Pravachansar (Hindi). Gatha: 114.

< Previous Page   Next Page >


Page 223 of 513
PDF/HTML Page 256 of 546

 

कहानजैनशास्त्रमाला ]
ज्ञेयतत्त्व -प्रज्ञापन
२२३
अथैकद्रव्यस्यान्यत्वानन्यत्वविप्रतिषेधमुद्धुनोति
दव्वट्ठिएण सव्वं दव्वं तं पज्जयट्ठिएण पुणो
हवदि य अण्णमणण्णं तक्काले तम्मयत्तादो ।।११४।।
द्रव्यार्थिकेन सर्वं द्रव्यं तत्पर्यायार्थिकेन पुनः
भवति चान्यदनन्यत्तत्काले तन्मयत्वात् ।।११४।।

सर्वस्य हि वस्तुनः सामान्यविशेषात्मकत्वात्तत्स्वरूपमुत्पश्यतां यथाक्रमं सामान्य- विशेषौ परिच्छिन्दती द्वे किल चक्षुषी, द्रव्यार्थिकं पर्यायार्थिकं चेति तत्र पर्यायार्थिक- मेकत्वं कथं लभते, न कथमपि तत एतावदायाति असद्भावनिबद्धोत्पादः पूर्वपर्यायाद्भिन्नो भवतीति ।।११३।। अथैकद्रव्यस्य पर्यायैस्सहानन्यत्वाभिधानमेकत्वमन्यत्वाभिधानमनेकत्वं च नय- विभागेन दर्शयति, अथवा पूर्वोक्तसद्भावनिबद्धासद्भावनिबद्धमुत्पादद्वयं प्रकारान्तरेण समर्थयतिहवदि भवति किं कर्तृ सव्वं दव्वं सर्वं विवक्षिताविवक्षितजीवद्रव्यम् किंविशिष्टं भवति अणण्णं अनन्यमभिन्नमेकं तन्मयमिति केन सह तेन नारकतिर्यङ्मनुष्यदेवरूपविभावपर्यायसमूहेन केवल- ज्ञानाद्यनन्तचतुष्टयशक्तिरूपसिद्धपर्यायेण च केन कृत्वा दव्वट्ठिएण शुद्धान्वयद्रव्यार्थिकनयेन कस्मात् कुण्डलादिपर्यायेषु सुवर्णस्येव भेदाभावात् तं पज्जयट्ठिएण पुणो तद्द्रव्यं पर्यायार्थिकनयेन अन्यपना है इसप्रकार द्रव्यको अन्यपना होनेसे द्रव्यके असत् -उत्पाद है,ऐसा निश्चित होता है ।।११३।।

अब, एक ही द्रव्यके अनन्यपना और अनन्यपना होनेमें जो विरोध है, उसे दूर करते हैं (अर्थात् उसमें विरोध नहीं आता, यह बतलाते हैं) :

अन्वयार्थ :[द्रव्यार्थिकेन ] द्रव्यार्थिक (नय) से [सर्व ] सब [द्रव्यं ] द्रव्य है; [पुनः च ] और [पर्यायार्थिकेन ] पर्यायार्थिक (नय) से [तत् ] वह (द्रव्य) [अन्यत् ] अन्य- अन्य है, [तत्काले तन्मयत्वात् ] क्योंकि उस समय तन्मय होनेसे [अनन्यत् ] (द्रव्य पर्यायोंसे) अनन्य है ।।११४।।

टीका :वास्तवमें सभी वस्तु सामान्य -विशेषात्मक होनेसे वस्तुका स्वरूप देखनेवालोंके क्रमशः (१) सामान्य और (२) विशेषको जाननेवाली दो आँखें हैं (१) द्रव्यार्थिक और (२) पर्यायार्थिक

द्रव्यार्थिके बधुं द्रव्य छे; ने ते ज पर्यायार्थिके छे अन्य, जेथी ते समय तद्रूप होई अनन्य छे. ११४.