Page 408 of 513
PDF/HTML Page 441 of 546
single page version

విశిష్టకాలక్షేత్రవశాత్కశ్చిదప్రతిషిద్ధ ఇత్యపవాదః . యదా హి శ్రమణః సర్వోపధిప్రతిషేధమాస్థాయ పరమముపేక్షాసంయమం ప్రతిపత్తుకామోపి విశిష్టకాలక్షేత్రవశావసన్నశక్తిర్న ప్రతిపత్తుం క్షమతే, తదాపకృష్య సంయమం ప్రతిపద్యమానస్తద్బహిరంగసాధనమాత్రముపధిమాతిష్ఠతే . స తు తథాస్థీయమానో న ఖలూపధిత్వాచ్ఛేదః, ప్రత్యుత ఛేదప్రతిషేధ ఏవ . యః కిలాశుద్ధోపయోగావినాభావీ స ఛేదః . అయం తు శ్రామణ్యపర్యాయసహకారికారణశరీరవృత్తిహేతుభూతాహారనిహారాదిగ్రహణవిసర్జనవిషయచ్ఛేదప్రతిషేధార్థ- ముపాదీయమానః సర్వథా శుద్ధోపయోగావినాభూతత్వాచ్ఛేదప్రతిషేధ ఏవ స్యాత్ ..౨౨౨..

నిశ్చయవ్యవహారమోక్షమార్గసహకారికారణత్వేనాప్రతిషిద్ధముపధిముపకరణరూపోపధిం, అపత్థణిజ్జం అసంజదజణేహిం అప్రార్థనీయం నిర్వికారాత్మోపలబ్ధిలక్షణభావసంయమరహితస్యాసంయతజనస్యానభిలషణీయమ్, ముచ్ఛాదిజణణరహిదం హై — ఐసా ఉత్సర్గ (-సామాన్య నియమ) హై; ఔర విశిష్ట కాలక్షేత్రకే వశ కోఈ ఉపధి అనిషిద్ధ

ప్రాప్త కరనేకా ఇచ్ఛుక హోనే పర భీ విశిష్ట కాలక్షేత్రకే వశ హీన శక్తివాలా హోనేసే ఉసే ప్రాప్త కరనేమేం అసమర్థ హోతా హై, తబ ఉసమేం ౨అపకర్షణ కరకే (అనుత్కృష్ట) సంయమ ప్రాప్త కరతా హుఆ ఉసకీ బహిరంగ సాధనమాత్ర ఉపధికా ఆశ్రయ కరతా హై . ఇసప్రకార జిసకా ఆశ్రయ కియా జాతా హై ఐసీ వహ ఉపధి ఉపధిపనేకే కారణ వాస్తవమేం ఛేదరూప నహీం హై, ప్రత్యుత ఛేదకీ నిషేధరూప (-త్యాగరూప) హీ హై . జో ఉపధి అశుద్ధోపయోగకే బినా నహీం హోతీ వహ ఛేద హై . కిన్తు యహ (సంయమకీ బాహ్యసాధనమాత్రభూత ఉపధి) తో శ్రామణ్యపర్యాయకీ సహకారీ కారణభూత శరీరకీ వృత్తికే హేతుభూత ఆహార -నీహారాదికే గ్రహణ – విసర్జన (గ్రహణ – త్యాగ) సంబంధీ ఛేదకే నిషేధార్థ గ్రహణ కీ జానేసే సర్వథా శుద్ధోపయోగ సహిత హై, ఇసలియే ఛేదకే నిషేధరూప హీ హై ..౨౨౨..

అబ, అనిషిద్ధ ఉపధికా స్వరూప కహతే హైం : —

౧. పరమోపేక్షాసంయమ = పరమ – ఉపేక్షాసంయమ [ఉత్సర్గ, నిశ్చయనయ, సర్వపరిత్యాగ పరమోపేక్షాసంయమ, వీతరాగ చారిత్ర, ఔర శుద్ధోపయోగ; — యే సబ ఏకార్థవాచీ హైం .]]

౨. అపకర్షణ = హీనతా [అపవాద, వ్యవహారనయ, ఏకదేశపరిత్యాగ, అపహృతసంయమ (అల్పతా – హీనతావాలా సంయమ) సరాగచారిత్ర ఔర శుభోపయోగ — యే సబ ఏకార్థవాచీ హైం .]]

Page 409 of 513
PDF/HTML Page 442 of 546
single page version

యః కిలోపధిః సర్వథా బన్ధాసాధకత్వాదప్రతిక్రుష్టః, సంయమాదన్యత్రానుచితత్వాదసంయతజనా- ప్రార్థనీయో, రాగాదిపరిణామమన్తరేణ ధార్యమాణత్వాన్మూర్చ్ఛాదిజననరహితశ్చ భవతి, స ఖల్వప్రతిషిద్ధః . అతో యథోదితస్వరూప ఏవోపధిరుపాదేయో, న పునరల్పోపి యథోదితవిపర్యస్తస్వరూపః ..౨౨౩..

అథోత్సర్గ ఏవ వస్తుధర్మో, న పునరపవాద ఇత్యుపదిశతి — కిం కించణ త్తి తక్కం అపుణబ్భవకామిణోధ దేహే వి .

సంగ త్తి జిణవరిందా అప్పడికమ్మత్తముద్దిట్ఠా ..౨౨౪.. పరమాత్మద్రవ్యవిలక్షణబహిర్ద్రవ్యమమత్వరూపమూర్చ్ఛారక్షణార్జనసంస్కారాదిదోషజననరహితమ్, గేణ్హదు సమణో జది వి అప్పం గృహ్ణాతు శ్రమణో యమప్యల్పం పూర్వోక్తముపకరణోపధిం యద్యప్యల్పం తథాపి పూర్వోక్తోచితలక్షణమేవ గ్రాహ్యం, న చ తద్విపరీతమధికం వేత్యభిప్రాయః ..౨౨౩.. అథ సర్వసఙ్గపరిత్యాగ ఏవ శ్రేష్ఠః, శేషమశక్యానుష్ఠానమితి ప్రరూపయతి — కిం కించణ త్తి తక్కం కిం కించనమితి తర్కః, కిం కించనం పరిగ్రహ ఇతి తర్కో విచారః క్రియతే తావత్ . కస్య . అపుణబ్భవకామిణో అపునర్భవకామినః అనన్తజ్ఞానాదిచతుష్టయాత్మకమోక్షాభిలాషిణః . అధ అహో, దేహో వి దేహోపి సంగ త్తి సఙ్గః పరిగ్రహ ఇతి హేతోః జిణవరిందా జినవరేన్ద్రాః కర్తారః

అన్వయార్థ : — [యద్యపి అల్పమ్ ] భలే హీ అల్ప హో తథాపి, [అప్రతిక్రుష్టమ్ ] జో అనిందిత హో, [అసంయతజనైః అప్రార్థనీయం ] అసంయతజనోంమేం అప్రార్థనీయ హో ఔర [మూర్చ్ఛాదిజననరహితం ] జో మూర్చ్ఛాదికీ జననరహిత హో — [ఉపధిం ] ఐసీ హీ ఉపధికో [శ్రమణః ] శ్రమణ [గృహ్ణాతు ] గ్రహణ కరో ..౨౨౩..

టీకా : — జో ఉపధి సర్వథా బంధకా అసాధక హోనేసే అనిందిత హై, సంయతకే అతిరిక్త అన్యత్ర అనుచిత హోనేసే అసంయతజనోంకే ద్వారా అప్రార్థనీయ (అనిచ్ఛనీయ) హై ఔర రాగాదిపరిణామకే బినా ధారణకీ జానేసే మూర్చ్ఛాదికే ఉత్పాదనసే రహిత హై, వహ వాస్తవమేం అనిషిద్ధ హై . ఇససే యథోక్త స్వరూపవాలీ ఉపధి హీ ఉపాదేయ హై, కిన్తు కించిత్మాత్ర భీ యథోక్త స్వరూపసే విపరీత స్వరూపవాలీ ఉపధి ఉపాదేయ నహీం హై ..౨౨౩..

అబ, ‘ఉత్సర్గ హీ వస్తుధర్మ హై, అపవాద నహీం’ ఐసా ఉపదేశ కరతే హైం : —

Page 410 of 513
PDF/HTML Page 443 of 546
single page version

అత్ర శ్రామణ్యపర్యాయసహకారికారణత్వేనాప్రతిషిధ్యమానేత్యన్తముపాత్తేదేహేపి పరద్రవ్యత్వాత్ పరిగ్రహోయం న నామానుగ్రహార్హః కిన్తూపేక్ష్య ఏవేత్యప్రతికర్మత్వముపదిష్టవన్తో భగవన్తోర్హద్దేవాః . అథ తత్ర శుద్ధాత్మతత్త్వోపలమ్భసమ్భావనరసికస్య పుంసః శేషోన్యోనుపాత్తః పరిగ్రహో వరాకః కిం నామ స్యాదితి వ్యక్త ఏవ హి తేషామాకూతః . అతోవధార్యతే ఉత్సర్గ ఏవ వస్తుధర్మో, న పునరపవాదః . ఇదమత్ర తాత్పర్యం, వస్తుధర్మత్వాత్పరమనైర్గ్రన్థ్యమేవావలమ్బ్యమ్ ..౨౨౪.. ణిప్పడికమ్మత్తముద్దిట్ఠా నిఃప్రతికర్మత్వముపదిష్టవన్తః . శుద్ధోపయోగలక్షణపరమోపేక్షాసంయమబలేన దేహేపి నిఃప్రతికారిత్వం కథితవన్త ఇతి. తతో జ్ఞాయతే మోక్షసుఖాభిలాషిణాం నిశ్చయేన దేహాదిసర్వసఙ్గపరిత్యాగ ఏవోచితోన్యస్తూపచార ఏవేతి ..౨౨౪.. ఏవమపవాదవ్యాఖ్యానరూపేణ ద్వితీయస్థలే గాథాత్రయం గతమ్ . అథైకాదశగాథాపర్యన్తం స్త్రీనిర్వాణనిరాకరణముఖ్యత్వేన వ్యాఖ్యానం కరోతి . తద్యథా — శ్వేతామ్బరమతానుసారీ శిష్యః పూర్వపక్షం కరోతి —

అన్వయార్థ : — [అథ ] జబ కి [జినవరేన్ద్రాః ] జినవరేన్ద్రోంనే [అపునర్భవకామినః ] మోక్షాభిలాషీకే, [సంగః ఇతి ] ‘దేహ పరిగ్రహ హై’ ఐసా కహకర [దేహే అపి ] దేహమేం భీ [అప్రతికర్మత్వమ్ ] అప్రతికర్మపనా (సంస్కారరహితపనా) [ఉద్దిష్టవన్తః ] కహా (ఉపదేశా) హై, తబ [కిం కించనమ్ ఇతి తర్కః ] ఉనకా యహ (స్పష్ట) ఆశయ హై కి ఉసకే అన్య పరిగ్రహ తో కైసే హో సకతా హై ?..౨౨౪..

