atIndriyan hi gnAnan yadamUrtan yanmUrteShvapyatIndriyan yatprachchhannan cha tatsakalan vivriyate — amUrtAbhi kShAyikIbhiratIndriyAbhishchidAnandaikalakShaNAbhi shuddhAtmashaktibhirutpannatvA- datIndriyagnAnan sukhan chAtmAdhInatvenAvinashvaratvAdupAdeyamiti; pUrvoktAmUrtashuddhAtmashaktibhyo vilakShaNAbhi kShAyopashamikendriyashaktibhirutpannatvAdindriyajan gnAnan sukhan cha parAyattatven vinashvaratvAddheyamiti tAtparyam ..53.. evamadhikAragAthayA prathamasthalan gatam . ath pUrvoktamupAdeyabhUtamatIndriyagnAnan visheSheN vyaktIkaroti — jan yadatIndriyan gnAnan kartRu . pechchhado prekShamANapuruShasya jAnAti . kim . amuttan amUrta- matIndriyaniruparAgasadAnandaikasukhasvabhAvan yatparamAtmadravyan tatprabhRuti samastAmUrtadravyasamUhan muttesu adindiyan cha mUrteShu pudgaladravyeShu yadatIndriyan paramANvAdi . pachchhaNNan kAlANuprabhRutidravyarUpeN prachchhannan vyavahit- mantaritan, alokAkAshapradeshaprabhRuti kShetraprachchhannan, nirvikAraparamAnandaikasukhAsvAdapariNatirUpaparamAtmano vartamAnasamayagatapariNAmAstatprabhRutayo ye samastadravyANAn vartamAnasamayagatapariNAmAste kAlaprachchhannA, tasyaiv paramAtmana siddharUpashuddhavyanyjanaparyAya sheShadravyANAn cha ye yathAsambhavan vyanyjanaparyAyAsteShvanta-
ab, atIndriy sukhakA sAdhanabhUt (-kAraNarUp) atIndriy gnAn upAdey hai — isaprakAr usakI prashansA karate hain : —
anvayArtha : — [prekShamANasya yat ] dekhanevAlekA jo gnAn [amUrtan ] amUrtako, [mUrteShu ] mUrta padArthommen bhI [atIndriyan ] atIndriyako, [cha prachchhannan ] aur prachchhannako, [sakalan ] in sabako — [svakan cha itarat ] sva tathA parako — dekhatA hai, [tad gnAnan ] vah gnAn [pratyakShan bhavati ] pratyakSha hai ..54..
TIkA : — jo amUrta hai, jo mUrta padArthommen bhI atIndriy hai, aur jo 1prachchhanna hai, us sabako — jo ki sva aur par in do bhedommen samA jAtA hai use — atIndriy gnAn avashya dekhatA
dekhe amUrtik, mUrtamAny atIndri ne, prachchhannane, te sarvane — par ke svakIyane, gnAn te pratyakSha chhe. 54.
1. prachchhanna = gupta; antarit; DhakA huA .