Pravachansar-Hindi (Telugu transliteration). Gatha: 256-272 ; Panchratna pragnyapan.

< Previous Page   Next Page >


Combined PDF/HTML Page 26 of 28

 

Page 468 of 513
PDF/HTML Page 501 of 546
single page version

అథ కారణవైపరీత్యఫలవైపరీత్యే దర్శయతి
ఛదుమత్థవిహిదవత్థుసు వదణియమజ్ఝయణఝాణదాణరదో .
ణ లహది అపుణబ్భావం భావం సాదప్పగం లహది ..౨౫౬..
ఛద్మస్థవిహితవస్తుషు వ్రతనియమాధ్యయనధ్యానదానరతః .
న లభతే అపునర్భావం భావం సాతాత్మకం లభతే ..౨౫౬..
శుభోపయోగస్య సర్వజ్ఞవ్యవస్థాపితవస్తుషు ప్రణిహితస్య పుణ్యోపచయపూర్వకోపునర్భావోపలమ్భః
కిల ఫలం; తత్తు కారణవైపరీత్యాద్విపర్యయ ఏవ . తత్ర ఛద్మస్థవ్యవస్థాపితవస్తూని కారణవైపరీత్యం;
తేషు వ్రతనియమాధ్యయనధ్యానదానరతత్వప్రణిహితస్య శుభోపయోగస్యాపునర్భావశూన్యకేవలపుణ్యాపసద-
ప్రాప్తిః ఫలవైపరీత్యం; తత్సుదేవమనుజత్వమ్
..౨౫౬..
ద్రష్టాన్తమాహణాణాభూమిగదాణిహ బీజాణివ సస్సకాలమ్హి నానాభూమిగతానీహ బీజాని ఇవ సస్యకాలే ధాన్య-
నిష్పత్తికాల ఇతి . అయమత్రార్థఃయథా జఘన్యమధ్యమోత్కృష్టభూమివిశేషేణ తాన్యేవ బీజాని భిన్నభిన్న-
ఫలం ప్రయచ్ఛన్తి, తథా స ఏవ బీజస్థానీయశుభోపయోగో భూమిస్థానీయపాత్రభూతవస్తువిశేషేణ భిన్నభిన్న-
ఫలం దదాతి
. తేన కిం సిద్ధమ్ . యదా పూర్వసూత్రకథితన్యాయేన సమ్యక్త్వపూర్వకః శుభోపయోగో భవతి తదా
ముఖ్యవృత్త్యా పుణ్యబన్ధో భవతి, పరంపరయా నిర్వాణం చ . నో చేత్పుణ్యబన్ధమాత్రమేవ ..౨౫౫.. అథ కారణ-
వైపరీత్యాఫలమపి విపరీతం భవతీతి తమేవార్థం ద్రఢయతిణ లహది న లభతే . స కః కర్తా . వద-
అబ కారణకీ విపరీతతా ఔర ఫలకీ విపరీతతా బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[ఛద్మస్థవిహితవస్తుషు ] జో జీవ ఛద్మస్థవిహిత వస్తుఓంమేం (ఛద్మస్థ-
అజ్ఞానీకే ద్వారా కథిత దేవగురుధర్మాదిమేం) [వ్రతనియమాధ్యయనధ్యానదానరతః ] వ్రతనియమ
అధ్యయనధ్యానదానమేం రత హోతా హై వహ జీవ [అపునర్భావం ] మోక్షకో [న లభతే ] ప్రాప్త నహీం హోతా,
(కిన్తు) [సాతాత్మకం భావం ] సాతాత్మక భావకో [లభతే ] ప్రాప్త హోతా హై ..౨౫౬..
టీకా :సర్వజ్ఞస్థాపిత వస్తుఓంమేం యుక్త శుభోపయోగకా ఫల పుణ్యసంచయపూర్వక
మోక్షకీ ప్రాప్తి హై . వహ ఫల, కారణకీ విపరీతతా హోనేసే విపరీత హీ హోతా హై . వహాఁ,
ఛద్మస్థస్థాపిత వస్తుయేం వే కారణవిపరీతతా హై; ఉనమేం వ్రతనియమఅధ్యయనధ్యానదానరతరూపసే
యుక్త శుభోపయోగకా ఫల జో మోక్షశూన్య కేవల పుణ్యాపసదకీ ప్రాప్తి హై వహ ఫలకీ విపరీతతా
హై; వహ ఫల సుదేవమనుష్యత్వ హై ..౨౫౬..
౧. సర్వజ్ఞస్థాపిత = సర్వజ్ఞ కథిత . ౨. పుణ్యాపసద = పుణ్య అపసద; అధమపుణ్య; హతపుణ్య .
ఛద్మస్థఅభిహిత ధ్యానదానే వ్రతనియమపఠనాదికే
రత జీవ మోక్ష లహే నహీం, బస భావ శాతాత్మక లహే. ౨౫౬.

Page 469 of 513
PDF/HTML Page 502 of 546
single page version

అథ కారణవైపరీత్యఫలవైపరీత్యే ఏవ వ్యాఖ్యాతి
అవిదిదపరమత్థేసు య విసయకసాయాధిగేసు పురిసేసు .
జుట్ఠం కదం వ దత్తం ఫలది కుదేవేసు మణువేసు ..౨౫౭..
అవిదితపరమార్థేషు చ విషయకషాయాధికేషు పురుషేషు .
జుష్టం కృతం వా దత్తం ఫలతి కుదేవేషు మనుజేషు ..౨౫౭..
యాని హి ఛద్మస్థవ్యవస్థాపితవస్తూని కారణవైపరీత్యం; తే ఖలు శుద్ధాత్మపరిజ్ఞానశూన్య-
తయానవాప్తశుద్ధాత్మవృత్తితయా చావిదితపరమార్థా విషయకషాయాధికాః పురుషాః . తేషు శుభోపయోగా-
త్మకానాం జుష్టోపకృతదత్తానాం యా కేవలపుణ్యాపసదప్రాప్తిః ఫలవైపరీత్యం; తత్కుదేవమనుజత్వమ్ ..౨౫౭..
ణియమజ్ఝయణఝాణదాణరదో వ్రతనియమాధ్యయనధ్యానదానరతః . కేషు విషయే యాని వ్రతాదీని . ఛదుమత్థవిహిదవత్థుసు
ఛద్మస్థవిహితవస్తుషు అల్పజ్ఞానిపురుషవ్యవస్థాపితపాత్రభూతవస్తుషు . ఇత్థంభూతః పురుషః కం న లభతే .
అపుణబ్భావం అపునర్భవశబ్దవాచ్యం మోక్షమ్ . తర్హి కిం లభతే . భావం సాదప్పగం లహది భావం సాతాత్మకం లభతే .
భావశబ్దేన సుదేవమనుష్యత్వపర్యాయో గ్రాహ్యః . స చ కథంభూతః . సాతాత్మకః సద్వేద్యోదయరూప ఇతి . తథాహి
యే కేచన నిశ్చయవ్యవహారమోక్షమార్గం న జానన్తి, పుణ్యమేవ ముక్తికారణం భణన్తి, తే ఛద్మస్థశబ్దేన గృహ్యన్తే,
న చ గణధరదేవాదయః
. తైః ఛద్మస్థైరజ్ఞానిభిః శుద్ధాత్మోపదేశశూన్యైర్యే దీక్షితాస్తాని ఛద్మస్థవిహితవస్తూని
భణ్యన్తే . తత్పాత్రసంసర్గేణ యద్వ్రతనియమాధ్యయనదానాదికం కరోతి తదపి శుద్ధాత్మభావనానుకూలం న భవతి,
తతః కారణాన్మోక్షం న లభతే . సుదేవమనుష్యత్వం లభత ఇత్యర్థః ..౨౫౬.. అథ సమ్యక్త్వవ్రతరహితపాత్రేషు
భక్తానాం కుదేవమనుజత్వం భవతీతి ప్రతిపాదయతిఫలది ఫలతి . కేషు . కుదేవేసు మణువేసు కుత్సితదేవేషు
అబ (ఇస గాథామేం భీ) కారణవిపరీతతా ఔర ఫలవిపరీతతా హీ బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[అవిదితపరమార్థేషు ] జిన్హోంనే పరమార్థకో నహీం జానా హై, [చ ] ఔర
[విషయకషాయాధికేషు ] జో విషయకషాయమేం అధిక హైం, [పురుషేషు ] ఐసే పురుషోంకే ప్రతి [జుష్టం కృతం
వా దత్తం ] సేవా, ఉపకార యా దాన [కుదేవేషు మనుజేషు ] కుదేవరూపమేం ఔర కుమనుష్యరూపమేం [ఫలతి ]
ఫలతా హై
..౨౫౭..
టీకా :జో ఛద్మస్థస్థాపిత వస్తుయేం హైం వే కారణవిపరీతతా హైం; వే (విపరీత కారణ)
వాస్తవమేం (౧) శుద్ధాత్మజ్ఞానసే శూన్యతాకే కారణ, ‘పరమార్థకే అజాన’ ఔర (౨)
శుద్ధాత్మపరిణతికో ప్రాప్త న కరనేసే ‘విషయకషాయమేం అధిక’ ఐసే పురుష హైం
. ఉనకే ప్రతి
శుభోపయోగాత్మక జీవోంకోసేవా, ఉపకార యా దాన కరనేవాలే జీవోంకోజో కేవల
పరమార్థథీ అనభిజ్ఞ, విషయకషాయఅధిక జనో పరే
ఉపకార
సేవాదాన సర్వ కుదేవమనుజపణే ఫళే. ౨౫౭.