టీకా : — యహాఁ, శ్రామణ్యపర్యాయకా సహకారీ కారణ హోనేసే జిసకా నిషేధ నహీం కియా గయా హై ఐసే అత్యన్త ౧ఉపాత్త శరీరమేం భీ, ‘యహ (శరీర) పరద్రవ్య హోనేసే పరిగ్రహ హై, వాస్తవమేం యహ అనుగ్రహయోగ్య నహీం, కిన్తు ఉపేక్షా యోగ్య హీ హై’ ఐసా కహకర, భగవన్త అర్హంన్తదేవోంనే అప్రతికర్మపనేకా ఉపదేశ దియా హై, తబ ఫి ర వహాఁ శుద్ధాత్మతత్త్వోపలబ్ధికీ సంభావనాకే రసిక పురుషోంకే శేష అన్య ఆశయ వ్యక్త హీ హై . ఇససే నిశ్చిత హోతా హై కి — ఉత్సర్గ హీ వస్తుధర్మ హై, అపవాద నహీం .

యహాఁ ఐసా తాత్పర్య హై కి వస్తుధర్మ హోనేసే పరమ నిర్గ్రంథపనా హీ అవలమ్బన యోగ్య

౨అనుపాత్త పరిగ్రహ బేచారా కైసే (అనుగ్రహ యోగ్య) హో సకతా హై ? — ఐసా ఉనకా (-అర్హన్త దేవోంకా)

౧. ఉపాత్త = ప్రాప్త, మిలా హుఆ . ౨. అనుపాత్త = అప్రాప్త .

Page 411 of 513
PDF/HTML Page 444 of 546
single page version

అథ కేపవాదవిశేషా ఇత్యుపదిశతి — ఉవయరణం జిణమగ్గే లింగం జహజాదరూవమిది భణిదం .

పేచ్ఛది ణ హి ఇహ లోగం నిరుపరాగనిజచైతన్యనిత్యోపలబ్ధిభావనావినాశకం ఖ్యాతిపూజాలాభరూపం ప్రేక్షతే న చ హి స్ఫు టం ఇహ లోకమ్ . న చ కేవలమిహ లోకం , పరం చ స్వాత్మప్రాప్తిరూపం మోక్షం విహాయ స్వర్గభోగప్రాప్తిరూపం పరం చ పరలోకం చ నేచ్ఛతి . స కః . సమణిందదేసిదో ధమ్మో శ్రమణేన్ద్రదేశితో ధర్మః, జినేన్ద్రోపదిష్ట ఇత్యర్థః . ధమ్మమ్హి తమ్హి కమ్హా ధర్మే తస్మిన్ కస్మాత్ వియప్పియం వికల్పితం నిర్గ్రన్థలిఙ్గాద్వస్త్ర- ప్రావరణేన పృథక్కృతమ్ . కిమ్ . లింగం సావరణచిహ్నమ్ . కాసాం సంబన్ధి . ఇత్థీణం స్త్రీణామితి పూర్వపక్షగాథా ..“౨౦.. అథ పరిహారమాహ —

ణిచ్ఛయదో ఇత్థీణం సిద్ధీ ణ హి తేణ జమ్మణా దిట్ఠా నిశ్చయతః స్త్రీణాం నరకాదిగతివిలక్షణానన్త- సుఖాదిగుణస్వభావా తేనైవ జన్మనా సిద్ధిర్న ద్రష్టా, న కథితా . తమ్హా తప్పడిరూవం తస్మాత్కారణాత్తత్ప్రతియోగ్యం సావరణరూపం వియప్పియం లింగమిత్థీణం నిర్గ్రన్థలిఙ్గాత్పృథక్త్వేన వికల్పితం కథితం లిఙ్గం ప్రావరణసహితం చిహ్నమ్ . కాసామ్ . స్త్రీణామితి ..“౨౧.. అథ స్త్రీణాం మోక్షప్రతిబన్ధకం ప్రమాదబాహుల్యం దర్శయతి —

పఇడీపమాదమఇయా ప్రకృత్యా స్వభావేన ప్రమాదేన నిర్వృత్తా ప్రమాదమయీ . కా కర్త్రీ భవతి . ఏదాసిం విత్తి . ఏతాసాం స్త్రీణాం వృత్తిః పరిణతిః . భాసియా పమదా తత ఏవ నామమాలాయాం ప్రమదాః ప్రమదాసంజ్ఞా భాషితాః స్త్రియః . తమ్హా తాఓ పమదా యత ఏవ ప్రమదాసంజ్ఞాస్తాః స్త్రియః, తస్మాత్తత ఏవ పమాదబహులా త్తి ణిద్దిట్ఠా నిఃప్రమాదపరమాత్మతత్త్వభావనావినాశకప్రమాదబహులా ఇతి నిర్దిష్టాః ..“౨౨.. అథ తాసాం మోహాది- బాహుల్యం దర్శయతి —

అబ, అపవాదకే కౌనసే విశేష (భేద) హైం, సో కహతే హైం : —

Page 412 of 513
PDF/HTML Page 445 of 546
single page version

సంతి ధువం పమదాణం సన్తి విద్యన్తే ధ్రువం నిశ్చితం ప్రమదానాం స్త్రీణామ్ . కే తే . మోహపదోసా భయం దుగుంఛా య మోహాదిరహితానన్తసుఖాదిగుణస్వరూపమోక్షకారణప్రతిబన్ధకాః మోహప్రద్వేషభయదుగుంఛాపరిణామాః, చిత్తే చిత్తా మాయా కౌటిల్యాదిరహితపరమబోధాదిపరిణతేః ప్రతిపక్షభూతా చిత్తే మనసి చిత్రా విచిత్రా మాయా, తమ్హా తాసిం ణ ణివ్వాణం తత ఏవ తాసామవ్యాబాధసుఖాద్యనన్తగుణాధారభూతం నిర్వాణం నాస్తీత్యభిప్రాయః ..“౨౩.. అథైతదేవ ద్రఢయతి —

ణ విణా వట్టది ణారీ న వినా వర్తతే నారీ ఏక్కం వా తేసు జీవలోయమ్హి తేషు నిర్దోషి- పరమాత్మధ్యానవిఘాతకేషు పూర్వోక్తదోషేషు మధ్యే జీవలోకే త్వేకమపి దోషం విహాయ ణ హి సంఉడం చ గత్తం న హి స్ఫు టం సంవృత్తం గాత్రం చ శరీరం, తమ్హా తాసిం చ సంవరణం తత ఏవ చ తాసాం సంవరణం వస్త్రావరణం క్రియత ఇతి ..“౨౪.. అథ పునరపి నిర్వాణప్రతిబన్ధకదోషాన్దర్శయతి —

విజ్జది విద్యతే తాసు అ తాసు చ స్త్రీషు . కిమ్ . చిత్తస్సావో చిత్తస్రవః, నిఃకామాత్మతత్త్వ- సంవిత్తివినాశకచిత్తస్య కామోద్రేకేణ స్రవో రాగసార్ద్రభావః, తాసిం తాసాం స్త్రీణాం, సిత్థిల్లం శిథిలస్య భావః శైథిల్యం, తద్భవముక్తియోగ్యపరిణామవిషయే చిత్తదాఢర్యాభావః సత్త్వహీనపరిణామ ఇత్యర్థః, అత్తవం చ పక్ఖలణం ఋతౌ భవమార్తవం ప్రస్ఖలనం రక్తస్రవణం, సహసా ఝటితి, మాసే మాసే దినత్రయపర్యన్తం చిత్తశుద్ధివినాశకో రక్తస్రవో భవతీత్యర్థః, ఉప్పాదో సుహమమణుఆణం ఉత్పాద ఉత్పత్తిః సూక్ష్మలబ్ధ్యపర్యాప్త- మనుష్యాణామితి ..““ ““ “

లింగమ్హి య ఇత్థీణం థణంతరే ణాహికక్ఖపదేసేసు స్త్రీణాం లిఙ్గే యోనిప్రదేశే, స్తనాన్తరే, నాభిప్రదేశే, కక్షప్రదేశే చ, భణిదో సుహుముప్పాదో ఏతేషు స్థానేషు సూక్ష్మమనుష్యాదిజీవోత్పాదో భణితః . ఏతే పూర్వోక్తదోషాః

గాథా : ౨౨౫ అన్వయార్థ : — [యథాజాతరూపం లిగం ] యథాజాతరూప (-జన్మజాత – నగ్న) జో లింగ వహ [జిన – మార్గే ] జినమార్గమేం [ఉపకరణం ఇతి భణితమ్ ] ఉపకరణ కహా గయా హై, [గురువచనం ] గురుకే వచన, [సూత్రాధ్యయనం చ ] సూత్రోంకా అధ్యయన [చ ] ఔర [వినయః అపి ] వినయ భీ [నిర్దిష్టమ్ ] ఉపకరణ కహీ గఈ హై ..౨౨౫..

Page 413 of 513
PDF/HTML Page 446 of 546
single page version

యో హి నామాప్రతిషిద్ధోస్మిన్నుపధిరపవాదః, స ఖలు నిఖిలోపి శ్రామణ్యపర్యాయ- సహకారికారణత్వేనోపకారకారకత్వాదుపకరణభూత ఏవ, న పునరన్యః . తస్య తు విశేషాః సర్వాహార్య- వర్జితసహజరూపాపేక్షితయథాజాతరూపత్వేన బహిరంగలింగభూతాః కాయపుద్గలాః, శ్రూయమాణతత్కాలబోధక- పురుషాణాం కిం న భవన్తీతి చేత్ . ఏవం న వక్తవ్యం, స్త్రీషు బాహుల్యేన భవన్తి . న చాస్తిత్వమాత్రేణ సమానత్వమ్ . ఏకస్య విషకణికాస్తి, ద్వితీయస్య చ విషపర్వతోస్తి, కిం సమానత్వం భవతి . కింతు పురుషాణాం ప్రథమసంహననబలేన దోషవినాశకో ముక్తియోగ్యవిశేషసంయమోస్తి . తాసిం కహ సంజమో హోది తతః కారణాత్తాసాం కథం సంయమో భవతీతి ..“౨౬.. అథ స్త్రీణాం తద్భవముక్తియోగ్యాం సకలకర్మనిర్జరాం నిషేధయతి —

జది దంసణేణ సుద్ధా యద్యపి దర్శనేన సమ్యక్త్వేన శుద్ధా, సుత్తజ్ఝయణే చావి సంజుత్తా ఏకాదశాఙ్గ- సూత్రాధ్యయనేనాపి సంయుక్తా, ఘోరం చరది వ చరియం ఘోరం పక్షోపవాసమాసోపవాసాది చరతి వా చారిత్రం, ఇత్థిస్స ణ ణిజ్జరా భణిదా తథాపి స్త్రీజనస్య తద్భవకర్మక్షయయోగ్యా సకలనిర్జరా న భణితేతి భావః . కించ యథా ప్రథమసంహననాభావాత్స్త్రీ సప్తమనరకం న గచ్ఛతి, తథా నిర్వాణమపి . ‘‘పుంవేదం వేదంతా పురిసా జే ఖవగసేఢిమారూఢా . సేసోదయేణ వి తహా ఝాణువజుత్తా య తే దు సిజ్ఝంతి’’ ఇతి గాథాకథితార్థాభిప్రాయేణ భావస్త్రీణాం కథం నిర్వాణమితి చేత్ . తాసాం భావస్త్రీణాం ప్రథమసంహననమస్తి, ద్రవ్యస్త్రీవేదాభావాత్తద్భవమోక్ష- పరిణామప్రతిబన్ధకతీవ్రకామోద్రేకోపి నాస్తి . ద్రవ్యస్త్రీణాం ప్రథమసంహననం నాస్తీతి కస్మిన్నాగమే కథితమాస్త ఇతి చేత్ . తత్రోదాహరణగాథా – ‘‘అంతిమతిగసంఘడణం ణియమేణ య కమ్మభూమిమహిలాణం . ఆదిమతిగసంఘడణం ణత్థి త్తి జిణేహిం ణిద్దిట్ఠం’’.. అథ మతమ్ – యది మోక్షో నాస్తి తర్హి భవదీయమతే కిమర్థమర్జికానాం మహావ్రతారోపణమ్ . పరిహారమాహ – తదుపచారేణ కులవ్యవస్థానిమిత్తమ్ . న చోపచారః సాక్షాద్భవితుమర్హతి, అగ్నివత్ క్రూరోయం దేవదత్త ఇత్యాదివత్ . తథాచోక్తమ్ – ముఖ్యాభావే సతి ప్రయోజనే నిమిత్తే చోపచారః ప్రవర్తతే . కింతు యది తద్భవే మోక్షో భవతి స్త్రీణాం తర్హి శతవర్షదీక్షితాయా అర్జికాయా అద్యదినే దీక్షితః సాధుః కథం వన్ద్యో భవతి . సైవ ప్రథమతః కిం న వన్ద్యా భవతి సాధోః . కింతు భవన్మతే

