణిహదఘణఘాదికమ్మో’ ఇత్యాది తృతీయస్థలే గాథాద్వయమ్ . తదనన్తరం దర్శనాధికారోపసంహారప్రధానత్వేన ‘ఏవం జిణా జిణిందా’ ఇత్యాది చతుర్థస్థలే గాథాద్వయమ్ . తతః పరం ‘దంసణసంసుద్ధాణం’ ఇత్యాది నమస్కారగాథా చేతి ద్వాదశగాథాభిశ్చతుర్థస్థలే విశేషాన్తరాధికారే సముదాయపాతనికా . అథాశుద్ధనయాదశుద్ధాత్మలాభ ఏవ భవతీత్యుపదిశతి — ణ చయది జో దు మమత్తిం న త్యజతి యస్తు మమతామ్ . మమకారాహంకారాదిసమస్తవిభావరహితసకలవిమలకేవలజ్ఞానాద్యనన్తగుణస్వరూప- నిజాత్మపదార్థనిశ్చలానుభూతిలక్షణనిశ్చయనయరహితత్వేన వ్యవహారమోహితహృదయః సన్ మమతాం మమత్వభావం న

అన్వయార్థ : — ‘[అహం పరేషాం న భవామి ] మైం పరకా నహీం హూఁ, [పరే మే న సన్తి ] పర మేరే నహీం హైం, [జ్ఞానమ్ అహమ్ ఏకః ] మైం ఏక జ్ఞాన హూఁ’ [ఇతి యః ధ్యాయతి ] ఇసప్రకార జో ధ్యాన కరతా హై, [సః ధ్యాతా ] వహ ధ్యాతా [ధ్యానే ] ధ్యానకాలమేం [ఆత్మా భవతి ] ఆత్మా హోతా హై ..౧౯౧..

టీకా : — జో ఆత్మా, మాత్ర అపనే విషయమేం ప్రవర్తమాన అశుద్ధద్రవ్యనిరూపణాత్మక (అశుద్ధద్రవ్యకే నిరూపణస్వరూప) వ్యవహారనయమేం అవిరోధరూపసే మధ్యస్థ రహకర, శుద్ధద్రవ్యకే నిరూపణస్వరూప నిశ్చయనయకే ద్వారా జిసనే మోహకో దూర కియా హై ఐసా హోతా హుఆ, ‘మైం పరకా నహీం హూఁ, పర మేరే నహీం హైం’ ఇసప్రకార స్వ – పరకే పరస్పర ౧స్వస్వామిసమ్బన్ధకో ఛోడకర, ‘శుద్ధజ్ఞాన హీ ౧. జిస పర స్వామిత్వ హై వహ పదార్థ ఔర స్వామీకే బీచకే సంబంధకో; స్వ – స్వామి సంబంధ కహా జాతా హై .

Page 354 of 513
PDF/HTML Page 387 of 546
single page version

త్వేనోపాదాయ పరద్రవ్యవ్యావృత్తత్వాదాత్మన్యేవైకస్మిన్నగ్రే చిన్తాం నిరుణద్ధి, స ఖల్వేకాగ్రచిన్తా- నిరోధక స్తస్మిన్నేకాగ్రచిన్తానిరోధసమయే శుద్ధాత్మా స్యాత్ . అతోవధార్యతే శుద్ధనయాదేవ శుద్ధాత్మ- లాభః ..౧౯౧..

అన్వయార్థ : — [అహమ్ ] మైం [ఆత్మకం ] ఆత్మాకో [ఏవం ] ఇసప్రకార [జ్ఞానాత్మానం ] జ్ఞానాత్మక, [దర్శనభూతమ్ ] దర్శనభూత, [అతీన్ద్రియమహార్థం ] అతీన్ద్రియ మహా పదార్థ [ధ్రువమ్ ] ధ్రువ, [అచలమ్ ] అచల, [అనాలమ్బం ] నిరాలమ్బ ఔర [శుద్ధమ్ ] శుద్ధ [మన్యే ] మానతా హూఁ ..౧౯౨.. ౧. అగ్ర = విషయ; ధ్యేయ; ఆలమ్బన . ౨. ఏకాగ్రచిన్తానిరోధ = ఏక హీ విషయమేం – ధ్యేయమేం – విచారకో రోకనా; [ఏకాగ్రచిన్తానిరోధ నామక ధ్యాన హై .]]

Page 355 of 513
PDF/HTML Page 388 of 546
single page version

ఆత్మనో హి శుద్ధ ఆత్మైవ సదహేతుకత్వేనానాద్యనన్తత్వాత్ స్వతఃసిద్ధత్వాచ్చ ధ్రువో, న కించనాప్యన్యత్ . శుద్ధత్వం చాత్మనః పరద్రవ్యవిభాగేన స్వధర్మావిభాగేన చైకత్వాత్ . తచ్చ జ్ఞానాత్మక- త్వాద్దర్శనభూతత్వాదతీన్ద్రియమహార్థత్వాదచలత్వాదనాలమ్బత్వాచ్చ . తత్ర జ్ఞానమేవాత్మని బిభ్రతః స్వయం దర్శనభూతస్య చాతన్మయపరద్రవ్యవిభాగేన స్వధర్మావిభాగేన చాస్త్యేకత్వమ్ . తథా ప్రతినియతస్పర్శరస- గన్ధవర్ణగుణశబ్దపర్యాయగ్రాహీణ్యనేకానీన్ద్రియాణ్యతిక్రమ్య సర్వస్పర్శరసగన్ధవర్ణగుణశబ్దపర్యాయగ్రాహక- స్యైకస్య సతో మహతోర్థస్యేన్ద్రియాత్మకపరద్రవ్యవిభాగేన స్పర్శాదిగ్రహణాత్మకస్వధర్మావిభాగేన స్వాత్మానుభూతిలక్షణనిశ్చయనయబలేన పూర్వమపహాయ నిరాకృత్య . పశ్చాత్ కిం కరోతి . ణాణమహమేక్కో జ్ఞానమహమేకః, సకలవిమలకేవలజ్ఞానమేవాహం భావకర్మద్రవ్యకర్మనోకర్మరహితత్వేనైకశ్చ . ఇది జో ఝాయది ఇత్యనేన ప్రకారేణ యోసౌ ధ్యాయతి చిన్తయతి భావయతి . క్క . ఝాణే నిజశుద్ధాత్మధ్యానే స్థితః సో అప్పాణం హవది ఝాదా స ఆత్మానం భవతి ధ్యాతా . స చిదానన్దైకస్వభావపరమాత్మానం ధ్యాతా భవతీతి . తతశ్చ పరమాత్మధ్యానాత్తాదృశమేవ పరమాత్మానం లభతే . తదపి కస్మాత్ . ఉపాదానకారణసద్దశం కార్యమితి వచనాత్ . తతో జ్ఞాయతే శుద్ధనయాచ్ఛుద్ధాత్మలాభ ఇతి ..౧౯౧.. అథ ధ్రువత్వాచ్ఛుద్ధాత్మానమేవ భావయేహమితి విచారయతి — ‘మణ్ణే’ ఇత్యాదిపదఖణ్డనారూపేణ వ్యాఖ్యానం క్రియతే — మణ్ణే మన్యే ధ్యాయామి సర్వప్రకారో-

టీకా : — శుద్ధాత్మా ౧సత్ ఔర ౨అహేతుక హోనేసే అనాది – అనన్త ఔర స్వతఃసిద్ధ హై, ఇసలియే ఆత్మాకే శుద్ధాత్మా హీ ధ్రువ హై, (ఉసకే) దూసరా కుఛ భీ ధ్రువ నహీం హై . ఆత్మా శుద్ధ ఇసలియే హై కి ఉసే పరద్రవ్యసే విభాగ (భిన్నత్వ) ఔర స్వధర్మసే అవిభాగ హై ఇసలియే ఏకత్వ హై . వహ ఏకత్వ ఆత్మాకే (౧) జ్ఞానాత్మకపనేకే కారణ, (౨) దర్శనభూతపనేకే కారణ, (౩) అతీన్ద్రియ మహా పదార్థపనేకే కారణ, (౪) అచలపనేకే కారణ, ఔర (౫) నిరాలమ్బపనేకే కారణ హై .