Page 470 of 513
PDF/HTML Page 503 of 546
single page version

అథ కారణవైపరీత్యాత్ ఫలమవిపరీతం న సిధ్యతీతి శ్రద్ధాపయతి
జది తే విసయకసాయా పావ త్తి పరూవిదా వ సత్థేసు .
కిహ తే తప్పడిబద్ధా పురిసా ణిత్థారగా హోంతి ..౨౫౮..
యది తే విషయకషాయాః పాపమితి ప్రరూపితా వా శాస్త్రేషు .
కథం తే తత్ప్రతిబద్ధాః పురుషా నిస్తారకా భవన్తి ..౨౫౮..
విషయకషాయాస్తావత్పాపమేవ; తద్వన్తః పురుషా అపి పాపమేవ; తదనురక్తా అపి
పాపానురక్తత్వాత్ పాపమేవ భవన్తి . తతో విషయకషాయవన్తః స్వానురక్తానాం పుణ్యాయాపి న
కల్ప్యన్తే, కథం పునః సంసారనిస్తారణాయ . తతో న తేభ్యః ఫలమవిపరీతం సిధ్యేత..౨౫౮..
మనుజేషు . కిం కర్తృ . జుట్ఠం జుష్టం సేవా కృతా, కదం వ కృతం వా కిమపి వైయావృత్త్యాదికమ్, దత్తం దత్తం
కిమప్యాహారాదికమ్ . కేషు . పురిసేసు పురుషేషు పాత్రేషు . కింవిశిష్టేషు . అవిదిదపరమత్థేసు య అవిదితపరమార్థేషు
చ, పరమాత్మతత్త్వశ్రద్ధానజ్ఞానశూన్యేషు . పునరపి కింరూపేషు . విసయకసాయాధిగేసు విషయకషాయాధికేషు, విషయ-
కషాయాధీనత్వేన నిర్విషయశుద్ధాత్మస్వరూపభావనారహితేషు ఇత్యర్థః ..౨౫౭.. అథ తమేవార్థం ప్రకారాన్తరేణ
ద్రఢయతిజది తే విసయకసాయా పావ త్తి పరూవిదా వ సత్థేసు యది చేత్ తే విషయకషాయాః పాపమితి ప్రరూపితాః
పుణ్యాపసదకీ ప్రాప్తి వహ ఫలవిపరీతతా హై; వహ (ఫల) కుదేవమనుష్యత్వ హై ..౨౫౭..
అబ, ఐసీ శ్రద్ధా కరవాతే హైం కి కారణకీ విపరీతతాసే అవిపరీత ఫల సిద్ధ నహీం హోతా :
అన్వయార్థ :[యది వా ] జబకి ‘[తే విషయకషాయాః ] వే విషయకషాయ [పాపమ్ ]
పాప హైం’ [ఇతి ] ఇసప్రకార [శాస్త్రేషు ] శాస్త్రోంమేం [ప్రరూపితాః ] ప్రరూపిత కియా గయా హై, తో
[తత్ప్రతిబద్ధాః ] ఉనమేం ప్రతిబద్ధ (విషయ
కషాయోంమేం లీన) [తే పురుషాః ] వే పురుష [నిస్తారకాః ]
నిస్తారక (పార లగానేవాలే) [కథం భవన్తి ] కైసే హో సకతే హైం ?..౨౫౮..
టీకా :ప్రథమ తో విషయకషాయ పాప హీ హైం; విషయకషాయవాన్ పురుష భీ పాప హీ హైం;
విషయకషాయవాన్ పురుషోంకే ప్రతి అనురక్త జీవ భీ పాపమేం అనురక్త హోనేసే పాప హీ హైం . ఇసలియే
విషయకషాయవాన్ పురుష స్వానురక్త (అపనే ప్రతి అనురాగవాలే) పురుషోంకో పుణ్యకా కారణ భీ నహీం
హోతే, తబ ఫి ర వే సంసారసే నిస్తారకే కారణ తో కైసే హో సకతే హైం ? (నహీం హో సకతే); ఇసలియే
ఉనసే అవిపరీత ఫల సిద్ధ నహీం హోతా (అర్థాత్ విషయకషాయవాన్ పురుషరూప విపరీత కారణకా
ఫల అవిపరీత నహీం హోతా)
..౨౫౮..
‘విషయో కషాయో పాప ఛే’ జో ఏమ నిరూపణ శాస్త్రమాం,
తో కేమ తత్ప్రతిబద్ధ పురుషో హోయ రే నిస్తారకా ? ౨౫౮
.

Page 471 of 513
PDF/HTML Page 504 of 546
single page version

అథావిపరీతఫలకారణం కారణమవిపరీతం దర్శయతి
ఉవరదపావో పురిసో సమభావో ధమ్మిగేసు సవ్వేసు .
గుణసమిదిదోవసేవీ హవది స భాగీ సుమగ్గస్స ..౨౫౯..
ఉపరతపాపః పురుషః సమభావో ధార్మికేషు సర్వేషు .
గుణసమితితోపసేవీ భవతి స భాగీ సుమార్గస్య ..౨౫౯..
ఉపరతపాపత్వేన, సర్వధర్మిమధ్యస్థత్వేన, గుణగ్రామోపసేవిత్వేన చ సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్ర-
యౌగపద్యపరిణతినిర్వృత్తైకాగ్్రయాత్మకసుమార్గభాగీ, స శ్రమణః స్వయం పరస్య మోక్షపుణ్యాయతనత్వాద-
విపరీతఫలకారణం కారణమవిపరీతం ప్రత్యేయమ్ ..౨౫౯..
శాస్త్రేషు, కిహ తే తప్పడిబద్ధా పురిసా ణిత్థారగా హోంతి కథం తే తత్ప్రతిబద్ధా విషయకషాయప్రతిబద్ధాః పురుషా
నిస్తారకాః సంసారోత్తారకా దాతౄణామ్, న కథమపీతి . ఏతదుక్తం భవతివిషయకషాయాస్తావత్పాప-
స్వరూపాస్తద్వన్తః పురుషా అపి పాపా ఏవ, తే చ స్వకీయభక్తానాం దాతౄణాం పుణ్యవినాశకా ఏవేతి ..౨౫౮..
అథ పాత్రభూతతపోధనలక్షణం కథయతిఉపరతపాపత్వేన, సర్వధార్మికసమదర్శిత్వేన, గుణగ్రామసేవకత్వేన చ
స్వస్య మోక్షకారణత్వాత్పరేషాం పుణ్యకారణత్వాచ్చేత్థంభూతగుణయుక్తః పురుషః సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రైకాగ్యలక్షణ-
నిశ్చయమోక్షమార్గస్య భాజనం భవతీతి ..౨౫౯.. అథ తేషామేవ పాత్రభూతతపోధనానాం ప్రకారాన్తరేణ
లక్షణముపలక్షయతిశుద్ధోపయోగశుభోపయోగపరిణతపురుషాః పాత్రం భవన్తీతి . తద్యథానిర్వికల్ప-
సమాధిబలేన శుభాశుభోపయోగద్వయరహితకాలే కదాచిద్వీతరాగచారిత్రలక్షణశుద్ధోపయోగయుక్తాః, కదాచిత్పున-
ర్మోహద్వేషాశుభరాగరహితకాలే సరాగచారిత్రలక్షణశుభోపయోగయుక్తాః సన్తో భవ్యలోకం నిస్తారయన్తి, తేషు చ
అబ అవిపరీత ఫలకా కారణ, ఐసా జో ‘అవిపరీత కారణ’ యహ బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[ఉపరతపాపః] జిసకే పాప రుక గయా హై, [సర్వేషు ధార్మికేషు సమభావః ]
జో సభీ ధార్మికోంకే ప్రతి సమభావవాన్ హై ఔర [గుణసమితితోపసేవీ ] జో గుణసముదాయకా సేవన
కరనేవాలా హై, [సః పురుషః ] వహ పురుష [సుమార్గస్య ] సుమార్గకా [భాగీ భవతి ] భాగీ హోతా హై
.
(అర్థాత్ సుమార్గవాన్ హై) ..౨౫౯..
టీకా :పాపకే రుక జానేసే సర్వధర్మియోంకే ప్రతి స్వయం మధ్యస్థ హోనేసే ఔర
గుణసమూహకా సేవన కరనేసే జో శ్రమణ సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రకే యుగపత్పనేరూప పరిణతిసే రచిత
ఏకాగ్రతాస్వరూప సుమార్గకా భాగీ (సుమార్గశాలీసుమార్గకా భాజన) హై వహ నిజకో ఔర పరకో
మోక్షకా ఔర పుణ్యకా ఆయతన (స్థాన) హై ఇసలియే వహ (శ్రమణ) అవిపరీత ఫలకా కారణ
ఐసా ‘అవిపరీత కారణ’ హై, ఐసీ ప్రతీతి కరనీ చాహియే
..౨౫౯..
తే పురుష జాణ సుమార్గశాళీ, పాపఉపరమ జేహనే,
సమభావ జ్యాం సౌ ధార్మికే, గుణసమూహ సేవన జేహనే. ౨౫౯.

Page 472 of 513
PDF/HTML Page 505 of 546
single page version

అథావిపరీతఫలకారణం కారణమవిపరీతం వ్యాఖ్యాతి
అసుభోవఓగరహిదా సుద్ధువజుత్తా సుహోవజుత్తా వా .
ణిత్థారయంతి లోగం తేసు పసత్థం లహది భత్తో ..౨౬౦..
అశుభోపయోగరహితాః శుద్ధోపయుక్తాః శుభోపయుక్తా వా .
నిస్తారయన్తి లోకం తేషు ప్రశస్తం లభతే భక్తః ..౨౬౦..
యథోక్తలక్షణా ఏవ శ్రమణా మోహద్వేషాప్రశస్తరాగోచ్ఛేదాదశుభోపయోగవియుక్తాః సన్తః,
సకలకషాయోదయవిచ్ఛేదాత్ కదాచిత్ శుద్ధోపయుక్తాః ప్రశస్తరాగవిపాకాత్కదాచిచ్ఛుభోపయుక్తాః,
స్వయం మోక్షాయతనత్వేన లోకం నిస్తారయన్తి; తద్భక్తిభావప్రవృత్తప్రశస్తభావా భవన్తి పరే చ
పుణ్యభాజః
..౨౬౦..
భక్తో భవ్యవరపుణ్డరీకః ప్రశస్తఫలభూతం స్వర్గం లభతే, పరంపరయా మోక్షం చేతి భావార్థః ..౨౬౦.. ఏవం
పాత్రాపాత్రపరీక్షాకథనముఖ్యతయా గాథాషటకేన తృతీయస్థలం గతమ్ . ఇత ఊర్ధ్వం ఆచారకథితక్రమేణ పూర్వం
కథితమపి పునరపి దృఢీకరణార్థం విశేషేణ తపోధనసమాచారం కథయతి . అథాభ్యాగతతపోధనస్య
దినత్రయపర్యన్తం సామాన్యప్రతిపత్తిం, తదనన్తరం విశేషప్రతిపత్తిం దర్శయతివట్టదు వర్తతామ్ . స కః . అత్రత్య
అబ, అవిపరీత ఫలకా కారణ, ఐసా జో ‘అవిపరీత కారణ’ హై ఉసే విశేష సమఝాతే
హైం :
అన్వయార్థ :[అశుభోపయోగరహితాః ] జో అశుభోపయోగరహిత వర్తతే హుఏ
[శుద్ధోపయుక్తాః ] శుద్ధోపయుక్త [వా ] అథవా [శుభోపయుక్తాః ] శుభోపయుక్త హోతే హైం, వే (శ్రమణ)
[లోకం నిస్తారయన్తి ] లోగోంకో తార దేతే హైం; (ఔర) [తేషు భక్తః ] ఉనకే ప్రతి భక్తివాన జీవ
[ప్రశస్తం ] ప్రశస్త (-పుణ్య) కో [లభతే ] ప్రాప్త కరతా హై
..౨౬౦..
టీకా :యథోక్త లక్షణవాలే శ్రమణ హీజో కి మోహ, ద్వేష ఔర అప్రశస్త రాగకే
ఉచ్ఛేదసే అశుభోపయోగరహిత వర్తతే హుఏ, సమస్త కషాయోదయకే విచ్ఛేదసే కదాచిత్ శుద్ధోపయుక్త
(శుద్ధోపయోగమేం యుక్త) ఔర ప్రశస్త రాగకే విపాకకే కదాచిత్ శుభోపయుక్త హోతే హైం వే
స్వయం
మోక్షాయతన (మోక్షకే స్థాన) హోనేసే లోకకో తార దేతే హైం; ఔర ఉనకే ప్రతి భక్తిభావసే జినకే
ప్రశస్త భావ ప్రవర్తతా హై ఐసే పర జీవ పుణ్యకే భాగీ (పుణ్యశాలీ) హోతే హైం
..౨౬౦..
అశుభోపయోగ రహిత శ్రమణోశుద్ధ వా శుభయుక్త జే,
తే లోకనే తారే; అనే తద్భక్త పామే పుణ్యనే. ౨౬౦.

