Pravachansar-Hindi (Telugu transliteration). Gatha: 210-222.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 22 of 28

 

Page 388 of 513
PDF/HTML Page 421 of 546
single page version

సామాయికసంయమవికల్పత్వాత్ శ్రమణానాం మూలగుణా ఏవ . తేషు యదా నిర్వికల్పసామాయిక-
సంయమాధిరూఢత్వేనానభ్యస్తవికల్పత్వాత్ప్రమాద్యతి తదా కేవలకల్యాణమాత్రార్థినః కుణ్డలవలయాంగులీ-
యాదిపరిగ్రహః కిల శ్రేయాన్, న పునః సర్వథా కల్యాణలాభ ఏవేతి సమ్ప్రధార్య వికల్పేనాత్మాన-
ముపస్థాపయన్ ఛేదోపస్థాపకో భవతి ..౨౦౮ . ౨౦౯..
అథాస్య ప్రవ్రజ్యాదాయక ఇవ ఛేదోపస్థాపకః పరోప్యస్తీత్యాచార్యవికల్పప్రజ్ఞాపన-
ద్వారేణోపదిశతి —
లింగగ్గహణే తేసిం గురు త్తి పవ్వజ్జదాయగో హోది .
ఛేదేసూవట్ఠవగా సేసా ణిజ్జావగా సమణా ..౨౧౦..
పరమసామాయికాభిధానేన నిశ్చయైకవ్రతేన మోక్షబీజభూతేన మోక్షే జాతే సతి సర్వే ప్రకటా భవన్తి . తేన
కారణేన తదేవ సామాయికం మూలగుణవ్యక్తికారణత్వాత్ నిశ్చయమూలగుణో భవతి . యదా పునర్నిర్వికల్పసమాధౌ
సమర్థో న భవత్యయం జీవస్తదా యథా కోపి సువర్ణార్థీ పురుషః సువర్ణమలభమానస్తపర్యాయానపి కుణ్డలాదీన్
గృహ్ణాతి, న చ సర్వథా త్యాగం కరోతి; తథాయం జీవోపి నిశ్చయమూలగుణాభిధానపరమసమాధ్యభావే
ఛేదోపస్థానం చారిత్రం గృహ్ణాతి . ఛేదే సత్యుపస్థాపనం ఛేదోపస్థాపనమ్ . అథవా ఛేదేన వ్రతభేదేనోపస్థాపనం
ఛేదోపస్థాపనమ్ . తచ్చ సంక్షేపేణ పఞ్చమహావ్రతరూపం భవతి . తేషాం వ్రతానాం చ రక్షణార్థం పశ్చసమిత్యాదిభేదేన
పునరష్టావింశతిమూలగుణభేదా భవన్తి . తేషాం చ మూలగుణానాం రక్షణార్థం ద్వావింశతిపరీషహజయద్వాదశవిధ-
తపశ్చరణభేదేన చతుస్త్రింశదుత్తరగుణా భవన్తి . తేషాం చ రక్షణార్థం దేవమనుష్యతిర్యగచేతనకృతచతుర్విధోపసర్గ-
జయద్వాదశానుప్రేక్షాభావనాదయశ్చేత్యభిప్రాయః ..౨౦౮.౨౦౯.. ఏవం మూలోత్తరగుణకథనరూపేణ ద్వితీయస్థలే
హోనేసే శ్రమణోంకే మూలగుణ హీ హైం . జబ (శ్రమణ) నిర్వికల్ప సామాయికసంయమమేం ఆరూఢతాకే కారణ
జిసమేం వికల్పోంకా అభ్యాస (సేవన) నహీం హై ఐసీ దశామేంసే చ్యుత హోతా హై, తబ
‘కేవలసువర్ణమాత్రకే అర్థీకో కుణ్డల, కంకణ, అంగూఠీ ఆదికో గ్రహణ కరనా (భీ) శ్రేయ హై,
కిన్తు ఐసా నహీం హై కి (కుణ్డల ఇత్యాదికా గ్రహణ కభీ న కరకే) సర్వథా స్వర్ణకీ హీ ప్రాప్తి
కరనా హీ శ్రేయ హై’ ఐసా విచార కరకే మూలగుణోంమేం వికల్పరూపసే (భేదరూపసే) అపనేకో స్థాపిత
కరతా హుఆ ఛేదోపస్థాపక హోతా హై ..౨౦౮ – ౨౦౯..
అబ ఇనకే (శ్రమణకే) ప్రవ్రజ్యాదాయకకీ భాఁతి ఛేదోపస్థాపక పర (దూసరా) భీ హోతా హై
ఐసా, ఆచార్యకే భేదోంకే ప్రజ్ఞాపన ద్వారా ఉపదేశ కరతే హైం : —
జే లింగగ్రహణే సాధుపద దేనార తే గురు జాణవా;
ఛేదద్వయే స్థాపన కరే తే శేష ముని నిర్యాపకా. ౨౧౦.

Page 389 of 513
PDF/HTML Page 422 of 546
single page version

లిఙ్గగ్రహణే తేషాం గురురితి ప్రవ్రజ్యాదాయకో భవతి .
ఛేదయోరుపస్థాపకాః శేషా నిర్యాపకాః శ్రమణాః ..౨౧౦..
యతో లింగగ్రహణకాలే నిర్వికల్పసామాయికసంయమప్రతిపాదకత్వేన యః కిలాచార్యః
ప్రవ్రజ్యాదాయకః స గురుః, యః పునరనన్తరం సవికల్పచ్ఛేదోపస్థాపనసంయమప్రతిపాదకత్వేన ఛేదం
ప్రత్యుపస్థాపకః స నిర్యాపకః, యోపి ఛిన్నసంయమప్రతిసన్ధానవిధానప్రతిపాదకత్వేన ఛేదే
సత్యుపస్థాపకః సోపి నిర్యాపక ఏవ . తతశ్ఛేదోపస్థాపకః పరోప్యస్తి ..౨౧౦..
సూత్రద్వయం గతమ్ . అథాస్య తపోధనస్య ప్రవ్రజ్యాదాయక ఇవాన్యోపి నిర్యాపకసంజ్ఞో గురురస్తి ఇతి
గురువ్యవస్థాం నిరూపయతి — లింగగ్గహణే తేసిం లిఙ్గగ్రహణే తేషాం తపోధనానాం గురు త్తి హోది గురుర్భవతీతి . స
కః . పవ్వజ్జదాయగో నిర్వికల్పసమాధిరూపపరమసామాయికప్రతిపాదకో యోసౌ ప్రవ్రజ్యాదాయకః స ఏవ
దీక్షాగురుః, ఛేదేసు అ వట్టగా ఛేదయోశ్చ వర్తకాః యే సేసా ణిజ్జావగా సమణా తే శేషాః శ్రమణా నిర్యాపకా భవన్తి
శిక్షాగురవశ్చ భవన్తీతి . అయమత్రార్థః — నిర్వికల్పసమాధిరూపసామాయికస్యైకదేశేన చ్యుతిరేకదేశచ్ఛేదః,
అన్వయార్థ : — [లింగగ్రహణే ] లింగగ్రహణకే సమయ [ప్రవ్రజ్యాదాయకః భవతి ] జో
ప్రవ్రజ్యా (దీక్షా) దాయక హైం వహ [తేషాం గురుః ఇతి ] ఉనకే గురు హైం ఔర [ఛేదయోంః ఉపస్థాపకాః ]
జో ౧ఛేదద్వయమేం ఉపస్థాపక హైం (అర్థాత్ (౧) – జో భేదోంమేం స్థాపిత కరతే హైం తథా (౨) – జో
సంయమమేం ఛేద హోనే పర పునః స్థాపిత కరతే హైం ) [శేషాః శ్రమణాః ] వే శేష శ్రమణ [నిర్యాపకాః ]
౨నిర్యాపక హైం ..౨౧౦..
టీకా : — జో ఆచార్య లింగగ్రహణకే సమయ నిర్వికల్ప సామాయికసంయమకే ప్రతిపాదక
హోనేసే ప్రవ్రజ్యాదాయక హైం, వే గురు హైం; ఔర తత్పశ్చాత్ తత్కాల హీ జో (ఆచార్య) సవికల్ప
ఛేదోపస్థాపనాసంయమకే ప్రతిపాదక హోనేసే ‘ఛేదకే ప్రతి ఉపస్థాపక (భేదమేం స్థాపిత కరనేవాలే)’
హైం, వే నిర్యాపక హైం; ఉసీప్రకార జో (ఆచార్య) ౩ఛిన్న సంయమకే ౪ప్రతిసంధానకీ విధికే ప్రతిపాదక
హోనేసే ‘ఛేద హోనే పర ఉపస్థాపక (-సంయమమేం ఛేద హోనే పర ఉసమేం పునః స్థాపిత కరనేవాలే)’ హైం,
వే భీ నిర్యాపక హీ హైం . ఇసలియే ౩ఛేదోపస్థాపక, పర భీ హోతే హైం ..౨౧౦..
౧. ఛేదద్వయ = దో ప్రకారకే ఛేద . [యహాఁ (౧) సంయమమేం జో ౨౮ మూలగుణరూప భేద హోతే హైం ఉసే భీ ఛేద కహా
హై ఔర (౨) ఖణ్డన అథవా దోషకో భీ ఛేద కహా హై .]]
౨. నిర్యాపక = నిర్వాహ కరనేవాలా; సదుపదేశసే దృఢ కరనేవాలా; శిక్షాగురు, శ్రుతగురు .
౩. ఛిన్న = ఛేదకో ప్రాప్త; ఖణ్డిత; టూటా హుఆ, దోష ప్రాప్త .
౪. ప్రతిసంధాన = పునః జోడ దేనా వహ; దోషోంకో దూర కరకే ఏకసా (దోష రహిత) కర దేనా వహ .
౫. ఛేదోపస్థాపకకే దో అర్థ హైం : (౧) జో ‘ఛేద (భేద) కే ప్రతి ఉపస్థాపక’ హై, అర్థాత్ జో ౨౮ మూలగుణరూప
భేదోంకో సమఝాకర ఉసమేం స్థాపిత కరతా హై వహ ఛేదోపస్థాపక హై; తథా (౨) జో ‘ఛేదకే హోనే పర
ఉపస్థాపక’ హై, అర్థాత్ సంయమకే ఛిన్న (ఖణ్డిత) హోనే పర ఉసమేం పునః స్థాపిత కరతా హై, వహ భీ
ఛేదోపస్థాపక హై .

