Page -11 of 513
PDF/HTML Page 22 of 546
single page version
కు న్ద -ప్రభా -ప్రణయి -కీర్తి -విభూషితాశః
శ్చక్రే శ్రుతస్య భరతే ప్రయతః ప్రతిష్ఠామ్
ఇస పృథ్వీ పర కిససే వన్ద్య నహీం హైం ?
ర్బాహ్యేపి సంవ్యఞ్జయితుం యతీశః
చచార మన్యే చతురఙ్గులం సః
Page -10 of 513
PDF/HTML Page 23 of 546
single page version
❈
కి — వే అన్తరమేం తథా బాహ్యమేం రజసే (అపనీ) అత్యన్త అస్పృష్టతా వ్యక్త కరతే థే
తో మునిజన సచ్చే మార్గకో కైసే జానతే ?
శంకా నహీం హై . వహ బాత వైసీ హీ హైం; కల్పనా కరనా నహీం, నా కహనా నహీం; మానో తో
❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈❈
Page -9 of 513
PDF/HTML Page 24 of 546
single page version
వీతరాగచరిత్ర ఉపాదేయ ఔర సరాగచారిత్ర హేయ హై ....౬
చారిత్రకా స్వరూప .................................౭
ఆత్మా హీ చారిత్ర హై .............................౮
జీవకా శుభ, అశుభ ఔర శుద్ధత్వ................౯
పరిణామ వస్తుకా స్వభావ హై....... ............. ౧౦
శుద్ధ ఔర శుభ -అశుభ పరిణామకా ఫల ... ౧౧ -౧౨
సర్వగతపనా.... ........................... ౨౩ ఆత్మాకో జ్ఞానప్రమాణ న మాననేమేం దోష..... ..... ౨౪ జ్ఞానకీ భాఁతి ఆత్మాకా భీ సర్వగతత్త్వ...... ... ౨౬ ఆత్మా ఔర జ్ఞానకే ఏకత్వ – అన్యత్వ..... ....... ౨౭ జ్ఞాన ఔర జ్ఞేయకే పరస్పర గమనకా నిషేధ..... .. ౨౮ ఆత్మా పదార్థోంమేం ప్రవృత్త నహీం హోతా తథాపి
హోతా హై వహ శక్తివైచిత్ర్య...... .......... ౨౯
శుద్ధోపయోగ అధికార శుద్ధోపయోగకే ఫలకీ ప్రశంసా .................... ౧౩ శుద్ధోపయోగపరిణత ఆత్మాకా స్వరూప .............. ౧౪ శుద్ధోపయోగసే హోనేవాలీ శుద్ధాత్మస్వభావప్రాప్తి ...... ౧౫ శుద్ధాత్మస్వభావప్రాప్తి కారకాన్తరసే నిరపేక్ష...... .. ౧౬ ‘స్వయంభూ’కే శుద్ధాత్మస్వభావప్రాప్తికా అత్యన్త
ఉసకే దృష్టాన్త...... ...................... ౩౦ పదార్థ జ్ఞానమేం వర్తతే హైం — యహ వ్యక్త కరతే హైం .... ౩౧ ఆత్మాకీ పదార్థోంకే సాథ ఏక దూసరేమేం ప్రవృత్తి
బినా తథా పరరూప పరిణమిత హుఏ బినా
సబకో దేఖతా – జానతా హోనేసే ఉసే
ఉత్పాద – వ్యయ
అతీన్ద్రియతాకే కారణ శుద్ధాత్మాకో
క్షయ కరతే హైం............................. ౩౩
Page -8 of 513
PDF/HTML Page 25 of 546
single page version
ద్రవ్యోంకీ భూత – భావి పర్యాయేం భీ తాత్కాలిక
విచార ................................... ౫౩
వర్తతీ హైం ................................. ౩౭
అవిద్యమాన పర్యాయోంకీ కథంచిత్ విద్యమానతా ...... ౩౮ అవిద్యమాన పర్యాయోంకీ జ్ఞానప్రత్యక్షతా
ప్రశంసా...... ............................. ౫౪
ఇన్ద్రియజ్ఞానకే లియే నష్ట ఔర అనుత్పన్నకా జాననా
అతీన్ద్రియ జ్ఞానకే లియే జో జో కహా జాతా హై వహ
ప్రత్యక్షజ్ఞానకో పారమార్థిక సుఖరూప బతలాతే హైం ... ౫౯
కేవలజ్ఞానకో భీ పరిణామకే ద్వారా ఖేదకా
జ్ఞేయార్థపరిణమనక్రియా జ్ఞానమేంసే ఉత్పన్న నహీం హోతీ
జ్ఞేయార్థపరిణమనస్వరూప క్రియా ఔర తత్ఫల కహాఁసే
హై — ఇసకా ఖండన.... ................... ౬౦
తీర్థంకరోంకే పుణ్యకా విపాక అకించిత్కర హీ హై
కేవలియోంకో హీ పారమార్థిక సుఖ హోతా హై
సబకో న జాననేవాలా ఏకకో భీ నహీం జానతా
పరోక్షజ్ఞానవాలోంకే అపారమార్థిక ఇన్ద్రియసుఖకా
ఇన్ద్రియాఁ హై వహాఁ తక స్వభావసే హీ దుఃఖ హై...... ౬౪ ముక్తాత్మాకే సుఖకీ ప్రసిద్ధికే లియే, శరీర
యుగపత్ ప్రవృత్తికే ద్వారా హీ జ్ఞానకా సర్వగతత్వ ..... ౫౧ కేవలీకే జ్ఞప్తిక్రియాకా సద్భావ హోనే పర భీ
హోనేసే విషయోంకీ అకించిత్కరతా...... .... ౬౭ ఆత్మాకే సుఖస్వభావత్వకో దృష్టాన్త ద్వారా దృఢ
ఉపసంహార కరతే హైం...... .................. ౫౨
Page -7 of 513
PDF/HTML Page 26 of 546
single page version
మోహక్షయకే ఉపాయభూత జినోపదేశకీ ప్రాప్తి హోనే
స్వ – పరకే వివేకకీ సిద్ధిసే హీ మోహకా క్షయ