Page 473 of 513
PDF/HTML Page 506 of 546
single page version

అథావిపరీతఫలకారణావిపరీతకారణసముపాసనప్రవృత్తిం సామాన్యవిశేషతో విధేయతయా
సూత్రద్వైతేనోపదర్శయతి
దిట్ఠా పగదం వత్థుం అబ్భుట్ఠాణప్పధాణకిరియాహిం .
వట్టదు తదో గుణాదో విసేసిదవ్వో త్తి ఉవదేసో ..౨౬౧..
దృష్టవా ప్రకృతం వస్త్వభ్యుత్థానప్రధానక్రియాభిః .
వర్తతాం తతో గుణాద్విశేషితవ్య ఇతి ఉపదేశః ..౨౬౧..
శ్రమణానామాత్మవిశుద్ధిహేతౌ ప్రకృతే వస్తుని తదనుకూలక్రియాప్రవృత్త్యా గుణాతిశయాధానమ-
ప్రతిషిద్ధమ్ ..౨౬౧..
ఆచార్యః . కిం కృత్వా . దిట్ఠా దృష్టవా . కిమ్ . వత్థుం తపోధనభూతం పాత్రం వస్తు . కింవిశిష్టమ్ . పగదం ప్రకృతం
అభ్యన్తరనిరుపరాగశుద్ధాత్మభావనాజ్ఞాపకబహిరఙ్గనిర్గ్రన్థనిర్వికారరూపమ్ . కాభిః కృత్వా వర్తతామ్ .
అబ్భుట్ఠాణప్పధాణకిరియాహిం అభ్యాగతయోగ్యాచారవిహితాభిరభ్యుత్థానాదిక్రియాభిః . తదో గుణాదో తతో దిన-
ప్ర. ౬౦
అబ, అవిపరీత ఫలకా కారణ ఐసా జో ‘అవిపరీత కారణ’ ఉసకీ ఉపాసనారూప ప్రవృత్తి
సామాన్య ఔర విశేషరూపసే కరనే యోగ్య హై ఐసా దో సూత్రోం ద్వారా బతలాతే హైం
అన్వయార్థ :[ప్రకృతం వస్తు ] ప్రకృత వస్తుకో [దృష్ట్వా ] దేఖకర (ప్రథమ తో)
[అభ్యుత్థానప్రధానక్రియాభిః ] అభ్యుత్థాన ఆది క్రియాఓంసే [వర్తతామ్ ] (శ్రమణ) వర్తో; [తతః ]
ఫి ర [గుణాత్ ] గుణానుసార [విశేషితవ్యః ] భేద కరనా,[ఇతి ఉపదేశః ] ఐసా ఉపదేశ
హై ..౨౬౦..
టీకా :శ్రమణోంకే ఆత్మవిశుద్ధికీ హేతుభూత ప్రకృత వస్తు (-శ్రమణ) కే ప్రతి ఉసకే
యోగ్య (శ్రమణ యోగ్య) క్రియారూప ప్రవృత్తిసే గుణాతిశయతాకా ఆరోపణ కరనేకా నిషేధ నహీం హై .
భావార్థ :యది కోఈ శ్రమణ అన్య శ్రమణకో దేఖే తో ప్రథమ హీ, మానో వే అన్య శ్రమణ
గుణాతిశయవాన్ హోం ఇసప్రకార ఉనకే ప్రతి (అభ్యుత్థానాది) వ్యవహార కరనా చాహియే . ఫి ర ఉనకా
పరిచయ హోనేకే బాద ఉనకే గుణానుసార బర్తావ కరనా చాహియే ..౨౬౧..
౧. ప్రకృత వస్తు = అవికృత వస్తు; అవిపరీత పాత్ర (అభ్యంతరనిరుపరాగశుద్ధ ఆత్మాకీ భావనాకో బతానేవాలా
జో బహిరంగనిర్గ్రంథనిర్వికారరూప హై ఉస రూపవాలే శ్రమణకో యహాఁ ‘ప్రకృతవస్తు’ కహా హై .)
౨. అభ్యుత్థాన = సమ్మానార్థ ఖడే హో జానా ఔర సమ్ముఖ జానా .
ప్రకృత వస్తు దేఖీ అభ్యుత్థాన ఆది క్రియా థకీ
వర్తో శ్రమణ, పఛీ వర్తనీయ గుణానుసార విశేషథీ. ౨౬౧
.

Page 474 of 513
PDF/HTML Page 507 of 546
single page version

అబ్భుట్ఠాణం గహణం ఉవాసణం పోసణం చ సక్కారం .
అంజలికరణం పణమం భణిదమిహ గుణాధిగాణం హి ..౨౬౨..
అభ్యుత్థానం గ్రహణముపాసనం పోషణం చ సత్కారః .
అఞ్జలికరణం ప్రణామో భణితమిహ గుణాధికానాం హి ..౨౬౨..
శ్రమణానాం స్వతోధికగుణానామభ్యుత్థానగ్రహణోపాసనపోషణసత్కారాంజలికరణప్రణామ-
ప్రవృత్తయో న ప్రతిషిద్ధాః ..౨౬౨..
త్రయానన్తరం గుణాద్గుణవిశేషాత్ విసేసిదవ్వో తేన ఆచార్యేణ స తపోధనో రత్నత్రయభావనావృద్ధికారణ-
క్రియాభిర్విశేషితవ్యః త్తి ఉవదేసో ఇత్యుపదేశః సర్వజ్ఞగణధరదేవాదీనామితి ..౨౬౧.. అథ తమేవ విశేషం
కథయతి . భణిదం భణితం కథితం ఇహ అస్మిన్గ్రన్థే . కేషాం సంబన్ధీ . గుణాధిగాణం హి గుణాధికతపోధనానాం
హి స్ఫు టమ్ . కిం భణితమ్ . అబ్భుట్ఠాణం గహణం ఉవాసణం పోసణం చ సక్కారం అంజలికరణం పణమం అభ్యుత్థాన-
గ్రహణోపాసనపోషణసత్కారాఞ్జలికరణప్రణామాదికమ్ . అభిముఖగమనమభ్యుత్థానమ్, గ్రహణం స్వీకారః,
ఉపాసనం శుద్ధాత్మభావనాసహకారికారణనిమిత్తం సేవా, తదర్థమేవాశనశయనాదిచిన్తా పోషణమ్, భేదాభేద-
రత్నత్రయగుణప్రకాశనం సత్కారః, బద్ధాఞ్జలినమస్కారోఞ్జలికరణమ్, నమోస్త్వితివచనవ్యాపారః ప్రణామ

ఇతి
..౨౬౨.. అథాభ్యాగతానాం తదేవాభ్యుత్థానాదికం ప్రకారాన్తరేణ నిర్దిశతిఅబ్భుట్ఠేయా యద్యపి
చారిత్రగుణేనాధికా న భవన్తి, తపసా వా, తథాపి సమ్యగ్జ్ఞానగుణేన జ్యేష్ఠత్వాచ్ఛ్రుతవినయార్థమభ్యుత్థేయాః
అభ్యుత్థానయోగ్యా భవన్తి
. కే తే . సమణా శ్రమణా నిర్గ్రన్థాచార్యాః . కింవిశిష్టాః . సుత్తత్థవిసారదా
విశుద్ధజ్ఞానదర్శనస్వభావపరమాత్మతత్త్వప్రభృత్యనేకాన్తాత్మకపదార్థేషు వీతరాగసర్వజ్ఞప్రణీతమార్గేణ ప్రమాణనయ-
నిక్షేపైర్విచారచతురచేతసః సూత్రార్థవిశారదాః
. న కేవలమభ్యుత్థేయాః, ఉవాసేయా పరమచిజ్జోతిఃపరమాత్మ-
(ఇసప్రకార పహలా సూత్ర కహకర అబ ఇసీ విషయకా దూసరా సూత్ర కహతే హైం :)
అన్వయార్థ :[గుణాధికానాం హి ] గుణోంమేం అధిక (శ్రమణోం) కే ప్రతి [అభ్యుత్థానం ]
అభ్యుత్థాన, [గ్రహణం ] గ్రహణ (ఆదరసే స్వీకార), [ఉపాసనం ] ఉపాసన (సేవా), [పోషణం ] పోషణ
(ఉనకే అశన, శయనాదికీ చిన్తా), [సత్కారః ] సత్కార (గుణోంకీ ప్రశంసా), [అఞ్జలికరణం ]
అఞ్జలి కరనా (వినయపూర్వక హాథ జోడనా) [చ ] ఔర [ప్రణామః ] ప్రణామ కరనా [ఇహ ] యహాఁ
[భణితమ్ ] కహా హై
..౨౬౨..
టీకా :శ్రమణోంకో అపనేసే అధిక గుణవాన (శ్రమణ) కే ప్రతి అభ్యుత్థాన, గ్రహణ,
ఉపాసన, పోషణ, సత్కార, అంజలికరణ ఔర ప్రణామరూప ప్రవృత్తియాఁ నిషిద్ధ నహీం హైం ..౨౬౨..
గుణథీ అధిక శ్రమణో ప్రతి సత్కార, అభ్యుత్థాన నే
అంజలికరణ, పోషణ, గ్రహణ, సేవన అహీం ఉపదిష్ట ఛే.౨౬౨
.

