अथ तिर्यगूर्ध्वप्रचयावावेदयति —
एक्को व दुगे बहुगा संखातीदा तदो अणंता य ।
दव्वाणं च पदेसा संति हि समय त्ति कालस्स ।।१४१।।
एको वा द्वौ बहवः संख्यातीतास्ततोऽनन्ताश्च ।
द्रव्याणां च प्रदेशाः सन्ति हि समया इति कालस्य ।।१४१।।
प्रदेशप्रचयो हि तिर्यक्प्रचयः समयविशिष्टवृत्तिप्रचयस्तदूर्ध्वप्रचयः । तत्राकाशस्या-
वस्थितानन्तप्रदेशत्वाद्धर्माधर्मयोरवस्थितासंख्येयप्रदेशत्वाज्जीवस्यानवस्थितासंख्येयप्रदेशत्वात्पुद्गलस्य
निरूपयति — एक्को व दुगे बहुगा संखातीदा तदो अणंता य एको वा द्वौ बहवः संख्यातीतास्ततोऽनन्ताश्च ।
दव्वाणं च पदेसा संति हि कालद्रव्यं विहाय पञ्चद्रव्याणां संबन्धिन एते प्रदेशा यथासंभवं सन्ति हि
स्फु टम् । समय त्ति कालस्स कालस्य पुनः पूर्वोक्तसंख्योपेताः समयाः सन्तीति । तद्यथा – एकाकारपरम-
समरसीभावपरिणतपरमानन्दैकलक्षणसुखामृतभरितावस्थानां केवलज्ञानादिव्यक्तिरूपानन्तगुणाधारभूतानां
लोकाकाशप्रमितशुद्धासंख्येयप्रदेशानां मुक्तात्मपदार्थे योऽसौ प्रचयः समूहः समुदायो राशिः स । किं
किं भण्यते । तिर्यक्प्रचय इति तिर्यक्सामान्यमिति विस्तारसामान्यमिति अक्रमानेकान्त इति च
कहानजैनशास्त्रमाला ]
ज्ञेयतत्त्व -प्रज्ञापन
२७९
अब, १तिर्यक्प्रचय तथा २ऊ र्ध्वप्रचय बतलाते हैं : —
अन्वयार्थ : — [द्रव्याणां च ] द्रव्योंके [एकः ] एक, [द्वौ ] दो, [बहवः ] बहुतसे,
[संख्यातीताः ] असंख्य, [वा ] अथवा [ततः अनन्ताः च ] अनन्त [प्रदेशाः ] प्रदेश [सन्ति
हि ] हैं । [कालस्य ] कालसे [समयाः इति ] ‘समय’ हैं ।।१४१।।
टीका : — प्रदेशोंका प्रचय (समूह) तिर्यक्प्रचय और समयविशिष्ट ३वृत्तियोंका समूह
वह ऊ र्ध्वप्रचय है ।
वहाँ आकाश अवस्थित (-निश्चल, स्थिर) अनन्त प्रदेशी होनेसे धर्म तथा अधर्म
अवस्थित असंख्य प्रदेशी होनेसे जीव अनवस्थित (अस्थिर) असंख्यप्रदेशी है और पुद्गल
१. तिर्यक् = तिरछा; आडा; क्षेत्र - अपेक्षित (प्रदेशोंका फै लाव) ।
२. ऊ र्ध्व = ऊँचा; काल - अपेक्षित ।
३. वृत्ति = वर्तना; परिणति; पर्याय; उत्पाद -व्यय -ध्रौव्य; अस्तित्व ।
वर्ते प्रदेशो द्रव्यने, जे एक अथवा बे अने
बहु वा असंख्य, अनंत छे; वळी होय समयो काळने. १४१.