టీకా : — ఇసమేం జో అనిషిద్ధ ఉపధి అపవాద హై, వహ సభీ వాస్తవమేం ఐసా హీ హై కి జో శ్రామణ్యపర్యాయకే సహకారీ కారణకే రూపమేం ఉపకార కరనేవాలా హోనేసే ఉపకరణభూత హై, దూసరా నహీం . ఉసకే విశేష (భేద) ఇసప్రకార హైం : — (౧) సర్వ ఆహార్య రహిత సహజరూపసే అపేక్షిత (సర్వ ఆహార్య రహిత) యథాజాతరూపపనేకే కారణ జో బహిరంగ లింగభూత హైం ఐసే

౧. ఆహార్య = బాహరసే లాయా జానేవాలా; కృత్రిమ; ఔపాధిక, (సర్వ కృత్రిమ – ఔపాధిక భావోంసే రహిత మునికే ఆత్మాకా సహజరూప వస్త్రాభూషణాది సర్వ కృత్రిమతాఓంసే రహిత యథాజాతరూపపనేకీ అపేక్షా రఖతా హై అర్థాత్
మునికే ఆత్మాకా రూప – దశా – సహజ హోనేసే శరీర భీ యథాజాత హీ హోనా చాహియే; ఇసలియే యథాజాతరూపపనా వహ మునిపనేకా బాహ్యలింగ హై .])

Page 414 of 513
PDF/HTML Page 447 of 546
single page version

గురుగీర్యమాణాత్మతత్త్వద్యోతకసిద్ధోపదేశవచనపుద్గలాః, తథాధీయమాననిత్యబోధకానాదినిధనశుద్ధాత్మ- తత్త్వద్యోతనసమర్థశ్రుతజ్ఞానసాధనీభూతశబ్దాత్మకసూత్రపుద్గలాశ్చ, శుద్ధాత్మతత్త్వవ్యంజకదర్శనాదిపర్యాయ- మల్లితీర్థకరః స్త్రీతి కథ్యతే, తదప్యయుక్తమ్ . తీర్థకరా హి సమ్యగ్దర్శనవిశుద్ధయాదిషోడశభావనాః పూర్వభవే భావయిత్వా పశ్చాద్భవన్తి . సమ్యగ్ద్రష్టేః స్త్రీవేదకర్మణో బన్ధ ఏవ నాస్తి, కథం స్త్రీ భవిష్యతీతి . కించ యది మల్లితీర్థకరో వాన్యః కోపి వా స్త్రీ భూత్వా నిర్వాణం గతః తర్హి స్త్రీరూపప్రతిమారాధనా కిం న క్రియతే భవద్భిః . యది పూర్వోక్తదోషాః సన్తి స్త్రీణాం తర్హి సీతారుక్మిణీకున్తీద్రౌపదీసుభద్రాప్రభృతయో జినదీక్షాం గృహీత్వా విశిష్టతపశ్చరణేన కథం షోడశస్వర్గే గతా ఇతి చేత్ . పరిహారమాహ – తత్ర దోషో నాస్తి, తస్మాత్స్వర్గాదాగత్య పురుషవేదేన మోక్షం యాస్యన్త్యగ్రే . తద్భవమోక్షో నాస్తి, భవాన్తరే భవతు, కో దోష ఇతి . ఇదమత్ర తాత్పర్యమ్ – స్వయం వస్తుస్వరూపమేవ జ్ఞాతవ్యం, పరం ప్రతి వివాదో న కర్తవ్యః . కస్మాత్ . వివాదే రాగద్వేషోత్పత్తిర్భవతి, తతశ్చ శుద్ధాత్మభావనా నశ్యతీతి ..“౨౭.. అథోపసంహారరూపేణ స్థితపక్షం దర్శయతి —

తమ్హా యస్మాత్తద్భవే మోక్షో నాస్తి తస్మాత్కారణాత్ తం పడిరూవం లింగం తాసిం జిణేహిం ణిద్దిట్ఠం తత్ప్రతిరూపం వస్త్రప్రావరణసహితం లిఙ్గం చిహ్నం లాఞ్ఛనం తాసాం స్త్రీణాం జినవరైః సర్వజ్ఞైర్నిర్దిష్టం కథితమ్ . కులరూవవఓజుత్తా సమణీఓ లోకదుగుఞ్ఛారహితత్వేన జినదీక్షాయోగ్యం కులం భణ్యతే, అన్తరఙ్గనిర్వికారచిత్తశుద్ధిజ్ఞాపకం బహిరఙ్గనిర్వికారం రూపం భణ్యతే, శరీరభఙ్గరహితం వా అతిబాలవృద్ధబుద్ధివైకల్యరహితం వయో భణ్యతే, తైః కులరూపవయోభిర్యుక్తాః కులరూపవయోయుక్తా భవన్తి . కాః . శ్రమణ్యోర్జికాః . పునరపి కింవిశిష్టాః . తస్సమాచారా తాసాం స్త్రీణాం యోగ్యస్తద్యోగ్య ఆచారశాస్త్రవిహితః సమాచార ఆచార ఆచరణం యాసాం తాస్తత్సమాచారా ఇతి ..“౨౮.. అథేదానీం పురుషాణాం దీక్షాగ్రహణే వర్ణవ్యవస్థాం కథయతి — కాయపుద్గల; (౨) జినకా శ్రవణ కియా జాతా హై ఐసే ౧తత్కాలబోధక, గురు ద్వారా కహే జానే పర ౨ఆత్మతత్త్వ – ద్యోతక, ౩సిద్ధ ఉపదేశరూప వచనపుద్గల; తథా (౩) జినకా అధ్యయన కియా జాతా హై ఐసే, నిత్యబోధక, అనాదినిధన శుద్ధ ఆత్మతత్త్వకో ప్రకాశిత కరనేమేం సమర్థ శ్రుతజ్ఞానకే సాధనభూత శబ్దాత్మక సూత్రపుద్గల; ఔర (౪) శుద్ధ ఆత్మతత్త్వకో వ్యక్త కరనేవాలీ జో దర్శనాదిక పర్యాయేం, ఉనరూపసే పరిణమిత పురుషకే ప్రతి వినీతతాకా అభిప్రాయ ప్రవర్తిత

౧. తత్కాలబోధక = ఉసీ (ఉపదేశకే) సమయ హీ బోధ దేనేవాలా . [శాస్త్ర శబ్ద సదా బోధకే నిమిత్తభూత హోనేసే నిత్యబోధక కహే గయే హైం, గురువచన ఉపదేశ – కాలమేం హీ బోధకే నిమిత్తభూత హోనేసే తత్కాలబోధక కహే గయే హైం .]]

౨. ఆత్మతత్త్వద్యోతక = ఆత్మతత్త్వకో సమఝానేవాలే – ప్రకాశిత కరనేవాలే .

౩. సిద్ధ = సఫల; రామబాణ; అమోఘ = అచూక; [గురుకా ఉపదేశ సిద్ధ – సఫల – రామబాణ హై .]]

౪. వినీతతా = వినయ; నమ్రతా; [సమ్యగ్దర్శనాది పర్యాయమేం పరిణమిత పురుషకే ప్రతి వినయభావసే ప్రవృత్త హోనేమేం మనకే పుద్గల నిమిత్తభూత హైం .]]

Page 415 of 513
PDF/HTML Page 448 of 546
single page version

తత్పరిణతపురుషవినీతతాభిప్రాయప్రవర్తకచిత్తపుద్గలాశ్చ భవన్తి . ఇదమత్ర తాత్పర్యం, కాయవద్వచన- మనసీ అపి న వస్తుధర్మః ..౨౨౫..

వణ్ణేసు తీసు ఏక్కో వర్ణేషు త్రిష్వేకః బ్రాహ్మణక్షత్రియవైశ్యవర్ణేష్వేకః . కల్లాణంగో కల్యాణాఙ్గ ఆరోగ్యః . తవోసహో వయసా తపఃసహః తపఃక్షమః . కేన . అతివృద్ధబాలత్వరహితవయసా . సుముహో నిర్వికారాభ్యన్తరపరమచైతన్యపరిణతివిశుద్ధిజ్ఞాపకం గమకం బహిరఙ్గనిర్వికారం ముఖం యస్య, ముఖావయవభఙ్గ- రహితం వా, స భవతి సుముఖః . కుచ్ఛారహిదో లోకమధ్యే దురాచారాద్యపవాదరహితః . లింగగ్గహణే హవది జోగ్గో ఏవంగుణవిశిష్టపురుషో జినదీక్షాగ్రహణే యోగ్యో భవతి . యథాయోగ్యం సచ్ఛూద్రాద్యపి ..“౨౯.. అథ నిశ్చయనయాభిప్రాయం కథయతి —

జో రయణత్తయణాసో సో భంగో జిణవరేహిం ణిద్దిట్ఠో యో రత్నత్రయనాశః స భఙ్గో జినవరైర్నిర్దిష్టః . విశుద్ధజ్ఞానదర్శనస్వభావనిజపరమాత్మతత్త్వసమ్యక్శ్రద్ధాజ్ఞానానుష్ఠానరూపో యోసౌ నిశ్చయరత్నత్రయస్వభావస్తస్య వినాశః స ఏవ నిశ్చయేన నాశో భఙ్గో జినవరైర్నిర్దిష్టః . సేసం భంగేణ పుణో శేషభఙ్గేన పునః శేషఖణ్డముణ్డవాతవృషణాదిభఙ్గేన ణ హోది సల్లేహణాఅరిహో న భవతి సల్లేఖనార్హః . లోకదుగుఞ్ఛాభయేన నిర్గ్రన్థరూపయోగ్యో న భవతి . కౌపీనగ్రహణేన తు భావనాయోగ్యో భవతీత్యభిప్రాయః ..“౩౦.. ఏవం స్త్రీనిర్వాణనిరాకరణవ్యాఖ్యానముఖ్యత్వేనైకాదశగాథాభిస్తృతీయం స్థలం గతమ్ . అథ పూర్వోక్తస్యోపకరణరూపా- పవాదవ్యాఖ్యానస్య విశేషవివరణం కరోతి — ఇది భణిదం ఇతి భణితం కథితమ్ . కిమ్ . ఉవయరణం ఉపకరణమ్ . క్వ . జిణమగ్గే జినోక్తమోక్షమార్గే . కిముపకరణమ్ . లింగం శరీరాకారపుద్గలపిణ్డరూపం కరనేవాలే చిత్రపుద్గల . (అపవాదమార్గమేం జిస ఉపకరణభూత ఉపధికా నిషేధ నహీం హై ఉసకే ఉపరోక్త చార భేద హైం .)