Page 475 of 513
PDF/HTML Page 508 of 546
single page version

అథ శ్రమణాభాసేషు సర్వాః ప్రవృత్తీః ప్రతిషేధయతి
అబ్భుట్ఠేయా సమణా సుత్తత్థవిసారదా ఉవాసేయా .
సంజమతవణాణడ్ఢా పణివదణీయా హి సమణేహిం ..౨౬౩..
అభ్యుత్థేయాః శ్రమణాః సూత్రార్థవిశారదా ఉపాసేయాః .
సంయమతపోజ్ఞానాఢయాః ప్రణిపతనీయా హి శ్రమణైః ..౨౬౩..
సూత్రార్థవైశారద్యప్రవర్తితసంయమతపఃస్వతత్త్వజ్ఞానానామేవ శ్రమణానామభ్యుత్థానాదికాః ప్రవృత్తయో-
ప్రతిషిద్ధా, ఇతరేషాం తు శ్రమణాభాసానాం తాః ప్రతిషిద్ధా ఏవ ..౨౬౩..
పదార్థపరిజ్ఞానార్థముపాసేయాః పరమభక్త్యా సేవనీయాః . సంజమతవణాణడ్ఢా పణివదణీయా హి సంయమతపోజ్ఞానాఢయాః
ప్రణిపతనీయాః హి స్ఫు టం . బహిరఙ్గేన్ద్రియసంయమప్రాణసంయమబలేనాభ్యన్తరే స్వశుద్ధాత్మని యత్నపరత్వం సంయమః .
బహిరఙ్గానశనాదితపోబలేనాభ్యన్తరే పరద్రవ్యేచ్ఛానిరోధేన చ స్వస్వరూపే ప్రతపనం విజయనం తపః . బహిరఙ్గ-
పరమాగమాభ్యాసేనాభ్యన్తరే స్వసంవేదనజ్ఞానం సమ్యగ్జ్ఞానమ్ . ఏవముక్తలక్షణైః సంయమతపోజ్ఞానైరాఢయాః పరిపూర్ణా
యథాసంభవం ప్రతివన్దనీయాః . కైః . సమణేహిం శ్రమణైరితి . అత్రేదం తాత్పర్యమ్యే బహుశ్రుతా అపి
చారిత్రాధికా న భవన్తి, తేపి పరమాగమాభ్యాసనిమిత్తం యథాయోగ్యం వన్దనీయాః . ద్వితీయం చ కారణమ్
తే సమ్యక్త్వే జ్ఞానే చ పూర్వమేవ దృఢతరాః, అస్య తు నవతరతపోధనస్య సమ్యక్త్వే జ్ఞానే చాపి దాఢర్యం నాస్తి .
తర్హి స్తోకచారిత్రాణాం కిమర్థమాగమే వన్దనాదినిషేధః కృత ఇతి చేత్ . అతిప్రసంగనిషేధార్థమితి ..౨౬౩..
అబ శ్రమణభాసోంకే ప్రతి సమస్త ప్రవృత్తియోంకా నిషేధ కరతే హైం :
అన్వయార్థ :[శ్రమణైః హి ] శ్రమణోంకే ద్వారా [సూత్రార్థవిశారదాః ] సూత్రార్థవిశారద
(సూత్రోంకే ఔర సూత్రకథిత పదార్థోంకే జ్ఞానమేం నిపుణ) తథా [సంయమతపోజ్ఞానాఢయాః ]
సంయమతపజ్ఞానాఢయ, (సంయమ, తప ఔర ఆత్మజ్ఞానమేం సమృద్ధ) [శ్రమణః ] శ్రమణ [అభ్యుత్థేయాః
ఉపాసేయాః ప్రణిపతనీయాః ]
అభ్యుత్థాన, ఉపాసనా ఔర ప్రణామ కరనే యోగ్య హైం
..౨౬౩..
టీకా :జినకే సూత్రోంమేం ఔర పదార్థోంమేం విశారదపనేకే ద్వారా సంయమ, తప ఔర స్వతత్వకా
జ్ఞాన ప్రవర్తతా హై ఉన శ్రమణోంకే ప్రతి హీ అభ్యుత్థానాదిక ప్రవృత్తియాఁ అనిషిద్ధ హైం, పరన్తు ఉసకే
అతిరిక్త అన్య శ్రమణాభాసోంకే ప్రతి వే ప్రవృత్తియాఁ నిషిద్ధ హీ హైం
..౨౬౩..
మునిసూత్రఅర్థ ప్రవీణ సంయమజ్ఞానతపసమృద్ధనే
ప్రణిపాత, అభ్యుత్థాన, సేవా సాధుఏ కర్తవ్య ఛే. ౨౬౩.

Page 476 of 513
PDF/HTML Page 509 of 546
single page version

అథ కీదృశః శ్రమణాభాసో భవతీత్యాఖ్యాతి
ణ హవది సమణో త్తి మదో సంజమతవసుత్తసంపజుత్తో వి .
జది సద్దహది ణ అత్థే ఆదపధాణే జిణక్ఖాదే ..౨౬౪..
న భవతి శ్రమణ ఇతి మతః సంయమతపఃసూత్రసమ్ప్రయుక్తోపి .
యది శ్రద్ధత్తే నార్థానాత్మప్రధానాన్ జినాఖ్యాతాన్ ..౨౬౪..
ఆగమజ్ఞోపి, సంయతోపి, తపఃస్థోపి, జినోదితమనన్తార్థనిర్భరం విశ్వం స్వేనాత్మనా
జ్ఞేయత్వేన నిష్పీతత్వాదాత్మప్రధానమశ్రద్దధానః శ్రమణాభాసో భవతి ..౨౬౪..
అథ శ్రమణాభాసః కీదృశో భవతీతి పృష్టే ప్రత్యుత్తరం దదాతిణ హవది సమణో స శ్రమణో న భవతి త్తి
మదో ఇతి మతః సమ్మతః . క్వ . ఆగమే . కథంభూతోపి . సంజమతవసుత్తసంపజుత్తో వి సంయమతపఃశ్రుతైః
సంప్రయుక్తోపి సహితోపి . యది కిమ్ . జది సద్దహది ణ యది చేన్మూఢత్రయాదిపఞ్చవింశతిసమ్యక్త్వమలసహితః
సన్ న శ్రద్ధత్తే, న రోచతే, న మన్యతే . కాన్ . అత్థే పదార్థాన్ . కథంభూతాన్ . ఆదపధాణే
నిర్దోషిపరమాత్మప్రభృతీన్ . పునరపి కథంభూతాన్ . జిణక్ఖాదే వీతరాగసర్వజ్ఞజినేశ్వరేణాఖ్యాతాన్, దివ్య-
ధ్వనినా ప్రణీతాన్, గణధరదేవైర్గ్రన్థవిరచితానిత్యర్థః ..౨౬౪.. అథ మార్గస్థశ్రమణదూషణే దోషం దర్శయతి
అవవదది అపవదతి దూషయత్యపవాదం కరోతి . స కః . జో హి యః కర్తా హి స్ఫు టమ్ . క మ్ . సమణం శ్రమణం
అబ, కైసా జీవ శ్రమణాభాస హై సో కహతే హైం :
అన్వయార్థ :[సంయమతపఃసూత్రసంప్రయుక్తః అపి ] సూత్ర, సంయమ ఔర తపసే సంయుక్త హోనే
పర భీ [యది ] యది (వహ జీవ) [జినాఖ్యాతాన్ ] జినోక్త [ఆత్మప్రధానాన్ ] ఆత్మప్రధాన
[అర్థాన్ ] పదార్థోంకా [న శ్రద్ధత్తే ] శ్రద్ధాన నహీం కరతా తో వహ [శ్రమణః న భవతి ] శ్రమణ నహీం
హై,
[ఇతి మతః ] ఐసా (ఆగమమేం) కహా హై ..౨౬౪..
టీకా :ఆగమకా జ్ఞాతా హోనే పర భీ, సంయత హోనే పర భీ, తపమేం స్థిత హోనే పర భీ,
జినోక్త అనన్త పదార్థోంసే భరే హుఏ విశ్వకోజో కి (విశ్వ) అపనే ఆత్మాసే జ్ఞేయరూపసే పియా
జాతా హోనేకే కారణ ఆత్మప్రధాన హై ఉసకాజో జీవ శ్రద్ధాన నహీం కరతా వహ శ్రమణాభాస
హై ..౨౬౪..
౧. ఆత్మప్రధాన = జిసమేం ఆత్మా ప్రధాన హై ఐసా; [ఆత్మా సమస్త విశ్వకో జానతా హై ఇసలియే వహ విశ్వమేం
విశ్వకే సమస్త పదార్థోంమేంప్రధాన హై . ]
శాస్త్రే కహ్యుంతపసూత్రసంయమయుక్త పణ సాధు నహీం,
జిన - ఉక్త ఆత్మప్రధాన సర్వ పదార్థ జో శ్రద్ధే నహీం. ౨౬౪.

Page 477 of 513
PDF/HTML Page 510 of 546
single page version

అథ శ్రామణ్యేన సమమననుమన్యమానస్య వినాశం దర్శయతి
అవవదది సాసణత్థం సమణం దిట్ఠా పదోసదో జో హి .
కిరియాసు ణాణుమణ్ణది హవది హి సో ణట్ఠచారిత్తో ..౨౬౫..
అపవదతి శాసనస్థం శ్రమణం దృష్టవా ప్రద్వేషతో యో హి .
క్రియాసు నానుమన్యతే భవతి హి స నష్టచారిత్రః ..౨౬౫..
శ్రమణం శాసనస్థమపి ప్రద్వేషాదపవదతః క్రియాస్వననుమన్యమానస్య చ ప్రద్వేషకషాయితత్వాత
చారిత్రం నశ్యతి ..౨౬౫..
తపోధనమ్ . క థంభూతమ్ . సాసణత్థం శాసనస్థం నిశ్చయవ్యవహారమోక్షమార్గస్థమ్ . కస్మాత్ . పదోసదో
నిర్దోషిపరమాత్మభావనావిలక్షణాత్ ప్రద్వేషాత్కషాయాత్ . కిం కృత్వా పూర్వమ్ . దిట్ఠా దృష్టవా . న కేవలం అపవదతి,
ణాణుమణ్ణది నానుమన్యతే . కాసు విషయే . కిరియాసు యథాయోగ్యం వన్దనాదిక్రియాసు . హవది హి సో భవతి హి
స్ఫు టం సః . కింవిశిష్టః . ణట్ఠచారిత్తో కథంచిదతిప్రసంగాన్నష్టచారిత్రో భవతీతి . తథాహిమార్గస్థతపోధనం
దృష్టవా యది కథంచిన్మాత్సర్యవశాద్దోషగ్రహణం కరోతి తదా చారిత్రభ్రష్టో భవతి స్ఫు టం; పశ్చాదాత్మనిన్దాం కృత్వా
నివర్తతే తదా దోషో నాస్తి, కాలాన్తరే వా నివర్తతే తథాపి దోషో నాస్తి
. యది పునస్తత్రైవానుబన్ధం కృత్వా
తీవ్రకషాయవశాదతిప్రసంగం కరోతి తదా చారిత్రభ్రష్టో భవతీతి . అయమత్ర భావార్థఃబహుశ్రుతైరల్ప-
శ్రుతతపోధనానాం దోషో న గ్రాహ్యస్తైరపి తపోధనైః కిమపి పాఠమాత్రం గృహీత్వా తేషాం దోషో న గ్రాహ్యః, కింతు
కిమపి సారపదం గృహీత్వా స్వయం భావనైవ కర్తవ్యా
. కస్మాదితి చేత్ . రాగద్వేషోత్పత్తౌ సత్యాం బహుశ్రుతానాం
అబ, జో శ్రామణ్యసే సమాన హైం ఉనకా అనుమోదన (-ఆదర) న కరనేవాలేకా వినాశ
బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[యః హి ] జో [శాసనస్థం శ్రమణం ] శాసనస్థ (జినదేవకే శాసనమేం
స్థిత) శ్రమణకో [దృష్ట్వా ] దేఖకర [ప్రద్వేషతః ] ద్వేషసే [అపవదతి ] ఉసకా అపవాద కరతా హై
ఔర [క్రియాసు న అనుమన్యతే ] (సత్కారాది) క్రియాఓంసే కరనేమేం అనుమత (ప్రసన్న) నహీం హై [సః
నష్టచారిత్రః హి భవతి ]
ఉసకా చారిత్ర నష్ట హోతా హై
..౨౬౫..
టీకా :జో శ్రమణ ద్వేషకే కారణ శాసనస్థ శ్రమణకా భీ అపవాద బోలతా హై ఔర
(ఉసకే ప్రతి సత్కారాది) క్రియాయేం కరనేమేం అనుమత నహీం హై, వహ శ్రమణ ద్వేషసే కషాయిత హోనేసే
ఉసకా చారిత్ర నష్ట హో జాతా హై ..౨౬౫..
౧. కషాయిత = క్రోధమానాదిక కషాయవాలే; రంగిత; వికారీ .
ముని శాసనే స్థిత దేఖీనే జే ద్వేషథీ నిందా కరే,
అనుమత నహీం కిరియా విషే, తే నాశ చరణ తణో కరే. ౨౬౫
.