Page 390 of 513
PDF/HTML Page 423 of 546
single page version

అథ ఛిన్నసంయమప్రతిసన్ధానవిధానముపదిశతి —
పయదమ్హి సమారద్ధే ఛేదో సమణస్స కాయచేట్ఠమ్హి .
జాయది జది తస్స పుణో ఆలోయణపువ్వియా కిరియా ..౨౧౧..
ఛేదువజుత్తో సమణో సమణం వవహారిణం జిణమదమ్హి .
ఆసేజ్జాలోచిత్తా ఉవదిట్ఠం తేణ కాయవ్వం ..౨౧౨..
ప్రయతాయాం సమారబ్ధాయాం ఛేదః శ్రమణస్య కాయచేష్టాయామ్ .
జాయతే యది తస్య పునరాలోచనపూర్వికా క్రియా ..౨౧౧..
ఛేదోపయుక్తః శ్రమణః శ్రమణం వ్యవహారిణం జినమతే .
ఆసాద్యాలోచ్యోపదిష్టం తేన కర్తవ్యమ్ ..౨౧౨..
సర్వథా చ్యుతిః సక లచ్ఛేద ఇతి దేశసకలభేదేన ద్విధా ఛేదః . తయోశ్ఛేదయోర్యే ప్రాయశ్చిత్తం దత్వా సంవేగ-
వైరాగ్యజనకపరమాగమవచనైః సంవరణం కుర్వన్తి తే నిర్యాపకాః శిక్షాగురవః శ్రుతగురవశ్చేతి భణ్యన్తే .
దీక్షాదాయకస్తు దీక్షాగురురిత్యభిప్రాయః ..౨౧౦.. అథ పూర్వసూత్రోక్తచ్ఛేదద్వయస్య ప్రాయశ్చిత్తవిధానం కథయతి —
పయదమ్హి సమారద్ధే ఛేదో సమణస్స కాయచేట్ఠమ్హి జాయది జది ప్రయతాయాం సమారబ్ధాయాం ఛేదః శ్రమణస్య కాయచేష్టాయాం
జాయతే యది చేత్ . అథ విస్తరః – ఛేదో జాయతే యది చేత్ . స్వస్థభావచ్యుతిలక్షణః ఛేదో భవతి . కస్యామ్ .
కాయచేష్టాయామ్ . కథంభూతాయామ్ . ప్రయతాయాం స్వస్థభావలక్షణప్రయత్నపరాయాం సమారబ్ధాయాం అశనశయనయాన-
అబ ఛిన్నసంయమకే ప్రతిసంధానకీ విధికా ఉపదేశ కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [యది ] యది [శ్రమణస్య ] శ్రమణకే [ప్రయతాయాం ] ౧ప్రయత్నపూర్వక
[సమారబ్ధాయాం ] కీ జానేవాలీ [కాయచేష్టాయాం ] కాయచేష్టామేం [ఛేదః జాయతే ] ఛేద హోతా
౧. మునికే (మునిత్వోచిత) శుద్ధోపయోగ వహ అన్తరంగ అథవా నిశ్చయప్రయత్న హై, ఔర ఉస శుద్ధోపయోగదశామేం ప్రవర్తమాన
(హఠరహిత) దేహచేష్టాది సంబన్ధీ శుభోపయోగ వహ బహిరంగ అథవా వ్యవహారప్రయత్న హై . [జహాఁ శుద్ధోపయోగదశా నహీం
హోతీ వహాఁ శుభోపయోగ హఠసహిత హోతా హై; వహ శుభోపయోగ వ్యవహార – ప్రయత్నకో భీ ప్రాప్త నహీం హోతా . ]
జో ఛేద థాయ ప్రయత్న సహ కృత కాయనీ చేష్టా విషే,
ఆలోచనాపూర్వక క్రియా కర్తవ్య ఛే తే సాధునే. ౨౧౧.
ఛేదోపయుక్త ముని, శ్రమణ వ్యవహారవిజ్ఞ కనే జఈ,
నిజ దోష ఆలోచన కరీ, శ్రమణోపదిష్ట కరే విధి. ౨౧౨.

Page 391 of 513
PDF/HTML Page 424 of 546
single page version

హై తో [తస్య పునః ] ఉసే తో [ఆలోచనాపూర్వికా క్రియా ] ౧ఆలోచనాపూర్వక క్రియా కరనా
చాహియే .
[శ్రమణః ఛేదోపయుక్తః ] (కిన్తు) యది శ్రమణ ఛేదమేం ఉపయుక్త హుఆ హో తో ఉసే
[జినమత ] జైనమతమేం [వ్యవహారిణం ] వ్యవహారకుశల [శ్రమణం ఆసాద్య ] శ్రమణకే పాస జాకర
[ఆలోచ్య ] ౨ఆలోచనా కరకే (అపనే దోషకా నివేదన కరకే), [తేన ఉపదిష్టం ] వే జైసా
ఉపదేశ దేం వహ [కర్తవ్యమ్ ] కరనా చాహియే ..౨౧౧ -౨౧౨..
టీకా : — సంయమకా ఛేద దో ప్రకారకా హై; బహిరంగ ఔర అన్తరంగ . ఉసమేం మాత్ర కాయచేష్టా
సంబంధీ వహ బహిరంగ హై ఔర ఉపయోగ సంబంధీ వహ అన్తరంగ హై . ఉసమేం, యది భలీభాఁతి ఉపర్యుక్త
శ్రమణకే ప్రయత్నకృత కాయచేష్టాకా కథంచిత్ బహిరంగ ఛేద హోతా హై, తో వహ సర్వథా అన్తరంగ ఛేదసే
రహిత హై ఇసలియే ఆలోచనాపూర్వక క్రియాసే హీ ఉసకా ప్రతీకార (ఇలాజ) హోతా హై . కిన్తు యది
వహీ శ్రమణ ఉపయోగసంబంధీ ఛేద హోనేసే సాక్షాత్ ఛేదమేం హీ ఉపయుక్త హోతా హై తో జినోక్త
వ్యవహారవిధిమేం కుశల శ్రమణకే ఆశ్రయసే, ఆలోచనాపూర్వక, ఉనకే ద్వారా ఉపదిష్ట అనుష్ఠాన ద్వారా
(సంయమకా) ప్రతిసంధాన హోతా హై .
౧. ఆలోచనా = సూక్ష్మతాసే దేఖ లేనా వహ, సూక్ష్మతాసే విచారనా వహ, ఠీక ధ్యానమేం లేనా వహ .
౨. నివేదన; కథన . [౨౧౧ వీం గాథామేం ఆలోచనాకా ప్రథమ అర్థ ఘటిత హోతా హై ఔర ౨౧౨ వీం మేం దూసరా ]
ద్వివిధః కిల సంయమస్య ఛేదః, బహిరంగోన్తరంగశ్చ . తత్ర కాయచేష్టామాత్రాధికృతో
బహిరంగః, ఉపయోగాధికృతః పునరన్తరంగః . తత్ర యది సమ్యగుపయుక్తస్య శ్రమణస్య ప్రయత్నసమార-
బ్ధాయాః కాయచేష్టాయాః కథంచిద్బహిరంగచ్ఛేదో జాయతే తదా తస్య సర్వథాన్తరంగచ్ఛేదవర్జితత్వాదా-
లోచనపూర్వికయా క్రియయైవ ప్రతీకారః . యదా తు స ఏవోపయోగాధికృతచ్ఛేదత్వేన సాక్షాచ్ఛేద
ఏవోపయుక్తో భవతి తదా జినోదితవ్యవహారవిధివిదగ్ధశ్రమణాశ్రయయాలోచనపూర్వకతదుపదిష్టానుష్ఠానేన
ప్రతిసన్ధానమ్ ..౨౧౧.౨౧౨..
స్థానాదిప్రారబ్ధాయామ్ . తస్స పుణో ఆలోయణపువ్వియా కిరియా తస్య పునరాలోచనపూర్వికా క్రియా . తదాకాలే
తస్య తపోధనస్య స్వస్థభావస్య బహిరఙ్గసహకారికారణభూతా ప్రతిక్రమణలక్షణాలోచనపూర్వికా పునః క్రియైవ
ప్రాయశ్చిత్తం ప్రతికారో భవతి, న చాధికమ్ . కస్మాదితి చేత్ . అభ్యన్తరే స్వస్థభావచలనాభావాదితి
ప్రథమగాథా గతా . ఛేదపఉత్తో సమణో ఛేదే ప్రయుక్తః శ్రమణో, నిర్వికారస్వసంవిత్తిభావనాచ్యుతిలక్షణచ్ఛేదేన
యది చేత్ ప్రయుక్తః సహితః శ్రమణో భవతి . సమణం వవహారిణం జిణమదమ్హి శ్రమణం వ్యవహారిణం జినమతే, తదా
జినమతే వ్యవహారజ్ఞం ప్రాయశ్చిత్తకుశలం శ్రమణం ఆసేజ్జ ఆసాద్య ప్రాప్య, న కేవలమాసాద్య ఆలోచిత్తా
నిఃప్రపఞ్చభావేనాలోచ్య దోషనివేదనం కృత్వా . ఉవదిట్ఠం తేణ కాయవ్వం ఉపదిష్టం తేన కర్తవ్యమ్ . తేన ప్రాయశ్చిత్త-
పరిజ్ఞానసహితాచార్యేణ నిర్వికారస్వసంవిత్తిభావనానుకూలం యదుపదిష్టం ప్రాయశ్చిత్తం తత్కర్తవ్యమితి సూత్ర-
తాత్పర్యమ్ ..౨౧౧.౨౧౨.. ఏవం గురువ్యవస్థాకథనరూపేణ ప్రథమగాథా, తథైవ ప్రాయశ్చిత్తకథనార్థం గాథాద్వయ-

Page 392 of 513
PDF/HTML Page 425 of 546
single page version

అథ శ్రామణ్యస్య ఛేదాయతనత్వాత్ పరద్రవ్యప్రతిబన్ధాః ప్రతిషేధ్యా ఇత్యుపదిశతి —
అధివాసే వ వివాసే ఛేదవిహూణో భవీయ సామణ్ణే .
సమణో విహరదు ణిచ్చం పరిహరమాణో ణిబంధాణి ..౨౧౩..
అధివాసే వా వివాసే ఛేదవిహీనో భూత్వా శ్రామణ్యే .
శ్రమణో విహరతు నిత్యం పరిహరమాణో నిబన్ధాన్ ..౨౧౩..
మితి సముదాయేన తృతీయస్థలే గాథాత్రయం గతమ్ . అథ నిర్వికారశ్రామణ్యచ్ఛేదజనకాన్పరద్రవ్యాను-
బన్ధాన్నిషేధయతి – విహరదు విహరతు విహారం కరోతు . స కః . సమణో శత్రుమిత్రాదిసమచిత్తశ్రమణః . ణిచ్చం
నిత్యం సర్వకాలమ్ . కిం కుర్వన్సన్ . పరిహరమాణో పరిహరన్సన్ . కాన్ . ణిబంధాణి చేతనాచేతనమిశ్ర-
పరద్రవ్యేష్వనుబన్ధాన్ . క్వ విహరతు . అధివాసే అధికృతగురుకులవాసే నిశ్చయేన స్వకీయశుద్ధాత్మవాసే
వా, వివాసే గురువిరహితవాసే వా . కిం కృత్వా . సామణ్ణే నిజశుద్ధాత్మానుభూతిలక్షణనిశ్చయచారిత్రే ఛేదవిహూణో
భావార్థ : — యది మునికే స్వస్థభావలక్షణ ప్రయత్న సహిత కీ జానేవాలీ అశన – శయన –
గమనాదిక శారీరిక చేష్టాసంబంధీ ఛేద హోతా హై తో ఉస తపోధనకే స్వస్థభావకీ బహిరంగ
సహకారీకారణభూత ప్రతిక్రమణస్వరూప ఆలోచనాపూర్వక క్రియాసే హీ ఉసకా ప్రతీకార – ప్రాయశ్చిత్త హో
జాతా హై, క్యోంకి వహ స్వస్థభావసే చలిత నహీం హుఆ హై . కిన్తు యది ఉసకే నిర్వికార
స్వసంవేదనభావనాసే చ్యుతిస్వరూప ఛేద హోతా హై, తో ఉసే జినమతమేం వ్యవహారజ్ఞ – ప్రాయశ్చిత్తకుశల –
ఆచార్యకే నికట జాకర, నిష్పప్రంచభావసే దోషకా నివేదన కరకే, వే ఆచార్య నిర్వికార
స్వసంవేదనభావనాకే అనుకూల జో కుఛ భీ ప్రాయశ్చిత్త ఉపదేశేం వహ కరనా చాహియే ..౨౧౧ – ౨౧౨..
అబ, శ్రామణ్యకే ఛేదకే ఆయతన హోనేసే ౧పరద్రవ్య – ప్రతిబంధ నిషేధ కరనే యోగ్య హైం, ఐసా
ఉపదేశ కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [అధివాసే ] అధివాసమేం (ఆత్మవాసమేం అథవా గురుఓంకే సహవాసమేం)
వసతే హుఏ [వా ] యా [వివాసే ] వివాసమేం (గురుఓంసే భిన్న వాసమేం) వసతే హుఏ, [నిత్యం ] సదా
[నిబంధాన్ ] (పరద్రవ్యసమ్బన్ధీ) ప్రతిబంధోంకో [పరిహరమాణః ] పరిహరణ కరతా హుఆ [శ్రామణ్యే ]
శ్రామణ్యమేం [ఛేదవిహీనః భూత్వా ] ఛేదవిహీన హోకర [శ్రమణః విహరతు ] శ్రమణ విహరో ..౨౧౩..
౧. పరద్రవ్య -ప్రతిబంధ = పరద్రవ్యోంమేం రాగాదిపూర్వక సంబంధ కరనా; పరద్రవ్యోంమేం బఁధనా – రుకనా; లీన హోనా; పరద్రవ్యోంమేం
రుకావట .
ప్రతిబంధ పరిత్యాగీ సదా అధివాస అగర వివాసమాం,
మునిరాజ విహరో సర్వదా థఈ ఛేదహీన శ్రామణ్యమాం. ౨౧౩.

