कहानजैनशास्त्रमाला ]
ज्ञानतत्त्व -प्रज्ञापन
२१
मनौपम्यमनन्तमव्युच्छिन्नं च शुद्धोपयोगनिष्पन्नानां सुखमतस्तत्सर्वथा प्रार्थनीयम् ।।१३।।
अथ शुद्धोपयोगपरिणतात्मस्वरूपं निरूपयति —
सुविदिदपयत्थसुत्तो संजमतवसंजुदो विगदरागो ।
समणो समसुहदुक्खो भणिदो सुद्धोवओगो त्ति ।।१४।।
सुविदितपदार्थसूत्रः संयमतपःसंयुतो विगतरागः ।
श्रमणः समसुखदुःखो भणितः शुद्धोपयोग इति ।।१४।।
असातोदयाभावान्निरन्तरत्वादविच्छिन्नं च सुहं एवमुक्तविशेषणविशिष्टं सुखं भवति । केषाम् ।
सुद्धुवओगप्पसिद्धाणं वीतरागपरमसामायिकशब्दवाच्यशुद्धोपयोगेन प्रसिद्धा उत्पन्ना येऽर्हत्सिद्धास्तेषा-
मिति । अत्रेदमेव सुखमुपादेयत्वेन निरन्तरं भावनीयमिति भावार्थः ।।१३।। अथ येन शुद्धोपयोगेन
पूर्वोक्तसुखं भवति तत्परिणतपुरुषलक्षणं प्रकाशयति ---सुविदिदपयत्थसुत्तो सुष्ठु संशयादिरहितत्वेन विदिता
ज्ञाता रोचिताश्च निजशुद्धात्मादिपदार्थास्तत्प्रतिपादकसूत्राणि च येन स सुविदितपदार्थसूत्रो भण्यते ।
संजमतवसंजुदो बाह्ये द्रव्येन्द्रियव्यावर्तनेन षड्जीवरक्षेणन चाभ्यन्तरे निजशुद्धात्मसंवित्तिबलेन स्वरूपे
संयमनात् संयमयुक्तः, बाह्याभ्यन्तरतपोबलेन कामक्रोधादिशत्रुभिरखण्डितप्रतापस्य स्वशुद्धात्मनि
प्रतपनाद्विजयनात्तपःसंयुक्तः । विगदरागो वीतरागशुद्धात्मभावनाबलेन समस्तरागादिदोषरहितत्वाद्वि-
प्रतपनाद्विजयनात्तपःसंयुक्तः । विगदरागो वीतरागशुद्धात्मभावनाबलेन समस्तरागादिदोषरहितत्वाद्वि-
विलक्षण होनेसे (अन्य सुखोंसे सर्वथा भिन्न लक्षणवाला होनेसे) ‘अनुपम’, (५) समस्त
आगामी कालमें कभी भी नाशको प्राप्त न होनेसे ‘अनन्त’ और (६) बिना ही अन्तरके प्रवर्तमान
होनेसे ‘अविच्छिन्न’ सुख शुद्धोपयोगसे निष्पन्न हुए आत्माओंके होता है, इसलिये वह (सुख)
सर्वथा प्रार्थनीय (वांछनीय) है ।।१३।।
आगामी कालमें कभी भी नाशको प्राप्त न होनेसे ‘अनन्त’ और (६) बिना ही अन्तरके प्रवर्तमान
होनेसे ‘अविच्छिन्न’ सुख शुद्धोपयोगसे निष्पन्न हुए आत्माओंके होता है, इसलिये वह (सुख)
सर्वथा प्रार्थनीय (वांछनीय) है ।।१३।।
अब शुद्धोपयोगपरिणत आत्माका स्वरूप कहते हैं : —
अन्वयार्थ : — [सुविदितपदार्थसूत्रः ] जिन्होंने (निज शुद्ध आत्मादि) पदार्थोंको और सूत्रोंको भली भाँति जान लिया है, [संयमतपःसंयुतः ] जो संयम और तपयुक्त हैं, [विगतरागः ] जो वीतराग अर्थात् राग रहित हैं [समसुखदुःखः ] और जिन्हें सुख -दुःख समान हैं, [श्रमणः ] ऐसे श्रमणको (मुनिवरको) [शुद्धोपयोगः इति भणितः ] ‘शुद्धोपयोगी’ कहा गया है ।।१४।।
सुविदित सूत्र पदार्थ, संयम तप सहित वीतराग ने सुख दुःखमां सम श्रमणने शुद्धोपयोग जिनो कहे.१४.