Page 478 of 513
PDF/HTML Page 511 of 546
single page version

అథ శ్రామణ్యేనాధికం హీనమివాచరతో వినాశం దర్శయతి
గుణదోధిగస్స విణయం పడిచ్ఛగో జో వి హోమి సమణో త్తి .
హోజ్జం గుణాధరో జది సో హోది అణంతసంసారీ ..౨౬౬..
గుణతోధికస్య వినయం ప్రత్యేషకో యోపి భవామి శ్రమణ ఇతి .
భవన్ గుణాధరో యది స భవత్యనన్తసంసారీ ..౨౬౬..
స్వయం జఘన్యగుణః సన్ శ్రమణోహమపీత్యవలేపాత్పరేషాం గుణాధికానాం వినయం ప్రతీచ్ఛన్
శ్రామణ్యావలేపవశాత్ కదాచిదనన్తసంసార్యపి భవతి ..౨౬౬..
శ్రుతఫలం నాస్తి, తపోధనానాం తపఃఫలం చేతి ..౨౬౫.. అత్రాహ శిష్యఃఅపవాదవ్యాఖ్యానప్రస్తావే
శుభోపయోగో వ్యాఖ్యాతః, పునరపి కిమర్థం అత్ర వ్యాఖ్యానం కృతమితి . పరిహారమాహయుక్తమిదం
భవదీయవచనం, కింతు తత్ర సర్వత్యాగలక్షణోత్సర్గవ్యాఖ్యానే కృతే సతి తత్రాసమర్థతపోధనైః కాలాపేక్షయా
కిమపి జ్ఞానసంయమశౌచోపకరణాదికం గ్రాహ్యమిత్యపవాదవ్యాఖ్యానమేవ ముఖ్యమ్
. అత్ర తు యథా భేదనయేన
సమ్యగ్దర్శనజ్ఞానచారిత్రతపశ్చరణరూపా చతుర్విధారాధనా భవతి, సైవాభేదనయేన సమ్యక్త్వచారిత్రరూపేణ ద్విధా
భవతి, తత్రాప్యభేదవివక్షయా పునరేకైవ వీతరాగచారిత్రారాధనా, తథా భేదనయేన సమ్యగ్దర్శనసమ్యగ్జ్ఞాన-

సమ్యక్చారిత్రరూపస్త్రివిధమోక్షమార్గో భవతి, స ఏవాభేదనయేన శ్రామణ్యాపరమోక్షమార్గనామా పునరేక ఏవ, స

చాభేదరూపో ముఖ్యవృత్త్యా ‘ఏయగ్గగదో సమణో’ ఇత్యాదిచతుర్దశగాథాభిః పూర్వమేవ వ్యాఖ్యాతః
. అయం తు
అబ, జో శ్రామణ్యమేం అధిక హో ఉసకే ప్రతి జైసే కి వహ శ్రామణ్యమేం హీన (అపనేసే
మునిపనేమేం నీచా) హో ఐసా ఆచరణ కరనేవాలేకా వినాశ బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[యః ] జో శ్రమణ [యది గుణాధరః భవన్ ] గుణోంమేం హీన హోనే పర భీ
[అపి శ్రమణః భవామి ] ‘మైం భీ శ్రమణ హూఁ’ [ఇతి ] ఐసా మానకర అర్థాత్ గర్వ కరకే [గుణతః
అధికస్య ]
గుణోంమేం అధిక (ఐసే శ్రమణ) కే పాససే [వినయం ప్రత్యేషకః ] వినయ (కరవానా)
చాహతా హై [సః ] వహ [అనన్తసంసారీ భవతి ] అనన్తసంసారీ హోతా హై
..౨౬౬..
టీకా :జో శ్రమణ స్వయం జఘన్య గుణోంవాలా హోనే పర భీ ‘మైం భీ శ్రమణ హూఁ’ ఐసే గర్వకే
కారణ దూసరే అధిక గుణవాలోం (శ్రమణోం) సే వినయకీ ఇచ్ఛా కరతా హై, వహ శ్రామణ్యకే గర్వకే
వశసే కదాచిత్ అనన్త సంసారీ భీ హోతా హై
..౨౬౬..
జే హీనగుణ హోవా ఛతాం ‘హుం పణ శ్రమణ ఛుం’ మద కరే,
ఇచ్ఛే వినయ గుణ
అధిక పాస, అనంతసంసారీ బనే. ౨౬౬.

Page 479 of 513
PDF/HTML Page 512 of 546
single page version

అథ శ్రామణ్యేనాధికస్య హీనం సమమివాచరతో వినాశం దర్శయతి
అధిగగుణా సామణ్ణే వట్టంతి గుణాధరేహిం కిరియాసు .
జది తే మిచ్ఛువజుత్తా హవంతి పబ్భట్ఠచారిత్తా ..౨౬౭..
అధికగుణాః శ్రామణ్యే వర్తన్తే గుణాధరైః క్రియాసు .
యది తే మిథ్యోపయుక్తా భవన్తి ప్రభ్రష్టచారిత్రాః ..౨౬౭..
భేదరూపో ముఖ్యవృత్త్యా శుభోపయోగరూపేణేదానీం వ్యాఖ్యాతో, నాస్తి పునరుక్తదోష ఇతి . ఏవం
సమాచారవిశేషవివరణరూపేణ చతుర్థస్థలే గాథాష్టకం గతమ్ . అథ స్వయం గుణహీనః సన్ పరేషాం గుణాధికానాం
యోసౌ వినయం వాఞ్ఛతి, తస్య గుణవినాశం దర్శయతిసో హోది అణంతసంసారీ స కథంచిదనన్తసంసారీ
సంభవతి . యః కిం కరోతి . పడిచ్ఛగో జో దు ప్రత్యేషకో యస్తు, అభిలాషకోపేక్షక ఇతి . కమ్ . విణయం
వన్దనాదివినయమ్ . కస్య సంబన్ధినమ్ . గుణదోధిగస్స బాహ్యాభ్యన్తరరత్నత్రయగుణాభ్యామధికస్యాన్య-
తపోధనస్య . కేన కృత్వా . హోమి సమణో త్తి అహమపి శ్రమణో భవామీత్యభిమానేన గర్వేణ . యది కిమ్ . హోజ్జం
గుణాధరో జది నిశ్చయవ్యవహారరత్నత్రయగుణాభ్యాం హీనః స్వయం యది చేద్భవతీతి . అయమత్రార్థఃయది
చేద్గుణాధికేభ్యః సకాశాద్గర్వేణ పూర్వం వినయవాఞ్ఛాం కరోతి, పశ్చాద్వివేకబలేనాత్మనిన్దాం కరోతి,
తదానన్తసంసారీ న భవతి, యది పునస్తత్రైవ మిథ్యాభిమానేన ఖ్యాతిపూజాలాభార్థం దురాగ్రహం కరోతి తదా

భవతి
. అథవా యది కాలాన్తరేప్యాత్మనిన్దాం కరోతి తథాపి న భవతీతి ..౨౬౬.. అథ
స్వయమధికగుణాః సన్తో యది గుణాధరైః సహ వన్దనాదిక్రియాసు వర్తన్తే తదా గుణవినాశం దర్శయతివట్టంతి
వర్తన్తే ప్రవర్తన్తే జది యది చేత్ . క్వ వర్తన్తే . కిరియాసు వన్దనాదిక్రియాసు . కైః సహ . గుణాధరేహిం
గుణాధరైర్గుణరహితైః . స్వయం కథంభూతాః సన్తః . అధిగగుణా అధికగుణాః . క్వ . సామణ్ణే శ్రామణ్యే చారిత్రే .
తే మిచ్ఛత్తపఉత్తా హవంతి తే కథంచిదతిప్రసంగాన్మిథ్యాత్వప్రయుక్తా భవన్తి . న కేవలం మిథ్యాత్వప్రయుక్తాః,
పబ్భట్ఠచారిత్తా ప్రభ్రష్టచారిత్రాశ్చ భవన్తి . తథాహియది బహుశ్రుతానాం పార్శ్వే జ్ఞానాదిగుణవృద్ధయర్థం స్వయం
చారిత్రగుణాధికా అపి వన్దనాదిక్రియాసు వర్తన్తే తదా దోషో నాస్తి . యది పునః కేవలం ఖ్యాతిపూజాలాభార్థం
అబ, జో శ్రమణ శ్రామణ్యసే అధిక హో వహ, జో అపనేసే హీన శ్రమణకే ప్రతి సమాన జైసా
(-అపనే బరాబరీవాలే జైసా) ఆచరణ కరే తో ఉసకా వినాశ బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[యది శ్రామణ్యే అధికగుణాః ] జో శ్రామణ్యమేం అధిక గుణవాలే హైం,
తథాపి [గుణాధరైః ] హీనగుణవాలోంకే ప్రతి [క్రియాసు ] (వందనాది) క్రియాఓంమేం [వర్తన్తే ] వర్తతే
హైం, [తే ] వే [మిథ్యోపయుక్తాః ] మిథ్యా ఉపయుక్త హోతే హుఏ [ప్రభ్రష్టచారిత్రాః భవన్తి ] చారిత్రసే భ్రష్ట
హోతే హైం
..౨౬౭..
ముని అధికగుణ హీనగుణ ప్రతి వర్తే యది వినయాదిమాం,
తో భ్రష్ట థాయ చరిత్రథీ ఉపయుక్త మిథ్యా భావమాం. ౨౬౭
.