Page 393 of 513
PDF/HTML Page 426 of 546
single page version

సర్వ ఏవ హి పరద్రవ్యప్రతిబన్ధా ఉపయోగోపరంజకత్వేన నిరుపరాగోపయోగరూపస్య శ్రామణ్యస్య
ఛేదాయతనాని; తదభావాదేవాఛిన్నశ్రామణ్యమ్ . అత ఆత్మన్యేవాత్మనో నిత్యాధికృత్య వాసే వా
గురుత్వేన గురూనధికృత్య వాసే వా గురుభ్యో విశిష్టే వాసే వా నిత్యమేవ ప్రతిషేధయన్
పరద్రవ్యప్రతిబన్ధాన్ శ్రామణ్యే ఛేదవిహీనో భూత్వా శ్రమణో వర్తతామ్ ..౨౧౩..
అథ శ్రామణ్యస్య పరిపూర్ణతాయతనత్వాత్ స్వద్రవ్య ఏవ ప్రతిబన్ధో విధేయ ఇత్యుపదిశతి —
చరది ణిబద్ధో ణిచ్చం సమణో ణాణమ్హి దంసణముహమ్హి .
పయదో మూలగుణేసు య జో సో పడిపుణ్ణసామణ్ణో ..౨౧౪..
చరతి నిబద్ధో నిత్యం శ్రమణో జ్ఞానే దర్శనముఖే .
ప్రయతో మూలగుణేషు చ యః స పరిపూర్ణశ్రామణ్యః ..౨౧౪..
భవీయ ఛేదవిహీనో భూత్వా, రాగాదిరహితనిజశుద్ధాత్మానుభూతిలక్షణనిశ్చయచారిత్రచ్యుతిరూపచ్ఛేదరహితో భూత్వా .
తథాహి — గురుపార్శ్వే యావన్తి శాస్త్రాణి తావన్తి పఠిత్వా తదనన్తరం గురుం పృష్ట్వా చ సమశీలతపోధనైః సహ,
భేదాభేదరత్నత్రయభావనయా భవ్యానామానన్దం జనయన్, తపఃశ్రుతసత్త్వైకత్వసన్తోషభావనాపఞ్చకం భావయన్,
ప్ర. ౫౦
టీకా : — వాస్తవమేం సభీ పరద్రవ్య – ప్రతిబంధ ఉపయోగకే ౧ఉపరంజక హోనేసే ౨నిరుపరాగ
ఉపయోగరూప శ్రామణ్యకే ఛేదకే ఆయతన హైం; ఉనకే అభావసే హీ అఛిన్న శ్రామణ్య హోతా హై . ఇసలియే
ఆత్మామేం హీ ఆత్మాకో సదా ౩అధికృత కరకే (ఆత్మాకే భీతర) బసతే హుఏ అథవా గురురూపసే
గురుఓంకో ౪అధికృత కరకే (గురుఓంకే సహవాసమేం) నివాస కరతే హుఏ యా గురుఓంసే విశిష్ట – భిన్న
వాసమేం వసతే హుఏ, సదా హీ పరద్రవ్యప్రతిబంధోంకో నిషేధతా (పరిహరతా) హుఆ శ్రామణ్యమేం ఛేదవిహీన
హోకర శ్రమణ వర్తో ..౨౧౩..
అబ, శ్రామణ్యకీ పరిపూర్ణతాకా ఆయతన హోనేసే స్వద్రవ్యమేం హీ ప్రతిబంధ (సమ్బన్ధ లీనతా)
కరనే యోగ్య హై, ఐసా ఉపదేశ కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [యః శ్రమణః ] జో శ్రమణ [నిత్యం ] సదా [జ్ఞానే దర్శనముఖే ] జ్ఞానమేం ఔర
దర్శనాదిమేం [నిబద్ధః ] ప్రతిబద్ధ [చ ] తథా [మూలగుణేషు ప్రయతః ] మూలగుణోంమేం ప్రయత (ప్రయత్నశీల)
[చరతి ] విచరణ కరతా హై, [సః ] వహ [పరిపూర్ణశ్రామణ్యః ] పరిపూర్ణ శ్రామణ్యవాన్ హై ..౨౧౪..
౧. ఉపరంజక = ఉపరాగ కరనేవాలే, మలినతా – వికార కరనేవాలే . ౨. నిరుపరాగ = ఉపరాగరహిత; వికారరహిత .
౩. అధికృత కరకే = స్థాపిత కరకే; రఖకర .
౪. అధికృత కరకే = అధికార దేకర; స్థాపిత కరకే; అంగీకృత కరకే .
జే శ్రమణ జ్ఞాన – దృగాదికే ప్రతిబద్ధ విచరే సర్వదా,
నే ప్రయత మూళగుణో విషే, శ్రామణ్య ఛే పరిపూర్ణ త్యాం. ౨౧౪.

Page 394 of 513
PDF/HTML Page 427 of 546
single page version

ఏక ఏవ హి స్వద్రవ్యప్రతిబన్ధ ఉపయోగమార్జకత్వేన మార్జితోపయోగరూపస్య శ్రామణ్యస్య
పరిపూర్ణతాయతనం; తత్సద్భావాదేవ పరిపూర్ణం శ్రామణ్యమ్ . అతో నిత్యమేవ జ్ఞానే దర్శనాదౌ చ ప్రతిబద్ధేన
మూలగుణప్రయతతయా చరితవ్యం; జ్ఞానదర్శనస్వభావశుద్ధాత్మద్రవ్యప్రతిబద్ధశుద్ధాస్తిత్వమాత్రేణ వర్తితవ్యమితి
తాత్పర్యమ్ ..౨౧౪..
అథ శ్రామణ్యస్య ఛేదాయతనత్వాత్ యతిజనాసన్నః సూక్ష్మపరద్రవ్యప్రతిబన్ధోపి ప్రతిషేధ్య
ఇత్యుపదిశతి —
భత్తే వా ఖమణే వా ఆవసధే వా పుణో విహారే వా .
ఉవధిమ్హి వా ణిబద్ధం ణేచ్ఛది సమణమ్హి వికధమ్హి ..౨౧౫..
తీర్థకరపరమదేవగణధరదేవాదిమహాపురుషాణాం చరితాని స్వయం భావయన్, పరేషాం ప్రకాశయంశ్చ, విహరతీతి
భావః ..౨౧౩.. అథ శ్రామణ్యపరిపూర్ణకారణత్వాత్స్వశుద్ధాత్మద్రవ్యే నిరన్తరమవస్థానం కర్తవ్యమిత్యాఖ్యాతి –
చరది చరతి వర్తతే . క థంభూతః . ణిబద్ధో ఆధీనః, ణిచ్చం నిత్యం సర్వకాలమ్ . సః క : క ర్తా . సమణో
లాభాలాభాదిసమచిత్తశ్రమణః . క్వ నిబద్ధః . ణాణమ్హి వీతరాగసర్వజ్ఞప్రణీతపరమాగమజ్ఞానే తత్ఫలభూత-
స్వసంవేదనజ్ఞానే వా, దంసణముహమ్హి దర్శనం తత్త్వార్థశ్రద్ధానం తత్ఫలభూతనిజశుద్ధాత్మోపాదేయరుచిరూప-
నిశ్చయసమ్యక్త్వం వా తత్ప్రముఖేష్వనన్తసుఖాదిగుణేషు . పయదో మూలగుణేసు య ప్రయతః ప్రయత్నపరశ్చ . కేషు .
మూలగుణేషు నిశ్చయమూలగుణాధారపరమాత్మద్రవ్యే వా . జో సో పడిపుణ్ణసామణ్ణో య ఏవంగుణవిశిష్టశ్రమణః స
పరిపూర్ణశ్రామణ్యో భవతీతి . అయమత్రార్థః — నిజశుద్ధాత్మభావనారతానామేవ పరిపూర్ణశ్రామణ్యం భవతీతి ..౨౧౪..
టీకా : — ఏక స్వద్రవ్య – ప్రతిబంధ హీ, ఉపయోగకా మార్జన (-శుద్ధత్వ) కరనేవాలా
హోనేసే, మార్జిత (-శుద్ధ) ఉపయోగరూప శ్రామణ్యకీ పరిపూర్ణతాకా ఆయతన హై; ఉసకే సద్భావసే హీ
పరిపూర్ణ శ్రామణ్య హోతా హై . ఇసలియే సదా జ్ఞానమేం ఔర దర్శనాదికమేం ౧ప్రతిబద్ధ రహకర మూలగుణోంమేం
ప్రయత్నశీలతాసే విచరనా; — జ్ఞానదర్శనస్వభావ శుద్ధాత్మద్రవ్యమేం ప్రతిబద్ధ ఐసా శుద్ధ
అస్తిత్వమాత్రరూపసే వర్తనా, యహ తాత్పర్య హై ..౨౧౪..
అబ, మునిజనకో ౨నికటకా ౩సూక్ష్మపరద్రవ్యప్రతిబంధ భీ, శ్రామణ్యకే ఛేదకా ఆయతన
హోనేసే నిషేధ్య హై, ఐసా ఉపదేశ కరతే హైం : —
౧. ప్రతిబద్ధ = సంబద్ధ; రుకా హుఆ; బఁధా హుఆ; స్థిత; స్థిర; లీన .
౨. ఆగమ విరుద్ధ ఆహారవిహారాది తో మునికే ఛూటా హుఆ హీ హోనేసే ఉసమేం ప్రతిబంధ హోనా తో మునికే లియే దూర
హై; కిన్తు ఆగమకథిత ఆహార విహారాదిమేం ముని ప్రవర్తమాన హై ఇసలియే ఉసమేం ప్రతిబంధ హో జానా సంభవిత హోనేసే
వహ ప్రతిబంధ నికటకా హై .౩. సూక్ష్మపరద్రవ్యప్రతిబన్ధ = పరద్రవ్యమేం సూక్ష్మ ప్రతిబంధ .
ముని క్షపణ మాంహీ, నివాసస్థాన, విహార యా భోజన మహీం,
ఉపధి – శ్రమణ – వికథా మహీం ప్రతిబంధనే ఇచ్ఛే నహీం. ౨౧౫.