యహాఁ ఐసా తాత్పర్య హై కి కాయకీ భాఁతి వచన ఔర మన భీ వస్తుధర్మ నహీం హై .

భావార్థ : — జిస శ్రమణకీ శ్రామణ్యపర్యాయకే సహకారీ కారణభూత, సర్వ కృత్రిమతాఓంసే రహిత యథాజాతరూపకే సమ్ముఖ వృత్తి జాయే, ఉసే కాయకా పరిగ్రహ హై; జిస శ్రమణకీ గురు – ఉపదేశకే శ్రవణమేం వృత్తి రుకే, ఉసే వచనపుద్గలోంకా పరిగ్రహ హై; జిస శ్రమణకీ సూత్రాధ్యయనమేం వృత్తి రుకే ఉసకే సూత్రపుద్గలోంకా పరిగ్రహ హై; ఔర జిస శ్రమణకే యోగ్య పురుషకే వినయరూప పరిణామ హోం ఉసకే మనకే పుద్గలోంకా పరిగ్రహ హై . యద్యపి వహ పరిగ్రహ ఉపకరణభూత హైం, ఇసలియే అపవాదమార్గమేం ఉనకా నిషేధ నహీం హై, తథాపి వే వస్తుధర్మ నహీం హైం ..౨౨౫..

Page 416 of 513
PDF/HTML Page 449 of 546
single page version

అథాప్రతిషిద్ధశరీరమాత్రోపధిపాలనవిధానముపదిశతి —

అనాదినిధనైకరూపశుద్ధాత్మతత్త్వపరిణతత్వాదఖిలకర్మపుద్గలవిపాకాత్యన్తవివిక్తస్వభావత్వేన రహితకషాయత్వాత్తదాత్వమనుష్యత్వేపి సమస్తమనుష్యవ్యవహారబహిర్భూతత్వేనేహలోకనిరాపేక్షత్వాత్తథా ద్రవ్యలిఙ్గమ్ . కింవిశిష్టమ్ . జహజాదరూవం యథాజాతరూపం, యథాజాతరూపశబ్దేనాత్ర వ్యవహారేణ సంగపరిత్యాగయుక్తం నగ్నరూపం, నిశ్చయేనాభ్యన్తరేణ శుద్ధబుద్ధైకస్వభావం పరమాత్మస్వరూపం . గురువయణం పి య గురువచనమపి, నిర్వికారపరమచిజ్జయోతిఃస్వరూపపరమాత్మతత్త్వప్రతిబోధకం సారభూతం సిద్ధోపదేశరూపం గురూపదేశవచనమ్ . న కేవలం గురూపదేశవచనమ్, సుత్తజ్ఝయణం చ ఆదిమధ్యాన్తవర్జితజాతిజరామరణరహితనిజాత్మద్రవ్యప్రకాశక- సూత్రాధ్యయనం చ, పరమాగమవాచనమిత్యర్థః . ణిద్దిట్ఠం ఉపకరణరూపేణ నిర్దిష్టం కథితమ్ . విణఓ స్వకీయనిశ్చయరత్నత్రయశుద్ధిర్నిశ్చయవినయః, తదాధారపురుషేషు భక్తిపరిణామో వ్యవహారవినయః . ఉభయోపి వినయపరిణామ ఉపకరణం భవతీతి నిర్దిష్టః . అనేన కిముక్తం భవతి — నిశ్చయేన చతుర్విధమేవోపకరణమ్ . అన్యదుపకరణం వ్యవహార ఇతి ..౨౨౫.. అథ యుక్తాహారవిహారలక్షణతపోధనస్య స్వరూపమాఖ్యాతి – ఇహలోగణిరావేక్ఖో ఇహలోకనిరాపేక్షః, టఙ్కోత్కీర్ణజ్ఞాయకైకస్వభావనిజాత్మసంవిత్తివినాశకఖ్యాతిపూజా- లాభరూపేహలోకకాఙ్క్షారహితః, అప్పడిబద్ధో పరమ్హి లోయమ్హి అప్రతిబద్ధః పరస్మిన్ లోకే, తపశ్చరణే కృతే దివ్యదేవస్త్రీపరివారాదిభోగా భవన్తీతి, ఏవంవిధపరలోకే ప్రతిబద్ధో న భవతి, జుత్తాహారవిహారో హవే యుక్తాహారవిహారో భవేత్ . స కః . సమణో శ్రమణః . పునరపి కథంభూతః . రహిదకసాఓ నిఃకషాయస్వరూప-

అబ, అనిషిద్ధ ఐసా జో శరీర మాత్ర ఉపధి ఉసకే పాలనకీ విధికా ఉపదేశ కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [శ్రమణః ] శ్రమణ [రహితకషాయః ] కషాయరహిత వర్తతా హుఆ [ఇహలోక నిరాపేక్షః ] ఇస లోకమేం నిరపేక్ష ఔర [పరస్మిన్ లోకే ] పరలోకమేం [అప్రతిబద్ధః ] అప్రతిబద్ధ హోనేసే [యుక్తాహారవిహారః భవేత్ ] ౧యుక్తాహార – విహారీ హోతా హై ..౨౨౬..

టీకా : — అనాదినిధన ఏకరూప శుద్ధ ఆత్మతత్త్వమేం పరిణత హోనేసే శ్రమణ సమస్త కర్మపుద్గలకే విపాకసే అత్యన్త వివిక్త (-భిన్న) స్వభావకే ద్వారా కషాయరహిత హోనేసే, ఉస

౧. యుక్తాహార – విహారీ = (౧) యోగ్య (-ఉచిత) ఆహార – విహారవాలా; (౨) యుక్త అర్థాత్ యోగీకే ఆహార -విహారవాలా; యోగపూర్వక (ఆత్మస్వభావమేం యుక్తతా పూర్వక) ఆహార -విహారవాలా .

Page 417 of 513
PDF/HTML Page 450 of 546
single page version

భవిష్యదమర్త్యాదిభావానుభూతితృష్ణాశూన్యత్వేన పరలోకాప్రతిబద్ధత్వాచ్చ, పరిచ్ఛేద్యార్థోపలమ్భప్రసిద్ధయర్థ- ప్రదీపపూరణోత్సర్పణస్థానీయాభ్యాం శుద్ధాత్మతత్త్వోపలమ్భప్రసిద్ధయర్థతచ్ఛరీరసమ్భోజనసంచలనాభ్యాం యుక్తాహారవిహారో హి స్యాత్ శ్రమణః . ఇదమత్ర తాత్పర్యమ్ — యతో హి రహితకషాయః తతో న తచ్ఛరీరానురాగేణ దివ్యశరీరానురాగేణ వాహారవిహారయోరయుక్త్యా ప్రవర్తేత . శుద్ధాత్మతత్త్వోపలమ్భ- సాధకశ్రామణ్యపర్యాయపాలనాయైవ కేవలం యుక్తాహారవిహారః స్యాత్ ..౨౨౬..

అథ యుక్తాహారవిహారః సాక్షాదనాహారవిహార ఏవేత్యుపదిశతి — జస్స అణేసణమప్పా తం పి తవో తప్పడిచ్ఛగా సమణా .

అణ్ణం భిక్ఖమణేసణమధ తే సమణా అణాహారా ..౨౨౭.. సంవిత్త్యవష్టమ్భబలేన రహితకషాయశ్చేతి . అయమత్ర భావార్థః — యోసౌ ఇహలోకపరలోకనిరపేక్షత్వేన నిఃకషాయత్వేన చ ప్రదీపస్థానీయశరీరే తైలస్థానీయం గ్రాసమాత్రం దత్వా ఘటపటాదిప్రకాశ్యపదార్థస్థానీయం నిజపరమాత్మపదార్థమేవ నిరీక్షతే స ఏవ యుక్తాహారవిహారో భవతి, న పునరన్యః శరీరపోషణనిరత ఇతి ..౨౨౬.. అథ పఞ్చదశప్రమాదైస్తపోధనః ప్రమత్తో భవతీతి ప్రతిపాదయతి — (వర్తమాన) కాలమేం మనుష్యత్వకే హోతే హుఏ భీ (స్వయం) సమస్త మనుష్యవ్యవహారసే ౧బహిర్భూత హోనేకే కారణ ఇస లోకకే ప్రతి నిరపేక్ష (నిస్పృహ) హై; తథా భవిష్యమేం హోనేవాలే దేవాది భావోంకే అనుభవకీ తృష్ణాసే శూన్య హోనేకే కారణ పరలోకకే ప్రతి అప్రతిబద్ధ హై; ఇసలియే, జైసే జ్ఞేయ పదార్థోంకే జ్ఞానకీ సిద్ధికే లియే (-ఘటపటాది పదార్థోంకో దేఖనేకే లియే హీ) దీపకమేం తేల డాలా జాతా హై ఔర దీపకకో హటాయా జాతా హై, ఉసీప్రకార శ్రమణ శుద్ధ ఆత్మతత్త్వకీ ఉపలబ్ధికీ సిద్ధికే లియే (-శుద్ధాత్మాకో ప్రాప్త కరనేకే లియే హీ) వహ శరీరకో ఖిలాతా ఔర చలాతా హై, ఇసలియే యుక్తాహారవిహారీ హోతా హై

యహాఁ ఐసా తాత్పర్య హై కి : — శ్రమణ కషాయరహిత హై ఇసలియే వహ శరీరకే (-వర్తమాన మనుష్య – శరీరకే) అనురాగసే యా దివ్య శరీరకే (-భావీ దేవశరీరకే) అనురాగసే ఆహార – విహారమేం అయుక్తరూపసే ప్రవృత్త నహీం హోతా; కిన్తు శుద్ధాత్మతత్వకీ ఉపలబ్ధికీ సాధకభూత శ్రామణ్యపర్యాయకే పాలనకే లియే హీ కేవల యుక్తాహారవిహారీ హోతా హై ..౨౨౬..

అబ, యుక్తాహారవిహారీ సాక్షాత్ అనాహారవిహారీ (-అనాహారీ ఔర అవిహారీ) హీ హై ఐసా ఉపదేశ కరతే హైం : —

౧ బహిర్భూత = బాహర, రహిత, ఉదాసీన .

