phAso raso ya gandho vaNNo saddo ya poggalA honti .
indriyANAn hi sparsharasagandhavarNapradhAnA shabdashcha grahaNayogyA pudgalA . athendriyairyug- katambhUtam . indriyagrahaNayogyaindriyagrahaNayogyam . jANadi vA tan Na jANAdi svAvaraNakShayopashamayogyan kimapi sthUlan jAnAti, visheShakShayopashamAbhAvAt sUkShman na jAnAtIti . ayamatra bhAvArtha — indriyagnAnan yadyapi vyavahAreN pratyakShan bhaNyate, tathApi nishchayen kevalagnAnApekShayA parokShamev . parokShan tu yAvatAnshen sUkShmArthan na jAnAti tAvatAnshen chittakhedakAraNan bhavati . khedashcha dukhan, tato dukhajanakatvAdindriyagnAnan heyamiti ..55.. ath chakShurAdIndriyagnAnan rUpAdisvaviShayamapi yugapanna jAnAti ten kAraNen heyamiti hai, alpa shaktivAn honese khed khinna hai, parapadArthonko pariNamit karAnekA abhiprAy hone par bhI pad pad par ThagA jAtA hai (kyonki par padArtha AtmAke AdhIn pariNamit nahIn hote) isaliye paramArthase vah gnAn ‘agnAn’ nAmake hI yogya hai . isaliye vah hey hai ..55..
ab, indriyAn mAtra apane viShayommen bhI yugapat pravRutta nahIn hotIn, isaliye indriyagnAn hey hI hai, aisA nishchay karate hain : —
anvayArtha : — [sparsha ] sparsha, [rasa cha ] ras, [gandha ] gandh, [varNa ] varNa [shabda cha ] aur shabda [pudgalA ] pudgal hain, ve [akShANAn bhavanti ] indriyonke viShay hain [tAni akShANi ] (parantu ) ve indriyAn [tAn ] unhen (bhI) [yugapat ] ek sAth [na ev gRuhNanti ] grahaN nahIn karatIn (nahIn jAn sakatIn) ..56..
TIkA : — 1mukhya aise sparsha -ras -gandh -varNa tathA shabda — jo ki pudgal hain ve —
chhe indriviShayo, temaney na indriyo yugapad grahe. 56.
1.* sparsha, ras, gandh aur varNa – yah pudgalake mukhya guN hain .