Page 395 of 513
PDF/HTML Page 428 of 546
single page version

భక్తే వా క్షపణే వా ఆవసథే వా పునర్విహారే వా .
ఉపధౌ వా నిబద్ధం నేచ్ఛతి శ్రమణే వికథాయామ్ ..౨౧౫..
శ్రామణ్యపర్యాయసహకారికారణశరీరవృత్తిహేతుమాత్రత్వేనాదీయమానే భక్తే, తథావిధశరీరవృత్త్య-
విరోధేన శుద్ధాత్మద్రవ్యనీరంగనిస్తరంగవిశ్రాన్తిసూత్రణానుసారేణ ప్రవర్తమానే క్షపణే, నీరంగ్నిస్తరంగాన్త-
రంగద్రవ్యప్రసిద్ధయర్థమధ్యాస్యమానే గిరీన్ద్రకన్దరప్రభృతావావసథే, యథోక్తశరీరవృత్తిహేతుమార్గణార్థమారభ్య-
అథ శ్రామణ్యఛేదకారణత్వాత్ప్రాసుకాహారాదిష్వపి మమత్వం నిషేధయతి — ణేచ్ఛది నేచ్ఛతి . కమ్ ణిబద్ధం
నిబద్ధమాబద్ధమ్ . క్వ . భత్తే వా శుద్ధాత్మభావనాసహకారిభూతదేహస్థితిహేతుత్వేన గృహ్యమాణే భక్తే వా
ప్రాసుకాహారే, ఖమణే వా ఇన్ద్రియదర్పవినాశకారణభూతత్వేన నిర్వికల్పసమాధిహేతుభూతే క్షపణే వానశనే, ఆవసధే
వా పరమాత్మతత్త్వోపలబ్ధిసహకారిభూతే గిరిగుహాద్యావసథే వా, పుణో విహారే వా శుద్ధాత్మభావనాసహకారి-
భూతాహారనీహారార్థవ్యవహారార్థవ్యవహారే వా పునర్దేశాన్తరవిహారే వా, ఉవధిమ్హి శుద్ధోపయోగభావనాసహకారి-
భూతశరీరపరిగ్రహే జ్ఞానోపకరణాదౌ వా, సమణమ్హి పరమాత్మపదార్థవిచారసహకారికారణభూతే శ్రమణే
సమశీలసంఘాతకతపోధనే వా, వికధమ్హి పరమసమాధివిఘాతకశ్రృఙ్గారవీరరాగాదికథాయాం చేతి .
అయమత్రార్థః — ఆగమవిరుద్ధాహారవిహారాదిషు తావత్పూర్వమేవ నిషిద్ధః, యోగ్యాహారవిహారాదిష్వపి మమత్వం న
కర్తవ్యమితి ..౨౧౫.. ఏవం సంక్షేపేణాచారారాధనాదికథితతపోధనవిహారవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేన చతుర్థస్థలే
అన్వయార్థ : — [భక్తే వా ] ముని ఆహారమేం, [క్షపణే వా ] క్షపణమేం (ఉపవాసమేం),
[ఆవసథే వా ] ఆవాసమేం (నివాసస్థానమేం), [పునః విహారే వా ] ఔర విహారమేం [ఉపధౌ ] ఉపధిమేం
(పరిగ్రహమేం), [శ్రమణే ] శ్రమణమేం (అన్య మునిమేం) [వా ] అథవా [వికథాయామ్ ] ౧వికథామేం
[నిబద్ధం ] ప్రతిబన్ధ [న ఇచ్ఛతి ] నహీం చాహతా ..౨౧౫..
టీకా : — (౧) శ్రామణ్యపర్యాయకే సహకారీ కారణభూత శరీరకీ ౨వృత్తికే హేతుమాత్రరూపసే
గ్రహణ కియా జానేవాలా జో ఆహార, (౨) ౩తథావిధ శరీరకీ వృత్తికే సాథ విరోధ వినా,
శుద్ధాత్మద్రవ్యమేం ౪నీరంగ ఔర నిస్తరంగ విశ్రాంతికీ రచనానుసార ప్రవర్తమాన జో క్షపణ (అర్థాత్ శరీరకే
టికనేకే సాథ విరోధ న ఆయే ఇసప్రకార, శుద్ధాత్మద్రవ్యమేం వికారరహిత ఔర తరంగరహిత స్థిరతా హోతీ
జాయే, తదనుసార ప్రవర్తమాన అనశనమేం), (౩) నీరంగ ఔర నిస్తరంగ – అన్తరంగ ద్రవ్యకీ ప్రసిద్ధి
(ప్రకృష్ట సిద్ధి) కే లియే సేవన కియా జానేవాలా జో గిరీన్ద్రకన్దరాదిక ఆవసథమేం (-ఉచ్చ
పర్వతకీ గుఫా ఇత్యాది నివాసస్థానమేం), (౪) యథోక్త శరీరకీ వృత్తికీ కారణభూత భిక్షాకే లియే
౧. ఛద్మస్థ మునికే ధార్మిక కథా – వార్త్తా కరతే హుయే భీ నిర్మల చైతన్య వికల్పముక్త హోతా హై ఇసలియే అంశతః
మలిన హోతా హై, అతః ఉస ధార్మిక కథాకో భీ వికథా అర్థాత్ శుద్ధాత్మద్రవ్యసే విరుద్ధ కథా కహా హై .
౨. వృత్తి = నిర్వాహ; టికనా .
౩. తథావిధ = వైసా (శ్రామణ్యపర్యాయకా సహకారీ కారణభూత)
౪. నీరంగ = నీరాగ; నిర్వికార .

Page 396 of 513
PDF/HTML Page 429 of 546
single page version

మాణే విహారకర్మణి, శ్రామణ్యపర్యాయసహకారికారణత్వేనాప్రతిషిధ్యమానే కేవలదేహమాత్ర ఉపధౌ,
అన్యోన్యబోధ్యబోధకభావమాత్రేణ కథంచిత్పరిచితే శ్రమణే, శబ్దపుద్గలోల్లాససంవలనకశ్మలిత-
చిద్భిత్తిభాగాయాం శుద్ధాత్మద్రవ్యవిరుద్ధాయాం కథాయాం చైతేష్వపి తద్వికల్పాచిత్రితచిత్తభిత్తితయా
ప్రతిషేధ్యః ప్రతిబన్ధః ..౨౧౫..
అథ కో నామ ఛేద ఇత్యుపదిశతి —
అపయత్తా వా చరియా సయణాసణఠాణచంకమాదీసు .
సమణస్స సవ్వకాలే హింసా సా సంతయ త్తి మదా ..౨౧౬..
గాథాత్రయం గతమ్ . అథ శుద్ధోపయోగభావనాప్రతిబన్ధకచ్ఛేదం కథయతి — మదా మతా సమ్మతా . కా .
హింసా శుద్ధోపయోగలక్షణశ్రామణ్యఛేదకారణభూతా హింసా . కథంభూతా . సంతత్రియ త్తి సంతతా నిరన్తరేతి . కా
కియే జానేవాలే విహారకార్యమేం, (౫) శ్రామణ్యపర్యాయకా సహకారీ కారణ హోనేసే జిసకా నిషేధ నహీం
హై ఐసే కేవల దేహమాత్ర పరిగ్రహమేం, (౬) మాత్ర అన్యోన్య ౧బోధ్యబోధకరూపసే జినకా కథంచిత్
పరిచయ వర్తతా హై ఐసే శ్రమణ (అన్య ముని) మేం, ఔర (౭) శబ్దరూప పుద్గలోల్లాస
(పుద్గలపర్యాయ) కే సాథ సంబంధసే జిసమేం చైతన్యరూపీ భిత్తికా భాగ మలిన హోతా హై, ఐసీ
శుద్ధాత్మద్రవ్యసే విరుద్ధ కథామేం భీ ప్రతిబంధ నిషేధ్య – త్యాగనే యోగ్య హై అర్థాత్ ఉనకే వికల్పోంసే
భీ చిత్తభూమికో చిత్రిత హోనే దేనా యోగ్య నహీం హై .
భావార్థ : — ఆగమవిరుద్ధ ఆహారవిహారాది తో మునినే పహలే హీ ఛోడ దియే హైం . అబ
సంయమకే నిమిత్తపనేకీ బుద్ధిసే మునికే జో ఆగమోక్త ఆహార, అనశన, గుఫాదిమేం నివాస, విహార,
దేహమాత్ర పరిగ్రహ, అన్య మునియోంకా పరిచయ ఔర ధార్మిక చర్చా – వార్తా పాయే జాతే హైం, ఉనకే ప్రతి
భీ రాగాది కరనా యోగ్య నహీం హై, — ఉనకే వికల్పోంసే భీ మనకో రఁగనే దేనా యోగ్య నహీం హై;
ఇసప్రకార ఆగమోక్త ఆహార – విహారాదిమేం భీ ప్రతిబంధ ప్రాప్త కరనా యోగ్య నహీం హై, క్యోంకి ఉససే
సంయమమేం ఛేద హోతా హై ..౨౧౫..
అబ ఛేద క్యా హై, (అర్థాత్ ఛేద కిసే కహతే హైం ) ఉసకా ఉపదేశ కరతే హైం : —
౧. బోధ్య వహ హై జిసే సమఝాయా హై అథవా జిసే ఉపదేశ దియా జాతా హై . ఔర బోధక వహ హై జో సమఝాతా
హై, అర్థాత్ జో ఉపదేశ దేతా హై . మాత్ర అన్య శ్రమణోంసే స్వయంబోధ గ్రహణ కరనేకే లియే అథవా అన్య శ్రమణోంకో
బోధ దేనేకే లియే మునికా అన్య శ్రమణకే సాథ పరిచయ హోతా హై .
ఆసన – శయన – గమనాదికే చర్యా ప్రయత్నవిహీన జే,
తే జాణవీ హింసా సదా సంతానవాహినీ శ్రమణనే. ౨౧౬.

Page 397 of 513
PDF/HTML Page 430 of 546
single page version

అప్రయతా వా చర్యా శయనాసనస్థానచఙ్క్రమణాదిషు .
శ్రమణస్య సర్వకాలే హింసా సా సన్తతేతి మతా ..౨౧౬..
అశుద్ధోపయోగో హి ఛేదః, శుద్ధోపయోగరూపస్య శ్రామణ్యస్య ఛేదనాత్; తస్య హింసనాత్ స
ఏవ చ హింసా . అతః శ్రమణస్యాశుద్ధోపయోగావినాభావినీ శయనాసనస్థానచంక్రమణాదిష్వప్రయతా యా
చర్యా సా ఖలు తస్య సర్వకాలమేవ సన్తానవాహినీ ఛేదానర్థాన్తరభూతా హింసైవ ..౨౧౬..
హింసా మతా . చరియా చర్యా చేష్టా . యది చేత్ కథంభూతా . అపయత్తా వా అప్రయత్నా వా, నిఃకషాయస్వసంవిత్తి-
రూపప్రయత్నరహితా సంక్లేశసహితేత్యర్థః . కేషు విషయేషు . సయణాసణఠాణచంకమాదీసు శయనాసనస్థాన-
చఙ్క్ర మణస్వాధ్యాయతపశ్చరణాదిషు . కస్య . సమణస్స శ్రమణస్య తపోధనస్య . క్వ . సవ్వకాలే సర్వకాలే .
అయమత్రార్థః ---బాహ్యవ్యాపారరూపాః శత్రవస్తావత్పూర్వమేవ త్యక్తాస్తపోధనైః, అశనశయనాదివ్యాపారైః పునస్త్యక్తుం
నాయాతి . తతః కారణాదన్తరఙ్గక్రోధాదిశత్రునిగ్రహార్థం తత్రాపి సంక్లేశో న కర్తవ్య ఇతి ..౨౧౬..
అథాన్తరఙ్గబహిరఙ్గహింసారూపేణ ద్వివిధచ్ఛేదమాఖ్యాతి — మరదు వ జియదు వ జీవో, అయదాచారస్స ణిచ్ఛిదా హింసా
మ్రియతాం వా జీవతు వా జీవః, ప్రయత్నరహితస్య నిశ్చితా హింసా భవతి; బహిరఙ్గాన్యజీవస్య మరణేమరణే
అన్వయార్థ : — [శ్రమణస్య ] శ్రమణకే [శయనాసనస్థానచంక్రమణాదిషు ] శయన, ఆసన
(బైఠనా), స్థాన (ఖడే రహనా), గమన ఇత్యాదిమేం [అప్రయతా వా చర్యా ] జో అప్రయత చర్యా హై [సా ]
వహ [సర్వకాలే ] సదా [సంతతా హింసా ఇతి మతా ] సతత హింసా మానీ గఈ హై ..౨౧౬..
టీకా : — అశుద్ధోపయోగ వాస్తవమేం ఛేద హై, క్యోంకి (ఉససే) శుద్ధోపయోగరూప
శ్రామణ్యకా ఛేదన హోతా హై; ఔర వహీ (-అశుద్ధోపయోగ హీ) హింసా హై, క్యోంకి (ఉససే)
శుద్ధోపయోగరూప శ్రామణ్యకా హింసన (హనన) హోతా హై . ఇసలియే శ్రమణకే, జో అశుద్ధోపయోగకే బినా
నహీం హోతీ ఐసే శయన – ఆసన – స్థాన – గమన ఇత్యాదిమేం ౧అప్రయత చర్యా (ఆచరణ) వహ వాస్తవమేం
ఉసకే లియే సర్వకాలమేం (సదా) హీ ౨సంతానవాహినీ హింసా హీ హై — జో కి ఛేదసే అనన్యభూత హై
(అర్థాత్ ఛేదసే కోఈ భిన్న వస్తు నహీం హై .)
భావార్థ : — అశుద్ధోపయోగసే శుద్ధోపయోగరూప మునిత్వ (౧) ఛిదతా హై (౨) హనన హోతా
హై, ఇసలియే అశుద్ధోపయోగ (౧) ఛేద హీ హై, (౨) హింసా హీ హై . ఔర జహాఁ సోనే, బైఠనే, ఖడే
హోనే, చలనే ఇత్యాదిమేం అప్రయత ఆచరణ హోతా హై వహాఁ నియమసే అశుద్ధోపయోగ తో హోతా హీ హై,
ఇసలియే అప్రయత ఆచరణ ఛేద హీ హై, హింసా హీ హై ..౨౧౬..
౧. అప్రయత = ప్రయత్న రహిత, అసావధాన, అసంయమీ, నిరంకుశ, స్వచ్ఛన్దీ . [అప్రయత చర్యా అశుద్ధోపయోగకే బినా
కభీ నహీం హోతీ .]]
౨. సంతానవాహినీ = సంతత, సతత, నిరంతర, ధారావాహీ, అటూట; [జబ తక అప్రయత చర్యా హై తబ తక సదా హీ హింసా
సతతరూపసే చాలూ రహతీ హై .]]