ఇనమేంసే (౧ – ౨) జో జ్ఞానకో హీ అపనేమేం ధారణ కర రఖతా హై ఔర జో స్వయం దర్శనభూత హై ఐసే ఆత్మాకా అతన్మయ (జ్ఞాన – దర్శన రహిత ఐసా) పరద్రవ్యసే భిన్నత్వ హై ఔర స్వధర్మసే అభిన్నత్వ హై, ఇసలియే ఉసకే ఏకత్వ హై; (౩) ఔర జో ప్రతినిశ్చిత స్పర్శ – రస – గంధ – వర్ణరూప గుణ తథా శబ్దరూప పర్యాయకో గ్రహణ కరనేవాలీ అనేక ఇన్ద్రియోంకా అతిక్రమ (ఉల్లంఘన) కరకే, సమస్త స్పర్శ – రస – గంధ – వర్ణరూప గుణోం ఔర శబ్దరూప పర్యాయకో గ్రహణ కరనేవాలా ఏక సత్ మహా పదార్థ హై, ఐసే ఆత్మాకా ఇన్ద్రియాత్మక పరద్రవ్యసే విభాగ హై, ఔర స్పర్శాదికే గ్రహణస్వరూప (జ్ఞానస్వరూప) స్వధర్మసే అవిభాగ హై, ఇసలియే ఉసకే ఏకత్వ హై, (౪) ఔర క్షణవినాశరూపసే ప్రవర్తమాన జ్ఞేయపర్యాయోంకో (ప్రతిక్షణ నష్ట హోనేవాలీ జ్ఞాతవ్య పర్యాయోంకో) గ్రహణ కరనే ఔర ఛోడనేకా ౧. సత్ = విద్యమాన; అస్తిత్వవాలా; హోనేవాలా . ౨. అహేతుక = జిసకా కోఈ కారణ నహీం హై ఐసా; అకారణ . ౩. ప్రతినిశ్చిత = ప్రతినియత . (ప్రత్యేక ఇన్ద్రియ అపనే – అపనే నియత విషయకో గ్రహణ కరతీ హై; జైసే చక్షు వర్ణకో

Page 356 of 513
PDF/HTML Page 389 of 546
single page version

చాస్త్యేకత్వమ్ . తథా క్షణక్షయప్రవృత్తపరిచ్ఛేద్యపర్యాయగ్రహణమోక్షణాభావేనాచలస్య పరిచ్ఛేద్యపర్యాయాత్మక- పరద్రవ్యవిభాగేన తత్ప్రత్యయపరిచ్ఛేదాత్మక స్వధర్మావిభాగేన చాస్త్యేక త్వమ్ . తథా నిత్యప్రవృత్తపరిచ్ఛేద్య- ద్రవ్యాలమ్బనాభావేనానాలమ్బస్య పరిచ్ఛేద్యపరద్రవ్యవిభాగేన తత్ప్రత్యయపరిచ్ఛేదాత్మకస్వధర్మావిభాగేన చాస్త్యేకత్వమ్ . ఏవం శుద్ధ ఆత్మా, చిన్మాత్రశుద్ధనయస్య తావన్మాత్రనిరూపణాత్మకత్వాత్ . అయమేక ఏవ చ ధ్రువత్వాదుపలబ్ధవ్యః . కిమన్యైరధ్వనీనాంగసంగచ్ఛమానానేకమార్గపాదపచ్ఛాయాస్థానీయైరధ్రువైః ..౧౯౨.. పాదేయత్వేన భావయే . స కః . అహం అహం కర్తా . కం కర్మతాపన్నమ్ . అప్పగం సహజపరమాహ్నా----- దైకలక్షణనిజాత్మానమ్ . కింవిశిష్టమ్ . సుద్ధం రాగాదిసమస్తవిభావరహితమ్ . పునరపి కింవిశిష్టమ్ . ధువం టఙ్కోత్కీర్ణజ్ఞాయకైకస్వభావత్వేన ధ్రువమవినశ్వరమ్ . పునరపి కథంభూతమ్ . ఏవం ణాణప్పాణం దంసణభూదం ఏవం బహువిధపూర్వోక్తప్రకారేణాఖణ్డైకజ్ఞానదర్శనాత్మకమ్ . పునశ్చ కింరూపమ్ . అదిందియం అతీన్ద్రియం, మూర్తవినశ్వరా- నేకేన్ద్రియరహితత్వేనామూర్తావినశ్వరేకాతీన్ద్రియస్వభావమ్ . పునశ్చ కీద్రశమ్ . మహత్థం మోక్షలక్షణమహాపురుషార్థ- సాధకత్వాన్మహార్థమ్ . పునరపి కింస్వభావమ్ . అచలం అతిచపలచఞ్చలమనోవాక్కాయవ్యాపారరహితత్వేన స్వస్వరూపే నిశ్చలం స్థిరమ్ . పునరపి కింవిశిష్టమ్ . అణాలంబం స్వాధీనద్రవ్యత్వేన సాలమ్బనం భరితావస్థమపి సమస్తపరాధీనపరద్రవ్యాలమ్బనరహితత్వేన నిరాలమ్బనమిత్యర్థః ..౧౯౨.. అథాత్మనః పృథగ్భూతం దేహాదికమ-అథాత్మనః పృథగ్భూతం దేహాదికమ- అభావ హోనేసే జో అచల హై ఐసే ఆత్మాకో జ్ఞేయపర్యాయస్వరూప పరద్రవ్యసే విభాగ హై ఔర ౧తన్నిమిత్తక జ్ఞానస్వరూప స్వధర్మసే అవిభాగ హై, ఇసలియే ఉసకే ఏకత్వ హై; (౫) ఔర నిత్యరూపసే ప్రవర్తమాన (శాశ్వత ఐసా) జ్ఞేయద్రవ్యోంకే ఆలమ్బనకా అభావ హోనేసే జో నిరాలమ్బ హై ఐసే ఆత్మాకా జ్ఞేయ పరద్రవ్యోంసే విభాగ హై ఔర తన్నిమిత్తక జ్ఞానస్వరూప స్వధర్మసే అవిభాగ హై, ఇసలియే ఉసకే ఏకత్వ హై .

ఇసప్రకార ఆత్మా శుద్ధ హై క్యోంకి చిన్మాత్ర శుద్ధనయ ఉతనా హీ మాత్ర నిరూపణస్వరూప హై (అర్థాత్ చైతన్యమాత్ర శుద్ధనయ ఆత్మాకో మాత్ర శుద్ధ హీ నిరూపిత కరతా హై ) . ఔర యహ ఏక హీ (యహ శుద్ధాత్మా ఏక హీ) ధ్రువత్వకే కారణ ఉపలబ్ధ కరనే యోగ్య హై . కిసీ పథికకే శరీరకే అంగోంకే సాథ సంసర్గమేం ఆనేవాలీ మార్గకే వృక్షోంకీ అనేక ఛాయాకే సమాన అన్య జో అధ్రువ (-అన్య జో అధ్రువ పదార్థ) ఉనసే క్యా ప్రయోజన హై ?