పుణ్యోత్పాదక శుభోపయోగకీ పాపోత్పాదక
సిద్ధికే లియే ప్రయత్న...... ............... ౮౯ సబ ప్రకారకే స్వపరకే వివేకకీ సిద్ధి
పుణ్య ఔర పాపకీ అవిశేషతాకా నిశ్చయ
జినోదిత అర్థోంకే శ్రద్ధాన బినా ధర్మలాభ
కరతే హైం..... ............................ ౭౭
నిశ్చల స్థిత హోతే హైం...... .............. ౯౨
అశేషదుఃఖక్షయకా దృఢ నిశ్చయ కరకే
శుద్ధోపయోగమేం నివాస...... ................ ౭౮
మోహకీ సేనా జీతనేకా ఉపాయ...... ............ ౮౦
చిన్తామణి ప్రాప్త కియా హోనే పర భీ, ప్రమాద చోర
పదార్థకా సమ్యక్ ద్రవ్యగుణపర్యాయస్వరూప...... ...... ౯౩ స్వసమయ – పరసమయకీ వ్యవస్థా నిశ్చిత
విద్యమాన హై అతః జాగృత రహతా హై ........ ౮౧ యహీ ఏక, భగవన్తోంనే స్వయం అనుభవ కరకే ప్రగట
స్వరూప – అస్తిత్వకా కథన ....................... ౯౬
శుద్ధాత్మలాభకే పరిపంథీ – మోహకా స్వభావ ఔర
తీన ప్రకారకే మోహకో అనిష్ట కార్యకా కారణ
మోహరాగద్వేషకో ఇన చిహ్నోంకే ద్వారా పహిచాన కర ఉత్పన్న
మోహక్షయ కరనేకా ఉపాయాన్తర..... ............... ౮౬
Page -6 of 513
PDF/HTML Page 27 of 546
single page version
– ఉత్పాద – వ్యయ
పరిణామాత్మక సంసారమేం కిస కారణసే పుద్గలకా
మనుష్యాది – పర్యాయాత్మక హోతా హై
వహ కౌనసా స్వరూప హై జిసరూప ఆత్మా
ఉన (తీనోం)కో ఆత్మారూపసే నిశ్చిత
పృథక్త్వకా ఔర అత్యత్వకా లక్షణ...... ...... ౧౦౬ అతద్భావకో ఉదాహరణ ద్వారా స్పష్టతయా
సత్తా ఔర ద్రవ్యకా గుణ – గుణీపనా సిద్ధ
ద్రవ్యకే ‘క్రియా’ ఔర ‘భావ’ రూప విశేష ..... ౧౨౯
గుణవిశేషసే ద్రవ్యవిశేష హోతా హై...... ........ ౧౩౦
మూర్త ఔర అమూర్త గుణోంకే లక్షణ
గుణ ఔర గుణీకే అనేకత్వకా ఖణ్డన..... .... ౧౧౦ ద్రవ్యకే సత్ – ఉత్పాద ఔర అసత్
సత్ – ఉత్పాదకో అనన్యత్వకే ద్వారా ఔర అసత్
కరతే హైం.... .................... ౧౧౨ – ౧౧౩
అమూర్త ద్రవ్యోంకే గుణ..... ..................... ౧౩౩
ద్రవ్యోంకా ప్రదేశవత్త్వ ఔర అప్రదేశవత్త్వరూప
ఏక హీ ద్రవ్యకో అన్యత్వ ఔర అన్యత్వ
హోనేమేం అవిరోధ...... .................. ౧౧౪ గర్వ విరోధకో దూర కరనేవాలీ సప్తభంగీ......... ౧౧౫ జీవకో మనుష్యాది పర్యాయేం క్రియాకా ఫల హోనేసే
విశేష ................................ ౧౩౫ ప్రదేశీ ఔర అప్రదేశీ ద్రవ్య కహాఁ రహతే హైం...... ౧౩౬ ప్రదేశవత్త్వ ఔర అప్రదేశవత్త్వ కిస
ఉనకా అన్యత్వ ప్రకాశిత కరతే హైం..... ౧౧౬ మనుష్యాదిపర్యాయోంమేం జీవకో స్వభావకా పరాభవ కిస
Page -5 of 513
PDF/HTML Page 28 of 546
single page version
ఆకాశకే ప్రదేశకా లక్షణ..... --------------- ౧౪౦
తిర్యక్ప్రచయ తథా ఊర్ధ్వప్రచయ...... ------------- ౧౪౧
కాలపదార్థకా ఊర్ధ్వప్రచయ నిరన్వయ హై – ఇస
పరద్రవ్యకే సంయోగకా జో కారణ ఉసకే
వినాశకా అభ్యాస..... .............. ౧౫౯ శరీరాది పరద్రవ్య ప్రతి మధ్యస్థతా ప్రగటకరతే హైం..౧౬౦ శరీర, వాణీ ఔర మనకా పరద్రవ్యపనా..... .. ౧౬౧ ఆత్మాకో పరద్రవ్యత్వకా ఔర ఉసకే కర్తృత్వకా
బాతకా ఖణ్డన....---------------------- ౧౪౨ సర్వ వృత్త్యంశోంమేం కాలపదార్థ
కాలపదార్థకా ప్రదేశమాత్రపనా సిద్ధ
ఆత్మాకో శరీరపనేకా అభావ..... .......... ౧౭౧
జీవకా అసాధారణ స్వలక్షణ................ ౧౭౨
అమూర్త ఆత్మాకో స్నిగ్ధ – రుక్షత్వకా అభావ
జ్ఞానజ్ఞేయవిభాగ అధికార ఆత్మాకో విభక్త కరనేకే లియే వ్యవహారజీవత్వకే
హేతుకా విచార..... ................... ౧౪౫ ప్రాణ కౌన – కౌనసే హై, సో బతలాతే హైం..... . ౧౪౬
హై ? – ఐసా పూర్వపక్ష..... ............... ౧౭౩
భావబన్ధకా స్వరూప.... ..................... ౧౭౫
భావబన్ధకీ యుక్తి ఔర ద్రవ్యబన్ధకా స్వరూప . ౧౭౬
పుద్గలబన్ధ, జీవబన్ధ ఔర
పౌద్గలిక ప్రాణోంకీ సన్తతికీ ప్రవృత్తికా
అన్తరంగ హేతు.......................... ౧౫౦ పౌద్గలిక ప్రాణసన్తతికీ నివృత్తికా