Page 480 of 513
PDF/HTML Page 513 of 546
single page version

స్వయమధికగుణా గుణాధరైః పరైః సహ క్రియాసు వర్తమానా మోహాదసమ్యగుపయుక్తత్వాత
చారిత్రాద్ భ్రశ్యన్తి ..౨౬౭..
అథాసత్సంగం ప్రతిషేధ్యత్వేన దర్శయతి
ణిచ్ఛిదసుత్తత్థపదో సమిదకసాఓ తవోధిగో చావి .
లోగిగజణసంసగ్గం ణ చయది జది సంజదో ణ హవది ..౨౬౮..
నిశ్చితసూత్రార్థపదః శమితకషాయస్తపోధికశ్చాపి .
లౌకికజనసంసర్గం న త్యజతి యది సంయతో న భవతి ..౨౬౮..
వర్తన్తే తదాతిప్రసంగాద్దోషో భవతి . ఇదమత్ర తాత్పర్యమ్వన్దనాదిక్రియాసు వా తత్త్వవిచారాదౌ వా యత్ర
రాగద్వేషోత్పత్తిర్భవతి తత్ర సర్వత్ర దోష ఏవ . నను భవదీయకల్పనేయమాగమే తథా నాస్తి . నైవమ్, ఆగమః
సర్వోపి రాగద్వేషపరిహారార్థ ఏవ, పరం కింతు యే కేచనోత్సర్గాపవాదరూపేణాగమనయవిభాగం న జానన్తి త ఏవ
రాగద్వేషౌ కుర్వన్తి, న చాన్య ఇతి
..౨౬౭.. ఇతి పూర్వోక్తక్రమేణ ‘ఏయగ్గగదో’ ఇత్యాదిచతుర్దశగాథాభిః
స్థలచతుష్టయేన శ్రామణ్యాపరనామా మోక్షమార్గాభిధానస్తృతీయోన్తరాధికారః సమాప్తః . అథానన్తరం
ద్వాత్రింశద్గాథాపర్యన్తం పఞ్చభిః స్థలైః శుభోపయోగాధికారః కథ్యతే . తత్రాదౌ లౌకికసంసర్గనిషేధముఖ్యత్వేన
‘ణిచ్ఛిదసుత్తత్థపదో’ ఇత్యాదిపాఠక్రమేణ గాథాపఞ్చకమ్ . తదనన్తరం సరాగసంయమాపరనామశుభోపయోగ
స్వరూపకథనప్రధానత్వేన ‘సమణా సుద్ధువజుత్తా’ ఇత్యాది సూత్రాష్టకమ్ . తతశ్చ పాత్రాపాత్రపరీక్షాప్రతిపాదనరూపేణ
‘రాగో పసత్థభూదో’ ఇత్యాది గాథాషష్టకమ్ . తతః పరమాచారాదివిహితక్రమేణ పునరపి సంక్షేపరూపేణ సమాచార-
వ్యాఖ్యానప్రధానత్వేన ‘దిట్ఠా పగదం వత్థు’ ఇత్యాది సూత్రాష్టకమ్ . తతః పరం పఞ్చరత్నముఖ్యత్వేన ‘జే
టీకా :జో స్వయం అధిక గుణవాలే హోనే పర భీ అన్య హీనగుణవాలోం (శ్రమణోం) కే
ప్రతి (వందనాది) క్రియాఓంమేం వర్తతే హైం వే మోహకే కారణ అసమ్యక్ ఉపయుక్త హోతే హుఏ
(-మిథ్యాభావోంమేం యుక్త హోతే హుఏ) చారిత్రసే భ్రష్ట హోతే హైం
..౨౬౭..
అబ, అసత్సంగ నిషేధ్య హై ఐసా బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[నిశ్చితసూత్రార్థపదః ] జిసనే సూత్రోం ఔర అర్థోంకే పదకోఅధిష్ఠానకో
(అర్థాత్ జ్ఞాతృతత్త్వకో) నిశ్చిత కియా హై, [సమితకషాయః ] జిసనే కషాయోంకా శమన కియా హై,
[చ ] ఔర [తపోధికః అపి ] జో అధిక తపవాన్ హై
ఐసా జీవ భీ [యది ] యది
[లౌకికజనసంసర్గ ] లౌకికజనోంకే సంసర్గకో [న త్యజతి ] నహీం ఛోడతా, [సంయతః న భవతి ]
తో వహ సంయత నహీం హై (అర్థాత్ అసంయత హో జాతా హై)
..౨౬౮..
సుత్రార్థపదనిశ్చయ, కషాయప్రశాంతి, తపఅధికత్వ ఛే,
తే పణ అసంయత థాయ, జో ఛోడే న లౌకికసంగనే. ౨౬౮.

Page 481 of 513
PDF/HTML Page 514 of 546
single page version

యతః సకలస్యాపి విశ్వవాచకస్య సల్లక్ష్మణః శబ్దబ్రహ్మణస్తద్వాచ్యస్య సకలస్యాపి
సల్లక్ష్మణో విశ్వస్య చ యుగపదనుస్యూతతదుభయజ్ఞేయాకారతయాధిష్ఠానభూతస్య సల్లక్ష్మణో జ్ఞాతృతత్త్వస్య
నిశ్చయనాన్నిశ్చితసూత్రార్థపదత్వేన, నిరుపరాగోపయోగత్వాత
్ సమితకషాయత్వేన, బహుశోభ్యస్త-
నిష్కమ్పోపయోగత్వాత్తపోధికత్వేన చ సుష్ఠు సంయతోపి సప్తార్చిఃసంగతం తోయమివావశ్యమ్భావి-
వికారత్వాత
్ లౌకికసంగాదసంయత ఏవ స్యాత్, తతస్తత్సంగః సర్వథా ప్రతిషేధ్య ఏవ ..౨౬౮..
అజధాగహిదత్థా’ ఇత్యాది గాథాపఞ్చకమ్ . ఏవం ద్వాత్రింశద్గాథాభిః స్థలపఞ్చకేన చతుర్థాన్తరాధికారే
సముదాయపాతనికా . తద్యథాఅథ లౌకికసంసర్గం ప్రతిషేధయతిణిచ్ఛిదసుత్తత్థపదో నిశ్చితాని జ్ఞాతాని
నిర్ణీతాన్యనేకాన్తస్వభావనిజశుద్ధాత్మాదిపదార్థప్రతిపాదకాని సూత్రార్థపదాని యేన స భవతి నిశ్చిత-
సూత్రార్థపదః,
సమిదకసాఓ పరవిషయే క్రోధాదిపరిహారేణ తథాభ్యన్తరే పరమోపశమభావపరిణతనిజశుద్ధాత్మ-
భావనాబలేన చ శమితకషాయః, తవోధిగో చావి అనశనాదిబహిరఙ్గతపోబలేన తథైవాభ్యన్తరే శుద్ధాత్మతత్త్వ-
భావనావిషయే ప్రతపనాద్విజయనాచ్చ తపోధికశ్చాపి సన్ స్వయం సంయతః కర్తా లోగిగజణసంసగ్గం ణ చయది జది
లౌకికాః స్వేచ్ఛాచారిణస్తేషాం సంసర్గో లౌకికసంసర్గస్తం న త్యజతి యది చేత్
సంజదో ణ హవది తర్హి సంయతో
న భవతీతి . అయమత్రార్థఃస్వయం భావితాత్మాపి యద్యసంవృతజనసంసర్గం న త్యజతి తదాతిపరిచయాదగ్నిసఙ్గతం
జలమివ వికృతిభావం గచ్ఛతీతి ..౨౬౮..
ప్ర. ౬౧
టీకా :(౧) విశ్వకే వాచక, ‘సత్’ లక్షణవాన్ ఐసా జో శబ్దబ్రహ్మ ఔర ఉస
శబ్దబ్రహ్మకే వాచ్య ‘సత్’ లక్షణవాలా ఐసా జో సమ్పూర్ణ విశ్వ ఉన దోనోంకే జ్ఞేయాకార అపనేమేం యుగపత్
గుంథ జానేసే (
జ్ఞాతృతత్త్వమేం ఏక హీ సాథ జ్ఞాత హోనేసే) ఉన దోనోంకా అధిష్ఠానభూతఐసా ‘సత్’
లక్షణవాలే జ్ఞాతృత్వకా నిశ్చయ కియా హోనేసే ‘జిసనే సూత్రోం ఔర అర్థోంకే పదకో (అధిష్ఠానకో)
నిశ్చిత కియా హై ఐసా’ హో, (౨) నిరుపరాగ ఉపయోగకే కారణ ‘జిసనే కషాయోంకో శమిత కియా
హై ఐసా’ హో, ఔర (౩) నిష్కంప ఉపయోగకా
బహుశః అభ్యాస కరనేసే ‘అధిక తపవాలా’ హో,
ఇసప్రకార (ఇన తీన కారణోంసే) జో జీవ భలీభాఁతి సంయత హో, వహ భీ లౌకిక (జనోంకే)
సంగసే అసంయత హీ హోతా హై, క్యోంకి అగ్నికీ సంగతిమేం రహే హుఏ పానీకీ భాఁతి ఉసే వికార
అవశ్యంభావీ హై
. ఇసలియే లౌకిక సంగ సర్వథా నిషేధ్య హీ హై .
భావార్థ :జో జీవ సంయత హో, అర్థాత్ (౧) జిసనే శబ్దబ్రహ్మకో ఔర ఉసకే
వాచ్యరూప సమస్త పదార్థోంకో జాననేవాలే జ్ఞాతృతత్త్వకా నిర్ణయ కియా హో, (౨) జిసనే కషాయోంకో
శమిత కియా హో (౩) ఔర జో అధిక తపవాన్ హో, వహ జీవ భీ లౌకికజనకే సంగసే అసంయత
హీ హోతా హై; క్యోంకి జైసే అగ్నికే సంగసే పానీమేం ఉష్ణతారూప వికార అవశ్య హోతా హై, ఉసీప్రకార
లౌకికజనకే సంసర్గకో న ఛోడనేవాలే సంయతకే అసంయతతారూప వికార అవశ్య హోతా హై
. ఇసలియే
లౌకిక జనోంకా సంగ సర్వప్రకారసే త్యాజ్య హీ హై ..౨౬౮..
౧. జ్ఞాతృతత్త్వకా స్వభావ శబ్దబ్రహ్మకో ఔర ఉసకే వాచ్యరూప విశ్వకో యుగపద్ జాననేకా హై ఇసలియే ఉస అపేక్షా
జ్ఞాతృతత్త్వకో శబ్దబ్రహ్మకా తథా విశ్వకా అధిష్ఠానఆధార కహా గయా హై . సంయత జీవకో ఐసే జ్ఞాతృతత్త్వకా
నిశ్చయ హోతా హై .౨. బహుశః = (౧) బహుత; ఖూబ (౨) బారంబార .

Page 482 of 513
PDF/HTML Page 515 of 546
single page version

అథ లౌకికలక్షణముపలక్షయతి
ణిగ్గంథం పవ్వఇదో వట్టది జది ఏహిగేహిం కమ్మేహిం .
సో లోగిగో త్తి భణిదో సంజమతవసంపజుత్తో వి ..౨౬౯..
నైర్గ్రన్థ్యం ప్రవ్రజితో వర్తతే యద్యైహికైః కర్మభిః .
స లౌకిక ఇతి భణితః సంయమతపఃసమ్ప్రయుక్తోపి ..౨౬౯..
ప్రతిజ్ఞాతపరమనైర్గ్రన్థ్యప్రవ్రజ్యత్వాదుదూఢసంయమతపోభారోపి మోహబహులతయా శ్లథీకృత-
శుద్ధచేతనవ్యవహారో ముహుర్మనుష్యవ్యవహారేణ వ్యాఘూర్ణమానత్వాదైహికక ర్మానివృత్తౌ లౌకిక
ఇత్యుచ్యతే
..౨౬౯..
అథానుకమ్పాలక్షణం కథ్యతే
తిసిదం బుభుక్ఖిదం వా దుహిదం దట్ఠూణ జో హి దుహిదమణో .
పడివజ్జది తం కివయా తస్సేసా హోది అణుకం పా ..“౩౬..
తిసిదం బుభుక్ఖిదం వా దుహిదం దట్ఠూణ జో హి దుహిదమణో పడివజ్జది తృషితం వా బుభుక్షితం వా దుఃఖితం
వా దృష్టవా కమపి ప్రాణినం యో హి స్ఫు టం దుఃఖితమనాః సన్ ప్రతిపద్యతే స్వీకరోతి . కం కర్మతాపన్నమ్ . తం
తం ప్రాణినమ్ . కయా . కివయా కృపయా దయాపరిణామేన . తస్సేసా హోది అణుకం పా తస్య పురుషస్యైషా ప్రత్యక్షీభూతా
శుభోపయోగరూపానుకమ్పా దయా భవతీతి . ఇమాం చానుకమ్పాం జ్ఞానీ స్వస్థభావనామవినాశయన్
అబ, ‘లౌకిక’ (జన) కా లక్షణ కహతే హైం :
అన్వయార్థ :[నైర్గ్రన్థ్యం ప్రవ్రజితః ] జో (జీవ) నిర్గ్రంథరూపసే దీక్షిత హోనేకే కారణ
[సంయమతపః సంప్రయుక్తః అపి ] సంయమతపసంయుక్త హో ఉసే భీ, [యది సః ] యది వహ [ఐహికైః
కర్మభిః వర్తతే ]
ఐహిక కార్యోం సహిత వర్తతా హో తో, [లౌకికః ఇతి భణితః ] ‘లౌకిక’ కహా
గయా హై
..౨౬౯..
టీకా :పరమనిర్గ్రంథతారూప ప్రవ్రజ్యాకీ ప్రతిజ్ఞా లీ హోనేసే జో జీవ సంయమతపకే భారకో
వహన కరతా హో ఉసే భీ, యది ఉస మోహకీ బహులతాకే కారణ శుద్ధచేతన వ్యవహారకో ఛోడకర
నిరంతర మనుష్యవ్యవహారకే ద్వారా చక్కర ఖానేసే
ఐహిక కర్మోంసే అనివృత్త హో తో, ‘లౌకిక’ కహా
జాతా హై ..౨౬౯..
౧. ఐహిక = లౌకిక .
నిర్గ్రంథరూప దీక్షా వడే సంయమతపే సంయుక్త జే,
లౌకిక కహ్యో తేనే య, జో ఛోడే న ఐహిక కర్మనే. ౨౬౯
.