Page 398 of 513
PDF/HTML Page 431 of 546
single page version

అథాన్తరంగబహిరంగత్వేన ఛేదస్య ద్వైవిధ్యముపదిశతి —
మరదు వ జియదు వ జీవో అయదాచారస్స ణిచ్ఛిదా హింసా .
పయదస్స ణత్థి బంధో హింసామేత్తేణ సమిదస్స ..౨౧౭..
మ్రియతాం వా జీవతు వా జీవోయతాచారస్య నిశ్చితా హింసా .
ప్రయతస్య నాస్తి బన్ధో హింసామాత్రేణ సమితస్య ..౨౧౭..
అశుద్ధోపయోగోన్తరంగచ్ఛేదః, పరప్రాణవ్యపరోపో బహిరంగః . తత్ర పరప్రాణవ్యపరోపసద్భావే
తదసద్భావే వా తదవినాభావినాప్రయతాచారేణ ప్రసిద్ధయదశుద్ధోపయోగసద్భావస్య సునిశ్చితహింసా-
వా, నిర్వికారస్వసంవిత్తిలక్షణప్రయత్నరహితస్య నిశ్చయశుద్ధచైతన్యప్రాణవ్యపరోపణరూపా నిశ్చయహింసా భవతి .
పయదస్స ణత్థి బంధో బాహ్యాభ్యన్తరప్రయత్నపరస్య నాస్తి బన్ధః . కేన . హింసామేత్తేణ ద్రవ్యహింసామాత్రేణ .
కథంభూతస్య పురుషస్య . సమిదస్స సమితస్య శుద్ధాత్మస్వరూపే సమ్యగితో గతః పరిణతః సమితస్తస్య
సమితస్య, వ్యవహారేణేర్యాదిపఞ్చసమితియుక్తస్య చ . అయమత్రార్థః — స్వస్థభావనారూపనిశ్చియప్రాణస్య
వినాశకారణభూతా రాగాదిపరిణతిర్నిశ్చయహింసా భణ్యతే, రాగాద్యుత్పత్తేర్బహిరఙ్గనిమిత్తభూతః పరజీవఘాతో
వ్యవహారహింసేతి ద్విధా హింసా జ్ఞాతవ్యా . కింతు విశేషః — బహిరఙ్గహింసా భవతు వా మా భవతు, స్వస్థ-
అబ, ఛేదకే అన్తరంగ ఔర బహిరంగ ఐసే దో ప్రకార బతలాతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [జీవః ] జీవ [మ్రియతాం వా జీవతు వా ] మరే యా జియే,
[అయతాచారస్య ] అప్రయత ఆచారవాలేకే [హింసా ] (అంతరంగ) హింసా [నిశ్చితా ] నిశ్చిత హై;
[ప్రయతస్య సమితస్య ] ౧ప్రయతకే, ౨సమితివాన్కే [హింసామాత్రేణ ] (బహిరంగ) హింసామాత్రసే [బన్ధః ]
బంధ [నాస్తి ] నహీం హై ..౨౧౭..
టీకా : — అశుద్ధోపయోగ అంతరంగ ఛేద హై; పరప్రాణోంకా వ్యపరోప (విచ్ఛేద) వహ
బహిరంగఛేద హై . ఇనమేంసే అన్తరంగ ఛేద హీ విశేష బలవాన హై, బహిరంగ ఛేద నహీం; క్యోంకి —
౧. ప్రయత = ప్రయత్నశీల, సావధాన, సంయమీ [ప్రయత్నకే అర్థకే లియే దేఖో గాథా ౨౧౧ కా ఫు టనోట]]
౨. శుద్ధాత్మస్వరూపమేం (మునిత్వోచిత) సమ్యక్ ‘ఇతి’ అర్థాత్ పరిణతి వహ నిశ్చయ సమితి హై . ఔర ఉస దశామేం
హోనేవాలీ (హఠ రహిత) ఈర్యా – భాషాది సమ్బన్ధీ శుభ పరిణతి వహ వ్యవహారసమితి హై . [జహాఁ శుద్ధాత్మస్వరూపమేం
సమ్యక్పరిణతిరూప దశా నహీం హోతీ వహాఁ శుభ పరిణతి హఠ సహిత హోతీ హై; వహ శుభపరిణతి వ్యవహారసమితి
భీ నహీం హై . ]
జీవో – మరో జీవ, యత్నహీన ఆచార త్యాం హింసా నక్కీ;
సమితి – ప్రయత్నసహితనే నహి బంధ హింసామాత్రథీ. ౨౧౭.

Page 399 of 513
PDF/HTML Page 432 of 546
single page version

భావప్రసిద్ధేః, తథా తద్వినాభావినా ప్రయతాచారేణ ప్రసిద్ధయదశుద్ధోపయోగాసద్భావపరస్య పరప్రాణ-
వ్యపరోపసద్భావేపి బన్ధాప్రసిద్ధయా సునిశ్చితహింసాభావప్రసిద్ధేశ్చాన్తరంగ ఏవ ఛేదో బలీయాన్, న
పునర్బహిరంగః . ఏవమప్యన్తరంగచ్ఛేదాయతనమాత్రత్వాద్బహిరంగచ్ఛేదోభ్యుపగమ్యేతైవ ..౨౧౭..
భావనారూపనిశ్చయప్రాణఘాతే సతి నిశ్చయహింసా నియమేన భవతీతి . తతః కారణాత్సైవ ముఖ్యేతి ..౨౧౭..
అథ తమేవార్థం దృష్టాన్తదార్ష్టాన్తాభ్యాం దృఢయతి —
ఉచ్చాలియమ్హి పాఏ ఇరియాసమిదస్స ణిగ్గమత్థాఏ .
ఆబాధేజ్జ కులింగం మరిజ్జ తం జోగమాసేజ్జ ..“౧౫..
ణ హి తస్స తణ్ణిమిత్తో బంధో సుహుమో య దేసిదో సమయే .
ముచ్ఛా పరిగ్గహో చ్చియ అజ్ఝప్పపమాణదో దిట్ఠో ..“౧౬.. (జుమ్మం)
పరప్రాణోంకే వ్యపరోపకా సద్భావ హో యా అసద్భావ, జో అశుద్ధోపయోగకే బినా నహీం హోతా ఐసే
౧అప్రయత ఆచారసే ప్రసిద్ధ హోనేవాలా (-జాననేమేం ఆనేవాలా) అశుద్ధోపయోగకా సద్భావ జిసకే
పాయా జాతా హై ఉసకే హింసాకే సద్భావకీ ప్రసిద్ధి సునిశ్చిత హై; ఔర ఇసప్రకార జో అశుద్ధోపయోగకే
బినా హోతా హై ఐసే ౨ప్రయత ఆచారసే ప్రసిద్ధ హోనేవాలా అశుద్ధోపయోగకా అసద్భావ జిసకే పాయా
జాతా హై ఉసకే, పరప్రాణోంకే వ్యపరోపకే సద్భావమేం భీ బంధకీ అప్రసిద్ధి హోనేసే, హింసాకే అభావకీ
ప్రసిద్ధి సునిశ్చిత హై . ఐసా హోనే పర భీ (అర్థాత్ అంతరంగ ఛేద హీ విశేష బలవాన హై బహిరంగ ఛేద
నహీం, — ఐసా హోన పర భీ) బహిరంగ ఛేద అంతరంగ ఛేదకా ఆయతనమాత్ర హై, ఇసలియే ఉసే (బహిరంగ
ఛేదకో) స్వీకార తో కరనా హీ చాహియే అర్థాత్ ఉసే మాననా హీ చాహియే .
భావార్థ : — శుద్ధోపయోగకా హనన హోనా వహ అన్తరంగ హింసా — అన్తరంగ ఛేద హై, ఔర
దూసరేకే ప్రాణోంకా విచ్ఛేద హోనా బహిరంగ హింసా – బహిరంగ ఛేద హై .
జీవ మరే యా న మరే, జిసకే అప్రయత ఆచరణ హై ఉసకే శుద్ధోపయోగకా హనన హోనేసే
అన్తరంగ హింసా హోతీ హీ హై ఔర ఇసలియే అన్తరంగ ఛేద హోతా హీ హై . జిసకే ప్రయత ఆచరణ హై
ఉసకే, పరప్రాణోంకే వ్యపరోపరూప బహిరంగ హింసాకే — బహిరంగ ఛేదకే — సద్భావమేం భీ, శుద్ధోపయోగకా
హనన నహీం హోనేసే అన్తరంగ హింసా నహీం హోతీ ఔర ఇసలియే అన్తరంగ ఛేద నహీం హోతా ..౨౧౭..
౧. అశుద్ధోపయోగకే బినా అప్రయత ఆచార కభీ నహీం హోతా, ఇసలియే జిసకే అప్రయత ఆచార వర్తతా హై ఉసకే
అశుద్ధ ఉపయోగ అవశ్యమేవ హోతా హై . ఇసప్రకార అప్రయత ఆచారకే ద్వారా అశుద్ధ ఉపయోగ ప్రసిద్ధ హోతా హై —
జానా జాతా హై .
౨. జహాఁ అశుద్ధ ఉపయోగ నహీం హోతా వహీం ప్రయత ఆచార పాయా జాతా హై, ఇసలియే ప్రయత ఆచారకే ద్వారా అశుద్ధ
ఉపయోగకా అసద్భావ సిద్ధ హోతా హై — జానా జాతా హై .

Page 400 of 513
PDF/HTML Page 433 of 546
single page version

అథ సర్వథాన్తరంగచ్ఛేదః ప్రతిషేధ్య ఇత్యుపదిశతి —
అయదాచారో సమణో ఛస్సు వి కాయేసు వధకరో త్తి మదో .
చరది జదం జది ణిచ్చం కమలం వ జలే ణిరువలేవో ..౨౧౮..
అయతాచారః శ్రమణః షట్స్వపి కాయేషు వధకర ఇతి మతః .
చరతి యతం యది నిత్యం కమలమివ జలే నిరుపలేపః ..౨౧౮..
యతస్తదవినాభావినా అప్రయతాచారత్వేన ప్రసిద్ధయదశుద్ధోపయోగసద్భావః షట్కాయప్రాణ-
వ్యపరోపప్రత్యయబన్ధప్రసిద్ధయా హింసక ఏవ స్యాత్ . యతశ్చ తద్వినాభావినా ప్రయతాచారత్వేన
ఉచ్చాలియమ్హి పాఏ ఉత్క్షిప్తే చాలితే సతి పాదే . కస్య . ఇరియాసమిదస్స ఈర్యాసమితితపోధనస్య .
క్వ . ణిగ్గమత్థాఏ వివక్షితస్థానాన్నిర్గమస్థానే . ఆబాధేజ్జ ఆబాధ్యేత పీడయేత . స కః . కులింగం
సూక్ష్మజన్తుః . న కేవలమాబాధ్యేత, మరిజ్జ మ్రియతాం వా . కిం కృత్వా . తం జోగమాసేజ్జ తం పూర్వోక్తం పాదయోగం
పాదసంఘట్టనమాశ్రిత్య ప్రాప్యేతి . ణ హి తస్స తణ్ణిమిత్తో బంధో సుహుమో య దేసిదో సమయే న హి తస్య తన్నిమిత్తో
బన్ధః సూక్ష్మోపి దేశితః సమయే; తస్య తపోధనస్య తన్నిమిత్తో సూక్ష్మజన్తుఘాతనిమిత్తో బన్ధః సూక్ష్మోపి
స్తోకోపి నైవ దృష్టః సమయే పరమాగమే . దృష్టాన్తమాహ – ముచ్ఛా పరిగ్గహో చ్చియ మూర్చ్ఛా పరిగ్రహశ్చైవ అజ్ఝప్ప-
పమాణదో దిట్ఠో అధ్యాత్మప్రమాణతో దృష్ట ఇతి . అయమత్రార్థః — ‘మూర్చ్ఛా పరిగ్రహః’ ఇతి సూత్రే యథాధ్యాత్మానుసారేణ
మూర్చ్ఛారూపరాగాదిపరిణామానుసారేణ పరిగ్రహో భవతి, న చ బహిరఙ్గపరిగ్రహానుసారేణ; తథాత్ర సూక్ష్మ-
జన్తుఘాతేపి యావతాంశేన స్వస్థభావచలనరూపా రాగాదిపరిణతిలక్షణభావహింసా తావతాంశేన బన్ధో భవతి,
అబ, సర్వథా అన్తరంగ ఛేద నిషేధ్య – త్యాజ్య హై ఐసా ఉపదేశ కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [అయతాచారః శ్రమణః ] అప్రయత ఆచారవాలా శ్రమణ [షట్సు అపి
కాయేషు ] ఛహోం కాయ సంబంధీ [వధకరః ] వధకా కరనేవాలా [ఇతి మతః ] మాననేమేం – కహనేమేం ఆయా
హై; [యది ] యది [నిత్యం ] సదా [యతం చరతి ] ప్రయతరూపసే ఆచరణ కరే తో [జలే కమలమ్ ఇవ ]
జలమేం కమలకీ భాఁతి [నిరుపలేపః ] నిర్లేప కహా గయా హై ..౨౧౮..
టీకా : — జో అశుద్ధోపయోగకే బినా నహీం హోతా ఐసే అప్రయత ఆచారకే ద్వారా ప్రసిద్ధ
(జ్ఞాత) హోనేవాలా అశుద్ధోపయోగకా సద్భావ హింసక హీ హై, క్యోంకి ఛహకాయకే ప్రాణోంకే
వ్యపరోపకే ఆశ్రయసే హోనేవాలే బంధకీ ప్రసిద్ధి హై; ఔర జో అశుద్ధోపయోగకే బినా హోతా హై ఐసే
ప్రయత ఆచారసే ప్రసిద్ధ హోనేవాలా అశుద్ధోపయోగకా అసద్భావ అహింసక హీ హై, క్యోంకి పరకే
ముని యత్నహీన ఆచారవంత ఛ కాయనో హింసక కహ్యో;
జలకమలవత్ నిర్లేప భాఖ్యో, నిత్య యత్నసహిత జో. ౨౧౮.