ద్రవ్యబన్ధకా హేతు భావబన్ధ.... ............... ౧౭౮ భావబన్ధ హీ నిశ్చయబన్ధ హై.... ............. ౧౭౯ పరిణామకా ద్రవ్యబన్ధకే సాధకతమ రాగసే
పర్యాయకే భేద ............................... ౧౫౩ అర్థనిశ్చాయక అస్తిత్వకో స్వ – పరకే
ఉపచార కరకే కార్యరూపసే బతలాతే హైం....౧౮౧
Page -4 of 513
PDF/HTML Page 29 of 546
single page version
విభాగ............................... ౧౮౨ స్వద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా ఔర పరద్రవ్యమేం ప్రవృత్తికా
శ్రామణ్య – ఇచ్ఛుక పహలే క్యా
యథాజాతరూపధరత్వక బహిరంగ – అన్తరంగ దో
జాతా హై ?..... ...................... ౧౮౬
లింగ..... ............................. ౨౦౫ శ్రామణ్యకీ ‘భవతి’ క్రియామేం, ఇతనేసే
అకేలా హీ ఆత్మా బన్ధ హై..... ............ ౧౮౮
నిశ్చయ ఔర వ్యవహారకా అవిరోధ ............ ౧౮౯
అశుద్ధనయసే అశుద్ధ ఆత్మాకీ హీ ప్రాప్తి..... ౧౯౦
శుద్ధనయసే శుద్ధాత్మాకీ హీ ప్రాప్తి.... ......... ౧౯౧
ధ్రువత్వకే కారణ శుద్ధాత్మా హీ ఉపలబ్ధ
శ్రామణ్యకీ ప్రాప్తి.... .................. ౨౦౭ సామాయికమేం ఆరూఢ శ్రమణ కదాచిత్
ఛేదోపస్థాపనాకే యోగ్య.... ............. ౨౦౮ ఆచార్యకే భేద..... .......................... ౨౧౦ ఛిన్న సంయమకే ప్రతిసంధానకీ విధి..... ....... ౨౧౧ శ్రామణ్యకే ఛేదకే ఆయతన హోనేసే పరద్రవ్య
మోహగ్రంథి టూటనేసే క్యా హోతా హై.... .......... ౧౯౫
ఏకాగ్రసంచేతనలక్షణధ్యాన అశుద్ధతా
శ్రామణ్యకీ పరిపూర్ణతాకా ఆయతన హోనేసే
స్వద్రవ్యమేం హీ ప్రతిబన్ధ కర్తవ్య హై...... . ౨౧౪ మునిజనకో నికటకా సూక్ష్మపరద్రవ్యప్రతిబన్ధ
ఉపరోక్త ప్రశ్నకా ఉత్తర...... ............... ౧౯౮
శుద్ధాత్మోపలబ్ధిలక్షణ మోక్షమార్గకో నిశ్చిత
ఛేద క్యా హై — ఇసకా ఉపదేశ..... ........... ౨౧౬
ఛేదకే అన్తరంగ – బహిరంగ
సర్వథా అన్తరంగ ఛేద నిషేధ్య హై..... .......... ౨౧౮ ఉపధి అన్తరంగ ఛేదకీ భాఁతి త్యాజ్య హై.... ... ౨౧౯ ఉపధికా నిషేధ వహ అన్తరంగ ఛేదకా హీ
కరతే హైం..... ........................ ౧౯౯ ప్రతిజ్ఞాకా నిర్వహణ కరతే హుఏ (ఆచార్యదేవ)
కరతే హైం..... ........................ ౨౦౦
Page -3 of 513
PDF/HTML Page 30 of 546
single page version
ఉపదేశ..... ........................... ౨౨౨
అకించిత్కర.... ....................... ౨౩౯
‘ఉత్సర్గ హీ వస్తుధర్మ హై, అపవాద నహీం’ ....... ౨౨౪
అపవాదకే విశేష...... ...................... ౨౨౫
అనిషిద్ధ శరీరమాత్ర – ఉపధికే పాలనకీ
ఉక్త తీనోంకీ యుగపత్తాకే సాథ ఆత్మజ్ఞానకీ
యుగపత్తాకో సాధతే హైం...... ............ ౨౪౦ ఉక్త తీనోంకీ యుగపత్తా తథా ఆత్మజ్ఞానకీ
లక్షణ..... ........................... ౨౪౧
యుక్తాహారవిహారీ సాక్షాత్ అనాహారవిహారీ
శ్రమణకో యుక్తాహారీపనేకీ సిద్ధి..... ........ ౨౨౮ యుక్తాహారకా విస్తృత స్వరూప..... ............. ౨౨౯ ఉత్సర్గ – అపవాదకీ మైత్రీ ద్వారా ఆచరణకా
హోతా.................................. ౨౪౩ ఏకాగ్రతా వహ మోక్షమార్గ హై ఐసా నిశ్చయ కరతే
ఉత్సర్గ – అపవాదకే విరోధసే ఆచరణకా
బతలాతే హైం...... ...................... ౨౪౫ శుభోపయోగీ శ్రమణకా లక్షణ.... ............. ౨౪౬ శుభోపయోగీ శ్రమణోంకీ ప్రవృత్తి..... ........... ౨౪౭ శుభోపయోగియోంకే హీ ఐసీ ప్రవృత్తియాఁ
వ్యాపార...... .......................... ౨౩౨ ఆగమహీనకో మోక్షాఖ్య కర్మక్షయ నహీం హోతా.... ౨౩౩ మోక్షమార్గియోంకో ఆగమ హీ ఏక చక్షు..... .... ౨౩౪ ఆగమచక్షుసే సబ కుఛ దిఖాఈ దేతా హీ హై.....౨౩౫ ఆగమజ్ఞాన, తత్పూర్వక తత్త్వార్థశ్రద్ధాన ఔర
హోతీ హైం............................... ౨౪౮ సభీ ప్రవృత్తియాఁ శుభోపయోగియోంకే హీ
హోతీ హైం............................... ౨౪౯ ప్రవృత్తి సంయమకీ విరోధీ హోనేకా నిషేధ....... ౨౫౦ ప్రవృత్తికే విషయకే దో విభాగ................. ౨౫౧ ప్రవృత్తికే కాలకా విభాగ...... .............. ౨౫౨ లోకసంభాషణప్రవృత్తి ఉసకే నిమిత్తకే విభాగ
