Pravachansar (Hindi).

< Previous Page   Next Page >


Page 445 of 513
PDF/HTML Page 478 of 546

 

कहानजैनशास्त्रमाला ]
चरणानुयोगसूचक चूलिका
४४५
परमाणुप्रमाणं वा मूर्च्छा देहादिकेषु यस्य पुनः
विद्यते यदि स सिद्धिं न लभते सर्वागमधरोऽपि ।।२३९।।

यदि करतलामलकीकृतसकलागमसारतया भूतभवद्भावि च स्वोचितपर्यायविशिष्टम- शेषद्रव्यजातं जानन्तमात्मानं जानन् श्रद्दधानः संयमयंश्चागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वानां यौगपद्येऽपि मनाङ्मोहमलोपलिप्तत्वात् यदा शरीरादिमूर्च्छोपरक्ततया निरुपरागोपयोगपरिणतं कृत्वा ज्ञानात्मानमात्मानं नानुभवति तदा तावन्मात्रमोहमलकलंक कीलिकाकीलितैः कर्म- भिरविमुच्यमानो न सिद्धयति अत आत्मज्ञानशून्यमागमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वयौग- पद्यमप्यकिंचित्करमेव ।।२३९।। संयतत्वानां यौगपद्यमप्यकिंचित्करमित्युपदिशतिपरमाणुपमाणं वा मुच्छा देहादिएसु जस्स पुणो विज्जदि जदि परमाणुमात्रं वा मूर्च्छा देहादिकेषु विषयेसु यस्य पुरुषस्य पुनर्विद्यते यदि चेत्, सो सिद्धिं ण लहदि स सिद्धिं मुक्तिं न लभते कथंभूतः सव्वागमधरो वि सर्वागमधरोऽपीति अयमत्रार्थःसर्वागमज्ञान- तत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्वानां यौगपद्ये सति यस्य देहादिविषये स्तोकमपि ममत्वं विद्यते तस्य पूर्वसूत्रोक्तं निर्विकल्पसमाधिलक्षणं निश्चयरत्नत्रयात्मकं स्वसंवेदनज्ञानं नास्तीति ।।२३९।। अथ द्रव्यभाव- संयमस्वरूपं कथयति

अन्वयार्थ :[पुनः ] और [यदि ] यदि [यस्य ] जिसके [देहादिकेषु ] शरीरादिके प्रति [परमाणुप्रमाणं वा ] परमाणुमात्र भी [मूर्च्छा ] मूर्च्छा [विद्यते ] वर्तती हो तो [सः ] वह [सर्वागमधरः अपि ] भले ही सर्वागमका धारी हो तथापि [सिद्धिं न लभते ] सिद्धिको प्राप्त नहीं होता ।।२३९।।

टीका :सकल आगमके सारको हस्तामलकवत् करनेसे (-हथेलीमें रक्खे हुए आंवलेके समान स्पष्ट ज्ञान होनेसे) जो पुरुष भूतवर्तमानभावी स्वोचित पर्यायोंके साथ अशेष द्रव्यसमूहको जाननेवाले आत्माको जानता है, श्रद्धान करता है और संयमित रखता है, उस पुरुषके आगमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्त्वका युगपत्पना होने पर भी, यदि वह किंचित्मात्र भी मोहमलसे लिप्त होनेसे शरीरादिके प्रति (तत्संबंधी) मूर्च्छासे उपरक्त रहनेसे, निरुपराग उपयोगमें परिणत करके ज्ञानात्मक आत्माका अनुभव नहीं करता, तो वह पुरुष मात्र उतने (कुछ) मोहमलकलंकरूप कीलेके साथ बँधे हुए कर्मोंसे न छूटता हुआ सिद्ध नहीं होता

इसलिये आत्मज्ञानशून्य आगमज्ञानतत्त्वार्थश्रद्धानसंयतत्त्वका युगपत्पना भी . १. स्वोचित = अपनेको उचित, अपनेअपने योग्य [आत्माका स्वभाव त्रिकालकी स्वोचित पर्यायों सहित

समस्त द्रव्योंको जानना है ]] २. उपरक्त = मलिन; विकारी ३. निरुपराग = उपराग रहित; निर्मल; निर्विकार; शुद्ध