यतो हि नाम चैतन्यमात्मनः स्वधर्मव्यापकत्वं ततश्चेतनैवात्मनः स्वरूपं, तया परिणमति तदा मोक्षं साधयति, अशुद्धोपादानकारणेन तु बन्धमिति । पुद्गलोऽपि जीववन्निश्चयेन स्वकीयपरिणामानामेव कर्ता, जीवपरिणामानां व्यवहारेणेति ।।१२२।। एवं रागादिपरिणामाः कर्मबन्ध- कारणं, तेषामेव कर्ता जीव इतिकथनमुख्यतया गाथाद्वयेन तृतीयस्थलं गतम् । अथ येन परिणामेनात्मा परिणमति तं परिणामं कथयति — परिणमदि चेदणाए आदा परिणमति चेतनया करणभूतया । स कः । आत्मा । यः कोऽप्यात्मनः शुद्धाशुद्धपरिणामः स सर्वोऽपि चेतनां न त्यजति इत्यभिप्रायः । पुण चेदणा तिधाभिमदा सा सा चेतना पुनस्त्रिधाभिमता । कुत्र कुत्र । णाणे ज्ञानविषये कम्मे कर्मविषये फलम्मि आत्माके परिणामस्वरूप भावकर्मका नहीं ।
इससे (ऐसा समझना चाहिये कि) आत्मा आत्मस्वरूप परिणमित होता है, पुद्गलस्वरूप परिणमित नहीं होता ।।१२२।।
अन्वयार्थ : — [आत्मा ] आत्मा [चेतनतया ] चेतनारूपे [परिणमति ] परिणमित होता है । [पुनः ] और [चेतना ] चेतना [त्रिधा अभिमता ] तीन प्रकारसे मानी गयी है; [पुनः ] और [सा ] वह [ज्ञाने ] ज्ञानसंबंधी, [कर्मणि ] कर्मसंबंधी [वा ] अथवा [कर्मणः फले ] कर्मफल संबंधी — [भणिता ] ऐसी कही गयी है ।।१२३।।
टीका : — जिससे चैतन्य वह आत्माका १स्वधर्मव्यापकपना है, उससे चेतना ही १. स्वधर्मव्यापकपना = निजधर्मोंमें व्यापकपना ।
ते ज्ञानविषयक, कर्मविषयक, कर्मफ ळविषयक कही. १२३.