लोको हि मोहसद्भावे ज्ञानशक्तिप्रतिबन्धकसद्भावे च सतृष्णत्वादप्रत्यक्षार्थत्वा- इति । ततः स्थितं शुद्धात्मध्यानाज्जीवो विशुद्धो भवतीति । किंच ध्यानेन किलात्मा शुद्धो जातः तत्र विषये चतुर्विधव्याख्यानं क्रियते । तथाहि — ध्यानं ध्यानसन्तानस्तथैव ध्यानचिन्ता ध्यानान्वय- सूचनमिति । तत्रैकाग्रचिन्तानिरोधो ध्यानम् । तच्च शुद्धाशुद्धरूपेण द्विधा । अथ ध्यानसन्तानः कथ्यते — यत्रान्तर्मुहूर्तपर्यन्तं ध्यानं, तदनन्तरमन्तर्मुहूर्तपर्यन्तं तत्त्वचिन्ता, पुनरप्यन्तर्मुहूर्तपर्यन्तं ध्यानं, पुनरपि तत्त्वचिन्तेति प्रमत्ताप्रमत्तगुणस्थानवदन्तर्मुहूर्तेऽन्तर्मुहूर्ते गते सति परावर्तनमस्ति स ध्यानसन्तानो भण्यते । स च धर्म्यध्यानसंबन्धी । शुक्लध्यानं पुनरुपशमश्रेणिक्षपकश्रेण्यारोहणे भवति । तत्र चाल्पकालत्वात्परावर्तनरूपध्यानसन्तानो न घटते । इदानीं ध्यानचिन्ता कथ्यते – यत्र ध्यानसन्तान- वद्धयानपरावर्तो नास्ति, ध्यानसंबन्धिनी चिन्तास्ति, तत्र यद्यपि क्वापि काले ध्यानं करोति तथापि सा ध्यानचिन्ता भण्यते । अथ ध्यानान्वयसूचनं कथ्यते — यत्र ध्यानसामग्रीभूता द्वादशानुप्रेक्षा अन्यद्वा ध्यानसंबन्धि संवेगवैराग्यवचनं व्याख्यानं वा तत् ध्यानान्वयसूचनमिति । अन्यथा वा चतुर्विधं ध्यानव्याख्यानं – ध्याता ध्यानं फलं ध्येयमिति । अथवार्तरौद्रधर्म्यशुक्लविभेदेन चतुर्विधं ध्यानव्याख्यानं अनन्य होनेसे अशुद्धताका कारण नहीं होता ।।१९६।।
अब, सूत्रद्वारा ऐसा प्रश्न करते हैं कि जिनने शुद्धात्माको उपलब्ध किया है ऐसे सकलज्ञानी (सर्वज्ञ) क्या ध्याते हैं ? : —
अन्वयार्थ : — [निहतघनघातिकर्मा ] जिनने घनघातिकर्मका नाश किया है, [प्रत्यक्षं सर्वभावतत्वज्ञः ] जो सर्व पदार्थोंके स्वरूपको प्रत्यक्ष जानते हैं और [ज्ञेयान्तगतः ] जो ज्ञेयोंके पारको प्राप्त हैं, [असंदेहः श्रमणः ] ऐसे संदेह रहित श्रमण [कम् अर्थं ] किस पदार्थको [ध्यायति ] ध्याते हैं ? ।।१९७।।
१. ज्ञानावरणीय कर्म ज्ञानशक्तिका प्रतिबंधक अर्थात् ज्ञानके रुकनेमें निमित्तभूत है ।
प्रत्यक्ष सर्व पदार्थ ने ज्ञेयान्तप्रान्त, निःशंक छे. ? १९७.