कहानजैनशास्त्रमाला ]
ज्ञेयतत्त्व -प्रज्ञापन
२९७
अथ पुनरप्यात्मनोऽत्यन्तविभक्तत्वसिद्धये गतिविशिष्टव्यवहारजीवत्वहेतुपर्यायस्वरूप- मुपवर्णयति —
अत्थित्तणिच्छिदस्स हि अत्थस्सत्थंतरम्हि संभूदो ।
अत्थो पज्जाओ सो संठाणादिप्पभेदेहिं ।।१५२।।
अस्तित्वनिश्चितस्य ह्यर्थस्यार्थान्तरे संभूतः ।
अर्थः पर्यायः स संस्थानादिप्रभेदैः ।।१५२।।
प्राणाः कर्तारः कथमनुचरन्ति कथमाश्रयन्ति । न कथमपीति । ततो ज्ञायते कषायेन्द्रियविजय एव
पञ्चेन्द्रियादिप्राणानां विनाशकारणमिति ।।१५१।। एवं ‘सपदेसेहिं समग्गो’ इत्यादि गाथाष्टकेन
सामान्यभेदभावनाधिकारः समाप्तः । अथानन्तरमेकपञ्चाशद्गाथापर्यन्तं विशेषभेदभावनाधिकारः
कथ्यते । तत्र विशेषान्तराधिकारचतुष्टयं भवति । तेषु चतुर्षु मध्ये शुभाद्युपयोगत्रयमुख्यत्वे-
नैकादशगाथापर्यन्तं प्रथमविशेषान्तराधिकारः प्रारभ्यते । तत्र चत्वारि स्थलानि भवन्ति । तस्मिन्नादौ
नरादिपर्यायैः सह शुद्धात्मस्वरूपस्य पृथक्त्वपरिज्ञानार्थं ‘अत्थित्तणिच्छिदस्स हि’ इत्यादि यथाक्रमेण
गाथात्रयम् । तदनन्तरं तेषां संयोगकारणं ‘अप्पा उवओगप्पा’ इत्यादि गाथाद्वयम् । तदनन्तरं
गाथात्रयम् । तदनन्तरं तेषां संयोगकारणं ‘अप्पा उवओगप्पा’ इत्यादि गाथाद्वयम् । तदनन्तरं
शुभाशुभशुद्धोपयोगत्रयसूचनमुख्यत्वेन ‘जो जाणादि जिणिंदे’ इत्यादि गाथात्रयम् । तदनन्तरं
कायवाङ्मनसां शुद्धात्मना सह भेदकथनरूपेण ‘णाहं देहो’ इत्यादि गाथात्रयम् । एवमेकादशगाथाभिः
आत्मामें सुनिश्चलतया बसता है उसके-) उपरक्तपनेका अभाव होता है । उस अभावसे
पौद्गलिक प्राणोंकी परम्परा अटक जाती है ।
इसप्रकार पौद्गलिक प्राणोंका उच्छेद करने योग्य है ।।१५१।।
अब फि र भी, आत्माकी अत्यन्त विभक्तता सिद्ध करनेके लिये, व्यवहार जीवत्वके
हेतु ऐसी जो गतिविशिष्ट (देव – मनुष्यादि) पर्यायोंका स्वरूप कहते हैं : —
अन्वयार्थ : — [अस्तित्वनिश्चितस्य अर्थस्य हि ] अस्तित्वसे निश्चित अर्थका (द्रव्यका) [अर्थान्तरे संभूतः ] अन्य अर्थमें (द्रव्यमें) उत्पन्न [अर्थः ] जो अर्थ (-भाव) [स पर्यायः ] वह पर्याय है — [संस्थानादिप्रभेदैः ] कि जो संस्थानादि भेदों सहित होती है ।।१५२।।
अस्तित्वनिश्चित अर्थनो को अन्य अर्थे ऊपजतो
जे अर्थ ते पर्याय छे, ज्यां भेद संस्थानादिनो. १५२.
जे अर्थ ते पर्याय छे, ज्यां भेद संस्थानादिनो. १५२.
प्र. ३८