Page 401 of 513
PDF/HTML Page 434 of 546
single page version

ప్రసిద్ధయదశుద్ధోపయోగాసద్భావః పరప్రత్యయబన్ధలేశస్యాప్యభావాజ్జలదుర్లలితం కమలమివ నిరుపలేపత్వ-
ప్రసిద్ధేరహింసక ఏవ స్యాత్ . తతస్తైస్తైః సర్వైః ప్రకారైరశుద్ధోపయోగరూపోన్తరంగచ్ఛేదః ప్రతిషేధ్యో
యైర్యైస్తదాయతనమాత్రభూతః పరప్రాణవ్యపరోపరూపో బహిరంగచ్ఛేదో దూరాదేవ ప్రతిషిద్ధః స్యాత్ ..౨౧౮..
అథైకాన్తికాన్తరంగచ్ఛేదత్వాదుపధిస్తద్వత్ప్రతిషేధ్య ఇత్యుపదిశతి —
హవది వ ణ హవది బంధో మదమ్హి జీవేధ కాయచేట్ఠమ్హి .
బంధో ధువమువధీదో ఇది సమణా ఛయిా సవ్వం ..౨౧౯..
న చ పాదసంఘట్టనమాత్రేణ . తస్య తపోధనస్య రాగాదిపరిణతిలక్షణభావహింసా నాస్తి . తతః
కారణాద్బన్ధోపి నాస్తీతి ..“౧౫ – ౧౬.. అథ నిశ్చయహింసారూపోన్తరఙ్గచ్ఛేదః సర్వథా ప్రతిషేధ్య
ఇత్యుపదిశతి — అయదాచారో నిర్మలాత్మానుభూతిభావనాలక్షణప్రయత్నరహితత్వేన అయతాచారః ప్రయత్నరహితః .
స కః . సమణో శ్రమణస్తపోధనః . ఛస్సు వి కాయేసు వధకరో త్తి మదో షట్స్వపి కాయేషు వధకరో
హింసాకర ఇతి మతః సమ్మతః కథితః . చరది ఆచరతి వర్తతే . కథం . యథా భవతి జదం యతం
యత్నపరం, జది యది చేత్, ణిచ్చం నిత్యం సర్వకాలం తదా కమలం వ జలే ణిరువలేవో కమలమివ జలే నిరుపలేప
ఇతి . ఏతావతా కిముక్తం భవతి — శుద్ధాత్మసంవిత్తిలక్షణశుద్ధోపయోగపరిణతపురుషః షడ్జీవకులే లోకే
విచరన్నపి యద్యపి బహిరఙ్గద్రవ్యహింసామాత్రమస్తి, తథాపి నిశ్చయహింసా నాస్తి . తతః కారణాచ్ఛుద్ధ-
పరమాత్మభావనాబలేన నిశ్చయహింసైవ సర్వతాత్పర్యేణ పరిహర్తవ్యేతి ..౨౧౮.. అథ బహిరఙ్గజీవఘాతే బన్ధో
પ્ર. ૫૧
ఆశ్రయసే హోనేవాలే లేశమాత్ర భీ బంధకా అభావ హోనేసే జలమేం ఝూలతే హుఏ కమలకీ భాఁతి
నిర్లేపతాకీ ప్రసిద్ధి హై . ఇసలియే ఉన – ఉన సర్వప్రకారసే అశుద్ధోపయోగరూప అన్తరంగ ఛేద నిషేధ్య –
త్యాగనే యోగ్య హై, జిన – జిన ప్రకారోంసే ఉసకా ఆయతనమాత్రభూత పరప్రాణవ్యపరోపరూప బహిరంగ ఛేద
అత్యన్త నిషిద్ధ హో .
భావార్థ : — శాస్త్రోంమేం అప్రయత – ఆచారవాన్ అశుద్ధోపయోగీకో ఛహ కాయకా హింసక కహా
హై ఔర ప్రయత – ఆచారవాన్ శుద్ధోపయోగకో అహింసక కహా హై, ఇసలియే శాస్త్రోంమేం జిస – జిస
ప్రకారసే ఛహ కాయకీ హింసాకా నిషేధ కియా గయా హో, ఉస – ఉస సమస్త ప్రకారసే అశుద్ధోపయోగకా
నిషేధ సమఝనా చాహియే ..౨౧౮..
అబ, ఉపధి (-పరిగ్రహ) కో ఐకాన్తిక అన్తరంగ – ఛేదత్వ హోనేసే ఉపధి అన్తరంగ ఛేదకీ
భాఁతి త్యాజ్య హై, ఐసా ఉపదేశ కరతే హైం : —
దైహిక క్రియా థకీ జీవ మరతాం బంధ థాయ – న థాయ ఛే,
పరిగ్రహ థకీ ధ్రువ బంధ, తేథీ సమస్త ఛోడయో యోగీఏ. ౨౧౯.

Page 402 of 513
PDF/HTML Page 435 of 546
single page version

భవతి వా న భవతి బన్ధో మృతే జీవేథ కాయచేష్టాయామ్ .
బన్ధో ధ్రువముపధేరితి శ్రమణాస్త్యక్తవన్తః సర్వమ్ ..౨౧౯..
యథా హి కాయవ్యాపారపూర్వకస్య పరప్రాణవ్యపరోపస్యాశుద్ధోపయోగసద్భావాసద్భావాభ్యామ-
నైకాన్తికబన్ధత్వేన ఛేదత్వమనైకాన్తికమిష్టం, న ఖలు తథోపధేః, తస్య సర్వథా తదవినాభావిత్వ-
ప్రసిద్ధయదైకాన్తికాశుద్ధోపయోగసద్భావస్యైకాన్తికబన్ధత్వేన ఛేదత్వమైకాన్తికమేవ . అత ఏవ
భగవన్తోర్హన్తః పరమాః శ్రమణాః స్వయమేవ ప్రాగేవ సర్వమేవోపధిం ప్రతిషిద్ధవన్తః . అత ఏవ
చాపరైరప్యన్తరంగచ్ఛేదవత్తదనాన్తరీయకత్వాత్ప్రాగేవ సర్వ ఏవోపధిః ప్రతిషేధ్యః ..౨౧౯..
భవతి, న భవతి వా, పరిగ్రహే సతి నియమేన భవతీతి ప్రతిపాదయతి — హవది వ ణ హవది బంధో భవతి
వా న భవతి బన్ధః . కస్మిన్సతి . మదమ్హి జీవే మృతే సత్యన్యజీవే . అధ అహో . కస్యాం సత్యామ్ .
కాయచేట్ఠమ్హి కాయచేష్టాయామ్ . తర్హి కథం బన్ధో భవతి . బంధో ధువమువధీదో బన్ధో భవతి ధ్రువం నిశ్చితమ్ .
కస్మాత్ . ఉపధేః పరిగ్రహాత్సకాశాత్ . ఇది ఇతి హేతోః సమణా ఛయిా సవ్వం శ్రమణా మహాశ్రమణాః సర్వజ్ఞాః
పూర్వం దీక్షాకాలే శుద్ధబుద్ధైకస్వభావం నిజాత్మానమేవ పరిగ్రహం కృత్వా, శేషం సమస్తం బాహ్యాభ్యన్తరపరిగ్రహం
ఛర్దితవన్తస్త్యక్తవన్తః . ఏవం జ్ఞాత్వా శేషతపోధనైరపి నిజపరమాత్మపరిగ్రహం స్వీకారం కృత్వా, శేషః సర్వోపి
పరిగ్రహో మనోవచనకాయైః కృతకారితానుమతైశ్చ త్యజనీయ ఇతి . అత్రేదముక్తం భవతి – శుద్ధచైతన్యరూపనిశ్చయ-
ప్రాణే రాగాదిపరిణామరూపనిశ్చయహింసయా పాతితే సతి నియమేన బన్ధో భవతి . పరజీవఘాతే పునర్భవతి వా
అన్వయార్థ : — [అథ ] అబ (ఉపధికే సంబంధమేం ఐసా హై కి), [కాయచేష్టాయామ్ ]
కాయచేష్టాపూర్వక [జీవే మృతే ] జీవకే మరనే పర [బన్ధః ] బంధ [భవతి ] హోతా హై [వా ] అథవా
[న భవతి ] నహీం హోతా; [ఉపధేః ] (కిన్తు) ఉపధిసే – పరిగ్రహసే [ధ్రువమ్ బంధః ] నిశ్చయ హీ బంధ
హోతా హై; [ఇతి ] ఇసలియే [శ్రమణాః ] శ్రమణోం (అర్హన్తదేవోం) నే [సర్వ ] సర్వ పరిగ్రహకో
[త్యక్తవన్తః ] ఛోడా హై ..౨౧౯..
టీకా : — జైసే కాయవ్యాపారపూర్వక పరప్రాణవ్యపరోపకో అశుద్ధోపయోగకే సద్భావ ఔర
అసద్భావకే ద్వారా అనైకాంతిక బంధరూప హోనేసే ఉసే (కాయవ్యాపారపూర్వక పరప్రాణవ్యపరోపకో) ఛేదపనా
౧అనైకాంతిక మానా గయా హై, వైసా ఉపధి – పరిగ్రహకా నహీం హై . పరిగ్రహ సర్వథా అశుద్ధోపయోగకే బినా
నహీం హోతా, ఐసా జో పరిగ్రహకా సర్వథా అశుద్ధోపయోగకే సాథ అవినాభావిత్వ హై ఉససే ప్రసిద్ధ
హోనేవాలే ౨ఐకాన్తిక అశుద్ధోపయోగకే సద్భావకే కారణ పరిగ్రహ తో ఐకాన్తిక బంధరూప హై, ఇసలియే
ఉసే (-పరిగ్రహకో) ఛేదపనా ఐకాన్తిక హీ హై . ఇసీలియే భగవన్త అర్హన్తోంనే — పరమ శ్రమణోంనే —
స్వయం హీ పహలే హీ సర్వ పరిగ్రహకో ఛోడా హై; ఔర ఇసీలియే దూసరోంకో భీ, అన్తరంగ ఛేదకీ భాఁతి ప్రథమ
హీ సర్వ పరిగ్రహ ఛోడనే యోగ్య హై, క్యోంకి వహ (పరిగ్రహ) అన్తరంగ ఛేదకే బినా నహీం హోతా .
౧. అనైకాన్తిక = అనిశ్చిత; నియమరూప న హో; ఐకాంతిక న హో .
౨. ఐకాన్తిక = నిశ్చిత; అవశ్యంభావీ; నియమరూప .