భావార్థ : — ఆత్మా (౧) జ్ఞానాత్మక, (౨) దర్శనరూప, (౩) ఇన్ద్రియోంకే వినా హీ సబకో జాననేవాలా మహా పదార్థ, (౪) జ్ఞేయ – పరపర్యాయోంకా గ్రహణ – త్యాగ న కరనేసే అచల ఔర (౫) జ్ఞేయ – పరద్రవ్యోంకా ఆలమ్బన న లేనేసే నిరాలమ్బ హై; ఇసలియే వహ ఏక హై .

ఇసప్రకార ఏక హోనేసే వహ శుద్ధ హై . ఐసా శుద్ధాత్మా ధ్రువ హోనేసే, వహీ ఏక ఉపలబ్ధ కరనే యోగ్య హై ..౧౯౨.. ౧. జ్ఞేయ పర్యాయేం జిసకీ నిమిత్త హైం ఐసా జో జ్ఞాన, ఉస – స్వరూప స్వధర్మసే (జ్ఞానస్వరూప నిజధర్మసే) ఆత్మాకీ

Page 357 of 513
PDF/HTML Page 390 of 546
single page version

ఆత్మనో హి పరద్రవ్యావిభాగేన పరద్రవ్యోపరజ్యమానస్వధర్మవిభాగేన చాశుద్ధత్వనిబన్ధనం న కించనాప్యన్యదసద్ధేతుమత్త్వేనాద్యన్తవత్త్వాత్పరతఃసిద్ధత్వాచ్చ ధ్రువమస్తి . ధ్రువ ఉపయోగాత్మా శుద్ధ ఆత్మైవ . అతోధ్రువం శరీరాదికముపలభ్యమానమపి నోపలభే, శుద్ధాత్మానముపలభే ధ్రువమ్ ..౧౯౩.. ధ్రువత్వాన్న భావనీయమిత్యాఖ్యాతి — ణ సంతి ధువా ధ్రువా అవినశ్వరా నిత్యా న సన్తి . కస్య . జీవస్స జీవస్య . కే తే . దేహా వా దవిణా వా దేహా వా ద్రవ్యాణి వా, సర్వప్రకారశుచిభూతాద్దేహరహితాత్పరమాత్మనో

అబ, ఐసా ఉపదేశ దేతే హైం కి అధ్రువపనేకే కారణ ఆత్మాకే అతిరిక్త దూసరా కుఛ భీ ఉపలబ్ధ కరనే యోగ్య నహీం హై : —

అన్వయార్థ : — [దేహాః వా ] శరీర, [ద్రవిణాని వా ] ధన, [సుఖదుఃఖే ] సుఖ -దుఃఖ [వా అథ ] అథవా [శత్రుమిత్రజనాః ] శత్రుమిత్రజన (యహ కుఛ) [జీవస్య ] జీవకే [ధ్రువాః న సన్తి ] ధ్రువ నహీం హైం; [ధ్రువః ] ధ్రువ తో [ఉపయోగాత్మకః ఆత్మా ] ఉపయోగాత్మక ఆత్మా హై ..౧౯౩..

టీకా : — జో పరద్రవ్యసే అభిన్న హోనేకే కారణ ఔర పరద్రవ్యకే ద్వారా ౧ఉపరక్త హోనేవాలే స్వధర్మసే భిన్న హోనేకే కారణ ఆత్మాకో అశుద్ధపనేకా కారణ హై, ఐసా (ఆత్మాకే అతిరిక్త) దూసరా కోఈ భీ ధ్రువ నహీం హై, క్యోంకి వహ ౨అసత్ ఔర ౩హేతుమాన్ హోనేసే ఆది – అన్తవాలా ఔర పరతఃసిద్ధ హై; ధ్రువ తో ఉపయోగాత్మక శుద్ధ ఆత్మా హీ హై . ఐసా హోనేసే మైం ఉపలభ్యమాన అధ్రువ ఐసే శరీరాదికో — వే ఉపలబ్ధ హోనే పర భీ — ఉపలబ్ధ నహీం కరతా, ఔర ధ్రువ ఐసే శుద్ధాత్మాకో ఉపలబ్ధ కరతా హూఁ ..౧౯౩.. ౧. ఉపరక్త = మలిన; వికారీ [పరద్రవ్యకే నిమిత్తసే ఆత్మాకా స్వధర్మ ఉపరక్త హోతా హై .]] ౨. అసత్ = అస్తిత్వ రహిత (అనిత్య); [ధన – దేహాదిక పుద్గల పర్యాయ హైం, ఇసలియే అసత్ హైం, ఇసీలియే

ఆదిఅన్తవాలీ హైం .]] ౩. హేతుమాన్ = సహేతుక; జిసకీ ఉత్పత్తిమేం కోఈ భీ నిమిత్త హో ఐసా . [దేహ – ధనాదికీ ఉత్పత్తిమేం కోఈ భీ నిమిత్త

Page 358 of 513
PDF/HTML Page 391 of 546
single page version

అమునా యథోదితేన విధినా శుద్ధాత్మానం ధ్రువమధిగచ్ఛతస్తస్మిన్నేవ ప్రవృత్తేః శుద్ధాత్మత్వం స్యాత్; తతోనన్తశక్తిచిన్మాత్రస్య పరమస్యాత్మన ఏకాగ్రసంచేచేతనలక్షణం ధ్యానం స్యాత్; తతః విలక్షణా ఔదారికాదిపఞ్చదేహాస్తథైవ చ పఞ్చేన్ద్రియభోగోపభోగసాధకాని పరద్రవ్యాణి చ . న కేవలం దేహాదయో ధ్రువా న భవన్తి, సుహదుక్ఖా వా నిర్వికారపరమానన్దైకలక్షణస్వాత్మోత్థసుఖామృతవిలక్షణాని సాంసారికసుఖదుఃఖాని వా . అధ అహో భవ్యాః సత్తుమిత్తజణా శత్రుమిత్రాదిభావరహితాదాత్మనో భిన్నాః శత్రు- మిత్రాదిజనాశ్చ . యద్యేతత్ సర్వమధ్రువం తర్హి కిం ధ్రువమితి చేత్ . ధువో ధ్రువః శాశ్వతః . స కః . అప్పా నిజాత్మా . కింవిశిష్టః . ఉవఓగప్పగో త్రైలోక్యోదరవివరవర్తిత్రికాలవిషయసమస్తద్రవ్యగుణపర్యాయయుగపత్- పరిచ్ఛిత్తిసమర్థకేవలజ్ఞానదర్శనోపయోగాత్మక ఇతి . ఏవమధ్రువత్వం జ్ఞాత్వా ధ్రువస్వభావే స్వాత్మని భావనా కర్తవ్యేతి తాత్పర్యమ్ ..౧౯౩.. ఏవమశుద్ధనయాదశుద్ధాత్మలాభో భవతీతి కథనేన ప్రథమగాథా . శుద్ధనయాచ్ఛుద్ధాత్మలాభో భవతీతి కథనేన ద్వితీయా . ధ్రువత్వాదాత్మైవ భావనీయ ఇతి ప్రతిపాదనేన తృతీయా . ఆత్మానోన్యదధ్రువం న భావనీయమితి కథనేన చతుర్థీ చేతి శుద్ధాత్మవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేన ప్రథమస్థలే గాథాచతుష్టయం గతమ్ . అథైవం పూర్వోక్తప్రకారేణ శుద్ధాత్మోపలమ్భే సతి కిం ఫలం భవతీతి ప్రశ్నే ప్రత్యుత్తరమాహ — ఝాది ధ్యాయతి జో యః కర్తా . కమ్ . అప్పగం నిజాత్మానమ్ . కథంభూతమ్ . పరం

అన్వయార్థ : — [యః ] జో [ఏవం జ్ఞాత్వా ] ఐసా జానకర [విశుద్ధాత్మా ] విశుద్ధాత్మా హోతా హుఆ [పరమాత్మానం ] పరమ ఆత్మాకా [ధ్యాయతి ] ధ్యాన కరతా హై, [సః ] వహ – [సాకారః అనాకారః ] సాకార హో యా అనాకార — [మోహదుర్గ్రంథిం ] మోహదుర్గ్రంథికా [క్షపయతి ] క్షయ కరతా హై ..౧౯౪..

