स्थितमेतत् – परमागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वत्रयमेव मुक्तिकारणमिति ।।२३६।। अथागमज्ञानतत्त्वार्थ- श्रद्धानसंयतत्वानां यौगपद्याभावे मोक्षो नास्तीति व्यवस्थापयति — ण हि आगमेण सिज्झदि आगमजनित- परमात्मज्ञानेन न सिद्धयति, सद्दहणं जदि वि णत्थि अत्थेसु श्रद्धानं यदि च नास्ति परमात्मादिपदार्थेषु । सद्दहमाणो अत्थे श्रद्दधानो वा चिदानन्दैकस्वभावनिजपरमात्मादिपदार्थान्, असंजदो वा ण णिव्वादि विषय- कषायाधीनत्वेनासंयतो वा न निर्वाति, निर्वाणं न लभत इति । तथाहि – यथा प्रदीपसहितपुरुषस्य कूपपतनप्रस्तावे कूपपतनान्निवर्तनं मम हितमिति निश्चयरूपं श्रद्धानं यदि नास्ति तदा तस्य प्रदीपः किं करोति, न किमपि । तथा जीवस्यापि परमागमाधारेण सकलपदार्थज्ञेयाकारकरम्बितविशदैकज्ञानरूपं होनेसे ज्ञानरूप आत्मतत्त्वमें एकाग्रताकी प्रवृत्तिका अभाव है । (इसप्रकार उनके संयम सिद्ध नहीं होता) और (-इसप्रकार) जिनके संयम सिद्ध नहीं होता उन्हें १सुनिश्चित ऐकाग्य्रापरिणततारूप श्रामण्य ही – जिसका दूसरा नाम मोक्षमार्ग है वही — सिद्ध नहीं होता ।
इससे आगमज्ञान – तत्त्वार्थश्रद्धान और संयतत्त्वके युगपतपनेको ही मोक्षमार्गपना होनेका नियम होता है ।।२३६।।
अब, ऐसा सिद्ध करते हैं कि — आगमज्ञान – तत्त्वार्थश्रद्धान और संयतत्त्वके अयुगपत्पनेको मोक्षमार्गत्व घटित नहीं होता : —
अन्वयार्थ : — [आगमेन ] आगमसे, [यदि अपि ] यदि [अर्थेषु श्रद्धानं नास्ति ] पदार्थोंका श्रद्धान न हो तो, [न हि सिद्धयति ] सिद्धि (मुक्ति) नहीं होती; [अर्थान् श्रद्धधानः ] पदार्थोंका श्रद्धान करनेवाला भी [असंयतः वा ] यदि असंयत हो तो [न निर्वाति ] निर्वाणको प्राप्त नहीं होता ।।२३७।। १. सुनिश्चित = दृढ़ । (दृढ़तापूर्वक एकाग्रतामें परिणमित होना सो श्रामण्य है ।)
निर्वाण नहि अर्थो तणी श्रद्धाथी, जो संयम नहीं. २३७.