अथ कारणवैपरीत्यफलवैपरीत्ये एव व्याख्याति —
अविदिदपरमत्थेसु य विसयकसायाधिगेसु पुरिसेसु ।
जुट्ठं कदं व दत्तं फलदि कुदेवेसु मणुवेसु ।।२५७।।
अविदितपरमार्थेषु च विषयकषायाधिकेषु पुरुषेषु ।
जुष्टं कृतं वा दत्तं फलति कुदेवेषु मनुजेषु ।।२५७।।
यानि हि छद्मस्थव्यवस्थापितवस्तूनि कारणवैपरीत्यं; ते खलु शुद्धात्मपरिज्ञानशून्य-
तयानवाप्तशुद्धात्मवृत्तितया चाविदितपरमार्था विषयकषायाधिकाः पुरुषाः । तेषु शुभोपयोगा-
त्मकानां जुष्टोपकृतदत्तानां या केवलपुण्यापसदप्राप्तिः फलवैपरीत्यं; तत्कुदेवमनुजत्वम् ।।२५७।।
णियमज्झयणझाणदाणरदो व्रतनियमाध्ययनध्यानदानरतः । केषु विषये यानि व्रतादीनि । छदुमत्थविहिदवत्थुसु
छद्मस्थविहितवस्तुषु अल्पज्ञानिपुरुषव्यवस्थापितपात्रभूतवस्तुषु । इत्थंभूतः पुरुषः कं न लभते ।
अपुणब्भावं अपुनर्भवशब्दवाच्यं मोक्षम् । तर्हि किं लभते । भावं सादप्पगं लहदि भावं सातात्मकं लभते ।
भावशब्देन सुदेवमनुष्यत्वपर्यायो ग्राह्यः । स च कथंभूतः । सातात्मकः सद्वेद्योदयरूप इति । तथाहि –
ये केचन निश्चयव्यवहारमोक्षमार्गं न जानन्ति, पुण्यमेव मुक्तिकारणं भणन्ति, ते छद्मस्थशब्देन गृह्यन्ते,
न च गणधरदेवादयः । तैः छद्मस्थैरज्ञानिभिः शुद्धात्मोपदेशशून्यैर्ये दीक्षितास्तानि छद्मस्थविहितवस्तूनि
भण्यन्ते । तत्पात्रसंसर्गेण यद्व्रतनियमाध्ययनदानादिकं करोति तदपि शुद्धात्मभावनानुकूलं न भवति,
ततः कारणान्मोक्षं न लभते । सुदेवमनुष्यत्वं लभत इत्यर्थः ।।२५६।। अथ सम्यक्त्वव्रतरहितपात्रेषु
भक्तानां कुदेवमनुजत्वं भवतीति प्रतिपादयति — फलदि फलति । केषु । कुदेवेसु मणुवेसु कुत्सितदेवेषु
कहानजैनशास्त्रमाला ]
चरणानुयोगसूचक चूलिका
४६९
अब (इस गाथामें भी) कारणविपरीतता और फलविपरीतता ही बतलाते हैं : —
अन्वयार्थ : — [अविदितपरमार्थेषु ] जिन्होंने परमार्थको नहीं जाना है, [च ] और
[विषयकषायाधिकेषु ] जो विषय – कषायमें अधिक हैं, [पुरुषेषु ] ऐसे पुरुषोंके प्रति [जुष्टं कृतं
वा दत्तं ] सेवा, उपकार या दान [कुदेवेषु मनुजेषु ] कुदेवरूपमें और कुमनुष्यरूपमें [फलति ]
फलता है ।।२५७।।
टीका : — जो छद्मस्थस्थापित वस्तुयें हैं वे कारणविपरीतता हैं; वे (विपरीत कारण)
वास्तवमें (१) शुद्धात्मज्ञानसे शून्यताके कारण, ‘परमार्थके अजान’ और (२)
शुद्धात्मपरिणतिको प्राप्त न करनेसे ‘विषयकषायमें अधिक’ ऐसे पुरुष हैं । उनके प्रति
शुभोपयोगात्मक जीवोंको — सेवा, उपकार या दान करनेवाले जीवोंको — जो केवल
परमार्थथी अनभिज्ञ, विषयकषायअधिक जनो परे
उपकार – सेवा – दान सर्व कुदेवमनुजपणे फळे. २५७.