టీకా : — ఇస యథోక్త విధికే ద్వారా జో శుద్ధాత్మాకో ధ్రువ జానతా హై, ఉసే ఉసీమేం ప్రవృత్తికే ద్వారా శుద్ధాత్మత్వ హోతా హై; ఇసలియే అనన్తశక్తివాలే ౧చిన్మాత్ర పరమ ఆత్మాకా ౧. చిన్మాత్ర = చైతన్యమాత్ర [పరమ ఆత్మా కేవల చైతన్యమాత్ర హై, జో కి అనన్త శక్తివాలా హై .]]

Page 359 of 513
PDF/HTML Page 392 of 546
single page version

సాకారోపయుక్తస్యానాకారోపయుక్తస్య వావిశేషేణైకాగ్రచేతనప్రసిద్ధేరాసంసారబద్ధదృఢతరమోహదుర్గ్రన్థేరుద్- గ్రథనం స్యాత్ . అతః శుద్ధాత్మోపలమ్భస్య మోహగ్రన్థిభేదః ఫలమ్ ..౧౯౪..

ఇససే (ఐసా కహా గయా హై కి) మోహగ్రంథి భేద ( దర్శనమోహరూపీ గాఁఠకా టూటనా) వహ శుద్ధాత్మాకీ ఉపలబ్ధికా ఫల హై ..౧౯౪..

అన్వయార్థ : — [యః ] జో [నిహతమోహగ్రంథీ ] మోహగ్రంథికో నష్ట కరకే, [రాగప్రద్వేషౌ క్షపయిత్వా ] రాగ – ద్వేషకా క్షయ కరకే, [సమసుఖదుఃఖః ] సమసుఖ – దుఃఖ హోతా హుఆ [శ్రామణ్యే భవేత్ ] శ్రమణతా (మునిత్వ) మేం పరిణమిత హోతా హై, [సః ] వహ [అక్షయం సౌఖ్యం ] అక్షయ సౌఖ్యకో ౧. ఏక అగ్రకా (విషయకా, ధ్యేయకా) సంచేతన అర్థాత్ అనుభవన ధ్యానకా లక్షణ హై .

Page 360 of 513
PDF/HTML Page 393 of 546
single page version

మోహగ్రన్థిక్షపణాద్ధి తన్మూలరాగద్వేషక్షపణం; తతః సమసుఖదుఃఖస్య పరమమాధ్యస్థలక్షణే శ్రామణ్యే భవనం; తతోనాకులత్వలక్షణాక్షయసౌఖ్యలాభః . అతో మోహగ్రన్థిభేదాదక్షయసౌఖ్యం ఫలమ్ ..౧౯౫..

అథ దర్శనమోహగ్రన్థిభేదాత్కిం భవతీతి ప్రశ్నే సమాధానం దదాతి — జో ణిహదమోహగంఠీ యః పూర్వసూత్రోక్త- ప్రకారేణ నిహతదర్శనమోహగ్రన్థిర్భూత్వా రాగపదోసే ఖవీయ నిజశుద్ధాత్మనిశ్చలానుభూతిలక్షణవీతరాగచారిత్ర- ప్రతిబన్ధకౌ చరిత్రమోహసంజ్ఞౌ రాగద్వేషౌ క్షపయిత్వా . క్వ . సామణ్ణే స్వస్వభావలక్షణే శ్రామణ్యే . పునరపి కిం కృత్వా . హోజ్జం భూత్వా . కింవిశిష్టః . సమసుహదుక్ఖో నిజశుద్ధాత్మసంవిత్తిసముత్పన్నరాగాదివికల్పోపాధి- రహితపరమసుఖామృతానుభవేన సాంసారికసుఖదుఃఖోత్పన్నహర్షవిషాదరహితత్వాత్సమసుఖదుఃఖః . సో సోక్ఖం అక్ఖయం లహది స ఏవంగుణవిశిష్టో భేదజ్ఞానీ సౌఖ్యమక్షయం లభతే . తతో జ్ఞాయతే దర్శనమోహక్షయాచ్చారిత్రమోహసంజ్ఞ- రాగద్వేషవినాశస్తతశ్చ సుఖదుఃఖాదిమాధ్యస్థ్యలక్షణశ్రామణ్యయయయయేవస్థానం తేనాక్షయసుఖలాభో భవతీతి ..౧౯౫.. అథ నిజశుద్ధాత్మైకాగ్గ్గ్గ్గ్ర్ర్ర్ర్రయలక్షణధ్యానమాత్మనోత్యన్తవిశుద్ధిం కరోతీత్యావేదయతి — జో ఖవిదమోహకలుసో యః క్షపితమోహకలుషః, మోహో దర్శనమోహః కలుషశ్చారిత్రమోహః, పూర్వసూత్రద్వయకథితక్రమేణ క్షపితమోహకలుషౌ యేన [లభతే ] ప్రాప్త క రతా హై ..౧౯౫..

టీకా : — మోహగ్రంథికా క్షయ కరనేసే, మోహగ్రంథి జిసకా మూల హై ఐసే రాగ – ద్వేషకా, క్షయ హోతా హై; ఉససే (రాగ – ద్వేషకా క్షయ హోనేసే), సుఖ – దుఃఖ సమాన హైం ఐసే జీవకా పరమ మధ్యస్థతా జిసకా లక్షణ హై ఐసీ శ్రమణతామేం పరిణమన హోతా హై; ఔర ఉససే (శ్రామణ్యమేం పరిణమనసే) అనాకులతా జిసకా లక్షణ హై ఐసే అక్షయ సుఖకీ ప్రాప్తి హోతీ హై .

అబ, ౧ఏకాగ్రసంచేతన జిసకా లక్షణ హై, ఐసా ధ్యాన ఆత్మామేం అశుద్ధతా నహీం లాతా ఐసా నిశ్చిత కరతే హైం : — ౧. ఏకాగ్ర = జిసకా ఏక హీ విషయ (ఆలంబన) హో ఐసా .

