antarangasvarUpakAraNatvenopAdAy pravartate; pravartamAnan cha sapradeshamevAdhyavasyati sthUlopalambhak- tvAnnApradesham; mUrtamevAvagachchhati tathAvidhaviShayanibandhanasadbhAvAnnAmUrtam; vartamAnamev parichchhi- natti viShayaviShayisannipAtasadbhAvAnna tu vRuttan vartsyachcha . yattu punaranAvaraNamatIndriyan gnAnan tasya samiddhadhUmadhvajasyevAnekaprakAratAlingitan dAhyan dAhyatAnatikramAddAhyamev yathA tathAtmana apradeshan sapradeshan mUrtamamUrtamajAtamativAhitan cha paryAyajAtan gneyatAnatikramAtparichchhedyamev bhavatIti ..41.. athAtIndriyagnAnamatItAnAgatasUkShmAdipadArthAn jAnAtItyupadishati ---apadesan apradeshan kAlANuparamANvAdi sapadesan shuddhajIvAstikAyAdipanychAstikAyasvarUpan muttan mUrtan pudgaladravyan amuttan cha amUrtan cha shuddhajIvadravyAdi pajjayamajAdan palayan gadan cha paryAyamajAtan bhAvinan pralayan gatan chAtItametatsarvan pUrvoktan gneyan vastu jANadi jAnAti yadgnAnan kartRu tan NANamadindiyan bhaNiyan tadgnAnamatIndriyan bhaNitan, tenaiv sarvagno bhavati . tat ev cha pUrvagAthoditamindriyagnAnan mAnasagnAnan cha tyaktvA ye nirvikalpasamAdhi- rUpasvasamvedanagnAne samastavibhAvapariNAmatyAgen ratin kurvanti ta ev paramAhlAdaikalakShaNasukhasvabhAvan sarvagnapadan labhante ityabhiprAya ..41.. evamatItAnAgataparyAyA vartamAnagnAne pratyakShA na bhavantIti antarangga svarUp -kAraNatAse grahaN karake pravRutta hotA hai; aur vah pravRutta hotA huA sapradeshako hI jAnatA hai kyonki vah sthUlako jAnanevAlA hai, apradeshako nahIn jAnatA, (kyonki vah sUkShmako jAnanevAlA nahIn hai ); vah mUrtako hI jAnatA hai kyonki vaise (mUrtik) viShayake sAth usakA sambandha hai, vah amUrtako nahIn jAnatA (kyonki amUrtik viShayake sAth indriyagnAnakA sambandha nahIn hai ); vah vartamAnako hI jAnatA hai, kyonki viShay -viShayIke sannipAt sadbhAv hai, vah pravartit ho chukanevAleko aur bhaviShyamen pravRutta honevAleko nahIn jAnatA (kyonki indriy aur padArthake sannikarShakA abhAv hai )
parantu jo anAvaraN atIndriy gnAn hai use apane apradesh, sapradesh, mUrta aur amUrta (padArtha mAtra) tathA anutpanna evan vyatIt paryAyamAtra, gneyatAkA atikramaN na karanese gney hI hai — jaise prajvalit agniko anek prakArakA Indhan, dAhyatAkA atikramaN na karanese dAhya hI hai . (jaise pradIpta agni dAhyamAtrako — IndhanamAtrako — jalA detI hai, usIprakAr nirAvaraN gnAn gneyamAtrako — dravyaparyAyamAtrako — jAnatA hai ) ..41..
70pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
1virUp - kAraNatAse (grahaN karake) aur 2upalabdhi (-kShayopasham), 3sanskAr ityAdiko
1. virUp = gnAnake svarUpase bhinna svarUpavAle . (upadesh, man aur indriyAn paudgalik honese unakA rUp gnAnake svarUpase bhinna hai . ve indriyagnAnamen bahirang kAraN hain .)
2. upalabdhi = gnAnAvaraNIy karmake kShayopashamake nimittase padArthonko jAnanekI shakti. (yah ‘labdha’ shakti jab ‘upayukta’ hotI hain tabhI padArtha jAnanemen Ate hai .)
3. sanskAr = bhUtakAlamen jAne huye padArthonkI dhAraNA .