Page 418 of 513
PDF/HTML Page 451 of 546
single page version

స్వయమనశనస్వభావత్వాదేషణాదోషశూన్యభైక్ష్యత్వాచ్చ, యుక్తాహారః సాక్షాదనాహార ఏవ స్యాత్ . తథా హి — యస్య సకలకాలమేవ సకలపుద్గలాహరణశూన్యమాత్మానమవబుద్ధయమానస్య సకలాశనతృష్ణా- శూన్యత్వాత్స్వయమనశన ఏవ స్వభావః, తదేవ తస్యానశనం నామ తపోన్తరంగస్య బలీయస్త్వాత్; ఇతి కృత్వా యే తం స్వయమనశనస్వభావం భావయన్తి శ్రమణాః, తత్ప్రతిషిద్ధయే చైషణాదోషశూన్య-

హవది క్రోధాదిపఞ్చదశప్రమాదరహితచిచ్చమత్కారమాత్రాత్మతత్త్వభావనాచ్యుతః సన్ భవతి . స కః కర్తా . సమణో సుఖదుఃఖాదిసమచిత్తః శ్రమణః . కింవిశిష్టో భవతి . పమత్తో ప్రమత్తః ప్రమాదీ . కైః కృత్వా . కోహాదిఏహి చఉహి వి చతుర్భిరపి క్రోధాదిభిః, వికహాహి స్త్రీభక్తచోరరాజకథాభిః, తహిందియాణమత్థేహిం తథైవ పఞ్చేన్ద్రియాణామర్థైః స్పర్శాదివిషయైః . పునరపి కింరూపః. ఉవజుత్తో ఉపయుక్తః పరిణతః . కాభ్యామ్ . ణేహణిద్దాహిం స్నేహనిద్రాభ్యామితి ..“౩౧.. అథ యుక్తాహారవిహారతపోధనస్వరూపముపదిశతి – జస్స యస్య మునేః సంబన్ధీ అప్పా ఆత్మా . కింవిశిష్టః . అణేసణం స్వకీయశుద్ధాత్మతత్త్వభావనోత్పన్నసుఖామృతాహారేణ తృప్తత్వాన్న విద్యతే

అన్వయార్థ : — [యస్య ఆత్మా అనేషణః ] జిసకా ఆత్మా ఏషణారహిత హై (అర్థాత్ జో అనశనస్వభావీ ఆత్మాకా జ్ఞాతా హోనేసే స్వభావసే హీ ఆహారకీ ఇచ్ఛాసే రహిత హై ) [తత్ అపి తపః ] ఉసే వహ భీ తప హై; (ఔర) [తత్ప్రత్యేషకాః ] ఉసే ప్రాప్త కరనేకే లియే (-అనశనస్వభావవాలే ఆత్మాకో పరిపూర్ణతయా ప్రాప్త కరనేకే లియే) ప్రయత్న కరనేవాలే [శ్రమణాః ] శ్రమణోంకే [అన్యత్ భైక్షమ్ ] అన్య (-స్వరూపసే పృథక్) భిక్షా [అనేషణమ్ ] ఏషణారహిత (-ఏషణదోషసే రహిత) హోతీ హై; [అథ ] ఇసలిఏ [తే శ్రమణాః ] వే శ్రమణ [అనాహారాః ] అనాహారీ హైం ..౨౨౭..

టీకా : — (౧) స్వయం అనశనస్వభావవాలా హోనేసే (అపనే ఆత్మాకో స్వయం అనశన- స్వభావవాలా జాననేసే) ఔర (౨) ఏషణాదోషశూన్య భిక్షావాలా హోనేసే, యుక్తాహారీ (-యుక్తాహారవాలా శ్రమణ) సాక్షాత్ అనాహారీ హీ హై . వహ ఇసప్రకార — సదా హీ సమస్త పుద్గలాహారసే శూన్య ఐసే ఆత్మాకో జానతా హుఆ సమస్త అశనతృష్ణా రహిత హోనేసే జిసకా ౧స్వయం అనశన హీ స్వభావ హై, వహీ ఉసకే అనశన నామక తప హై, క్యోంకి అంతరంగకీ విశేష బలవత్తా హై; — ఐసా సమఝకర జో శ్రమణ (౧) ఆత్మాకో స్వయం అనశనస్వభావ భాతే హైం (-సమఝతే హైం, అనుభవ కరతే హైం ) ఔర (౨) ఉసకీ సిద్ధికే లియే (-పూర్ణ ప్రాప్తికే లియే) ఏషణాదోషశూన్య ఐసీ అన్య (-పరరూప) భిక్షా ఆచరతే హైం; వే ఆహార కరతే హుఏ భీ మానోం ఆహార నహీం కరతే హోం — ఐసే హోనేసే సాక్షాత్ అనాహారీ హీ హైం, క్యోంకి

౧. స్వయం = అపనే ఆప; అపనేసే; సహజతాసే (అపనే ఆత్మాకో స్వయం అనశనస్వభావీ జాననా వహీ అనశన నామక తప హై .)

Page 419 of 513
PDF/HTML Page 452 of 546
single page version

మన్యద్భైక్షం చరన్తి, తే కిలాహరన్తోప్యనాహరన్త ఇవ యుక్తాహారత్వేన స్వభావపరభావప్రత్యయ- బన్ధాభావాత్సాక్షాదనాహారా ఏవ భవన్తి . ఏవం స్వయమవిహారస్వభావత్వాత్సమితిశుద్ధవిహారత్వాచ్చ యుక్తవిహారః సాక్షాదవిహార ఏవ స్యాత్ ఇత్యనుక్తమపి గమ్యేతేతి ..౨౨౭..

అథ కుతో యుక్తాహారత్వం సిద్ధయతీత్యుపదిశతి — కేవలదేహో సమణో దేహే ణ మమ త్తి రహిదపరికమ్మో .

ఏషణమాహారాకాఙ్క్షా యస్య స భవత్యనేషణః, తం పి తవో తస్య తదేవ నిశ్చయేన నిరాహారాత్మభావనా- రూపముపవాసలక్షణం తపః, తప్పడిచ్ఛగా సమణా తత్ప్రత్యేషకాః శ్రమణాః, తన్నిశ్చయోపవాసలక్షణం తపః ప్రతీచ్ఛన్తి తత్ప్రత్యేషకాః శ్రమణాః . పునరపి కిం యేషామ్ . అణ్ణం నిజపరమాత్మతత్త్వాదన్యద్భిన్నం హేయమ్ . కిమ్ . అణేసణం అన్నస్యాహారస్యైషణం వాచ్ఛా అన్నైషణమ్ . కథంభూతమ్ . భిక్ఖం భిక్షాయాం భవం భైక్ష్యం . అధ అథ అహో, తే సమణా అణాహారా తే అనశనాదిగుణవిశిష్టాః శ్రమణా ఆహారగ్రహణేప్యనాహారా భవన్తి .. తథైవ చ నిఃక్రియపరమాత్మానం యే భావయన్తి, పఞ్చసమితిసహితా విహరన్తి చ, తే విహారేప్యవిహారా భవన్తీత్యర్థః ..౨౨౭.. అథ తదేవానాహారకత్వం ప్రకారాన్తరేణ ప్రాహ – కేవలదేహో కేవలదేహోన్యపరిగ్రహరహితో యుక్తాహారీపనేకే కారణ ఉనకే స్వభావ తథా పరభావకే నిమిత్తసే బన్ధ నహీం హోతా .

ఇసప్రకార (జైసే యుక్తాహారీ సాక్షాత్ అనాహారీ హీ హై, ఐసా కహా గయా హై ఉసీప్రకార), (౧) స్వయం అవిహారస్వభావవాలా హోనేసే ఔర (౨) సమితిశుద్ధ (-ఈయాసమితిసే శుద్ధ ఐసే) విహారవాలా హోనేసే యుక్తవిహారీ (-యుక్తవిహారవాలా శ్రమణ) సాక్షాత్ అవిహారీ హీ హై — ఐసా అనుక్త హోనే పర భీ (-గాథామేం నహీం కహా జానే పర భీ) సమఝనా చాహియే ..౨౨౭..

అబ, (శ్రమణకే) యుక్తాహారీపనా కైసే సిద్ధ హోతా హై సో ఉపదేశ కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [కేవలదేహః శ్రమణః ] కేవలదేహీ (-జిసకే మాత్ర దేహరూప పరిగ్రహ వర్తతా హై, ఐసే) శ్రమణనే [దేహే ] శరీరమేం భీ [న మమ ఇతి ] ‘మేరా నహీం హై’ ఐసా సమఝకర [రహితపరికర్మా ] ౧పరికర్మ రహిత వర్తతే హుఏ, [ఆత్మనః ] అపనే ఆత్మాకీ [శక్తిం ] శక్తికో

౧. పరికర్మ = శోభా; శ్రృఙ్గార; సంస్కార; ప్రతికర్మ .

Page 420 of 513
PDF/HTML Page 453 of 546
single page version

యతో హి శ్రమణః శ్రామణ్యపర్యాయసహకారికారణత్వేన కేవలదేహమాత్రస్యోపధేః ప్రసహ్యా- ప్రతిషేధకత్వాత్కేవలదేహత్వే సత్యపి దేహే ‘కిం కించణ’ ఇత్యాదిప్రాక్తనసూత్రద్యోతితపరమేశ్వరాభిప్రాయ- పరిగ్రహేణ న నామ మమాయం తతో నానుగ్రహార్హః కిన్తూపేక్ష్య ఏవేతి పరిత్యక్తసమస్తసంస్కారత్వాద్రహిత- పరికర్మా స్యాత్, తతస్తన్మమత్వపూర్వకానుచితాహారగ్రహణాభావాద్యుక్తాహారత్వం సిద్ధయేత్ . యతశ్చ సమస్తామప్యాత్మశక్తిం ప్రకటయన్ననన్తరసూత్రోదితేనానశనస్వభావలక్షణేన తపసా తం దేహం సర్వారమ్భేణా- భియుక్తవాన్ స్యాత్, తత ఆహారగ్రహణపరిణామాత్మకయోగధ్వంసాభావాద్యుక్తస్యైవాహారేణ చ యుక్తాహారత్వం సిద్ధయేత్ ..౨౨౮.. భవతి . స కః కర్తా . సమణో నిన్దాప్రశంసాదిసమచిత్తః శ్రమణః . తర్హి కిం దేహే మమత్వం భవిష్యతి . నైవం . దేహే వి మమత్తరహిదపరికమ్మో దేహేపి మమత్వరహితపరికర్మా, ‘‘మమత్తిం పరివజ్జామి ణిమ్మమత్తిం ఉవట్ఠిదో . ఆలంబణం చ మే ఆదా అవసేసాఇం వోసరే ..’’ ఇతి శ్లోకకథితక్రమేణ దేహేపి మమత్వరహితః . ఆజుత్తో తం తవసా ఆయుక్తవాన్ ఆయోజితవాంస్తం దేహం తపసా . కిం కృత్వా . అణిగూహియ అనిగూహ్య ప్రచ్ఛాదనమకృత్వా . కాం . అప్పణో సత్తిం ఆత్మనః శక్తిమితి . అనేన కిముక్తం భవతి – యః కోపి దేహాచ్ఛేషపరిగ్రహం త్యక్త్వా [అనిగూహ్య ] ఛుపాయే వినా [తపసా ] తపకే సాథ [తం ] ఉసే (-శరీరకో) [ఆయుక్తవాన్ ] యుక్త కియా (-జోడా) హై ..౨౨౮..