తదుభయపూర్వక సంయతత్వకీ యుగపత్తాకో మోక్షమార్గపనా హోనేకా నియమ..... ...... ౨౩౬ ఉక్త తీనోంకీ అయుగపత్తాకో మోక్షమార్గత్వ
Page -2 of 513
PDF/HTML Page 31 of 546
single page version
‘లౌకిక’ (జన)కా లక్షణ .................. ౨౬౯
సత్సంగ కరనే యోగ్య హై..... .................. ౨౭౦
ఫలకీ విపరీతతా.... ................. ౨౫౫ అవిపరీత ఫలకా కారణ ఐసా జో
‘అవిపరీత కారణ’కీ ఉపాసనారూప ప్రవృత్తి
మోక్షతత్త్వ .................................... ౨౭౨
మోక్షతత్త్వకా సాధనతత్త్వ ...................... ౨౭౩
మోక్షతత్త్వకే సాధనతత్త్వకా అభినన్దన.... .... ౨౭౪
శాస్త్రకీ సమాప్తి ............................ ౨౭౫
శ్రమణాభాసోంకే ప్రతి సమస్త ప్రవృత్తియోంకా
నిషేధ..... ........................... ౨౬౩ కైసా జీవ శ్రమణాభాస హై సో కహతే హైం ...... ౨౬౪ జో శ్రామణ్యసే సమాన హై ఉనకా అనుమోదన న
జో శ్రామణ్యమేం అధిక హో ఉసకే ప్రతి జైసే కి
కరనేవాలేకా వినాశ................... ౨౬౬
ఆత్మద్రవ్యకీ ప్రాప్తికా ప్రకార ................. ౫౩౨
స్వయం శ్రామణ్యమేం అధిక హోం తథాపి అపనేసే హీన
ఉసకా వినాశ..... ................... ౨౬౭
Page -1 of 513
PDF/HTML Page 32 of 546
single page version
నాథ హై
స్వానుభూతి ప్రాప్త హోతీ హై
Page 0 of 513
PDF/HTML Page 33 of 546
single page version
పుణ్యప్రకాశకం, పాపప్రణాశకమిదం శాస్త్రం శ్రీప్రవచనసారనామధేయం, అస్య మూలగ్రన్థకర్తారః
శ్రీసర్వజ్ఞదేవాస్తదుత్తరగ్రన్థకర్తారః శ్రీగణధరదేవాః ప్రతిగణధరదేవాస్తేషాం వచనానుసారమాసాద్య
ఆచార్యశ్రీకున్దకున్దాచార్యదేవవిరచితం, శ్రోతారః సావధానతయా శృణవన్తు
Page 1 of 513
PDF/HTML Page 34 of 546
single page version
[సర్వ ప్రథమ గ్రంథకే ప్రారంభమేం శ్రీమద్భగవత్కున్దకున్దాచార్యదేవవిరచిత ప్రాకృతగాథాబద్ధ శ్రీ ‘ప్రవచనసార’ నామక శాస్త్రకీ ‘తత్త్వప్రదీపికా’ నామక సంస్కృత టీకాకే రచయితా శ్రీ అమృతచంద్రాచార్యదేవ ఉపరోక్త శ్లోకోంకే ద్వారా మఙ్గలాచరణ కరతే హుఏ జ్ఞానానన్దస్వరూప పరమాత్మాకో నమస్కార కరతే హైం : – ]
అర్థ : — సర్వవ్యాపీ (అర్థాత్ సబకా జ్ఞాతా -ద్రష్టా) ఏక చైతన్యరూప (మాత్ర చైతన్య హీ) జిసకా స్వరూప హై ఔర జో స్వానుభవప్రసిద్ధ హై (అర్థాత్ శుద్ధ ఆత్మానుభవసే ప్రకృష్టతయా సిద్ధ హై ) ఉస జ్ఞానానన్దాత్మక (జ్ఞాన ఔర ఆనన్దస్వరూప) ఉత్కృష్ట ఆత్మాకో నమస్కార హో .
Page 2 of 513
PDF/HTML Page 35 of 546
single page version
అథ ప్రవచనసారవ్యాఖ్యాయాం మధ్యమరుచిశిష్యప్రతిబోధనార్థాయాం ముఖ్యగౌణరూపేణాన్తస్తత్త్వబహి- స్తత్త్వప్రరూపణసమర్థాయాం చ ప్రథమత ఏకోత్తరశతగాథాభిర్జ్ఞానాధికారః, తదనన్తరం త్రయోదశాధిక శతగాథాభి- ర్దర్శనాధికారః, తతశ్చ సప్తనవతిగాథాభిశ్చారిత్రాధికారశ్చేతి సముదాయేనైకాదశాధికత్రిశతప్రమితసూత్రైః సమ్యగ్జ్ఞానదర్శనచారిత్రరూపేణ మహాధికారత్రయం భవతి . అథవా టీకాభిప్రాయేణ తు సమ్యగ్జ్ఞానజ్ఞేయచారిత్రా- ధికారచూలికారూపేణాధికారత్రయమ్ . తత్రాధికారత్రయే ప్రథమతస్తావజ్జ్ఞానాభిధానమహాధికారమధ్యే ద్వాసప్త- తిగాథాపర్యన్తం శుద్ధోపయోగాధికారః కథ్యతే . తాసు ద్వాసప్తతిగాథాసు మధ్యే ‘ఏస సురాసుర --’ ఇమాం గాథామాదిం కృత్వా పాఠక్రమేణ చతుర్దశగాథాపర్యన్తం పీఠికా, తదనన్తరం సప్తగాథాపర్యన్తం సామాన్యేన సర్వజ్ఞ- సిద్ధిః, తదనన్తరం త్రయస్త్రింశద్గాథాపర్యన్తం జ్ఞానప్రపఞ్చః, తతశ్చాష్టాదశగాథాపర్యన్తం సుఖప్రపఞ్చశ్చేత్యన్తరాధి- కారచతుష్టయేన శుద్ధోపయోగాధికారో భవతి . అథ పఞ్చవింశతిగాథాపర్యన్తం జ్ఞానకణ్డికాచతుష్టయప్రతి- పాదకనామా ద్వితీయోధికారశ్చేత్యధికారద్వయేన, తదనన్తరం స్వతన్త్రగాథాచతుష్టయేన చైకోత్తరశతగాథాభిః ప్రథమమహాధికారే సముదాయపాతనికా జ్ఞాతవ్యా .