Page 361 of 513
PDF/HTML Page 394 of 546
single page version

ఆత్మనో హి పరిక్షపితమోహకలుషస్య తన్మూలపరద్రవ్యప్రవృత్త్యభావాద్విషయవిరక్తత్వం స్యాత్; తతోధికరణభూతద్రవ్యాన్తరాభావాదుదధిమధ్యప్రవృత్తైకపోతపతత్రిణ ఇవ అనన్యశరణస్య మనసో నిరోధః స్యాత్; తతస్తన్మూలచంచలత్వవిలయాదనన్తసహజచైతన్యాత్మని స్వభావే సమవస్థానం స్యాత్ . తత్తు స్వరూపప్రవృత్తానాకులైకాగ్రసంచేతనత్వాత్ ధ్యానమిత్యుపగీయతే . అతః స్వభావావస్థానరూపత్వేన ధ్యానమాత్మనోనన్యత్వాత్ నాశుద్ధత్వాయేతి ..౧౯౬.. స భవతి క్షపితమోహకలుషః . పునరపి కింవిశిష్టః . విసయవిరత్తో మోహకలుషరహితస్వాత్మసంవిత్తిసముత్పన్న- సుఖసుధారసాస్వాదబలేన కలుషమోహోదయజనితవిషయసుఖాకాఙ్క్షారహితత్వాద్విషయవిరక్తః . పునరపి కథంభూతః . సమవట్ఠిదో సమ్యగవస్థితః . క్వ . సహావే నిజపరమాత్మద్రవ్యస్వభావే . కిం కృత్వా పూర్వమ్ . మణో ణిరుంభిత్తా విషయకషాయోత్పన్నవికల్పజాలరూపం మనో నిరుధ్య నిశ్చలం కృత్వా . సో అప్పాణం హవది ఝాదా స ఏవంగుణయుక్తః పురుషః స్వాత్మానం భవతి ధ్యాతా . తేనైవ శుద్ధాత్మధ్యానేనాత్యన్తికీం ముక్తిలక్షణాం శుద్ధిం లభత

అన్వయార్థ : — [యః ] జో [క్షపితమోహకలుషః ] మోహమలకా క్షయ కరకే, [విషయవిరక్తః ] విషయసే విరక్త హోకర, [మనః నిరుధ్య ] మనకా నిరోధ కరకే, [స్వభావే సమవస్థితః ] స్వభావమేం సమవస్థిత హై, [సః ] వహ [ఆత్మానం ] ఆత్మాకా [ధ్యాతా భవతి ] ధ్యాన కరనేవాలా హై ..౧౯౬..

టీకా : — జిసనే మోహమలకా క్షయ కియా హై ఐసే ఆత్మాకే, మోహమల జిసకా మూల హై ఐసీ ౧పరద్రవ్యప్రవృత్తికా అభావ హోనేసే విషయవిరక్తతా హోతీ హై; (ఉససే అర్థాత్ విషయ విరక్త హోనేసే), సముద్రకే మధ్యగత జహాజకే పక్షీకీ భాఁతి, అధికరణభూత ద్రవ్యాన్తరోంకా అభావ హోనేసే జిసే అన్య కోఈ శరణ నహీం రహా హై ఐసే మనకా నిరోధ హోతా హై . (అర్థాత్ జైసే సముద్రకే బీచమేం పహుఁచే హుఏ కిసీ ఏకాకీ జహాజ పర బైఠే హుఏ పక్షీకో ఉస జహాజకే అతిరిక్త అన్య కిసీ జహాజకా, వృక్షకా యా భూమి ఇత్యాదికా ఆధార న హోనేసే దూసరా కోఈ శరణ నహీం హై, ఇసలియే ఉసకా ఉడనా బన్ద హో జాతా హై, ఉసీ ప్రకార విషయవిరక్తతా హోనేసే మనకో ఆత్మద్రవ్యకే అతిరిక్త కిన్హీం అన్యద్రవ్యోంకా ఆధార నహీం రహతా ఇసలియే దూసరా కోఈ శరణ న రహనేసే మన నిరోధకో ప్రాప్త హోతా హై ); ఔర ఇసలియే (అర్థాత్ మనకా నిరోధ హోనేసే), మన జిసకా మూల హై ఐసీ చంచలతాకా విలయ హోనేకే కారణ అనన్తసహజ – చైతన్యాత్మక స్వభావమేం ౨సమవస్థాన హోతా హై వహ స్వభావసమవస్థాన తో స్వరూపమేం ప్రవర్తమాన, అనాకుల, ఏకాగ్ర సంచేతన హోనేసే ఉసే ధ్యాన కహా జాతా హై .

ఇససే (యహ నిశ్చిత హుఆ కి – ) ధ్యాన, స్వభావసమవస్థానరూప హోనేకే కారణ ఆత్మాసే ౧. పరద్రవ్య ప్రవృత్తి = పరద్రవ్యమేం ప్రవర్తన . ౨. సమవస్థాన = స్థిరతయా – దృఢతయా రహనా – టికనా . ప్ర. ౪౬

Page 362 of 513
PDF/HTML Page 395 of 546
single page version

లోకో హి మోహసద్భావే జ్ఞానశక్తిప్రతిబన్ధకసద్భావే చ సతృష్ణత్వాదప్రత్యక్షార్థత్వా- ఇతి . తతః స్థితం శుద్ధాత్మధ్యానాజ్జీవో విశుద్ధో భవతీతి . కించ ధ్యానేన కిలాత్మా శుద్ధో జాతః తత్ర విషయే చతుర్విధవ్యాఖ్యానం క్రియతే . తథాహి — ధ్యానం ధ్యానసన్తానస్తథైవ ధ్యానచిన్తా ధ్యానాన్వయ- సూచనమితి . తత్రైకాగ్రచిన్తానిరోధో ధ్యానమ్ . తచ్చ శుద్ధాశుద్ధరూపేణ ద్విధా . అథ ధ్యానసన్తానః కథ్యతే — యత్రాన్తర్ముహూర్తపర్యన్తం ధ్యానం, తదనన్తరమన్తర్ముహూర్తపర్యన్తం తత్త్వచిన్తా, పునరప్యన్తర్ముహూర్తపర్యన్తం ధ్యానం, పునరపి తత్త్వచిన్తేతి ప్రమత్తాప్రమత్తగుణస్థానవదన్తర్ముహూర్తేన్తర్ముహూర్తే గతే సతి పరావర్తనమస్తి స ధ్యానసన్తానో భణ్యతే . స చ ధర్మ్యధ్యానసంబన్ధీ . శుక్లధ్యానం పునరుపశమశ్రేణిక్షపకశ్రేణ్యారోహణే భవతి . తత్ర చాల్పకాలత్వాత్పరావర్తనరూపధ్యానసన్తానో న ఘటతే . ఇదానీం ధ్యానచిన్తా కథ్యతే – యత్ర ధ్యానసన్తాన- వద్ధయానపరావర్తో నాస్తి, ధ్యానసంబన్ధినీ చిన్తాస్తి, తత్ర యద్యపి క్వాపి కాలే ధ్యానం కరోతి తథాపి సా ధ్యానచిన్తా భణ్యతే . అథ ధ్యానాన్వయసూచనం కథ్యతే — యత్ర ధ్యానసామగ్రీభూతా ద్వాదశానుప్రేక్షా అన్యద్వా ధ్యానసంబన్ధి సంవేగవైరాగ్యవచనం వ్యాఖ్యానం వా తత్ ధ్యానాన్వయసూచనమితి . అన్యథా వా చతుర్విధం ధ్యానవ్యాఖ్యానం – ధ్యాతా ధ్యానం ఫలం ధ్యేయమితి . అథవార్తరౌద్రధర్మ్యశుక్లవిభేదేన చతుర్విధం ధ్యానవ్యాఖ్యానం అనన్య హోనేసే అశుద్ధతాకా కారణ నహీం హోతా ..౧౯౬..

అబ, సూత్రద్వారా ఐసా ప్రశ్న కరతే హైం కి జిననే శుద్ధాత్మాకో ఉపలబ్ధ కియా హై ఐసే సకలజ్ఞానీ (సర్వజ్ఞ) క్యా ధ్యాతే హైం ? : —

అన్వయార్థ : — [నిహతఘనఘాతికర్మా ] జిననే ఘనఘాతికర్మకా నాశ కియా హై, [ప్రత్యక్షం సర్వభావతత్వజ్ఞః ] జో సర్వ పదార్థోంకే స్వరూపకో ప్రత్యక్ష జానతే హైం ఔర [జ్ఞేయాన్తగతః ] జో జ్ఞేయోంకే పారకో ప్రాప్త హైం, [అసందేహః శ్రమణః ] ఐసే సందేహ రహిత శ్రమణ [కమ్ అర్థం ] కిస పదార్థకో [ధ్యాయతి ] ధ్యాతే హైం ? ..౧౯౭..