టీకా : — శ్రామణ్యపర్యాయకే సహకారీ కారణకే రూపమేం కేవల దేహమాత్ర ఉపధికో శ్రమణ బలపూర్వక – హఠసే నిషేధ నహీం కరతా ఇసలియే వహ కేవల దేహవాన్ హై; ఐసా (దేహవాన్) హోనే పర భీ, ‘కిం కించణ’ ఇత్యాది పూర్వసూత్ర (గాథా ౨౪౪) ద్వారా ప్రకాశిత కియే గయే పరమేశ్వరకే అభిప్రాయకా గ్రహణ కరకే ‘యహ (శరీర) వాస్తవమేం మేరా నహీం హై ఇసలియే యహ అనుగ్రహ యోగ్య నహీం హై కిన్తు ఉపేక్షా యోగ్య హీ హై’ ఇసప్రకార దేహమేం సమస్త సంస్కారకో ఛోడా హోనేసే పరికర్మరహిత హై . ఇసలియే ఉసకే దేహకే మమత్వపూర్వక అనుచిత ఆహారగ్రహణకా అభావ హోనేసే యుక్తాహారీపనా సిద్ధ హోతా హై . ఔర (అన్య ప్రకారసే) ఉసనే (ఆత్మశక్తికో కించిత్మాత్ర భీ ఛుపాయే బినా) సమస్త హీ ఆత్మశక్తికో ప్రగట కరకే, అన్తిమ సూత్ర (గాథా ౨౨౭) ద్వారా కహే గయే ౧అనశనస్వభావ- లక్షణ తపకే సాథ ఉస శరీరకో సర్వారమ్భ (-ఉద్యమ) సే యుక్త కియా హై (-జోడా హై ); ఇసలియే ఆహారగ్రహణకే పరిణామస్వరూప ౨యోగధ్వంసకా అభావ హోనేసే ఉసకా ఆహార యుక్తకా (-యోగీకా) ఆహార హై; ఇసలియే ఉసకే యుక్తాహారీపనా సిద్ధ హోతా హై .

౧. అనశనస్వభావలక్షణతప = అనశనస్వభావ జిసకా లక్షణ హై ఐసా తప . [జో ఆత్మాకే అనశన స్వభావకో జానతా హై ఉసకే అనశనస్వభావలక్షణ తప పాయా జాతా హై] ]

౨. యోగధ్వంస = యోగకా నాశ [‘ఆహార గ్రహణ కరనా ఆత్మాకా స్వభావ హై’ ఐసే పరిణామసే పరిణమిత హోనా యోగధ్వంస హై . శ్రమణకే ఐసా యోగధ్వంస నహీం హోతా, ఇసలియే యహ యుక్త అర్థాత్ యోగీ హై ఔర ఇసలియే ఉసకా ఆహార యుక్తాహార అర్థాత్ యోగీకా ఆహార హై .]]

Page 421 of 513
PDF/HTML Page 454 of 546
single page version

అథ యుక్తాహారస్వరూపం విస్తరేణోపదిశతి —

ఏకకాల ఏవాహారో యుక్తాహారః, తావతైవ శ్రామణ్యపర్యాయసహకారికారణశరీరస్య ధారణ- త్వాత్ . అనేకకాలస్తు శరీరానురాగసేవ్యమానత్వేన ప్రసహ్య హింసాయతనీక్రియమాణో న యుక్తః, దేహేపి మమత్వరహితస్తథైవ తం దేహం తపసా యోజయతి స నియమేన యుక్తాహారవిహారో భవతీతి ..౨౨౮.. అథ యుక్తాహారత్వం విస్తరేణాఖ్యాతి – ఏక్కం ఖలు తం భత్తం ఏకకాల ఏవ ఖలు హి స్ఫు టం స భక్త ఆహారో యుక్తాహారః . కస్మాత్ . ఏకభక్తేనైవ నిర్వికల్పసమాధిసహకారికారణభూతశరీరస్థితిసంభవాత్ . స చ కథంభూతః . అప్పడిపుణ్ణోదరం యథాశక్త్యా న్యూనోదరః . జహాలద్ధం యథాలబ్ధో, న చ స్వేచ్ఛాలబ్ధః . చరణం భిక్ఖేణ

భావార్థ : — శ్రమణ దో ప్రకారసే యుక్తాహారీ సిద్ధ హోతా హై; (౧) శరీర పర మమత్వ న హోనేసే ఉసకే ఉచిత హీ ఆహార హోతా హై, ఇసలియే వహ యుక్తాహారీ అర్థాత్ ఉచిత ఆహారవాలా హై. ఔర (౨) ‘ఆహారగ్రహణ ఆత్మాకా స్వభావ నహీం హై’ ఐసా పరిణామస్వరూప యోగ శ్రమణకే వర్తతా హోనేసే వహ శ్రమణ యుక్త అర్థాత్ యోగీ హై ఔర ఇసలియే ఉసకా ఆహార యుక్తాహార అర్థాత్ యోగీకా ఆహార హై ..౨౨౮..

అబ యుక్తాహారకా స్వరూప విస్తారసే ఉపదేశ కరతే హైం : —

అన్వయార్థ : — [ఖలు ] వాస్తవమేం [సః భక్తః ] వహ ఆహార (-యుక్తాహార) [ఏకః ] ఏక బార [అప్రతిపూర్ణోదరః ] ఊ నోదర [యథాలబ్ధః ] యథాలబ్ధ (-జైసా ప్రాప్త హో వైసా), [భైక్షాచరణేన ] భిక్షాచరణసే, [దివా ] దినమేం [న రసాపేక్షః ] రసకీ అపేక్షాసే రహిత ఔర [న మధుమాంసః ] మధు – మాంస రహిత హోతా హై ..౨౨౯..

టీకా : — ఏకబార ఆహార హీ యుక్తాహార హై, క్యోంకి ఉతనేసే హీ శ్రామణ్య పర్యాయకా సహకారీ కారణభూత శరీర టికా రహతా హై . [ఏకసే అధిక బార ఆహార లేనా యుక్తాహార నహీం హై, ఐసా నిమ్నానుసార దో ప్రకారసే సిద్ధ హోతా హై : — ] (౧) శరీరకే అనురాగసే హీ అనేకబార ఆహారకా సేవన కియా జాతా హై, ఇసలియే అత్యన్తరూపసే ౧హింసాయతన కియా జానేసే కారణ యుక్త

౧. హింసాయతన = హింసాకా స్థాన [ఏకసే అధికబార ఆహార కరనేమేం శరీరకా అనురాగ హోతా హై, ఇసలియే వహ ఆహార ఆత్యంతిక హింసాకా స్థాన హోతా హై, క్యోంకి శరీరకా అనురాగ హీ స్వ – హింసా హై .]]

Page 422 of 513
PDF/HTML Page 455 of 546
single page version

శరీరానురాగసేవకత్వేన న చ యుక్తస్య . అప్రతిపూర్ణోదర ఏవాహారో యుక్తాహారః, తస్యైవాప్రతిహత- యోగత్వాత్ . ప్రతిపూర్ణోదరస్తు ప్రతిహతయోగత్వేన కథంచిత్ హింసాయతనీభవన్ న యుక్తః, ప్రతిహత- యోగత్వేన న చ యుక్తస్య . యథాలబ్ధ ఏవాహారో యుక్తాహారః, తస్యైవ విశేషప్రియత్వలక్షణానురాగ- శూన్యత్వాత్ . అయథాలబ్ధస్తు విశేషప్రియత్వలక్షణానురాగసేవ్యమానత్వేన ప్రసహ్య హింసాయతనీక్రియమాణో న యుక్తః, విశేషప్రియత్వలక్షణానురాగసేవకత్వేన న చ యుక్తస్య . భిక్షాచరణేనైవాహారో యుక్తాహారః, తస్యైవారమ్భశూన్యత్వాత్ . అభైక్షాచరణేన త్వారమ్భసమ్భవాత్ప్రసిద్ధహింసాయతనత్వేన న యుక్తః, ఏవం- విధాహారసేవనవ్యక్తాన్తరశుద్ధిత్వాన్న చ యుక్తస్య . దివస ఏవాహారో యుక్తాహారః, తదేవ సమ్యగవ- లోకనాత్ . అదివసే తు సమ్యగవలోకనాభావాదనివార్యహింసాయతనత్వేన న యుక్తః, భిక్షాచరణేనైవ లబ్ధో, న చ స్వపాకేన . దివా దివైవ, న చ రాత్రౌ . ణ రసావేక్ఖం రసాపేక్షో న భవతి, కింతు సరసవిరసాదౌ సమచిత్తః . ణ మధుమంసం అమధుమాంసః, అమధుమాంస ఇత్యుపలక్షణేన ఆచారశాస్త్ర- కథితపిణ్డశుద్ధిక్రమేణ సమస్తాయోగ్యాహారరహిత ఇతి . ఏతావతా కిముక్తం భవతి . ఏవంవిశిష్టవిశేషణయుక్త ఏవాహారస్తపోధనానాం యుక్తాహారః . కస్మాదితి చేత్ . చిదానన్దైకలక్షణనిశ్చయప్రాణరక్షణభూతా రాగాది- (-యోగ్య) నహీం హై; (అర్థాత్ వహ యుక్తాహార నహీం హై ); ఔర (౨) అనేకబార ఆహారకా సేవన కరనేవాలా శరీరానురాగసే సేవన కరనేవాలా హోనేసే వహ ఆహార ౧యుక్త (-యోగీ) కా నహీం హై (అర్థాత్ వహ యుక్తాహార నహీం హై .)

౨అపూర్ణోదర ఆహార హీ యుక్తాహార హై, క్యోంకి వహీ ౩ప్రతిహత ౪యోగ రహిత హై . [పూర్ణోదర ఆహార యుక్తాహార నహీం హై, ఐసా నిమ్నానుసార దో ప్రకారసే సిద్ధ హోతా హై : — ] (౧) పూర్ణోదర ఆహార తో ప్రతిహత యోగవాలా హోనేసే కథంచిత్ హింసాయతన హోతా హుఆ యుక్త (-యోగ్య) నహీం హై; ఔర (౨) పూర్ణోదర ఆహార కరనేవాలా ప్రతిహత యోగవాలా హోనేసే వహ ఆహార యుక్త (-యోగీ) కా ఆహార నహీం హై .

యథాలబ్ధ ఆహార హీ యుక్తాహార హై, క్యోంకి వహీ (ఆహార) విశేషప్రియతాస్వరూప అనురాగసే శూన్య హై . (౧) ౫అయథాలబ్ధ ఆహార తో విశేషప్రియతాస్వరూప అనురాగసే సేవన కియా జాతా హై, ఇసలియే అత్యన్తరూపసే హింసాయతన కియా జానేకే కారణ యుక్త (-యోగ్య) నహీం హై; ఔర అయథాలబ్ధ ఆహారకా సేవన కరనేవాలా విశేషప్రియతాస్వరూప అనురాగ ద్వారా సేవన కరనేవాలా హోనేసే వహ ఆహార యుక్త (-యోగీ) కా నహీం హై .

౧. యుక్త = ఆత్మస్వభావమేం లగా హుఆ; యోగీ . ౨.అపూర్ణోదర = పూరా పేట న భరకర; ఊ నోదర కరనా .

౩. ప్రతిహత = హనిత, నష్ట, రుకా హుఆ, విఘ్నకో ప్రాప్త .

౪. యోగ = ఆత్మస్వభావమేం జుడనా .

౫. అయథాలబ్ధ = జైసా మిల జాయ వైసా నహీం, కిన్తు అపనీ పసందగీకా; స్వేచ్ఛాలబ్ధ .