ఇదానీం ప్రథమపాతనికాభిప్రాయేణ ప్రథమతః పీఠికావ్యాఖ్యానం క్రియతే, తత్ర పఞ్చస్థలాని భవన్తి; తేష్వాదౌ నమస్కారముఖ్యత్వేన గాథాపఞ్చకం, తదనన్తరం చారిత్రసూచనముఖ్యత్వేన ‘సంపజ్జఇ ణివ్వాణం’ ఇతి ప్రభృతి గాథాత్రయమథ శుభాశుభశుద్ధోపయోగత్రయసూచనముఖ్యత్వేన ‘జీవో పరిణమది’ ఇత్యాదిగాథాసూత్రద్వయమథ తత్ఫలకథనముఖ్యతయా ‘ధమ్మేణ పరిణదప్పా’ ఇతి ప్రభృతి సూత్రద్వయమ్ . అథ శుద్ధోపయోగధ్యాతుః పురుషస్య ప్రోత్సాహనార్థం శుద్ధోపయోగఫలదర్శనార్థం చ ప్రథమగాథా, శుద్ధోపయోగిపురుషలక్షణకథనేన ద్వితీయా చేతి ‘అఇసయమాదసముత్థం’ ఇత్యాది గాథాద్వయమ్ . ఏవం పీఠికాభిధానప్రథమాన్తరాధికారే స్థలపఞ్చకేన చతుర్దశగాథాభిస్సముదాయపాతనికా . తద్యథా —
[అబ అనేకాన్తమయ జ్ఞానకీ మంగలకే లియే శ్లోక ద్వారా స్తుతి కరతే హైం :] అర్థ : — జో మహామోహరూపీ అంధకారసమూహకో లీలామాత్రమేం నష్ట కరతా హై ఔర జగతకే స్వరూపకో ప్రకాశిత కరతా హై ఐసా అనేకాంతమయ తేజ సదా జయవంత హై .
[ అబ శ్రీ అమృతచంద్రాచార్యదేవ శ్లోక ద్వారా అనేకాంతమయ జినప్రవచనకే సారభూత ఇస ‘ప్రవచనసార’ శాస్త్రకీ టీకా కరనేకీ ప్రతిజ్ఞా కరతే హైం :]
అర్థ : — పరమానన్దరూపీ సుధారసకే పిపాసు భవ్య జీవోంకే హితార్థ, తత్త్వకో (వస్తుస్వరూపకో) ప్రగట కరనేవాలీ ప్రవచనసారకీ యహ టీకా రచీ జా రహీ హై .
Page 3 of 513
PDF/HTML Page 36 of 546
single page version
అథ ఖలు కశ్చిదాసన్నసంసారపారావారపారః సమున్మీలితసాతిశయవివేకజ్యోతిరస్తమిత- సమస్తైకాంతవాదావిద్యాభినివేశః పారమేశ్వరీమనేకాన్తవాదవిద్యాముపగమ్య ముక్తసమస్తపక్షపరిగ్రహ- తయాత్యంతమధ్యస్థో భూత్వా సకలపురుషార్థసారతయా నితాన్తమాత్మనో హితతమాం భగవత్పంచపరమేష్ఠి- ప్రసాదోపజన్యాం పరమార్థసత్యాం మోక్షలక్ష్మీమక్షయాముపాదేయత్వేన నిశ్చిన్వన్ ప్రవర్తమానతీర్థనాయక- పురఃసరాన్ భగవతః పంచపరమేష్ఠినః ప్రణమనవందనోపజనితనమస్కరణేన సంభావ్య సర్వారంభేణ మోక్షమార్గం సంప్రతిపద్యమానః ప్రతిజానీతే —
అథ కశ్చిదాసన్నభవ్యః శివకుమారనామా స్వసంవిత్తిసముత్పన్నపరమానన్దైకలక్షణసుఖామృతవిపరీత- చతుర్గతిసంసారదుఃఖభయభీతః, సముత్పన్నపరమభేదవిజ్ఞానప్రకాశాతిశయః, సమస్తదుర్నయైకాన్తనిరాకృతదురాగ్రహః, పరిత్యక్తసమస్తశత్రుమిత్రాదిపక్షపాతేనాత్యన్తమధ్యస్థో భూత్వా ధర్మార్థకామేభ్యః సారభూతామత్యన్తాత్మహితామ- వినశ్వరాం పంచపరమేష్ఠిప్రసాదోత్పన్నాం ముక్తిశ్రియముపాదేయత్వేన స్వీకుర్వాణః, శ్రీవర్ధమానస్వామితీర్థకరపరమదేవ- ప్రముఖాన్ భగవతః పంచపరమేష్ఠినో ద్రవ్యభావనమస్కారాభ్యాం ప్రణమ్య పరమచారిత్రమాశ్రయామీతి ప్రతిజ్ఞాం కరోతి –
[ఇసప్రకార మంగలాచరణ ఔర టీకా రచనేకీ ప్రతిజ్ఞా కరకే, భగవాన్ కున్దకున్దాచార్యదేవ- విరచిత ప్రవచనసారకీ పహలీ పాఁచ గాథాఓంకే ప్రారమ్భమేం శ్రీ అమృతచన్ద్రాచార్యదేవ ఉన గాథాఓంకీ ఉత్థానికా కరతే హైం .]