౧. జ్ఞానావరణీయ కర్మ జ్ఞానశక్తికా ప్రతిబంధక అర్థాత్ జ్ఞానకే రుకనేమేం నిమిత్తభూత హై .

Page 363 of 513
PDF/HTML Page 396 of 546
single page version

నవచ్ఛిన్నవిషయత్వాభ్యాం చాభిలషితం జిజ్ఞాసితం సన్దిగ్ధం చార్థం ధ్యాయన్ దృష్టః, భగవాన్ సర్వజ్ఞస్తు నిహతఘనఘాతికర్మతయా మోహాభావే జ్ఞానశక్తిప్రతిబన్ధకాభావే చ నిరస్తతృష్ణత్వాత్ప్రత్యక్షసర్వభావ- తత్త్వజ్ఞేయాన్తగతత్వాభ్యాం చ నాభిలషతి, న జిజ్ఞాసతి, న సన్దిహ్యతి చ; కుతోభిలషితో జిజ్ఞాసితః సన్దిగ్ధశ్చార్థః . ఏవం సతి కిం ధ్యాయతి ..౧౯౭.. తదన్యత్ర కథితమాస్తే ..౧౯౬.. ఏవమాత్మపరిజ్ఞానాద్దర్శనమోహక్షపణం భవతీతి కథనరూపేణ ప్రథమగాథా, దర్శనమోహక్షయాచ్చారిత్రమోహక్షపణం భవతీతి కథనేన ద్వితీయా, తదుభయక్షయేణ మోక్షో భవతీతి ప్రతిపాదనేన తృతీయా చేత్యాత్మోపలమ్భఫలకథనరూపేణ ద్వితీయస్థలే గాథాత్రయం గతమ్ . అథోపలబ్ధశుద్ధాత్మతత్త్వసకలజ్ఞానీ కిం ధ్యాయతీతి ప్రశ్నమాక్షేపద్వారేణ పూర్వపక్షం వా కరోతి — ణిహదఘణఘాదికమ్మో పూర్వసూత్రోదితనిశ్చలనిజ- పరమాత్మతత్త్వపరిణతిరూపశుద్ధధ్యానేన నిహతఘనఘాతికర్మా . పచ్చక్ఖం సవ్వభావతచ్చణ్హూ ప్రత్యక్షం యథా భవతి తథా సర్వభావతత్త్వజ్ఞః సర్వపదార్థపరిజ్ఞాతస్వరూపః . ణేయంతగదో జ్ఞేయాన్తగతః జ్ఞేయభూతపదార్థానాం పరిచ్ఛిత్తిరూపేణ పారంగతః. ఏవంవిశేషణత్రయవిశిష్టః సమణో జీవితమరణాదిసమభావపరిణతాత్మస్వరూపః శ్రమణో మహాశ్రమణః హై ఔర వహ విషయకో ౧అవచ్ఛేదపూర్వక నహీం జానతా, ఇసలియే వహ (లోక) ౨అభిలషిత, ౩జిజ్ఞాసిత ఔర ౪సందిగ్ధ పదార్థకా ధ్యాన కరతా హుఆ దిఖాఈ దేతా హై; పరన్తు ఘనఘాతికర్మకా నాశ కియా జానేసే (౧) మోహకా అభావ హోనేకే కారణ తథా (౨) జ్ఞానశక్తికే ప్రతిబన్ధక కా అభావ హోనేసే, (౧) తృష్ణా నష్ట కీ గఈ హై తథా (౨) సమస్త పదార్థోంకా స్వరూప ప్రత్యక్ష హై తథా జ్ఞేయోంకా పార పా లియా హై, ఇసలియే భగవాన సర్వజ్ఞదేవ అభిలాషా నహీం కరతే, జిజ్ఞాసా నహీం కరతే ఔర సందేహ నహీం కరతే; తబ ఫి ర (ఉనకే) అభిలషిత, జిజ్ఞాసిత ఔర సందిగ్ధ పదార్థ కహాఁసే హో సకతా హై ? ఐసా హై తబ ఫి ర వే క్యా ధ్యాతే హైం ?

భావార్థ : — లోకకే (జగత్కే సామాన్య జీవ సముదాయకే) మోహకర్మకా సద్భావ హోనేసే వహ తృష్ణా సహిత హై, ఇసలియే ఉసే ఇష్ట పదార్థకీ అభిలాషా హోతీ హై; ఔర ఉసకే జ్ఞానావరణీయ కర్మకా సద్భావ హోనేసే వహ బహుతసే పదార్థోంకో తో జానతా హీ నహీం హై తథా జిస పదార్థకో జానతా హై ఉసే భీ పృథక్కరణ పూర్వక — సూక్ష్మతాసే — స్పష్టతాసే నహీం జానతా ఇసలియే ఉసే అజ్ఞాత పదార్థకో జాననేకీ ఇచ్ఛా (జిజ్ఞాసా) హోతీ హై, ఔర అస్పష్టతయా జానే హుఏ పదార్థకే సంబంధమేం సందేహ హోతా హై . ఐసా హోనేసే ఉసకే అభిలషిత, జిజ్ఞాసిత ఔర సందిగ్ధ పదార్థకా ధ్యాన సంభవిత హోతా హై . పరన్తు సర్వజ్ఞ భగవానకే తో మోహకర్మకా అభావ హోనేసే వే తృష్ణారహిత హైం, ఇసలియే ఉనకే అభిలాషా నహీం హై; ఔర ఉనకే జ్ఞానావరణీయ కర్మకా అభావ హోనేసే వే సమస్త పదార్థోంకో జానతే హైం తథా ప్రత్యేక పదార్థకో అత్యన్త స్పష్టతాపూర్వక — పరిపూర్ణతయా జానతే హైం ఇసలియే ఉన్హేం జిజ్ఞాసా యా సన్దేహ నహీం హై . ఇసప్రకార ఉన్హేం కిసీ పదార్థకే ప్రతి అభిలాషా, జిజ్ఞాసా యా సన్దేహ నహీం హోతా; తబ ఫి ర ఉన్హేం కిస పదార్థకా ధ్యాన హోతా హై ? ..౧౯౭.. ౧. అవచ్ఛేదపూర్వక = పృథక్కరణ కరకే; సూక్ష్మతాసే; విశేషతాసే; స్పష్టతాసే . ౨. అభిలషిత = జిసకీ ఇచ్ఛా –

Page 364 of 513
PDF/HTML Page 397 of 546
single page version

అయమాత్మా యదైవ సహజసౌఖ్యజ్ఞానబాధాయతనానామసార్వదిక్కాసకలపురుషసౌఖ్యజ్ఞానా- సర్వజ్ఞః ఝాది కమట్ఠం ధ్యాయతి కమర్థమితి ప్రశ్నః . అథవా కమర్థం ధ్యాయతి, న కమపీత్యాక్షేపః . కథంభూతః సన్ . అసందేహో అసన్దేహః సంశయాదిరహిత ఇతి . అయమత్రార్థః – యథా కోపి దేవదత్తో విషయసుఖనిమిత్తం విద్యారాధనాధ్యానం కరోతి, యదా విద్యా సిద్ధా భవతి తత్ఫలభూతం విషయసుఖం చ సిద్ధం భవతి తదారాధనాధ్యానం న కరోతి, తథాయం భగవానపి కేవలజ్ఞానవిద్యానిమిత్తం తత్ఫలభూతానన్తసుఖనిమిత్తం చ పూర్వం ఛద్మస్థావస్థాయాం శుద్ధాత్మభావనారూపం ధ్యానం కృతవాన్, ఇదానీం తద్ధయానేన కేవలజ్ఞానవిద్యా సిద్ధా తత్ఫలభూతమనన్తసుఖం చ సిద్ధమ్; కిమర్థం ధ్యానం కరోతీతి ప్రశ్నః ఆక్షేపో వా; ద్వితీయం చ కారణం – పరోక్షేర్థే ధ్యానం భవతి, భగవతః సర్వం ప్రత్యక్షం, కథం ధ్యానమితి పూర్వపక్షద్వారేణ గాథా గతా ..౧౯౭.. అథాత్ర పూర్వపక్షే పరిహారం దదాతి — ఝాది ధ్యాయతి ఏకాకారసమరసీభావేన పరిణమత్యనుభవతి . స కః

