पौद्गलिककर्मकार्यत्वात्पौद्गलिककर्मकारणत्वाच्च पौद्गलिका एव प्राणा निश्चीयन्ते ।।१४८।।
अथ प्राणानां पौद्गलिककर्मकारणत्वमुन्मीलयति —
पाणाबाधं जीवो मोहपदेसेहिं कुणदि जीवाणं ।
जदि सो हवदि हि बंधो णाणावरणादिकम्मेहिं ।।१४९।।
प्राणाबाधं जीवो मोहप्रद्वेषाभ्यां करोति जीवयोः ।
यदि स भवति हि बन्धो ज्ञानावरणादिकर्मभिः ।।१४९।।
ततो ज्ञायते प्राणा नवतरपुद्गलकर्मणां कारणभूता इति ।।१४८।। अथ प्राणा नवतरपुद्गलकर्मबन्धस्य
कारणं भवन्तीति पूर्वोक्तमेवार्थं विशेषेण समर्थयति — पाणाबाधं आयुरादिप्राणानां बाधां पीडां कुणदि
करोति । स कः । जीवो जीवः । काभ्यां कृत्वा । मोहपदेसेहिं सक लविमलके वलज्ञानप्रदीपेन मोहान्धकार-
विनाशकात्परमात्मनो विपरीताभ्यां मोहप्रद्वेषाभ्यां । केषां प्राणबाधां करोति । जीवाणं
एकेन्द्रियप्रमुखजीवानाम् । जदि यदि चेत् सो हवदि बंधो तदा स्वात्मोपलम्भप्राप्तिरूपान्मोक्षाद्विपरीतो
मूलोत्तरप्रकृत्यादिभेदभिन्नः स परमागमप्रसिद्धो हि स्फु टं बन्धो भवति । कैः कृत्वा । णाणावरणादिकम्मेहिं
ज्ञानावरणादिकर्मभिरिति । ततो ज्ञायते प्राणाः पुद्गलकर्मबन्धकारणं भवन्तीति । अयमत्रार्थः — यथा
कोऽपि तप्तलोहपिण्डेन परं हन्तुकामः सन् पूर्वं तावदात्मानमेव हन्ति, पश्चादन्यघाते नियमो नास्ति,
तथायमज्ञानी जीवोऽपि तप्तलोहपिण्डस्थानीयमोहादिपरिणामेन परिणतः सन् पूर्वं निर्विकारस्वसंवेदन-
कहानजैनशास्त्रमाला ]
ज्ञेयतत्त्व -प्रज्ञापन
२९३
(१) पौद्गलिक कर्मके कार्य होनेसे और (२) पौद्गलिक कर्मके कारण होनेसे प्राण
पौद्गलिक ही निश्चित होते हैं ।।१४८।।
अब, प्राणोंके पौद्गलिक कर्मका कारणपना (अर्थात् प्राण पौद्गलिक कर्मके कारण
किस प्रकार हैं वह) प्रगट करते हैं : —
अन्वयार्थ : — [यदि ] यदि [जीवः ] जीव [मोहप्रद्वेषाभ्यां ] मोह और द्वेषके द्वारा
[जीवयोः ] जीवोंके (-स्वजीवके तथा परजीवके) [प्राणाबाधं करोति ] प्राणोंको बाधा पहुँचाते
हैं, [सः हि ] तो पूर्वकथित [ज्ञानावरणादिकर्मभिः बंधः ] ज्ञानावरणादिक कर्मोंके द्वारा बंध
[भवति ] होता है ।।१४९।।
जीव मोह -द्वेष वडे करे बाधा जीवोना प्राणने,
तो बंध ज्ञानावरण - आदिक कर्मनो ते थाय छे. १४९.