panchendriyAtmakan sharIran mUrtamupAgatasten gnaptiniShpattau balAdhAnanimittatayopalambhaken mUrten mUrtan sparshAdipradhAnan vastUpalabhyatAmupAgatan yogyamavagRuhya kadAchittaduparyupari shuddhisambhavAdavagachchhati, kadAchittadasambhavAnnAvagachchhati, parokShatvAt . parokShan hi gnAnamatidRuDhatarAgnAnatamogranthiguNTha- nAnnimIlitasyAnAdisiddhachaitanyasAmAnyasambandhasyApyAtmana svayam parichchhettumarthamasamarthasyo- pAttAnupAttaparapratyayasAmagrImArgaNavyagratayAtyantavisanShThulatvamavalambamAnamanantAyA shakte pari- skhalanAnnitAntaviklavIbhUtan mahAmohamallasya jIvadavasthatvAt parapariNatipravartitAbhiprAyamapi pade pade prAptavipralambhamanupalambhasambhAvanAmev paramArthatorhati . atastaddheyam ..55.. nayenAmUrtAtIndriyagnAnasukhasvabhAva, pashchAdanAdibandhavashAt vyavahAranayen muttigado mUrtasharIragato mUrtasharIrapariNato bhavati . teN muttiNA ten mUrtasharIreN mUrtasharIrAdhArotpannamUrtadravyendriyabhAvendriyAdhAreN muttan mUrtan vastu ogeNhittA avagrahAdiken kramakaraNavyavadhAnarUpan kRutvA joggan tatsparshAdimUrtan vastu . indriyagnAnavAlA jIv svayam amUrta hone par bhI mUrta -panchendriyAtmak sharIrako prApta hotA huA, gnapti utpanna karanemen bal -dhAraNakA nimitta honese jo upalambhak hai aise us mUrta (sharIr) ke dvArA mUrta aisI 1sparshAdipradhAn vastuko — jo ki yogya ho arthAt jo (indriyonke dvArA) upalabhya ho use — avagrah karake, kadAchit usase Age – AgekI shuddhike sadbhAvake kAraN use jAnatA hai aur kadAchit avagrahase Age AgekI shuddhike asadbhAvake kAraN nahIn jAnatA, kyonki vah (indriy gnAn) parokSha hai . parokShagnAn, chaitanyasAmAnyake sAth (AtmAkA) anAdisiddha sambandha hone par bhI jo ati dRuDhatar agnAnarUp tamogranthi (andhakArasamUh) dvArA AvRut ho gayA hai, aisA AtmA padArthako svayam jAnaneke liye asamartha honese 2upAtta aur anantashaktise chyut honese atyanta 4viklav vartatA huA, mahAmoh -mallake jIvit honese parapariNatikA (-parako pariNamit karanekA) abhiprAy karane par bhI pad pad par ThagAtA huA, paramArthata agnAnamen gine jAne yogya hai . isaliye vah hey hai .
bhAvArtha : — indriyagnAn indriyonke nimittase mUrta sthUl indriyagochar padArthonko hI kShAyopashamik gnAnake anusAr jAn sakatA hai . parokShabhUt vah indriy gnAn indriy, prakAsh, Adi bAhya sAmagrIko DhUnDhanekI vyagratAke (-asthiratAke) kAraN atishay chanchal -kShubdha
96pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
3anupAtta parapadArtharUp sAmagrIko DhUnDhanekI vyagratAse atyanta chanchal -taral -asthir vartatA huA,
1. sparshAdipradhAn = jisamen sparsha, ras, gandh aur varNa mukhya hain , aisI .
2. upAtta = prApta (indriy, man ityAdi upAtta par padArtha hain )
3. anupAtta = aprApta (prakAsh ityAdi anupAtta par padArtha hain )
4. viklav = khinna; dukhI, ghabarAyA huA