అబ, సూత్ర ద్వారా (ఉపరోక్త గాథాకే ప్రశ్నకా) ఉత్తర దేతే హైం కి — జిసనే శుద్ధాత్మాకో ఉపలబ్ధ కియా హై వహ సకలజ్ఞానీ (సర్వజ్ఞ ఆత్మా) ఇస (పరమ సౌఖ్య) కా ధ్యాన కరతా హై : —

అన్వయార్థ : — [అనక్షః ] అనిన్ద్రియ ఔర [అక్షాతీతః భూతః ] ఇన్ద్రియాతీత హుఆ ఆత్మా [సర్వాబాధవియుక్తః ] సర్వ బాధా రహిత ఔర [సమంతసర్వాక్షసౌఖ్యజ్ఞానాఢయః ] సమ్పూర్ణ ఆత్మామేం సమంత (సర్వప్రకారకే, పరిపూర్ణ) సౌఖ్య తథా జ్ఞానసే సమృద్ధ వర్తతా హుఆ [పరం సౌఖ్యం ] పరమ సౌఖ్యకా [ధ్యాయతి ] ధ్యాన కరతా హై ..౧౯౮..

టీకా : — జబ యహ ఆత్మా, జో సహజ సుఖ ఔర జ్ఞానకీ బాధాకే ౧ఆయతన హైం (ఐసీ) తథా జో ౨అసకల ఆత్మామేం ౩అసర్వప్రకారకే సుఖ ఔర జ్ఞానకే ఆయతన హైం ఐసీ ౧ ఆయతన = నివాస; స్థాన . ౨ అసకల ఆత్మామేం = ఆత్మాకే సర్వ ప్రదేశోంమేం నహీం కిన్తు థోడే హీ ప్రదేశోంమేం . ౩ అసర్వప్రకారకే = సభీ ప్రకారకే నహీం కి న్తు అముక హీ ప్రకారకే; అపూర్ణ [యహ అపూర్ణ సుఖ పరమార్థతః

Page 365 of 513
PDF/HTML Page 398 of 546
single page version

యతనానాం చాక్షాణామభావాత్స్వయమనక్షత్వేన వర్తతే తదైవ పరేషామక్షాతీతో భవన్ నిరాబాధ- సహజసౌఖ్యజ్ఞానత్వాత్ సర్వాబాధవియుక్తః, సార్వదిక్కసకలపురుషసౌఖ్యజ్ఞానపూర్ణత్వాత్సమన్తసర్వాక్ష- సౌఖ్యజ్ఞానాఢయశ్చ భవతి . ఏవంభూతశ్చ సర్వాభిలాషజిజ్ఞాసాసన్దేహాసమ్భవేప్యపూర్వమనాకులత్వలక్షణం పరమసౌఖ్యం ధ్యాయతి . అనాకులత్వసంగతైకాగ్రసంచేతనమాత్రేణావతిష్ఠత ఇతి యావత్ . ఈదృశ- మవస్థానం చ సహజజ్ఞానానన్దస్వభావస్య సిద్ధత్వస్య సిద్ధిరేవ ..౧౯౮.. కర్తా . భగవాన్ . కిం ధ్యాయతి . సోక్ఖం సౌఖ్యమ్ . కింవిశిష్టమ్ . పరం ఉత్కృష్టం, సర్వాత్మప్రదేశాహ్లాదక- పరమానన్తసుఖమ్ . కస్మిన్ప్రస్తావే . యస్మిన్నేవ క్షణే భూదో భూతః సంజాతః . కింవిశిష్టః . అక్ఖాతీదో అక్షాతీతః ఇన్ద్రియరహితః . న కేవలం స్వయమతీన్ద్రియో జాతః పరేషాం చ అణక్ఖో అనక్షః ఇన్ద్రియవిషయో న భవతీత్యర్థః . పునరపి కింవిశిష్టః . సవ్వాబాధవిజుత్తో ప్రాకృతలక్షణబలేన బాధాశబ్దస్య హ్ర్ర్ర్ర్రస్వత్వం సర్వాబాధా- వియుక్త : . ఆసమన్తాద్బాధాః పీడా ఆబాధాః సర్వాశ్చ తా ఆబాధాశ్చ సర్వాబాధాస్తాభిర్వియుక్తో రహితః సర్వాబాధావియుక్త : . పునశ్చ కింరూపః . సమంతసవ్వక్ఖసోక్ఖణాణడ్ఢో సమన్తతః సామస్త్యేన స్పర్శనాది- సర్వాక్షసౌఖ్యజ్ఞానాఢయః . సమన్తతః సర్వాత్మప్రదేశైర్వా స్పర్శనాదిసర్వేన్ద్రియాణాం సమ్బన్ధిత్వేన యే జ్ఞానసౌఖ్యే ద్వే తాభ్యామాఢయః పరిపూర్ణః ఇత్యర్థః . తద్యథా — అయం భగవానేకదేశోద్భవసాంసారికజ్ఞానసుఖకారణభూతాని సర్వాత్మప్రదేశోద్భవస్వాభావికాతీన్ద్రియజ్ఞానసుఖవినాశకాని చ యానీన్ద్రియాణి నిశ్చయరత్నత్రయాత్మక కారణ- ఇన్ద్రియోంకే అభావకే కారణ స్వయం ‘అనిన్ద్రియ’ రూపసే వర్తతా హై, ఉసీ సమయ వహ దూసరోంకో ‘ఇన్ద్రియాతీత’ (ఇన్ద్రియఅగోచర) వర్తతా హుఆ, నిరాబాధ సహజసుఖ ఔర జ్ఞానవాలా హోనేసే ‘సర్వబాధా రహిత’ తథా సకల ఆత్మామేం సర్వప్రకారకే (పరిపూర్ణ) సుఖ ఔర జ్ఞానసే పరిపూర్ణ హోనేసే ‘సమస్త ఆత్మామేం సంమత సౌఖ్య ఔర జ్ఞానసే సమృద్ధ’ హోతా హై . ఇసప్రకారకా వహ ఆత్మా సర్వ అభిలాషా, జిజ్ఞాసా ఔర సందేహకా అసంభవ హోనే పర భీ అపూర్వ ఔర అనాకులత్వలక్షణ పరమసౌఖ్యకా ధ్యాన కరతా హై; అర్థాత్ అనాకులత్వసంగత ఏక ‘అగ్ర’కే సంచేతనమాత్రరూపసే అవస్థిత రహతా హై, (అర్థాత్ అనాకులతాకే సాథ రహనేవాలే ఏక ఆత్మారూపీ విషయకే అనుభవనరూప హీ మాత్ర స్థిత రహతా హై ) ఔర ఐసా అవస్థాన సహజజ్ఞానానన్దస్వభావ సిద్ధత్వకీ సిద్ధి హీ హై (అర్థాత్ ఇసప్రకార స్థిత రహనా, సహజజ్ఞాన ఔర ఆనన్ద జిసకా స్వభావ హై ఐసే సిద్ధత్వకీ ప్రాప్తి హీ హై .)

