बध्यत एव । इत्येष भावबन्धप्रत्ययो द्रव्यबन्धः ।।१७६।।
अथ पुद्गलजीवतदुभयबन्धस्वरूपं ज्ञापयति —
फासेहिं पोग्गलाणं बंधो जीवस्स रागमादीहिं ।
अण्णोण्णं अवगाहो पोग्गलजीवप्पगो भणिदो ।।१७७।।
स्पर्शैः पुद्गलानां बन्धो जीवस्य रागादिभिः ।
अन्योन्यमवगाहः पुद्गलजीवात्मको भणितः ।।१७७।।
यस्तावदत्र कर्मणां स्निग्धरूक्षत्वस्पर्शविशेषैरेकत्वपरिणामः स केवलपुद्गलबन्धः । यस्तु
जीवस्यौपाधिकमोहरागद्वेषपर्यायैरेकत्वपरिणामः स केवलजीवबन्धः । यः पुनः जीव-
द्रव्यबन्धस्वरूपं चेत्युपदेशः ।।१७६।। एवं भावबन्धकथनमुख्यतया गाथाद्वयेन द्वितीयस्थलं गतम् ।
अथ पूर्वनवतरपुद्गलद्रव्यकर्मणोः परस्परबन्धो, जीवस्य तु रागादिभावेन सह बन्धो, जीवस्यैव नवतर-
द्रव्यकर्मणा सह चेति त्रिविधबन्धस्वरूपं प्रज्ञापयति ---फासेहिं पोग्गलाणं बंधो स्पर्शैः पुद्गलानां बन्धः ।
पूर्वनवतरपुद्गलद्रव्यकर्मणोर्जीवगतरागादिभावनिमित्तेन स्वकीयस्निग्धरूक्षोपादानकारणेन च परस्पर-
स्पर्शसंयोगेन योऽसौ बन्धः स पुद्गलबन्धः । जीवस्स रागमादीहिं जीवस्य रागादिभिः । निरुपराग-
परमचैतन्यरूपनिजात्मतत्त्वभावनाच्युतस्य जीवस्य यद्रागादिभिः सह परिणमनं स जीवबन्ध इति ।
अण्णोण्णस्सवगाहो पुग्गलजीवप्पगो भणिदो अन्योन्यस्यावगाहः पुद्गलजीवात्मको भणितः । निर्विकार-
कहानजैनशास्त्रमाला ]
ज्ञेयतत्त्व -प्रज्ञापन
३३५
पौद्गलिक कर्म बँधता है । इसप्रकार यह द्रव्यबंधका निमित्त भावबंध है ।।१७६।।
अब पुद्गलबंध, जीवबंध और उन दोनोंके बंधका स्वरूप कहते हैं : —
गाथा : १७७ अन्वयार्थ : — [स्पर्शैः ] स्पर्शोंके साथ [पुद्गलानां बंधः ]
पुद्गलोंका बंध, [रागादिभिः जीवस्य ] रागादिके साथ जीवका बंध और [अन्योन्यम्
अवगाहः ] अन्योन्य अवगाह वह [पुद्गलजीवात्मकः भणितः ] पुद्गलजीवात्मक बंध कहा
गया है ।।१७७।।
टीका : — प्रथम तो यहाँ, कर्मोंका जो स्निग्धता – रूक्षतारूप स्पर्शविशेषोंके साथ
एकत्वपरिणाम है सो केवल पुद्गलबंध है; और जीवका औपाधिक मोह – राग – द्वेषरूप
पर्यायोंके साथ जो एकत्व परिणाम है सो केवल जीवबंध है; और जीव तथा कर्मपुद्गलके
रागादि सह आत्मा तणो, ने स्पर्श सह पुद्गलतणो,
अन्योन्य जे अवगाह तेने बंध उभयात्मक कह्यो. १७७.