येयमात्मनः पौद्गलिकप्राणानां संतानेन प्रवृत्तिः, तस्या अनादिपौद्गलकर्ममूलं शरीरादिममत्वरूपमुपरक्तत्वमन्तरंगो हेतुः ।।१५०।।
जाव ममत्तिं निस्नेहचिच्चमत्कारपरिणतेर्विपरीतां ममतां यावत्कालं न त्यजति । केषु विषयेषु । देहपधाणेसु विसयेसु देहविषयरहितपरमचैतन्यप्रकाशपरिणतेः प्रतिपक्षभूतेषु देहप्रधानेषु पञ्चेन्द्रियविषयेष्विति । ततः स्थितमेतत् — इन्द्रियादिप्राणोत्पत्तेर्देहादिममत्वमेवान्तरङ्गकारणमिति ।।१५०।। अथेन्द्रियादिप्राणानामभ्यन्तरं विनाशकारणमावेदयति — जो इंदियादिविजई भवीय यः कर्तातीन्द्रियात्मोत्थसुखामृतसंतोषबलेन जितेन्द्रियत्वेन निःकषायनिर्मलानुभूतिबलेन कषायजयेन चेन्द्रियादिविजयी भूत्वा उवओगमप्पगं झादि
अन्वयार्थ : — [यावत् ] जब तक [देहप्रधानेषु विषयेषु ] देहप्रधान विषयोंमें [ममत्वं ] ममत्वको [न त्यजति ] नहीं छोड़ता, [कर्ममलीमसः आत्मा ] तब तक कर्मसे मलिन आत्मा [पुनः पुनः ] पुनः – पुनः [अन्यान् प्राणान् ] अन्य – अन्य प्राणोंको [धारयति ] धारण करता है ।।१५०।।
टीका : — जो इस आत्माको पौद्गलिक प्राणोंकी संतानरूप प्रवृत्ति है, उसका अन्तरंग हेतु शरीरादिका ममत्वरूप उपरक्तपना है, जिसका मूल (-निमित्त) अनादि पौद्गलिक कर्म है ।
भावार्थ : — द्रव्यप्राणोंकी परम्परा चलते रहनेका अन्तरंग कारण अनादि पुद्गलकर्मके निमित्तसे होनेवाला जीवका विकारी परिणमन है । जबतक जीव देहादि विषयोंके ममत्वरूप विकारी परिणमनको नहीं छोड़ता तब तक उसके निमित्तसे पुनः – पुनः पुद्गलकर्म बँधते रहते हैं और उससे पुनः – पुनः द्रव्यप्राणोंका सम्बन्ध होता रहता है ।।१५०।।