భావార్థ : — ౧౯౭వీం గాథామేం ప్రశ్న ఉపస్థిత కియా గయా థా కి సర్వజ్ఞభగవానకో కిసీ పదార్థకే ప్రతి అభిలాషా, జిజ్ఞాసా యా సన్దేహ నహీం హై తబ ఫి ర వే కిస పదార్థకా ధ్యాన కరతే హైం ? ఉసకా ఉత్తర ఇస గాథామేం ఇసప్రకార దియా గయా హై కి : — ఏక అగ్ర (విషయ) కా సంవేదన ధ్యాన హై . సర్వ ఆత్మప్రదేశోంమేం పరిపూర్ణ ఆనన్ద ఔర జ్ఞానసే భరే హుఏ సర్వజ్ఞ భగవాన పరమానన్దసే అభిన్న ఐసే నిజాత్మారూపీ ఏక విషయకా సంవేదన కరతే హైం ఇసలియే ఉనకే పరమానన్దకా ధ్యాన హై, అర్థాత్ వే పరమసౌఖ్యకా ధ్యాన కరతే హైం ..౧౯౮..

Page 366 of 513
PDF/HTML Page 399 of 546
single page version

యతః సర్వ ఏవ సామాన్యచరమశరీరాస్తీర్థకరాః అచరమశరీరా ముముక్షవశ్చామునైవ యథోది- తేన శుద్ధాత్మతత్త్వప్రవృత్తిలక్షణేన విధినా ప్రవృత్తమోక్షస్య మార్గమధిగమ్య సిద్ధా బభూవుః, న పునరన్యథాపి, తతోవధార్యతే కేవలమయమేక ఏవ మోక్షస్య మార్గో, న ద్వితీయ ఇతి . అలం చ సమయసారబలేనాతిక్రామతి వినాశయతి యదా తస్మిన్నేవ క్షణే సమస్తబాధారహితః సన్నతీన్ద్రియమనన్త- మాత్మోత్థసుఖం ధ్యాయత్యనుభవతి పరిణమతి . తతో జ్ఞాయతే కేవలినామన్యచ్చిన్తానిరోధలక్షణం ధ్యానం నాస్తి, కింత్విదమేవ పరమసుఖానుభవనం వా ధ్యానకార్యభూతాం కర్మనిర్జరాం దృష్టవా ధ్యానశబ్దేనోపచర్యతే . యత్పునః సయోగికేవలినస్తృతీయశుక్లధ్యానమయోగికేవలినశ్చతుర్థశుక్లధ్యానం భవతీత్యుక్తం తదుపచారేణ జ్ఞాతవ్యమితి సూత్రాభిప్రాయః ..౧౯౮.. ఏవం కేవలీ కిం ధ్యాయతీతి ప్రశ్నముఖ్యత్వేన ప్రథమగాథా . పరమసుఖం ధ్యాయత్యనుభవతీతి పరిహారముఖ్యత్వేన ద్వితీయా చేతి ధ్యానవిషయపూర్వపక్షపరిహారద్వారేణ తృతీయస్థలే గాథాద్వయం గతమ్ . అథాయమేవ నిజశుద్ధాత్మోపలబ్ధిలక్షణమోక్షమార్గో, నాన్య ఇతి విశేషేణ సమర్థయతి — జాదా జాతా ఉత్పన్నాః . కథంభూతాః. సిద్ధా సిద్ధాః సిద్ధపరమేష్ఠినో ముక్తాత్మాన ఇత్యర్థః . కే కర్తారః . జిణా జినాః అనాగారకేవలినః . జిణిందా న కేవలం జినా జినేన్ద్రాశ్చ తీర్థకరపరమదేవాః . కథంభూతాః సన్తః ఏతే సిద్ధా

అబ, యహ నిశ్చిత కరతే హైం కి – ‘యహీ (పూర్వోక్త హీ) శుద్ధ ఆత్మాకీ ఉపలబ్ధి జిసకా లక్షణ హై, ఐసా మోక్షకా మార్గ హై’ : —

అన్వయార్థ : — [జినాః జినేన్ద్రాః శ్రమణాః ] జిన, జినేన్ద్ర ఔర శ్రమణ (అర్థాత్ సామాన్యకేవలీ, తీర్థంకర ఔర ముని) [ఏవం ] ఇస (పూర్వోక్త హీ) ప్రకారసే [మార్గ సముత్థితాః ] మార్గమేం ఆరూఢ హోతే హుఏ [సిద్ధాః జాతాః ] సిద్ధ హుఏ [నమోస్తు ] నమస్కార హో [తేభ్యః ] ఉన్హేం [చ ] ఔర [తస్మై నిర్వాణమార్గాయ ] ఉస నిర్వాణమార్గకో ..౧౯౯..

టీకా : — సభీ సామాన్య చరమశరీరీ, తీర్థంకర ఔర అచరమశరీరీ ముముక్షు ఇసీ యథోక్త శుద్ధాత్మతత్త్వప్రవృత్తిలక్షణ (శుద్ధాత్మతత్త్వమేం ప్రవృత్తి జిసకా లక్షణ హై ఐసీ) విధిసే ప్రవర్తమాన మోక్షమార్గకో ప్రాప్త కరకే సిద్ధ హుఏ; కిన్తు ఐసా నహీం హై కి కిసీ దూసరీ విధిసే భీ సిద్ధ హుఏ

Page 367 of 513
PDF/HTML Page 400 of 546
single page version

ప్రపంచేన . తేషాం శుద్ధాత్మతత్త్వప్రవృత్తానాం సిద్ధానాం తస్య శుద్ధాత్మతత్త్వప్రవృత్తిరూపస్య మోక్షమార్గస్య చ ప్రత్యస్తమితభావ్యభావకవిభాగత్వేన నోఆగమభావనమస్కారోస్తు . అవధారితో మోక్షమార్గః, కృత్యమనుష్ఠీయతే ..౧౯౯..

అథోపసమ్పద్యే సామ్యమితి పూర్వప్రతిజ్ఞాం నిర్వహన్ మోక్షమార్గభూతాం స్వయమపి శుద్ధాత్మ- ప్రవృత్తిమాసూత్రయతి —

అబ, ‘సామ్యకో ప్రాప్త కరతా హూఁ’ ఐసీ (పాఁచవీం గాథామేం కీ గఈ) పూర్వప్రతిజ్ఞాకా నిర్వహణ కరతే హుఏ (ఆచార్యదేవ) స్వయం భీ మోక్షమార్గభూత శుద్ధాత్మప్రవృత్తి కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [తస్మాత్ ] ఐసా హోనేసే (అర్థాత్ శుద్ధాత్మామేం ప్రవృత్తికే ద్వారా హీ మోక్ష హోతా హోనేసే) [తథా ] ఇసప్రకార [ఆత్మానం ] ఆత్మాకో [స్వభావేన జ్ఞాయకం ] స్వభావసే జ్ఞాయక [జ్ఞాత్వా ] జానకర [నిర్మమత్వే ఉపస్థితః ] మైం నిర్మమత్వమేం స్థిత రహతా హుఆ [మమతాం పరివర్జయామి ] మమతాకా పరిత్యాగ కరతా హూఁ ..౨౦౦.. ౧. భావ్య = ఘ్యేయ; భావక = ధ్యాతా; భావ్య -భావకకే అర్థకే లియే దేఖో పృ౦ ౬ మేం ఫు టనోట .