Page 483 of 513
PDF/HTML Page 516 of 546
single page version

అథ సత్సంగ విధేయత్వేన దర్శయతి
తమ్హా సమం గుణాదో సమణో సమణం గుణేహిం వా అహియం .
అధివసదు తమ్హి ణిచ్చం ఇచ్ఛది జది దుక్ఖపరిమోక్ఖం ..౨౭౦..
తస్మాత్సమం గుణాత్ శ్రమణః శ్రమణం గుణైర్వాధికమ్ .
అధివసతు తత్ర నిత్యం ఇచ్ఛతి యది దుఃఖపరిమోక్షమ్ ..౨౭౦..
యతః పరిణామస్వభావత్వేనాత్మనః సప్తార్చిఃసంగతం తోయమివావశ్యమ్భావివికారత్వా-
ల్లౌకికసంగాత్సంయతోప్యసంయత ఏవ స్యాత్; తతో దుఃఖమోక్షార్థినా గుణైః సమోధికో వా శ్రమణః
సంక్లేశపరిహారేణ కరోతి . అజ్ఞానీ పునః సంక్లేశేనాపి కరోతీత్యర్థః ..“౩౬.. అథ లౌకికలక్షణం
కథయతిణిగ్గంథో పవ్వఇదో వస్త్రాదిపరిగ్రహరహితత్వేన నిర్గ్రన్థోపి దీక్షాగ్రహణేన ప్రవ్రజితోపి వట్టది
జది వర్తతే యది చేత్ . కైః . ఏహిగేహి కమ్మేహిం ఐహికైః కర్మభిః భేదాభేదరత్నత్రయభావనాశకైః
ఖ్యాతిపూజాలాభనిమితైర్జ్యోతిషమన్త్రవాదవైదకాదిభిరైహికజీవనోపాయకర్మభిః . సో లోగిగో త్తి భణిదో
లౌకికో వ్యావహారిక ఇతి భణితః . కింవిశిష్టోపి . సంజమతవసంజుదో చావి ద్రవ్యరూపసంయమతపోభ్యాం
సంయుక్తశ్చాపీత్యర్థః ..౨౬౯.. అథోత్తమసంసర్గః కర్తవ్య ఇత్యుపదిశతితమ్హా యస్మాద్ధీనసంసర్గాద్గుణహాని-
ర్భవతి తస్మాత్కారణాత్ అధివసదు అధివసతు తిష్ఠతు . స కః కర్తా . సమణో శ్రమణః . క్వ . తమ్హి
తస్మిన్నధికరణభూతే. ణిచ్చం నిత్యం సర్వకాలమ్ . తస్మిన్కుత్ర . సమణం శ్రమణే . లక్షణవశాదధికరణే కర్మ
అబ, సత్సంగ విధేయ (కరనే యోగ్య) హై, ఐసా బతలాతే హైం :
అన్వయార్థ :[తస్మాత్ ] (లౌకికజనకే సంగసే సంయత భీ అసంయత హోతా
హై) ఇసలియే [యది ] యది [శ్రమణః ] శ్రమణ [దుఃఖపరిమోక్షమ్ ఇచ్ఛతి ] దుఃఖసే పరిముక్త
హోనా చాహతా హో తో వహ [గుణాత్సమం ] సమాన గుణోంవాలే శ్రమణకే [వా ] అథవా [గుణైః
అధికం శ్రమణం తత్ర ]
అధిక గుణోంవాలే శ్రమణకే సంగమేం [నిత్యమ్ ] సదా [అధివసతు ]
నివాస కరో
..౨౭౦..
టీకా :ఆత్మా పరిణామస్వభావవాలా హై ఇసలియే అగ్నికే సంగమేం రహే హుఏ
పానీకీ భాఁతి (సంయతకే భీ) లౌకికసంగసే వికార అవశ్యంభావీ హోనేసే సంయత భీ అసంయత
హీ హో జాతా హై
. ఇసలియే దుఃఖమోక్షార్థీ (-దుఃఖోంసే ముక్తి చాహనేవాలే) శ్రమణకో
తేథీ శ్రమణనే హోయ జో దుఃఖముక్తి కేరీ భావనా,
తో నిత్య వసవుం సమాన అగర విశేష గుణీనాం సంగమాం. ౨౭౦
.

Page 484 of 513
PDF/HTML Page 517 of 546
single page version

శ్రమణేన నిత్యమేవాధివసనీయః . తథాస్య శీతాపవరకకోణనిహితశీతతోయవత్సమగుణసంగాత
గుణరక్షా, శీతతరతుహినశర్కరాసమ్పృక్తశీతతోయవత్ గుణాధికసంగాత్ గుణవృద్ధిః ..౨౭౦..
ఇత్యధ్యాస్య శుభోపయోగజనితాం కాంచిత్ప్రవృత్తిం యతిః
సమ్యక్ సంయమసౌష్ఠవేన పరమాం క్రామన్నివృత్తిం క్రమాత.
హేలాక్రాన్తసమస్తవస్తువిసరప్రస్తారరమ్యోదయాం
జ్ఞానానన్దమయీం దశామనుభవత్వేకాన్తతః శాశ్వతీమ్
..౧౭..
ఇతి శుభోపయోగప్రజ్ఞాపనమ్ .
పఠయతే . కథంభూతే శ్రమణే . సమం సమే సమానే . కస్మాత్ . గుణాదో బాహ్యాభ్యన్తరరత్నత్రయలక్షణగుణాత్ .
పునరపి కథంభూతే . అహియం వా స్వస్మాదధికే వా . కైః . గుణేహిం మూలోత్తరగుణైః . యది కిమ్ . ఇచ్ఛది జది
ఇచ్ఛతి వాఞ్ఛతి యది చేత్ . కమ్ . దుక్ఖపరిమోక్ఖం స్వాత్మోత్థసుఖవిలక్షణానాం నారకాదిదుఃఖానాం మోక్షం
దుఃఖపరిమోక్షమితి . అథ విస్తరఃయథాగ్నిసంయోగాత్ జలస్య శీతలగుణవినాశో భవతి తథా
వ్యావహారికజనసంసర్గాత్సంయతస్య సంయమగుణవినాశో భవతీతి జ్ఞాత్వా తపోధనః కర్తా సమగుణం గుణాధికం
వా తపోధనమాశ్రయతి, తదాస్య తపోధనస్య యథా శీతలభాజనసహితశీతలజలస్య శీతలగుణరక్షా భవతి
(౧) సమాన గుణవాలే శ్రమణకే సాథ అథవా (౨) అధిక గుణవాలే శ్రమణకే సాథ సదా
హీ నివాస కరనా చాహియే
. ఇసప్రకార ఉస శ్రమణకే (౧) శీతల ఘరకే కోనేమేం రఖే హుఏ
శీతల పానీకీ భాఁతి సమాన గుణవాలేకీ సంగతిసే గుణరక్షా హోతీ హై ఔర (౨) అధిక
శీతల హిమ (బరఫ ) కే సంపర్కమేం రహనేవాలే శీతల పానీకీ భాఁతి అధిక గుణవాలేకే
సంగసే గుణవృద్ధి హోతీ హై
..౨౭౦..
[అబ శ్లోక ద్వారా యహ కహతే హైం కి శ్రమణ క్రమశః పరమ నివృత్తికో ప్రాప్త కరకే శాశ్వత
జ్ఞానానన్దమయదశాకా అనుభవ కరో : ]
[అర్థ : ] ఇసప్రకార శుభోపయోగజనిత కించిత్ ప్రవృత్తికా సేవన కరకే యతి
సమ్యక్ ప్రకారసే సంయమకే సౌష్ఠవ (శ్రేష్ఠతా, సున్దరతా) సే క్రమశః పరమ నివృత్తికో ప్రాప్త హోతా
హుఆ; జిసకా రమ్య ఉదయ సమస్త వస్తుసమూహకే విస్తారకో లీలామాత్రసే ప్రాప్త హో జాతా హై
(-జాన లేతా హై) ఐసీ శాశ్వతీ జ్ఞానానన్దమయీ దశాకా ఏకాన్తతః (కేవల, సర్వథా, అత్యన్త)
అనుభవ కరో
.
“ఇసప్రకార శుభోపయోగప్రజ్ఞాపన పూర్ణ హుఆ .’’
శార్దూలవిక్రీడిత ఛంద

