परमाणोर्हि तावदस्ति परिणामः तस्य वस्तुस्वभावत्वेनानतिक्रमात् । ततस्तु परिणामा- दुपात्तकादाचित्कवैचित्र्यं चित्रगुणयोगित्वात्परमाणोरेकाद्येकोत्तरानन्तावसानाविभागपरिच्छेद- व्यापि स्निग्धत्वं वा रूक्षत्वं वा भवति ।।१६४।। एगुत्तरमेगादी एकोत्तरमेकादि । किम् । णिद्धत्तणं च लुक्खत्तं स्निग्धत्वं रूक्षत्वं च कर्मतापन्नम् । भणिदं भणितं कथितम् । किंपर्यन्तम् । जाव अणंतत्तमणुभवदि अनन्तत्वमनन्तपर्यन्तं यावदनुभवति प्राप्नोति । कस्मात्सकाशात् । परिणामादो परिणतिविशेषात्परिणामित्वादित्यर्थः । कस्य संबन्धि । अणुस्स अणोः पुद्गलपरमाणोः । तथाहि — यथा जीवे जलाजागोमहिषीक्षीरे स्नेहवृद्धिवत्स्नेहस्थानीयं रागत्वं रूक्ष- स्थानीयं द्वेषत्वं बन्धकारणभूतं जघन्यविशुद्धिसंक्लेशस्थानीयमादिं कृत्वा परमागमकथितक्रमेणोत्कृष्ट- विशुद्धिसंक्लेशपर्यन्तं वर्धते, तथा पुद्गलपरमाणुद्रव्येऽपि स्निग्धत्वं रूक्षत्वं च बन्धकारणभूतं पूर्वोक्तजलादितारतम्यशक्तिदृष्टान्तेनैकगुणसंज्ञां जघन्यशक्तिमादिं कृत्वा गुणसंज्ञेनाविभागपरिच्छेद-
अन्वयार्थ : — [अणोः ] परमाणुके [परिणामात् ] परिणमनके कारण [एकादि ] एकसे (-एक अविभाग प्रतिच्छेदसे) लेकर [एकोत्तरं ] एक – एक बढ़ते हुए [यावत् ] जब तक [अनन्तत्वम् अनुभवति ] अनन्तपनेको (-अनन्त अविभागी प्रतिच्छेदपनेको) प्राप्त हो तब तक (स्निग्धत्वं वा रूक्षत्वं) स्निग्धत्व अथवा रूक्षत्व होता है ऐसा [भणितम् ] (जिनेन्द्रदेवने) कहा है ।।१६४।।
टीका : — प्रथम तो परमाणुके परिणाम होता है क्योंकि वह (परिणाम) वस्तुका स्वभाव होनेसे उल्लंघन नहीं किया जा सकता । और उस परिणामके कारण जो १कादाचित्क २विचित्रता धारण करता है ऐसा, एकसे लेकर एक – एक बढ़ते हुए अनन्त अविभाग प्रतिच्छेदों १. कादाचित्क = किसी समय हो ऐसा; क्षणिक; अनित्य । २. विचित्रता = अनेकप्रकारता; विविधता; अनेकरूपता (चिकनापन और रूखापन परिणामके कारण क्षणिक
स्निग्धत्व वा रूक्षत्व ए परिणामथी परमाणुने. १६४.