इह हि स्वभावे नित्यमवतिष्ठमानत्वात्सदिति द्रव्यम् । स्वभावस्तु द्रव्यस्य ध्रौव्यो- त्पादोच्छेदैक्यात्मकपरिणामः । यथैव हि द्रव्यवास्तुनः सामस्त्येनैकस्यापि विष्कम्भक्रम- सति सत्तैव द्रव्यं भवतीति प्रज्ञापयति — सदवट्ठिदं सहावे दव्वं द्रव्यं मुक्तात्मद्रव्यं भवति । किं कर्तृ । सदिति शुद्धचेतनान्वयरूपमस्तित्वम् । किंविशिष्टम् । अवस्थितम् । क्व । स्वभावे । स्वभावं कथयति — दव्वस्स जो हि परिणामो तस्य परमात्मद्रव्यस्य संबन्धी हि स्फु टं यः परिणामः । केषु विषयेषु । अत्थेसु
ऐसा होनेसे (यह निश्चित हुआ कि) द्रव्य स्वयमेव सत् है । जो ऐसा नहीं मानता वह (उसे) वास्तवमें ‘परसमय’ (मिथ्यादृष्टि) ही मानना ।।९८।।
अन्वयार्थ : — [स्वभावे ] स्वभावमें [अवस्थितं ] अवस्थित (होनेसे) [द्रव्यं ] द्रव्य [सत् ] ‘सत्’ है; [द्रव्यस्य ] द्रव्यका [यः हि ] जो [स्थितिसंभवनाशसंबद्धः ] उत्पादव्ययध्रौव्य सहित [परिणामः ] परिणाम है [सः ] वह [अर्थेषु स्वभावः ] पदार्थोंका स्वभाव है ।।९९।।
टीका : — यहाँ (विश्वमें) स्वभावमें नित्य अवस्थित होनेसे द्रव्य ‘सत्’ है । स्वभाव द्रव्यका ध्रौव्य -उत्पाद -विनाशकी एकतास्वरूप परिणाम है ।
जैसे १द्रव्यका वास्तु समग्रपने द्वारा (अखण्डता द्वारा) एक होनेपर भी, विस्तारक्रममें १. द्रव्यका वास्तु = द्रव्यका स्व -विस्तार, द्रव्यका स्व -क्षेत्र, द्रव्यका स्व -आकार, द्रव्यका स्व -दल ।