అబ, జినకే సంసార సముద్రకా కినారా నికట హై, సాతిశయ (ఉత్తమ) వివేకజ్యోతి ప్రగట హో గఈ హై (అర్థాత్ పరమ భేదవిజ్ఞానకా ప్రకాశ ఉత్పన్న హో గయా హై) తథా సమస్త ఏకాంతవాదరూప అవిద్యాకా ౧అభినివేశ అస్త హో గయా హై ఐసే కోఈ (ఆసన్నభవ్య మహాత్మాశ్రీమద్- భగవత్కున్దకున్దాచార్య), పారమేశ్వరీ (పరమేశ్వర జినేన్ద్రదేవకీ) అనేకాన్తవాదవిద్యాకో ప్రాప్త కరకే, సమస్త పక్షకా పరిగ్రహ (శత్రుమిత్రాదికా సమస్త పక్షపాత) త్యాగ దేనేసే అత్యన్త మధ్యస్థ హోకర, ౨సర్వ పురుషార్థమేం సారభూత హోనేసే ఆత్మాకే లియే అత్యన్త ౩హితతమ భగవన్త పంచపరమేష్ఠీకే ౪ప్రసాదసే ఉత్పన్న హోనే యోగ్య, పరమార్థసత్య (పారమార్థిక రీతిసే సత్య), అక్షయ (అవినాశీ) మోక్షలక్ష్మీకో ౫ఉపాదేయరూపసే నిశ్చిత కరతే హుఏ ప్రవర్తమాన తీర్థకే నాయక (శ్రీ మహావీరస్వామీ) పూర్వక భగవంత పంచపరమేష్ఠీకో ౬ప్రణమన ఔర వన్దనసే హోనేవాలే నమస్కారకే ద్వారా సన్మాన కరకే సర్వారమ్భసే (ఉద్యమసే) మోక్షమార్గకా ఆశ్రయ కరతే హుఏ ప్రతిజ్ఞా కరతే హైం . ౧. అభినివేశ=అభిప్రాయ; నిశ్చయ; ఆగ్రహ . ౨. పురుషార్థ=ధర్మ, అర్థ, కామ ఔర మోక్ష ఇన చార పురుష -అర్థోమేం (పురుష -ప్రయోజనోం మేం) మోక్ష హీ సారభూత శ్రేష్ఠ
తాత్విక పురుష -అర్థ హై . ౩. హితతమ=ఉత్కృష్ట హితస్వరూప . ౪. ప్రసాద=ప్రసన్నతా, కృపా . ౫. ఉపాదేయ=గ్రహణ కరనే యోగ్య, (మోక్షలక్ష్మీ హితతమ, యథార్థ ఔర అవినాశీ హోనేసే ఉపాదేయ హై .) ౬. ప్రణమన=దేహసే నమస్కార కరనా . వన్దన=వచనసే స్తుతి కరనా . నమస్కారమేం ప్రణమన ఔర వన్దన దోనోంకా
Page 4 of 513
PDF/HTML Page 37 of 546
single page version
పణమామీత్యాదిపదఖణ్డనారూపేణ వ్యాఖ్యానం క్రియతే — పణమామి ప్రణమామి . స కః . కర్తా ఏస ఏషోహం గ్రన్థకరణోద్యతమనాః స్వసంవేదనప్రత్యక్షః . కం . వడ్ఢమాణం అవసమన్తాదృద్ధం వృద్ధం మానం ప్రమాణం జ్ఞానం యస్య స భవతి వర్ధమానః, ‘అవాప్యోరలోపః’ ఇతి లక్షణేన భవత్యకారలోపోవశబ్దస్యాత్ర, తం రత్నత్రయాత్మకప్రవర్తమానధర్మతీర్థోపదేశకం శ్రీవర్ధమానతీర్థకరపరమదేవమ్ . క్వ ప్రణమామి . ప్రథమత ఏవ . కింవిశిష్టం . సురాసురమణుసిందవందిదం త్రిభువనారాధ్యానన్తజ్ఞానాదిగుణాధారపదాధిష్ఠితత్వాత్తత్పదాభిలాషిభిస్త్రి- భువనాధీశైః సమ్యగారాధ్యపాదారవిన్దత్వాచ్చ సురాసురమనుష్యేన్ద్రవన్దితమ్ . పునరపి కింవిశిష్టం . ధోదఘాఇ-
వళీ శేష తీర్థంకర అనే సౌ సిద్ధ శుద్ధాస్తిత్వనే.
ముని జ్ఞాన-
తే సర్వనే సాథే తథా ప్రత్యేకనే ప్రత్యేకనే, వందుం వళీ హుం మనుష్యక్షేత్రే వర్తతా అర్హంతనే. ౩. అర్హంతనే, శ్రీ సిద్ధనేయ నమస్కరణ కరీ ఏ రీతే, గణధర అనే అధ్యాపకోనే, సర్వసాధుసమూహనే. ౪.
Page 5 of 513
PDF/HTML Page 38 of 546
single page version
కమ్మమలం పరమసమాధిసముత్పన్నరాగాదిమలరహితపారమార్థికసుఖామృతరూపనిర్మలనీరప్రక్షాలితఘాతికర్మమల- త్వాదన్యేషాం పాపమలప్రక్షాలనహేతుత్వాచ్చ ధౌతఘాతికర్మమలమ్ . పునశ్చ కింలక్షణమ్ . తిత్థం దృష్టశ్రుతానుభూత- విషయసుఖాభిలాషరూపనీరప్రవేశరహితేన పరమసమాధిపోతేనోత్తీర్ణసంసారసముద్రత్వాత్ అన్యేషాం తరణోపాయ- భూతత్వాచ్చ తీర్థమ్ . పునశ్చ కింరూపమ్ . ధమ్మస్స కత్తారం నిరుపరాగాత్మతత్త్వపరిణతిరూపనిశ్చయధర్మస్యోపాదాన-
అన్వయార్థ : — [ఏషః ] యహ మైం [సురాసురమనుష్యేన్ద్రవందితం ] జో ౧సురేన్ద్రోం, ౨అసురేన్ద్రోం ఔర ౩నరేన్ద్రోంసే వన్దిత హైం తథా జిన్హోంనే [ధౌతఘాతికర్మమలం ] ఘాతి కర్మమలకో ధో డాలా హై ఐసే [తీర్థం ] తీర్థరూప ఔర [ధర్మస్య కర్తారం ] ధర్మకే కర్తా [వర్ధమానం ] శ్రీ వర్ధమానస్వామీకో [ప్రణమామి ] నమస్కార కరతా హూఁ ..౧..
[పునః ] ఔర [విశుద్ధసద్భావాన్ ] విశుద్ధ ౪సత్తావాలే [శేషాన్ తీర్థకరాన్ ] శేష తీర్థంకరోంకో [ససర్వసిద్ధాన్ ] సర్వ సిద్ధభగవన్తోంకే సాథ హీ, [చ ] ఔర [జ్ఞానదర్శనచారిత్రతపోవీర్యాచారాన్ ] జ్ఞానాచార, దర్శనాచార, చారిత్రాచార, తపాచార తథా వీర్యాచార యుక్త [శ్రమణాన్ ] ౫శ్రమణోంకో నమస్కార కరతా హూఁ ..౨..