Page 423 of 513
PDF/HTML Page 456 of 546
single page version

ఏవంవిధాహారసేవనవ్యక్తాన్తరశుద్ధిత్వాన్న చ యుక్తస్య . అరసాపేక్ష ఏవాహారో యుక్తాహారః, తస్యైవాన్తః- శుద్ధిసున్దరత్వాత్ . రసాపేక్షస్తు అన్తరశుద్ధయా ప్రసహ్య హింసాయతనీక్రియమాణో న యుక్తః, అన్తర- శుద్ధిసేవకత్వేన న చ యుక్తస్య . అమధుమాంస ఏవాహారో యుక్తాహారః, తస్యైవాహింసాయతనత్వాత్ . సమధుమాంసస్తు హింసాయతనత్వాన్న యుక్తః, ఏవంవిధాహారసేవనవ్యక్తాన్తరశుద్ధిత్వాన్న చ యుక్తస్య . మధుమాంసమత్ర హింసాయతనోపలక్షణం, తేన సమస్తహింసాయతనశూన్య ఏవాహారో యుక్తాహారః..౨౨౯.. వికల్పోపాధిరహితా యా తు నిశ్చయనయేనాహింసా, తత్సాధకరూపా బహిరఙ్గపరజీవప్రాణవ్యపరోపణనివృత్తిరూపా ద్రవ్యాహింసా చ, సా ద్వివిధాపి తత్ర యుక్తాహారే సంభవతి . యస్తు తద్విపరీతః స యుక్తాహారో న భవతి . కస్మాదితి చేత్ . తద్విలక్షణభూతాయా ద్రవ్యభావరూపాయా హింసాయాః సద్భావాదితి ..౨౨౯.. అథ విశేషేణ మాంసదూషణం కథయతి —

భిక్షాచరణసే ఆహార హీ యుక్తాహార హై, క్యోంకి వహీ ఆరంభశూన్య హై . (౧) అభిక్షాచరణసే (-భిక్షాచరణ రహిత) జో ఆహార ఉసమేం ఆరమ్భకా సమ్భవ హోనేసే హింసాయతనపనా ప్రసిద్ధ హై, అతః వహ ఆహార యుక్త (-యోగ్య) నహీం హై; ఔర (౨) ఐసే ఆహారకే సేవనమేం (సేవన కరనేవాలేకీ) అన్తరంగ అశుద్ధి వ్యక్త (-ప్రగట) హోనేసే వహ ఆహార యుక్త (యోగీ) కా నహీం హై .

దినకా ఆహార హీ యుక్తాహార హై, క్యోంకి వహీ సమ్యక్ (బరాబర) దేఖా జా సకతా హై . (౧) అదివస (దినకే అతిరిక్త సమయమేం) ఆహార తో సమ్యక్ నహీం దేఖా జా సకతా, ఇసలియే ఉసకే హింసాయతనపనా అనివార్య హోనేసే వహ ఆహార యుక్త (-యోగ్య) నహీం హై; ఔర (౨) ఐసే ఆహారకే సేవనమేం అన్తరంగ అశుద్ధి వ్యక్త హోనేసే ఆహార యుక్త (-యోగీ) కా నహీం హై .

రసకీ అపేక్షాసే రహిత ఆహార హీ యుక్తాహార హై . క్యోంకి వహీ అన్తరంగ శుద్ధిసే సున్దర హై . (౧) రసకీ అపేక్షావాలా ఆహార తో అన్తరంగ అశుద్ధి ద్వారా అత్యన్తరూపసే హింసాయతన కియా జానేకే కారణ యుక్త (-యోగ్య) నహీం హై; ఔర (౨) ఉసకా సేవన కరనేవాలా అన్తరంగ అశుద్ధి పూర్వక సేవన కరతా హై ఇసలియే వహ ఆహార యుక్త (-యోగీ) కా నహీం హై .

మధు – మాంస రహిత ఆహార హీ యుక్తాహార హై, క్యోంకి ఉసీకే హింసాయతనపనేకా అభావ హై . (౧) మధు – మాంస సహిత ఆహార తో హింసాయతన హోనేసే యుక్త (-యోగ్య) నహీం హై; ఔర (౨) ఐసే ఆహారసే సేవనమేం అన్తరంగ అశుద్ధి వ్యక్త హోనేసే వహ ఆహార యుక్త (-యోగీ) కా నహీం హై . యహాఁ మధు – మాంస హింసాయతనకా ఉపలక్షణ హై ఇసలియే (‘మధు – మాంస రహిత ఆహార యుక్తాహార హై’ ఇస కథనసే ఐసా సమఝనా చాహియే కి) సమస్త హింసాయతనశూన్య ఆహార హీ యుక్తాహార హై ..౨౨౯..

Page 424 of 513
PDF/HTML Page 457 of 546
single page version

అథోత్సర్గాపవాదమైత్రీసౌస్థిత్యమాచరణస్యోపదిశతి — బాలో వా వుడ్ఢో వా సమభిహదో వా పుణో గిలాణో వా .

భణిత ఇత్యధ్యాహారః . స కః . ఉవవాదో వ్యవహారనయేనోత్పాదః . కింవిశిష్టః . సంతత్తియం సాన్తతికో నిరన్తరః . కేషాం సంబన్ధీ . ణిగోదాణం నిశ్చయేన శుద్ధబుద్ధైకస్వభావానామనాదినిధనత్వేనోత్పాదవ్యయ- రహితానామపి నిగోదజీవానామ్ . పునరపి కథంభూతానామ్. తజ్జాదీణం తద్వర్ణతద్గన్ధతద్రసతత్స్పర్శత్వేన తజ్జాతీనాం మాంసజాతీనామ్ . కాస్వధికరణభూతాసు . మంసపేసీసు మాంసపేశీషు మాంసఖణ్డేషు . కథంభూతాసు . పక్కేసు అ ఆమేసు అ విపచ్చమాణాసు పక్వాసు చామాసు చ విపచ్యమానాస్వితి ప్రథమగాథా . జో పక్కమపక్కం వా యః కర్తా పక్వామపక్వాం వా పేసీం పేశీం ఖణ్డమ్ . కస్య . మంసస్స మాంసస్య . ఖాది నిజశుద్ధాత్మభావనోత్పన్న- సుఖసుధాహారమలభమానః సన్ ఖాదతి భక్షతి, ఫాసది వా స్పర్శతి వా, సో కిల ణిహణది పిండం స కర్తా కిల లోకోక్త్యా పరమాగమోక్త్యా వా నిహన్తి పిణ్డమ్ . కేషామ్ . జీవాణం జీవానామ్ . కతి- సంఖ్యోపేతానామ్ . అణేగకోడీణం అనేకకోటీనామితి . అత్రేదముక్తం భవతి – శేషకన్దమూలాద్యాహారాః కేచనానన్త- కాయా అప్యగ్నిపక్వాః సన్తః ప్రాసుకా భవన్తి, మాంసం పునరనన్తకాయం భవతి తథైవ చాగ్నిపక్వమపక్వం పచ్యమానం వా ప్రాసుకం న భవతి . తేన కారణేనాభోజ్యమభక్షణీయమితి ..“౩౨ – ౩౩.. అథ పాణిగతాహారః ప్రాసుకోప్యన్యస్మై న దాతవ్య ఇత్యుపాదిశతి —

అబ ఉత్సర్గ ఔర అపవాదకీ మైత్రీ ద్వారా ఆచరణకే సుస్థితపనేకా ఉపదేశ కరతే హై : —

అన్వయార్థ : — [బాలః వా ] బాల, [వృద్ధః వా ] వృద్ధ [శ్రమాభిహతః వా ] ౧శ్రాంత [పునః గ్లానః వా ] యా ౨గ్లాన శ్రమణ [మూలచ్ఛేదః ] మూలకా ఛేద [యథా న భవతి ] జైసా న హో ఉసప్రకారసే [స్వయోగ్యాం ] అపనే యోగ్య [చర్యాం చరతు ] ఆచరణ ఆచరో ..౨౩౦..

౧. శ్రాన్త = శ్రమిత; పరిశ్రమీ థకా; హుఆ .

౨. గ్లాన = వ్యాధిగ్రస్త; రోగీ; దుర్బల .

Page 425 of 513
PDF/HTML Page 458 of 546
single page version

బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానేనాపి సంయమస్య శుద్ధాత్మతత్త్వసాధనత్వేన మూలభూతస్య ఛేదో న యథా స్యాత్తథా సంయతస్య స్వస్య యోగ్యమతికర్కశమేవాచరణమాచరణీయమిత్యుత్సర్గః . బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానేన శరీరస్య శుద్ధాత్మతత్త్వసాధనభూతసంయమసాధనత్వేన మూలభూతస్య ఛేదో న యథా స్యాత్తథా బాలవృద్ధ- శ్రాన్తగ్లానస్య స్వస్య యోగ్యం మృద్వేవాచరణమాచరణీయమిత్యపవాదః . బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానేన సంయమస్య శుద్ధాత్మతత్త్వసాధనత్వేన మూలభూతస్య ఛేదో న యథా స్యాత్తథా సంయతస్య స్వస్య యోగ్యమతి- కర్కశమాచరణమాచరతా శరీరస్య శుద్ధాత్మతత్త్వసాధనభూతసంయమసాధనత్వేన మూలభూతస్య ఛేదో న యథా స్యాత్ తథా బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానస్య స్వస్య యోగ్యం మృద్వప్యాచరణమాచరణీయమిత్యపవాదసాపేక్ష ఉత్సర్గః . బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానేన శరీరస్య శుద్ధాత్మతత్త్వసాధనభూతసంయమసాధనత్వేన మూలభూతస్య ఛేదో న యథా

అప్పడికుట్ఠం పిండం పాణిగయం ణేవ దేయమణ్ణస్స అప్రతికృష్ట ఆగమావిరుద్ధ ఆహారః పాణిగతో హస్తగతో నైవ దేయో, న దాతవ్యోన్యస్మై, దత్తా భోత్తుమజోగ్గం దత్వా పశ్చాద్భోక్తుమయోగ్యం, భుత్తో వా హోది పడికుట్ఠో కథంచిత్ భుక్తో వా, భోజనం కృతవాన్, తర్హి ప్రతికృష్టో భవతి, ప్రాయశ్చిత్తయోగ్యో భవతీతి . అయమత్ర భావః — హస్తగతాహారం యోసావన్యస్మై న దదాతి తస్య నిర్మోహాత్మతత్త్వభావనారూపం నిర్మోహత్వం జ్ఞాయత ఇతి ..“౩౪.. అథ నిశ్చయవ్యవహారసంజ్ఞయోరుత్సర్గాపవాదయోః కథంచిత్పరస్పరసాపేక్షభావం స్థాపయన్ చారిత్రస్య రక్షాం దర్శయతి – చరదు చరతు, ఆచరతు . కిమ్ . చరియం చారిత్రమనుష్ఠానమ్ . కథంభూతమ్ . సజోగ్గం స్వయోగ్యం, స్వకీయావస్థాయోగ్యమ్ . కథం యథా భవతి . మూలచ్ఛేదో జధా ణ హవది మూలచ్ఛేదో యథా న భవతి . స కః కర్తా చరతి . బాలో వా వుడ్ఢో వా సమభిహదో వా పుణో గిలాణో వా బాలో వా, వృద్ధో వా, శ్రమేణాభిహతః పీడితః శ్రమాభిహతో వా, గ్లానో వ్యాధిస్థో వేతి . తద్యథా — ఉత్సర్గాపవాదలక్షణం కథ్యతే తావత్ . స్వశుద్ధాత్మనః

టీకా : — బాల -వృద్ధ -శ్రమిత యా గ్లాన (శ్రమణ) కో భీ సంయమకా — జో కి శుద్ధాత్మతత్త్వకా సాధన హోనేసే మూలభూత హై ఉసకా — ఛేద జైసే న హో ఉసప్రకార, సంయత ఐసే అపనే యోగ్య అతి కర్కశ (-కఠోర) ఆచరణ హీ ఆచరనా; ఇసప్రకార ఉత్సర్గ హై .