Page 403 of 513
PDF/HTML Page 436 of 546
single page version

“వక్తవ్యమేవ కిల యత్తదశేషముక్త -
మేతావతైవ యది చేతయతేత్ర కోపి .
వ్యామోహజాలమతిదుస్తరమేవ నూనం
నిశ్చేతనస్య వచసామతివిస్తరేపి ..౧౪..
న భవతీతి నియమో నాస్తి, పరద్రవ్యే మమత్వరూపమూర్చ్ఛాపరిగ్రహేణ తు నియమేన భవత్యేవేతి ..౨౧౯.. ఏవం
భావహింసావ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేన పఞ్చమస్థలే గాథాషటంక గతమ్ . ఇతి పూర్వోక్తక్రమేణ ‘ఏవం పణమియ సిద్ధే’
ఇత్యాద్యేకవింశతిగాథాభిః స్థలపఞ్చకేనోత్సర్గచారిత్రవ్యాఖ్యాననామా ప్రథమోన్తరాధికారః సమాప్తః . అతః
పరం చారిత్రస్య దేశకాలాపేక్షయాపహృతసంయమరూపేణాపవాదవ్యాఖ్యానార్థం పాఠక్రమేణ త్రింశద్గాథాభిర్ద్వితీయో-
న్తరాధికారః ప్రారభ్యతే . తత్ర చత్వారి స్థలాని భవన్తి . తస్మిన్ప్రథమస్థలే నిర్గ్రన్థమోక్షమార్గ-
స్థాపనాముఖ్యత్వేన ‘ణ హి ణిరవేక్ఖో చాగో’ ఇత్యాది గాథాపఞ్చకమ్ . అత్ర టీకాయాం గాథాత్రయం నాస్తి .
తదనన్తరం సర్వసావద్యప్రత్యాఖ్యానలక్షణసామాయికసంయమాసమర్థానాం యతీనాం సంయమశౌచజ్ఞానోపకరణ-
నిమిత్తమపవాదవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేన ‘ఛేదో జేణ ణ విజ్జది’ ఇత్యాది సూత్రత్రయమ్ . తదనన్తరం స్త్రీనిర్వాణ-
నిరాకరణప్రధానత్వేన ‘పేచ్ఛది ణ హి ఇహ లోగం’ ఇత్యాద్యేకాదశ గాథా భవన్తి . తాశ్చ అమృతచన్ద్రటీకాయాం న
సన్తి . తతః పరం సర్వోపేక్షాసంయమాసమర్థస్య తపోధనస్య దేశకాలాపేక్షయా కించిత్సంయమసాధకశరీరస్య
★వసంతాతిలకా ఛంద
భావార్థ : — అశుద్ధోపయోగకా అసద్భావ హో, తథాపి కాయకీ హలనచలనాది క్రియా
హోనేసే పరజీవోంకే ప్రాణోంకా ఘాత హో జాతా హై . ఇసలియే కాయచేష్టాపూర్వక పరప్రాణోంకే ఘాతసే బంధ
హోనేకా నియమ నహీం హై; — అశుద్ధోపయోగకే సద్భావమేం హోనేవాలే కాయచేష్టాపూర్వక పరప్రాణోంకే ఘాతసే
తో బంధ హోతా హై, ఔర అశుద్ధోపయోగకే అసద్భావమేం హోనేవాలే కాయచేష్టాపూర్వక పరప్రాణోంకే ఘాతసే
బంధ నహీం హోతా; ఇసప్రకార కాయచేష్టాపూర్వక హోనేవాలే పరప్రాణోంకే ఘాతసే బంధకా హోనా అనైకాన్తిక
హోనేసే ఉసకే ఛేదపనా అనైకాన్తిక హై — నియమరూప నహీం హై .
జైసే భావకే బినా భీ పరప్రాణోంకా ఘాత హో జాతా హై, ఉసీప్రకార భావ న హో తథాపి
పరిగ్రహకా గ్రహణ హో జాయ, ఐసా కభీ నహీం హో సకతా . జహాఁ పరిగ్రహకా గ్రహణ హోతా హై వహాఁ
అశుద్ధోపయోగకా సద్భావ అవశ్య హోతా హీ హై . ఇసలియే పరిగ్రహసే బంధకా హోనా ఐకాంతిక –
నిశ్చిత – నియమరూప హై . ఇసలియే పరిగ్రహకే ఛేదపనా ఐకాన్తిక హై . ఐసా హోనేసే హీ పరమ శ్రమణ
ఐసే అర్హన్త భగవన్తోంనే పహలేసే హీ సర్వ పరిగ్రహకా త్యాగ కియా హై ఔర అన్య శ్రమణోంకో భీ
పహలేసే హీ సర్వ పరిగ్రహకా త్యాగ కరనా చాహియే ..౨౧౯..
[అబ, ‘కహనే యోగ్య సబ కహా గయా హై’ ఇత్యాది కథన శ్లోక ద్వారా కియా జాతా హై . ]
[అర్థ ] : — జో కహనే యోగ్య హీ థా వహ అశేషరూపసే కహా గయా హై, ఇతనే మాత్రసే హీ
యది యహాఁ కోఈ చేత జాయ – సమఝలే తో, (అన్యథా) వాణీకా అతివిస్తార కియా జాయ తథాపి
నిశ్చేతన (-జడవత్, నాసమఝ) కో వ్యామోహకా జాల వాస్తవమేం అతి దుస్తర హై .

Page 404 of 513
PDF/HTML Page 437 of 546
single page version

అథాన్తరంగచ్ఛేదప్రతిషేధ ఏవాయముపధిప్రతిషేధ ఇత్యుపదిశతి —
ణ హి ణిరవేక్ఖో చాగో ణ హవది భిక్ఖుస్స ఆసయవిసుద్ధీ .
అవిసుద్ధస్స య చిత్తే కహం ణు కమ్మక్ఖఓ విహిదో ..౨౨౦..
న హి నిరపేక్షస్త్యాగో న భవతి భిక్షోరాశయవిశుద్ధిః .
అవిశుద్ధస్య చ చిత్తే కథం ను కర్మక్షయో విహితః ..౨౨౦..
న ఖలు బహిరంసంగద్భావే తుషసద్భావే తణ్డులగతాశుద్ధత్వస్యేవాశుద్ధోపయోగరూప-
స్యాన్తరంగచ్ఛేదస్య ప్రతిషేధః, తద్భావే చ న శుద్ధోపయోగమూలస్య కైవల్యస్యోపలమ్భః . అతోశుద్ధోప-
నిరవద్యాహారాదిసహకారికారణం గ్రాహ్యమితి పునరప్యపవాదవిశేషవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేన ‘ఉవయరణం జిణమగ్గే’
ఇత్యాద్యేకాదశగాథా భవన్తి . అత్ర టీకాయాం గాథాచతుష్టయం నాస్తి . ఏవం మూలసూత్రాభిప్రాయేణ త్రింశద్గాథాభిః,
టీకాపేక్షయా పునర్ద్వాదశగాథాభిః ద్వితీయాన్తరాధికారే సముదాయపాతనికా . తథాహి — అథ భావశుద్ధి-
పూర్వకబహిరఙ్గపరిగ్రహపరిత్యాగే కృతే సతి అభ్యన్తరపరిగ్రహపరిత్యాగః కృత ఏవ భవతీతి నిర్దిశతి – ణ
హి ణిరవేక్ఖో చాగో న హి నిరపేక్షస్త్యాగః యది చేత్, పరిగ్రహత్యాగః సర్వథా నిరపేక్షో న భవతి కింతు
కిమపి వస్త్రపాత్రాదికం గ్రాహ్యమితి భవతా భణ్యతే, తర్హి హే శిష్య ణ హవది భిక్ఖుస్స ఆసయవిసుద్ధీ న
భవతి భిక్షోరాశయవిశుద్ధిః, తదా సాపేక్షపరిణామే సతి భిక్షోస్తపోధనస్య చిత్తశుద్ధిర్న భవతి .
అవిసుద్ధస్య హి చిత్తే శుద్ధాత్మభావనారూపశుద్ధిరహితస్య తపోధనస్య చిత్తే మనసి హి స్ఫుటం కహం తు
కమ్మక్ఖఓ విహిదో కథం తు కర్మక్షయో విహితః ఉచితో, న కథమపి . అనేనైతదుక్తం భవతి — యథా
బహిరఙ్గతుషసద్భావే సతి తణ్డులస్యాభ్యన్తరశుద్ధిం కర్తుం నాయాతి తథా విద్యమానే వా బహిరఙ్గపరి-
గ్రహాభిలాషే సతి నిర్మలశుద్ధాత్మానుభూతిరూపాం చిత్తశుద్ధిం కర్తుం నాయాతి . యది పునర్విశిష్టవైరాగ్య-
అబ, ఇస ఉపధి (పరిగ్రహ) కా నిషేధ వహ అంతరంగ ఛేదకా హీ నిషేధ హై, ఐసా ఉపదేశ
కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [నిరపేక్షః త్యాగః న హి ] యది నిరపేక్ష (కిసీ భీ వస్తుకీ
అపేక్షారహిత) త్యాగ న హో తో [భిక్షోః ] భిక్షుకే [ఆశయవిశుద్ధిః ] భావకీ విశుద్ధి [న
భవతి ] నహీం హోతీ; [చ ] ఔర [చిత్తే అవిశుద్ధస్య ] జో భావమేం అవిశుద్ధ హై ఉసకే
[కర్మక్షయః ] కర్మక్షయ [కథం ను ] కైసే [విహితః ] హో సకతా హై ?..౨౨౦..
టీకా : — జైసే ఛిలకేకే సద్భావమేం చావలోంమే పాఈ జానేవాలీ (రక్తతారూప)
అశుద్ధతాకా త్యాగ (-నాశ, అభావ) నహీం హోతా, ఉసీప్రకార బహిరంగ సంగకే సద్భావమేం
నిరపేక్ష త్యాగ న హోయ తో నహి భావశుద్ధి భిక్షునే,
నే భావమాం అవిశుద్ధనే క్షయ కర్మనో కఇ రీత బనే? ౨౨౦.

Page 405 of 513
PDF/HTML Page 438 of 546
single page version

యోగరూపస్యాన్తరంగచ్ఛేదస్య ప్రతిషేధం ప్రయోజనమపేక్ష్యోపధేర్విధీయమానః ప్రతిషేధోన్తరంగచ్ఛేదప్రతిషేధ
ఏవ స్యాత్ ..౨౨౦..
అథైకాన్తికాన్తరంగచ్ఛేదత్వముపధేర్విస్తరేణోపదిశతి —
కిధ తమ్హి ణత్థి ముచ్ఛా ఆరంభో వా అసంజమో తస్స .
తధ పరదవ్వమ్మి రదో కధమప్పాణం పసాధయది ..౨౨౧..
పూర్వకపరిగ్రహత్యాగో భవతి తదా చిత్తశుద్ధిర్భవత్యేవ, ఖ్యాతిపూజాలాభనిమిత్తత్యాగే తు న భవతి ..౨౨౦..
అథ తమేవ పరిగ్రహత్యాగం ద్రఢయతి —
గేణ్హది వ చేలఖండం భాయణమత్థి త్తి భణిదమిహ సుత్తే .
జది సో చత్తాలంబో హవది కహం వా అణారంభో ..“౧౭..
వత్థక్ఖండం దుద్దియభాయణమణ్ణం చ గేణ్హది ణియదం .
విజ్జది పాణారంభో విక్ఖేవో తస్స చిత్తమ్మి ..“౧౮..
గేణ్హఇ విధుణఇ ధోవఇ సోసేఇ జదం తు ఆదవే ఖిత్తా .
పత్తం వ చేలఖండం బిభేది పరదో య పాలయది ..“౧౯..
గేణ్హది వ చేలఖండం గృహ్ణాతి వా చేలఖణ్డం వస్త్రఖణ్డం, భాయణం భిక్షాభాజనం వా అత్థి త్తి భణిదం
అస్తీతి భణితమాస్తే . క్వ . ఇహ సుత్తే ఇహ వివక్షితాగమసూత్రే జది యది చేత్ . సో చత్తాలంబో హవది కహం
నిరాలమ్బనపరమాత్మతత్త్వభావనాశూన్యః సన్ స పురుషో బహిర్ద్రవ్యాలమ్బనరహితః కథం భవతి, న కథమపి; వా
అణారంభో నిఃక్రియనిరారమ్భనిజాత్మతత్త్వభావనారహితత్వేన నిరారమ్భో వా కథం భవతి, కింతు సారమ్భ ఏవ;
ఇతి ప్రథమగాథా . వత్థక్ఖండం దుద్దియభాయణం వస్త్రఖణ్డం దుగ్ధికాభాజనం అణ్ణం చ గేణ్హది అన్యచ్చ గృహ్ణాతి
కమ్బలమృదుశయనాదికం యది చేత్ . తదా కిం భవతి . ణియదం విజ్జది పాణారంభో నిజశుద్ధచైతన్య-
అశుద్ధోపయోగరూప అంతరంగ ఛేదకా త్యాగ నహీం హోతా ఔర ఉసకే సద్భావమేం శుద్ధోపయోగమూలక
కైవల్య (మోక్ష) కీ ఉపలబ్ధి నహీం హోతీ . (ఇససే ఐసా కహా గయా హై కి) అశుద్ధోపయోగరూప
అంతరంగ ఛేదకే నిషేధరూప ప్రయోజనకీ ఉపేక్షా రఖకర విహిత (-ఆదేశ) కియా జానేవాలా
ఉపధికా నిషేధ వహ అన్తరంగ ఛేదకా హీ నిషేధ హై ..౨౨౦..
అబ, ‘ఉపధి వహ ఐకాన్తిక అన్తరంగ ఛేద హై’ ఐసా విస్తారసే ఉపదేశ కరతే హైం : —
ఆరంభ, అణసంయమ అనే మూర్ఛా న త్యాం – ఏ కయమ బనే ?
పరద్రవ్యరత జే హోయ తే కఈ రీత సాధే ఆత్మనే ? ౨౨౧.