[తాన్ తాన్ సర్వాన్ ] ఉన ఉన సబకో [చ ] తథా [మానుషే క్షేత్రే వర్తమానాన్ ] మనుష్య క్షేత్రమేం విద్యమాన [అర్హతః ] అరహన్తోంకో [సమకం సమకం ] సాథ హీ సాథ — సముదాయరూపసే ఔర [ప్రత్యేకం ఏవ ప్రత్యేకం ] ప్రత్యేక ప్రత్యేకకో — వ్యక్తిగత [వందే ] వన్దనా కరతా హూఁ ..౩.. ౧ . సురేన్ద్ర = ఊర్ధ్వలోకవాసీ దేవోంకే ఇన్ద్ర . ౨. అసురేన్ద్ర = అధోలోకవాసీ దేవోంకే ఇన్ద్ర . ౩. నరేన్ద్ర = (మధ్యలోకవాసీ) మనుష్యోంకే అధిపతి, రాజా . ౪. సత్తా=అస్తిత్వ . ౫. శ్రమణ = ఆచార్య, ఉపాధ్యాయ ఔర సాధు .
తసు శుద్ధదర్శనజ్ఞాన ముఖ్య పవిత్ర ఆశ్రమ పామీనే, ప్రాప్తి కరూం హుం సామ్యనీ, జేనాథీ శివప్రాప్తి బనే. ౫.
Page 6 of 513
PDF/HTML Page 39 of 546
single page version
ఏష స్వసంవేదనప్రత్యక్షదర్శనజ్ఞానసామాన్యాత్మాహం సురాసురమనుష్యేన్ద్రవందితత్వాత్త్రిలోకైకగురుం, ధౌతఘాతికర్మమలత్వాజ్జగదనుగ్రహసమర్థానంతశక్తిపారమైశ్వర్యం, యోగినాం తీర్థత్వాత్తారణసమర్థం, ధర్మకర్తృ- త్వాచ్ఛుద్ధస్వరూపవృత్తివిధాతారం, ప్రవర్తమానతీర్థనాయకత్వేన ప్రథమత ఏవ పరమభట్టారకమహాదేవాధిదేవ- పరమేశ్వరపరమపూజ్యసుగృహీతనామశ్రీవర్ధమానదేవం ప్రణమామి ..౧.. తదను విశుద్ధసద్భావత్వాదుపాత్త- కారణత్వాత్ అన్యేషాముత్తమక్షమాదిబహువిధధర్మోపదేశకత్వాచ్చ ధర్మస్య కర్తారమ్ . ఇతి క్రియాకారకసమ్బన్ధః . ఏవమన్తిమతీర్థకరనమస్కారముఖ్యత్వేన గాథా గతా ..౧.. తదనన్తరం ప్రణమామి . కాన్ . సేసే పుణ తిత్థయరే ససవ్వసిద్ధే శేషతీర్థకరాన్, పునః ససర్వసిద్ధాన్ వృషభాదిపార్శ్వపర్యన్తాన్ శుద్ధాత్మోపలబ్ధిలక్షణసర్వసిద్ధ- సహితానేతాన్ సర్వానపి . కథంభూతాన్ . విసుద్ధసబ్భావే నిర్మలాత్మోపలబ్ధిబలేన విశ్లేషితాఖిలావరణ- త్వాత్కేవలజ్ఞానదర్శనస్వభావత్వాచ్చ విశుద్ధసద్భావాన్ . సమణే య శ్రమణశబ్దవాచ్యానాచార్యోపాధ్యాయసాధూంశ్చ . కింలక్షణాన్ . ణాణదంసణచరిత్తతవవీరియాయారే సర్వవిశుద్ధద్రవ్యగుణపర్యాయాత్మకే చిద్వస్తుని యాసౌ రాగాది-
[అర్హద్భయః ] ఇసప్రకార అరహన్తోంకో [సిద్ధేభ్యః ] సిద్ధోంకో [తథా గణధరేభ్యః ] ఆచార్యోంకో [అధ్యాపకవర్గేభ్యః ] ఉపాధ్యాయవర్గకో [చ ఏవం ] ఔర [సర్వేభ్యః సాధుభ్యః ] సర్వ సాధుఓంకో [నమః కృత్వా ] నమస్కార కరకే [తేషాం ] ఉనకే [విశుద్ధదర్శనజ్ఞానప్రధానాశ్రమం ] ౧విశుద్ధదర్శనజ్ఞానప్రధాన ఆశ్రమకో [సమాసాద్య ] ప్రాప్త కరకే [సామ్యం ఉపసంపద్యే ] మైం ౨సామ్యకో ప్రాప్త కరతా హూఁ [యతః ] జిససే [నిర్వాణ సంప్రాప్తిః ] నిర్వాణకీ ప్రాప్తి హోతీ హై ..౪ -౫..
టీకా : — యహ ౩స్వసంవేదనప్రత్యక్ష ౪దర్శనజ్ఞానసామాన్యస్వరూప మైం, జో సురేన్ద్రోం, అసురేన్ద్రోం ఔర నరేన్ద్రోంకే ద్వారా వన్దిత హోనేసే తీన లోకకే ఏక (అనన్య సర్వోత్కృష్ట) గురు హైం, జినమేం ఘాతికర్మమలకే ధో డాలనేసే జగత పర అనుగ్రహ కరనేమేం సమర్థ అనన్తశక్తిరూప పరమేశ్వరతా హై, జో తీర్థతాకే కారణ యోగియోంకో తారనేమేం సమర్థ హైం, ధర్మకే కర్తా హోనేసే జో శుద్ధ స్వరూపపరిణతికే కర్తా హైం, ఉన పరమ భట్టారక, మహాదేవాధిదేవ, పరమేశ్వర, పరమపూజ్య, జినకా నామగ్రహణ భీ అచ్ఛా హై ఐసే శ్రీ వర్ధమానదేవకో ప్రవర్తమాన తీర్థకీ నాయకతాకే కారణ ప్రథమ హీ, ప్రణామ కరతా హూఁ ..౧.. ౧. విశుద్ధదర్శనజ్ఞానప్రధాన = విశుద్ధ దర్శన ఔర జ్ఞాన జిసమేం ప్రధాన (ముఖ్య) హైం, ఐసే . ౨. సామ్య = సమతా, సమభావ . ౩. స్వసంవేదనప్రత్యక్ష = స్వానుభవసే ప్రత్యక్ష (దర్శనజ్ఞానసామాన్య స్వానుభవసే ప్రత్యక్ష హై) . ౪. దర్శనజ్ఞానసామాన్యస్వరూప = దర్శనజ్ఞానసామాన్య అర్థాత్ చేతనా జిసకా స్వరూప హై ఐసా .
