अथ प्राणानां पौद्गलिकत्वं साधयति —
जीवो पाणणिबद्धो बद्धो मोहादिएहिं कम्मेहिं ।
उवभुंजं कम्मफलं बज्झदि अण्णेहिं कम्मेहिं ।।१४८।।
जीवः प्राणनिबद्धो बद्धो मोहादिकैः कर्मभिः ।
उपभुंजानः कर्मफलं बध्यतेऽन्यैः कर्मभिः ।।१४८।।
यतो मोहादिभिः पौद्गलिककर्मभिर्बद्धत्वाज्जीवः प्राणनिबद्धो भवति, यतश्च
प्राणनिबद्धत्वात्पौद्गलिककर्मफलमुपभुंजानः पुनरप्यन्यैः पौद्गलिककर्मभिर्बध्यते, ततः
वीर्याद्यनन्तगुणस्वभावात्परमात्मतत्त्वाद्भिन्ना भावयितव्या इति भावः ।।१४७।। अथ प्राणानां यत्पूर्व-
सूत्रोदितं पौद्गलिकत्वं तदेव दर्शयति — जीवो पाणणिबद्धो जीवः कर्ता चतुर्भिः प्राणैर्निबद्धः संबद्धो
भवति । कथंभूतः सन् । बद्धो शुद्धात्मोपलम्भलक्षणमोक्षाद्विलक्षणैर्बद्धः । कैर्बद्धः । मोहादिएहिं कम्मेहिं
मोहनीयादिकर्मभिर्बद्धस्ततो ज्ञायते मोहादिकर्मभिर्बद्धः सन् प्राणनिबद्धो भवति, न च कर्मबन्धरहित
इति । तत एव ज्ञायते प्राणाः पुद्गलकर्मोदयजनिता इति । तथाविधः सन् किं करोति । उवभुंजदि
कम्मफलं परमसमाधिसमुत्पन्ननित्यानन्दैकलक्षणसुखामृतभोजनमलभमानः सन् कटुकविषसमानमपि
कर्मफलमुपभुङ्क्ते । बज्झदि अण्णेहिं कम्मेहिं तत्कर्मफलमुपभुञ्जानः सन्नयं जीवः कर्मरहितात्मनो
विसदृशैरन्यकर्मभिर्नवतरकर्मभिर्बध्यते । यतः कारणात्कर्मफलं भुञ्जानो नवतर कर्माणि बध्नाति,
२९२प्रवचनसार[ भगवानश्रीकुंदकुंद-
होनेपर भी वे द्रव्यप्राण आत्माका स्वरूप किंचित् मात्र नहीं हैं क्योंकि वे पुद्गल द्रव्यसे
निर्मित हैं ।।१४७।।
अब, प्राणोंका पौद्गलिकपना सिद्ध करते हैं : —
अन्वयार्थ : — [मोहादिकैः कर्मभिः ] मोहादिक कर्मोंसे [बद्धः ] बँधा हुआ होनेसे
[जीवः ] जीव [प्राणनिबद्धः ] प्राणोंसे संयुक्त होता हुआ [कर्मफलं उपभुंजानः ] कर्मफलको
भोगता हुआ [अन्यैः कर्मभिः ] अन्य कर्मोंसे [बध्यते ] बँधता है ।।१४८।।
टीका : — (१) मोहादिक पौद्गलिक कर्मोंसे बँधा हुआ होनेसे जीव प्राणोंसे संयुक्त
होता है और (२) प्राणोंसे संयुक्त होनेके कारण पौद्गलिक कर्मफलको (मोही – रागी – द्वेषी
जीव मोह – राग – द्वेषपूर्वक) भोगता हुआ पुनः भी अन्य पौद्गलिक कर्मोंसे बंधता है, इसलिये
मोहादिकर्मनिबंधथी संबंध पामी प्राणनो,
जीव कर्मफ ळ - उपभोग करतां, बंध पामे कर्मनो. १४८.