Page 406 of 513
PDF/HTML Page 439 of 546
single page version

కథం తస్మిన్నాస్తి మూర్చ్ఛా ఆరమ్భో వా అసంయమస్తస్య .
తథా పరద్రవ్యే రతః కథమాత్మానం ప్రసాధయతి .౨౨౧..
ఉపధిసద్భావే హి మమత్వపరిణామలక్షణాయా మూర్చ్ఛాయాస్తద్విషయకర్మప్రక్రమపరిణామలక్షణ-
స్యారమ్భస్య శుద్ధాత్మరూపహింసనపరిణామలక్షణస్యాసంయమస్య వావశ్యమ్భావిత్వాత్తథోపధిద్వితీయస్య పర-
ద్రవ్యరతత్వేన శుద్ధాత్మద్రవ్యప్రసాధకత్వాభావాచ్చ ఐకాన్తికాన్తరంగచ్ఛేదత్వముపధేరవధార్యత ఏవ . ఇదమత్ర
తాత్పర్యమేవంవిధత్వముపధేరవధార్య స సర్వథా సంన్యస్తవ్యః ..౨౨౧..
లక్షణప్రాణవినాశరూపో పరజీవప్రాణవినాశరూపో వా నియతం నిశ్చితం ప్రాణారమ్భః ప్రాణవధో విద్యతే, న కేవలం
ప్రాణారమ్భః, విక్ఖేవో తస్స చిత్తమ్మి అవిక్షిప్తచిత్తపరమయోగరహితస్య సపరిగ్రహపురుషస్య విక్షేపస్తస్య విద్యతే
చిత్తే మనసీతి . ఇతి ద్వితీయగాథా . గేణ్హఇ స్వశుద్ధాత్మగ్రహణశూన్యః సన్ గృహ్ణాతి కిమపి బహిర్ద్రవ్యం; విధుణఇ
కర్మధూలిం విహాయ బహిరఙ్గధూలిం విధూనోతి వినాశయతి; ధోవఇ నిర్మలపరమాత్మతత్త్వమలజనకరాగాదిమలం
విహాయ బహిరఙ్గమలం ధౌతి ప్రక్షాలయతి; సోసేఇ జదం తు ఆదవే ఖిత్తా నిర్వికల్పధ్యానాతపేన సంసారనదీ-
శోషణమకుర్వన్ శోషయతి శుష్కం కరోతి యతం తు యత్నపరం తు యథా భవతి . కిం కృత్వా . ఆతపే నిక్షిప్య .
కిం తత్ . పత్తం వ చేలఖండం పాత్రం వస్త్రఖణ్డం వా . బిభేది నిర్భయశుద్ధాత్మతత్త్వభావనాశూన్యః సన్ బిభేతి భయం
కరోతి . కస్మాత్సకాశాత్ . పరదో య పరతశ్చౌరాదేః . పాలయది పరమాత్మభావనాం న పాలయన్న రక్షన్పరద్రవ్యం
కిమపి పాలయతీతి తృతీయగాథా ..“౧౭ – ౧౯.. అథ సపరిగ్రహస్య నియమేన చిత్తశుద్ధిర్నశ్యతీతి
విస్తరేణాఖ్యాతి — కిధ తమ్హి ణత్థి ముచ్ఛా పరద్రవ్యమమత్వరహితచిచ్చమత్కారపరిణతేర్విసదృశా మూర్చ్ఛా కథం
అన్వయార్థ : — [తస్మిన్ ] ఉపధికే సద్భావమేం [తస్య ] ఉస (భిక్షు) కే [మూర్చ్ఛా ]
మూర్ఛా, [ఆరమ్భః ] ఆరంభ [వా ] యా [అసంయమః ] అసంయమ [నాస్తి ] న హో [కథం ] యహ కైసే
హో సకతా హై ? (కదాపి నహీం హో సకతా), [తథా ] తథా [పరద్రవ్యే రతః ] జో పరద్రవ్యమేం రత హో
వహ [ఆత్మానం ] ఆత్మాకో [కథం ] కైసే [ప్రసాధయతి ] సాధ సకతా హై ? ..౨౨౧..
టీకా : — ఉపధికే సద్భావమేం, (౧) మమత్వ – పరిణామ జిసకా లక్షణ హై ఐసీ మూర్ఛా,
(౨) ఉపధి సంబంధీ ౧కర్మప్రక్రమకే పరిణామ జిసకా లక్షణ హై ఐసా ఆరమ్భ, అథవా (౩)
శుద్ధాత్మస్వరూపకీ హింసారూప పరిణామ జిసకా లక్షణ హై ఐసా అసంయమ అవశ్యమేవ హోతా హీ హై;
తథా ఉపధి జిసకా ద్వితీయ హో (అర్థాత్ ఆత్మాసే అన్య ఐసా పరిగ్రహ జిసనే గ్రహణ కియా హో)
ఉసకే పరద్రవ్యమేం రతపనా ( – లీనతా) హోనేకే కారణ శుద్ధాత్మద్రవ్యకీ సాధకతాకా అభావ హోతా
హై; ఇససే ఉపధికే ఐకాన్తిక అన్తరంగ ఛేదపనా నిశ్చిత హోతా హీ హై .
యహాఁ యహ తాత్పర్య హై కి — ‘ఉపధి ఐసీ హై, (పరిగ్రహ వహ అన్తరంగ ఛేద హీ హై ), ఐసా
నిశ్చిత కరకే ఉసే సర్వథా ఛోడనా చాహియే ..౨౨౧..
౧. కర్మప్రక్రమ = కామమేం యుక్త హోనా; కామకీ వ్యవస్థా .

Page 407 of 513
PDF/HTML Page 440 of 546
single page version

అథ కస్యచిత్క్వచిత్కదాచిత్కథంచిత్క శ్చిదుపధిరప్రతిషిద్ధోప్యస్తీత్యపవాదముపదిశతి —
ఛేదో జేణ ణ విజ్జది గహణవిసగ్గేసు సేవమాణస్స .
సమణో తేణిహ వట్టదు కాలం ఖేత్తం వియాణిత్తా ..౨౨౨..
ఛేదో యేన న విద్యతే గ్రహణవిసర్గేషు సేవమానస్య .
శ్రమణస్తేనేహ వర్తతాం కాలం క్షేత్రం విజ్ఞాయ ..౨౨౨..
ఆత్మద్రవ్యస్య ద్వితీయపుద్గలద్రవ్యాభావాత్సర్వ ఏవోపధిః ప్రతిషిద్ధ ఇత్యుత్సర్గః . అయం తు
నాస్తి, అపి త్వస్త్యేవ . క్వ . తస్మిన్ పరిగ్రహాకాఙ్క్షితపురుషే . ఆరంభో వా మనోవచనకాయక్రియారహిత-
పరమచైతన్యప్రతిబన్ధక ఆరమ్భో వా కథం నాస్తి, కిన్త్వస్త్యేవ; అసంజమో తస్స శుద్ధాత్మానుభూతివిలక్షణా-
సంయమో వా కథం నాస్తి, కిన్త్వస్త్యేవ తస్య సపరిగ్రహస్య . తధ పరదవ్వమ్మి రదో తథైవ నిజాత్మద్రవ్యాత్పరద్రవ్యే
రతః కధమప్పాణం పసాధయది స తు సపరిగ్రహపురుషః కథమాత్మానం ప్రసాధయతి, న కథమపీతి ..౨౨౧.. ఏవం
శ్వేతామ్బరమతానుసారిశిష్యసమ్బోధనార్థం నిర్గ్రన్థమోక్షమార్గస్థాపనముఖ్యత్వేన ప్రథమస్థలే గాథాపఞ్చకం గతమ్ .
అథ కాలాపేక్షయా పరమోపేక్షాసంయమశక్త్యభావే సత్యాహారసంయమశౌచజ్ఞానోపకరణాదికం కిమపి
గ్రాహ్యమిత్యపవాదముపదిశతి — ఛేదో జేణ ణ విజ్జది ఛేదో యేన న విద్యతే . యేనోపకరణేన శుద్ధోపయోగ-
లక్షణసంయమస్య ఛేదో వినాశో న విద్యతే . కయోః . గహణవిసగ్గేసు గ్రహణవిసర్గయోః . యస్యోప-
కరణస్యాన్యవస్తునో వా గ్రహణే స్వీకారే విసర్జనే త్యాగే . కిం కుర్వతః తపోధనస్య . సేవమాణస్స తదుపకరణం
సేవమానస్య . సమణో తేణిహ వట్టదు కాలం ఖేత్తం వియాణిత్తా శ్రమణస్తేనోపకరణేనేహ లోకే వర్తతామ్ . కిం కృత్వా .
కాలం క్షేత్రం చ విజ్ఞాయేతి . అయమత్ర భావార్థః – కాలం పఞ్చమకాలం శీతోష్ణాదికాలం వా, క్షేత్రం భరతక్షేత్రం
మనుషజాఙ్గలాదిక్షేత్రం వా, విజ్ఞాయ యేనోపకరణేన స్వసంవిత్తిలక్షణభావసంయమస్య బహిరఙ్గద్రవ్యసంయమస్య వా
ఛేదో న భవతి తేన వర్తత ఇతి ..౨౨౨.. అథ పూర్వసూత్రోదితోపకరణస్వరూపం దర్శయతి — అప్పడికుట్ఠం ఉవధిం
అబ, ‘కిసీకే కహీం కభీ కిసీ ప్రకార కోఈ ఉపధి అనిషిద్ధ భీ హై’ ఐసే అపవాదకా
ఉపదేశ కరతే హైం : —
అన్వయార్థ : — [గ్రహణవిసర్గేషు ] జిస ఉపధికే (ఆహార – నీహారాదికే) గ్రహణ-
విసర్జనమేం సేవన కరనేమేం [యేన ] జిససే [సేవమానస్య ] సేవన కరనేవాలేకే [ఛేదః ] ఛేద [న
విద్యతే ] నహీం హోతా, [తేన ] ఉస ఉపధియుక్త, [కాలం క్షేత్రం విజ్ఞాయ ] కాల క్షేత్రకో జానకర,
[ఇహ ] ఇస లోకమేం [శ్రమణః ] శ్రమణ [వర్తతామ్ ] భలే వర్తే ..౨౨౨..
టీకా : — ఆత్మద్రవ్యకే ద్వితీయ పుద్గలద్రవ్యకా అభావ హోనేసే సమస్త హీ ఉపధి నిషిద్ధ
గ్రహణే విసర్గే సేవతాం నహి ఛేద జేథీ థాయ ఛే,
తే ఉపధి సహ వర్తో భలే ముని కాళక్షేత్ర విజాణీనే. ౨౨౨.