indriyagnAnan nAm upadeshAntakaraNendriyAdIni virUpakAraNatvenopalabdhisanskArAdIn padArtheShu kAlAntaritarAmarAvaNAdiShu svabhAvAntaritabhUtAdiShu tathaivAtisUkShmeShu parachetovRutti- pudgalaparamANvAdiShu cha na pravartate . kasmAditi chet . indriyANAn sthUlaviShayatvAt, tathaiv mUrtaviShayatvAchcha . tata kAraNAdindriyagnAnen sarvagno na bhavati . tat ev chAtIndriyagnAnotpattikAraNan rAgAdivikalparahitan svasamvedanagnAnan vihAy panychendriyasukhasAdhanabhUtendriyagnAne nAnAmanorathavikalpa- jAlarUpe mAnasagnAne cha ye ratin kurvanti te sarvagnapadan na labhante iti sUtrAbhiprAya ..40.. lakShaN (-yathoktasvarUp, U par kahA gayA jaisA) 1grAhyagrAhakasambandhakA asambhav hai .
bhAvArtha : — indriyonke sAth padArthakA (arthAt viShayIke sAth viShayakA) sannikarSha sambandha ho tabhI (avagrah -IhA -avAy -dhAraNArUp kramase) indriy gnAn padArthako jAn sakatA hai . naShTa aur anutpanna padArthonke sAth indriyonkA sannikarSha -sambandha na honese indriy gnAn unhen nahIn jAn sakatA . isaliye indriyagnAn hIn hai, hey hai ..40..
ab, aisA spaShTa karate hain ki atIndriy gnAnake liye jo jo kahA jAtA hai vah (sab) sambhav hai : —
anvayArtha : — [apradeshan ] jo gnAn apradeshako, [sapradeshan ] sapradeshako, [mUrtan ] mUrtako, [amUrta cha ] aur amUrtako tathA [ajAtan ] anutpanna [cha ] aur [pralayangatan ] naShTa [paryAyan ] paryAyako [jAnAti ] jAnatA hai, [tat gnAnan ] vah gnAn [atIndriyan ] atIndriy [bhaNitam ] kahA gayA hai ..41..
TIkA : — indriyagnAn upadesh, antakaraN aur indriy ityAdiko 1. indriyagochar padArtha grAhya hai aur indriyAn grAhak hain .
je jANatun apradeshane, sapradesh, mUrta, amUrtane, paryAy naShTa -ajAtane, bhAkhyun atIndriy gnAn te . 41.