బాల -వృద్ధ -శ్రమిత యా గ్లాన (శ్రమణ) కో భీ శరీరకా — జో కి శుద్ధాత్మతత్త్వకే సాధనభూత సంయమకా సాధన హోనేసే మూలభూత హై ఉసకా — ఛేద జైసే న హో ఉసప్రకార, బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లానకో అపనే యోగ్య మృదు ఆచరణ హీ ఆచరనా; ఇసప్రకార అపవాద హై .

బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లానకే సంయమకా — జో కి శుద్ధాత్మతత్త్వకా సాధన హోనేసే మూలభూత హై ఉసకా — ఛేద జైసే న హో ఉస ప్రకారకా సంయత ఐసా అపనే యోగ్య అతి కఠోర ఆచరణ ఆచరతే హుఏ, (ఉసకే) శరీరకా — జో కి శుద్ధాత్మతత్త్వకే సాధనభూత సంయమకా సాధన హోనేసే మూలభూత హై ఉసకా (భీ) — ఛేద జైసే న హో ఉసప్రకార బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లాన ఐసే అపనే యోగ్య మృదు ఆచరణ భీ ఆచరనా . ఇసప్రకార ౧అపవాదసాపేక్ష ఉత్సర్గ హై .

బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లానకో శరీరకా — జో కి శుద్ధాత్మతత్త్వకే సాధనభూత సంయమకా ప్ర. ౫౪

౧. అపవాదసాపేక్ష = అపవాదకీ అపేక్షా సహిత .

Page 426 of 513
PDF/HTML Page 459 of 546
single page version

స్యాత్తథా బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానస్య స్వస్య యోగ్యం మృద్వాచరణమాచరతా సంయమస్య శుద్ధాత్మతత్త్వసాధనత్వేన మూలభూతస్య ఛేదో న యథా స్యాత్తథా సంయతస్య స్వస్య యోగ్యమతికర్కశమప్యాచరణమాచరణీయ- మిత్యుత్సర్గసాపేక్షోపవాదః . అతః సర్వథోత్సర్గాపవాదమైత్ర్యా సౌస్థిత్యమాచరణస్య విధేయమ్ ..౨౩౦..

అథోత్సర్గాపవాదవిరోధదౌఃస్థ్యమాచరణస్యోపదిశతి — ఆహారే వ విహారే దేసం కాలం సమం ఖమం ఉవధిం .

జాణిత్తా తే సమణో వట్టది జది అప్పలేవీ సో ..౨౩౧.. సకాశాదన్యద్బాహ్యాభ్యన్తరపరిగ్రహరూపం సర్వం త్యాజ్యమిత్యుత్సర్గో నిశ్చయనయః సర్వపరిత్యాగః పరమోపేక్షాసంయమో వీతరాగచారిత్రం శుద్ధోపయోగ ఇతి యావదేకార్థః . తత్రాసమర్థః పురుషః శుద్ధాత్మభావనాసహకారిభూతం కిమపి ప్రాసుకాహారజ్ఞానోపకరణాదికం గృహ్ణాతీత్యపవాదో వ్యవహారనయ ఏకదేశపరిత్యాగః తథాచాపహృతసంయమః సరాగచారిత్రం శుభోపయోగ ఇతి యావదేకార్థః . తత్ర శుద్ధాత్మభావనానిమిత్తం సర్వత్యాగలక్షణోత్సర్గే దుర్ధరానుష్ఠానే ప్రవర్తమానస్తపోధనః శుద్ధాత్మతత్త్వసాధకత్వేన మూలభూతసంయమస్య సంయమసాధకత్వేన మూలభూతశరీరస్య వా యథా ఛేదో వినాశో న భవతి తథా కిమపి ప్రాసుకాహారాదికం గృహ్ణాతీత్యపవాదసాపేక్ష ఉత్సర్గో భణ్యతే . యదా పునరపవాదలక్షణేపహృతసంయమే ప్రవర్తతే తదాపి శుద్ధాత్మతత్త్వసాధకత్వేన మూలభూతసంయమస్య సంయమసాధకత్వేన మూలభూతశరీరస్య వా యథోచ్ఛేదో వినాశో న భవతి తథోత్సర్గసాపేక్షత్వేన ప్రవర్తతే . తథా ప్రవర్తతే ఇతి కోర్థః . యథా సంయమవిరాధనా న భవతి తథేత్యుత్సర్గసాపేక్షోపవాద ఇత్యభిప్రాయః ..౨౩౦.. అథాపవాదనిరపేక్షముత్సర్గం తథైవోత్సర్గనిరపేక్షమపవాదం చ సాధన హోనేసే మూలభూత హై ఉసకా — ఛేద జైసే న హో ఉసప్రకారసే బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లాన ఐసే అపనే యోగ్య మృదు ఆచరణ ఆచరతే హుఏ, (ఉసకే) సంయమకా — జో కి శుద్ధాత్మతత్వకా సాధన హోనేసే మూలభూత హై ఉసకా (భీ) — ఛేద జైసే న హో ఉసప్రకారసే సంయత ఐసా అపనే యోగ్య అతికర్కశ ఆచరణ భీ ఆచరనా; ఇసప్రకార ఉత్సర్గసాపేక్ష అపవాద హై .

ఇససే (ఐసా కహా హై కి) సర్వథా (సర్వప్రకారసే) ఉత్సర్గ ఔర అపవాదకీ మైత్రీ ద్వారా ఆచరణకా సుస్థితపనా కరనా చాహియే ..౨౩౦..

అబ, ఉత్సర్గ ఔర అపవాదకే విరోధ (-అమైత్రీ) సే ఆచరణకా ౧దుఃస్థితపనా హోతా హై, ఐసా ఉపదేశ కరతే హైం : —

౧. దుఃస్థిత = ఖరాబ స్థితివాలా; నష్ట .

Page 427 of 513
PDF/HTML Page 460 of 546
single page version

అత్ర క్షమాగ్లానత్వహేతురూపవాసః, బాలవృద్ధత్వాధిష్ఠానం శరీరముపధిః, తతో బాలవృద్ధ- శ్రాన్తగ్లానా ఏవ త్వాకృష్యన్తే . అథ దేశకాలజ్ఞస్యాపి బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానత్వానురోధేనాహార- విహారయోః ప్రవర్తమానస్య మృద్వాచరణప్రవృత్తత్వాదల్పో లేపో భవత్యేవ, తద్వరముత్సర్గః . దేశకాలజ్ఞస్యాపి బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానత్వానురోధేనాహారవిహారయోః ప్రవర్తమానస్య మృద్వాచరణప్రవృత్తత్వాదల్ప ఏవ లేపో భవతి, తద్వరమపవాదః . దేశకాలజ్ఞస్యాపి బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానత్వానురోధేనాహారవిహారయోరల్పలేప- నిషేధయంశ్చారిత్రరక్షణాయ వ్యతిరేకద్వారేణ తమేవార్థం ద్రఢయతి – వట్టది వర్తతే ప్రవర్తతే . స కః కర్తా . సమణో శత్రుమిత్రాదిసమచిత్తః శ్రమణః . యది కిమ్ . జది అప్పలేవీ సో యది చేదల్పలేపీ స్తోకసావద్యో భవతి . కయోర్విషయయోర్వర్తతే . ఆహారే వ విహారే తపోధనయోగ్యాహారవిహారయోః . కిం కృత్వా పూర్వం . జాణిత్తా జ్ఞాత్వా . కాన్ . తే తాన్ కర్మతాపన్నాన్; దేసం కాలం సమం ఖమం ఉవధిం దేశం, కాలం, మార్గాదిశ్రమం, క్షమాం క్షమతాముపవాసాదివిషయే శక్తిం , ఉపధిం బాలవృద్ధశ్రాన్తగ్లానసంబన్ధినం శరీరమాత్రోపధిం పరిగ్రహమితి పఞ్చ దేశాదీన్ తపోధనాచరణసహకారిభూతానితి . తథాహి — పూర్వకథితక్రమేణ తావద్దుర్ధరానుష్ఠానరూపోత్సర్గే వర్తతే; తత్ర చ ప్రాసుకాహారాదిగ్రహణనిమిత్తమల్పలేపం ద్రష్టవా యది న ప్రవర్తతే తదా ఆర్తధ్యానసంక్లేశేన శరీరత్యాగం

అన్వయార్థ : — [యది ] యది [శ్రమణః ] శ్రమణ [ఆహారే వా విహారే ] ఆహార అథవా విహారమేం [దేశం ] దేశ, [కాలం ] కాల, [శ్రమం ] శ్రమ, [క్షమాం ] ౧క్షమతా తథా [ఉపధిం ] ఉపధి, [తాన్ జ్ఞాత్వా ] ఇనకో జానకర [వర్తతే ] ప్రవర్తే [సః అల్పలేపీ ] తో వహ అల్పలేపీ హోతా హై ..౨౩౧..

టీకా : — క్షమతా తథా గ్లానతాకా హేతు ఉపవాస హై ఔర బాల తథా వృద్ధత్వకా అధిష్ఠాన ఉపధి – శరీర హై, ఇసలియే యహాఁ (టీకామేం) బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లాన హీ లియే గయే హైం . (అర్థాత్ మూల గాథామేం జో క్షమా, ఉపధి ఇత్యాది శబ్ద హైం ఉనకా ఆశయ ఖీంచకర టీకామేం ‘బాల, వృద్ధ, శ్రాంత, గ్లాన’ శబ్ద హీ ప్రయుక్త కియే గయే హైం) .

౨దేశకాలజ్ఞకో భీ, యది వహ బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లానత్వకే అనురోధసే (అర్థాత్ బాలత్వ, వృద్ధత్వ, శ్రాంతత్వ అథవా గ్లానత్వకా అనుసరణ కరకే) ఆహార – విహారమేం ప్రవృత్తి కరే తో మృదు ఆచరణమేం ప్రవృత్త హోనేసే అల్ప లేప హోతా హీ హై, (-లేపకా సర్వథా అభావ నహీం హోతా), ఇసలియే ఉత్సర్గ అచ్ఛా హై .

దేశకాలజ్ఞకో భీ, యది వహ బాల – వృద్ధ – శ్రాంత – గ్లానత్వకే అనురోధసే ఆహార – విహారమేం ప్రవృత్తి కరే తో మృదు ఆచరణమేం ప్రవృత్త హోనేసే అల్ప హీ లేప హోతా హై . (-విశేష లేప నహీం హోతా), ఇసలియే అపవాద అచ్ఛా హై .

౧. క్షమతా = శక్తి; సహనశక్తి; ధీరజ. ౨. దేశకాలజ్ఞ = దేశ – కాలకో జాననేవాలా .