यतो हि शक्राश्चक्रिणश्च स्वेच्छोपगतैर्भोगैः शरीरादीन् पुष्णन्तस्तेषु दुष्टशोणित इव जलौकसोऽत्यन्तमासक्ताः सुखिता इव प्रतिभासन्ते, ततः शुभोपयोगजन्यानि फलवन्ति पुण्यान्यवलोक्यन्ते ।।७३।। जीवाणं व्यवहारेण विशेषेऽपि निश्चयेन सः प्रसिद्धः शुद्धोपयोगाद्विलक्षणः शुभाशुभोपयोगः कथं भिन्नत्वं लभते, न कथमपीति भावः ।।७२।। एवं स्वतन्त्रगाथाचतुष्टयेन प्रथमस्थलं गतम् । अथ पुण्यानि देवेन्द्रचक्रवर्त्यादिपदं प्रयच्छन्ति इति पूर्वं प्रशंसां करोति । किमर्थम् । तत्फलाधारेणाग्रे तृष्णोत्पत्तिरूपदुःखदर्शनार्थं । कुलिसाउहचक्कधरा देवेन्द्राश्चक्रवर्तिनश्च कर्तारः । सुहोवओगप्पगेहिं भोगेहिं शुभोपयोगजन्यभोगैः कृत्वा देहादीणं विद्धिं करेंति विकुर्वणारूपेण देहपरिवारादीनां वृद्धिं कुर्वन्ति । कथंभूताः सन्तः । सुहिदा इवाभिरदा सुखिता इवाभिरता आसक्ता इति । अयमत्रार्थः — यत्परमातिशय- तृप्तिसमुत्पादकं विषयतृष्णाविच्छित्तिकारकं च स्वाभाविकसुखं तदलभमाना दुष्टशोणिते जलयूका इवासक्ताः सुखाभासेन देहादीनां वृद्धिं कुर्वन्ति । ततो ज्ञायते तेषां स्वाभाविकं सुखं नास्तीति ।।७३।। अथ पुण्यानि जीवस्य विषयतृष्णामुत्पादयन्तीति प्रतिपादयति — जदि संति हि पुण्णाणि य यदि
अन्वयार्थ : — [कुलिशायुधचक्रधराः ] वज्रधर और चक्रधर (-इन्द्र और चक्रवर्ती) [शुभोपयोगात्मकैः भोगैः ] शुभोपयोगमूलक (पुण्योंके फलरूप) भोगोंके द्वारा [देहादीनां ] देहादिकी [वृद्धिं कुर्वन्ति ] पुष्टि करते हैं और [अभिरताः ] (इसप्रकार) भोगोंमें रत वर्तते हुए [सुखिताः इव ] सुखी जैसे भासित होते हैं । (इसलिये पुण्य विद्यमान अवश्य है) ।।७३।।
टीका : — शक्रेन्द्र और चक्रवर्ती अपनी इच्छानुसार प्राप्त भोगोंके द्वारा शरीरादिको पुष्ट करते हुए — जैसे गोंच (जोंक) दूषित रक्तमें अत्यन्त आसक्त वर्तती हुई सुखी जैसी भासित होती है, उसीप्रकार — उन भोगोंमें अत्यन्त आसक्त वर्तते हुए सुखी जैसे भासित होते हैं; इसलिये शुभोपयोगजन्य फलवाले पुण्य दिखाई देते हैं (अर्थात् शुभोपयोगजन्य फलवाले पुण्योंका अस्तित्व दिखाई देता है) ।
भावार्थ : — जो भोगोंमें आसक्त वर्तते हुए इन्द्र इत्यादि गोंच (जोंक)की भाँति सुखी जैसे मालूम होते हैं, वे भोग पुण्यके फल हैं; इसलिये पुण्यका अस्तित्व अवश्य है । (इसप्रकार इस गाथामें पुण्यकी विद्यमानता स्वीकार करके आगेकी गाथाओंमें पुण्यको दुःखका कारणरूप बतायेंगे) ।।७३।।