Page 7 of 513
PDF/HTML Page 40 of 546
single page version
పాకోత్తీర్ణజాత్యకార్తస్వరస్థానీయశుద్ధదర్శనజ్ఞానస్వభావాన్ శేషానతీతతీర్థనాయకాన్, సర్వాన్ సిద్ధాంశ్చ, జ్ఞానదర్శనచారిత్రతపోవీర్యాచారయుక్తత్వాత్సంభావితపరమశుద్ధోపయోగభూమికానాచార్యోపాధ్యాయ- సాధుత్వవిశిష్టాన్ శ్రమణాంశ్చ ప్రణమామి ..౨.. తదన్వేతానేవ పంచపరమేష్ఠినస్తత్తద్వయక్తివ్యాపినః సర్వానేవ సాంప్రతమేతత్క్షేత్రసంభవతీర్థకరాసంభవాన్మహావిదేహభూమిసంభవత్వే సతి మనుష్యక్షేత్రప్రవర్తిభి- స్తీర్థనాయకైః సహ వర్తమానకాలం గోచరీకృత్య యుగపద్యుగపత్ప్రత్యేకం ప్రత్యేకం చ మోక్షలక్ష్మీస్వయం- వరాయమాణపరమనైర్గ్రన్థ్యదీక్షాక్షణోచితమంగలాచారభూతకృతికర్మశాస్త్రోపదిష్టవన్దనాభిధానేన సమ్భావ- వికల్పరహితనిశ్చలచిత్తవృత్తిస్తదన్తర్భూతేన వ్యవహారపఞ్చాచారసహకారికారణోత్పన్నేన నిశ్చయపఞ్చాచారేణ పరిణతత్వాత్ సమ్యగ్జ్ఞానదర్శనచారిత్రతపోవీర్యాచారోపేతానితి . ఏవం శేషత్రయోవింశతితీర్థకరనమస్కార- ముఖ్యత్వేన గాథా గతా ..౨.. అథ తే తే సవ్వే తాంస్తాన్పూర్వోక్తానేవ పఞ్చపరమేష్ఠినః సర్వాన్ వందామి య వన్దే, అహం కర్తా . కథం . సమగం సమగం సముదాయవన్దనాపేక్షయా యుగపద్యుగపత్ . పునరపి కథం . పత్తేగమేవ పత్తేగం ప్రత్యేకవన్దనాపేక్షయా ప్రత్యేకం ప్రత్యేకమ్ . న కేవలమేతాన్ వన్దే . అరహంతే అర్హతః . కింవిశిష్టాన్ . వట్టంతే మాణుసే ఖేత్తే వర్తమానాన్ . క్వ . మానుషే క్షేత్రే . తథా హి ---సామ్ప్రతమత్ర భరతక్షేత్రే తీర్థకరాభావాత్ పఞ్చ-
తత్పశ్చాత్ జో విశుద్ధ సత్తావాన్ హోనేసే తాపసే ఉత్తీర్ణ హుఏ (అన్తిమ తావ దియే హుఏ అగ్నిమేంసే బాహర నికలే హుఏ) ఉత్తమ సువర్ణకే సమాన శుద్ధదర్శనజ్ఞానస్వభావకో ప్రాప్త హుఏ హైం, ఐసే శేష ౧అతీత తీర్థంకరోంకో ఔర సర్వసిద్ధోంకో తథా జ్ఞానాచార, దర్శనాచార, చారిత్రాచార, తపాచార ఔర వీర్యాచారయుక్త హోనేసే జిన్హోంనే పరమ శుద్ధ ఉపయోగభూమికాకో ప్రాప్త కియా హై, ఐసే శ్రమణోంకో — జో కి ఆచార్యత్వ, ఉపాధ్యాయత్వ ఔర సాధుత్వరూప విశేషోంసే విశిష్ట ( – భేదయుక్త) హైం ఉన్హేం — నమస్కార కరతా హూఁ ..౨..
తత్పశ్చాత్ ఇన్హీం పంచపరమేష్ఠియోంకో, ఉస -ఉస వ్యక్తిమేం (పర్యాయమేం) వ్యాప్త హోనేవాలే సభీకో, వర్తమానమేం ఇస క్షేత్రమేం ఉత్పన్న తీర్థంకరోంకా అభావ హోనేసే ఔర మహావిదేహక్షేత్రమేం ఉనకా సద్భావ హోనేసే మనుష్యక్షేత్రమేం ప్రవర్తమాన తీర్థనాయకయుక్త వర్తమానకాలగోచర కరకే, ( – మహావిదేహక్షేత్రమేం వర్తమాన శ్రీ సీమంధరాది తీర్థంకరోంకీ భాఁతి మానోం సభీ పంచ పరమేష్ఠీ భగవాన వర్తమానకాలమేం హీ విద్యమాన హోం, ఇసప్రకార అత్యన్త భక్తికే కారణ భావనా భాకర – చింతవన కరకే ఉన్హేం) యుగపద్ యుగపద్ అర్థాత్ సముదాయరూపసే ఔర ప్రత్యేక ప్రత్యేకకో అర్థాత్ వ్యక్తిగతరూపసే ౨సంభావనా కరతా హూఁ . కిస ప్రకారసే సంభావనా కరతా హూఁ ? మోక్షలక్ష్మీకే స్వయంవర సమాన జో పరమ నిర్గ్రన్థతాకీ దీక్షాకా ఉత్సవ (-ఆనన్దమయ ప్రసంగ) హై ఉసకే ఉచిత మంగలాచరణభూత జో ౩కృతికర్మశాస్త్రోపదిష్ట వన్దనోచ్చార (కృతికర్మశాస్త్రమేం ఉపదేశే హుఏ స్తుతివచన)కే ద్వారా సమ్భావనా కరతా హూఁ ..౩.. ౧. అతీత = గత, హోగయే, భూతకాలీన . ౨. సంభావనా = సంభావనా కరనా, సన్మాన కరనా, ఆరాధన కరనా . ౩. కృతికర్మ = అంగబాహ్య ౧౪ ప్రకీర్ణకోంమేం ఛట్ఠా ప్రకీర్ణక కృతికర్మ హై జిసమేం నిత్యనైమిత్తిక క్రియాకా వర్ణన హై .