Page 485 of 513
PDF/HTML Page 518 of 546
single page version

అథ పంచరత్నమ్ .
తన్త్రస్యాస్య శిఖణ్డమణ్డనమివ ప్రద్యోతయత్సర్వతో-
ద్వైతీయీకమథార్హతో భగవతః సంక్షేపతః శాసనమ్ .
వ్యాకుర్వఞ్జగతో విలక్షణపథాం సంసారమోక్షస్థితిం
జీయాత్సమ్ప్రతి పంచరత్నమనఘం సూత్రైరిమైః పంచభిః
..౧౮..
అథ సంసారతత్త్వముద్ఘాటయతి
జే అజధాగహిదత్థా ఏదే తచ్చ త్తి ణిచ్ఛిదా సమయే .
అచ్చంతఫలసమిద్ధం భమంతి తే తో పరం కాలం ..౨౭౧..
తథా సమగుణసంసర్గాద్గుణరక్షా భవతి . యథా చ తస్యైవ జలస్య కర్పూరశర్కరాదిశీతలద్రవ్యనిక్షేపే కృతే సతి
శీతలగుణవృద్ధిర్భవతి తథా నిశ్చయవ్యవహారరత్నత్రయగుణాధికసంసర్గాద్గుణవృద్ధిర్భవతీతి సూత్రార్థః ..౨౭౦..
ఇతఃపరం పఞ్చమస్థలే సంక్షేపేణ సంసారస్వరూపస్య మోక్షస్వరూపస్య చ ప్రతీత్యర్థం పఞ్చరత్నభూతగాథాపఞ్చకేన
వ్యాఖ్యానం కరోతి
. తద్యథాఅథ సంసారస్వరూపం ప్రకటయతిజే అజధాగహిదత్థా వీతరాగసర్వజ్ఞ-
ప్రణీతనిశ్చయవ్యవహారరత్నత్రయార్థపరిజ్ఞానాభావాత్ యేయథాగృహీతార్థాః విపరీతగృహీతార్థాః . పునరపి
కథంభూతాః . ఏదే తచ్చ త్తి ణిచ్ఛిదా ఏతే తత్త్వమితి నిశ్చితాః, ఏతే యే మయా కల్పితాః పదార్థాస్త ఏవ
తత్త్వమితి నిశ్చితాః, నిశ్చయం కృతవన్తః . క్వ స్థిత్వా . సమయే నిర్గ్రన్థరూపద్రవ్యసమయే . అచ్చంతఫలసమిద్ధం
అబ పంచరత్న హైం (అర్థాత్ పాఁచ రత్నోం జైసీ పాఁచ గాథాయేం కహతే హైం ) .
[వహాఁ పహలే, శ్లోక ద్వారా ఉన పాఁచ గాథాఓంకీ మహిమా కహతే హైం :]
అర్థ :అబ ఇస శాస్త్రకే కలగీకే అలఙ్కార జైసే (చూడామణిముకుటమణి సమాన)
యహ పాఁచ సూత్రరూప నిర్మల పంచరత్నజోకి సంక్షేపసే అర్హన్తభగవానకే సమగ్ర అద్వితీయ శాసనకో
సర్వతః ప్రకాశిత కరతే హైం వేవిలక్షణ పంథవాలీ సంసారమోక్షకీ స్థితికో జగతకే సమక్ష
ప్రకట కరతే హుఏ జయవన్త వర్తో .
అబ సంసారతత్త్వకో ప్రకట కరతే హైం :
శార్దూలవిక్రీడిత ఛంద
౧. విలక్షణ = భిన్నభిన్న [సంసార ఔర మోక్షకీ స్థితి భిన్నభిన్న పంథవాలీ హై, అర్థాత్ సంసార ఔర మోక్షకా
మార్గ అలగఅలగ హై . ]
సమయస్థ హో పణ సేవీ భ్రమ అయథా గ్రహే జే అర్థనే,
అత్యంతఫలసమృద్ధ భావీ కాళమాం జీవ తే భమే. ౨౭౧
.

Page 486 of 513
PDF/HTML Page 519 of 546
single page version

యే అయథాగృహీతార్థా ఏతే తత్త్వమితి నిశ్చితాః సమయే .
అత్యన్తఫలసమృద్ధం భ్రమన్తి తే అతః పరం కాలమ్ ..౨౭౧..
యే స్వయమవివేకతోన్యథైవ ప్రతిపద్యార్థానిత్థమేవ తత్త్వమితి నిశ్చయమారచయన్తః సతతం
సముపచీయమానమహామోహమలమలీమసమానసతయా నిత్యమజ్ఞానినో భవన్తి, తే ఖలు సమయే స్థితా
అప్యనాసాదితపరమార్థశ్రామణ్యతయా శ్రమణాభాసాః సన్తోనన్తకర్మఫలోపభోగప్రాగ్భారభయంకర-
మనన్తకాలమనన్తభావాన్తరపరావర్తైరనవస్థితవృత్తయః సంసారతత్త్వమేవావబుధ్యతామ్
..౨౭౧..
భమంతి తే తో పరం కాలం అత్యన్తఫలసమృద్ధం భ్రమన్తి తే అతః పరం కాలమ్ . ద్రవ్యక్షేత్రకాలభవభావపఞ్చప్రకార-
సంసారపరిభ్రమణరహితశుద్ధాత్మస్వరూపభావనాచ్యుతాః సన్తః పరిభ్రమన్తి . కమ్ . పరం కాలం అనన్తకాలమ్ .
నారకాదిదుఃఖరూపాత్యన్తఫలసమృద్ధమ్ . పునరపి కథంభూతమ్ . అతో వర్తమానకాలాత్పరం భావినమితి .
కథంభూతమ్ . అయమత్రార్థఃఇత్థంభూతసంసారపరిభ్రమణపరిణతపురుషా ఏవాభేదేన సంసారస్వరూపం జ్ఞాతవ్య-
మితి ..౨౭౧.. అథ మోక్షస్వరూపం ప్రకాశయతిఅజధాచారవిజుత్తో నిశ్చయవ్యవహారపఞ్చాచారభావనా-
అన్వయార్థ :[యే ] జో [సమయే ] భలే హీ సమయమేం హోం (-భలే హీ వే ద్రవ్యలింగీకే
రూపమేం జినమతమేం హోం) తథాపి వే [ఏతే తత్త్వమ్ ] ‘యహ తత్త్వ హై (వస్తుస్వరూప ఐసా హీ హై)’ [ఇతి
నిశ్చితాః ]
ఇసప్రకార నిశ్చయవాన వర్తతే హుఏ [అయథాగృహీతార్థాః ] పదార్థోంకో అయథార్థరూపసే గ్రహణ
కరతే హైం (-జైసే నహీం హైం వైసా సమఝతే హైం ), [తే ] వే [అత్యన్తఫలసమృద్ధమ్ ] అత్యన్తఫలసమృద్ధ
(అనన్త కర్మఫలోంసే భరే హుఏ) ఐసే [అతః పరం కాలం ] అబసే ఆగామీ కాలమేం [భ్రమన్తి ]
పరిభ్రమణ కరేంగే
..౨౭౧..
టీకా :జో స్వయం అవివేకసే పదార్థోంకో అన్యథా హీ అంగీకృత కరకే (-అన్య
ప్రకారసే హీ సమఝకర) ‘ఐసా హీ తత్త్వ (వస్తుస్వరూప) హై’ ఐసా నిశ్చయ కరతే హుఏ, సతత
ఏకత్రిత కియే జానేవాలే మహా మోహమలసే మలిన మనవాలే హోనేసే నిత్య అజ్ఞానీ హైం, వే భలే
హీ సమయమేం (-ద్రవ్యలింగీ రూపసే జినమార్గమేం) స్థిత హోం తథాపి పరమార్థ శ్రామణ్యకో ప్రాప్త న
హోనేసే వాస్తవమేం శ్రమణాభాస వర్తతే హుఏ అనన్త కర్మఫలకీ ఉపభోగరాశిసే భయంకర ఐసే
అనన్తకాల తక అనన్త భావాన్తరరూప పరావర్త్తనోంసే
అనవస్థిత వృత్తివాలే రహనేసే, ఉనకో
సంసారతత్త్వ హీ జాననా ..౨౭౧..
౧. అనవస్థిత = అస్థిర [మిథ్యాదృష్టియోంనే భలే హీ ద్రవ్యలింగ ధారణ కియా హో తథాపి ఉనకే అనన్తకాల తక
అనన్త భిన్నభిన్న భావరూపసేభావాన్తరరూపసే పరావర్తన హోతే రహనేసే వే అస్థిర పరిణతివాలే రహేంగే, ఔర
ఇసలియే వే సంసారతత్త్వ హీ హైం .]

Page 487 of 513
PDF/HTML Page 520 of 546
single page version

అథ మోక్షతత్త్వముద్ఘాటయతి
అజధాచారవిజుత్తో జధత్థపదణిచ్ఛిదో పసంతప్పా .
అఫలే చిరం ణ జీవది ఇహ సో సంపుణ్ణసామణ్ణో ..౨౭౨..
అయథాచారవియుక్తో యథార్థపదనిశ్చితః ప్రశాన్తాత్మా .
అఫలే చిరం న జీవతి ఇహ స సమ్పూర్ణశ్రామణ్యః ..౨౭౨..
యస్త్రిలోకచూలికాయమాననిర్మలవివేకదీపికాలోకశాలితయా యథావస్థితపదార్థనిశ్చయ-
నివర్తితౌత్సుక్యస్వరూపమన్థరసతతోపశాన్తాత్మా సన్ స్వరూపమేకమేవాభిముఖ్యేన చరన్నయథాచార-
పరిణతత్వాదయథాచారవియుక్తః, విపరీతాచారరహిత ఇత్యర్థః, జధత్థపదణిచ్ఛిదో సహజానన్దైకస్వభావనిజ-
పరమాత్మాదిపదార్థపరిజ్ఞానసహితత్వాద్యథార్థపదనిశ్చితః, పసంతప్పా విశిష్టపరమోపశమభావపరిణతనిజాత్మ-
ద్రవ్యభావనాసహితత్వాత్ప్రశాన్తాత్మా, జో యః కర్తా సో సంపుణ్ణసామణ్ణో స సంపూర్ణశ్రామణ్యః సన్ చిరం ణ జీవది
చిరం బహుతరకాలం న జీవతి, న తిష్ఠతి . క్వ . అఫలే శుద్ధాత్మసంవిత్తిసముత్పన్నసుఖామృతరసాస్వాద-
రహితత్వేనాఫలే ఫలరహితే సంసారే . కిన్తు శీఘ్రం మోక్షం గచ్ఛతీతి . అయమత్ర భావార్థఃఇత్థంభూత-
అబ మోక్ష తత్వకో ప్రగట కరతే హైం :
అన్వయార్థ :[యథార్థపదనిశ్చితః ] జో జీవ యథార్థతయా పదోంకా తథా అర్థోం (పదార్థోం)
కా నిశ్చయవాలా హోనేసే [ప్రశాన్తాత్మా ] ప్రశాన్తాత్మా హై ఔర [అయథాచారవియుక్తః ] అయథాచార (
అన్యథాఆచరణ, అయథార్థఆచరణ) రహిత హై, [సః సంపూర్ణశ్రామణ్యః ] వహ సంపూర్ణ శ్రామణ్యవాలా జీవ
[అఫలే ] అఫల (
కర్మఫల రహిత హుఏ) [ఇహ ] ఇస సంసారమేం [చిరం న జీవతి ] చిరకాల తక
నహీం రహతా (అల్పకాలమేం హీ ముక్త హోతా హై .) ..౨౭౨..
టీకా :జో (శ్రమణ) త్రిలోకకీ చూలికా (కలగీ) కే సమాన నిర్మల వివేకరూపీ
దీపికాకే ప్రకాశవాలా హోనేసే యథాస్థిత పదార్థనిశ్చయసే ఉత్సుకతాకా నివర్తన కరకే
స్వరూపమంథర రహనేసే సతత ‘ఉపశాంతాత్మా’ వర్తతా హుఆ, స్వరూపమేం ఏకమేం హీ అభిముఖరూపసే
౧. ప్రశాంతాత్మా = ప్రశాంతస్వరూప; ప్రశాంతమూర్తి; ఉపశాంత; స్థిర హుఆ .
౨. స్వరూపమంథర = స్వరూపమేం జమా హుఆ [మన్థరకా అర్థ హై సుస్త, ఆలసీ . యహ శ్రమణ స్వరూపమేం తృప్త తృప్త హోనేసే
మానో వహ స్వరూపసే బాహర నికలనేకో సుస్త యా ఆలసీ హో, ఇసప్రకార స్వరూపప్రశాంతిమేం మగ్న హోకర రహా
హై
.]
అయథాచరణహీన, సూత్రఅర్థసునిశ్చయీ ఉపశాంత జే,
తే పూర్ణ సాధు అఫ ళ ఆ సంసారమాం చిర నహి రహే. ౨౭౨.