na khalu dravyairdravyAntarANAmArambha, sarvadravyANAn svabhAvasiddhatvAt . svabhAvasiddhatvan tu
teShAmanAdinidhanatvAt . anAdinidhanan hi na sAdhanAntaramapekShate . guNaparyAyAtmAnamAtmana
svabhAvamev mUlasAdhanamupAdAy svayamev siddhasiddhimadbhUtan vartate . yattu dravyairArabhyate na tad
dravyAntaran, kAdAchitkatvAt sa paryAya, dvayaNukAdivanmanuShyAdivachcha . dravyan punaranavadhi
trisamayAvasthAyi na tathA syAt . athaivan yathA siddhan svabhAvat ev dravyan, tathA sadityapi
tatsvabhAvat ev siddhamityavadhAryatAm, sattAtmanAtmana svabhAven niShpannaniShpattimadbhAv-
yuktatvAt . na cha dravyAdarthAntarabhUtA sattopapattimabhiprapadyate, yatastatsamavAyAttatsaditi syAt .
tatsadapi svabhAvat evetyAkhyAti — davvan sahAvasiddhan dravyan paramAtmadravyan svabhAvasiddhan bhavati . kasmAt .
anAdyananten parahetunirapekSheN svata siddhen kevalagnAnAdiguNAdhArabhUten sadAnandaikarUpasukhasudhArasaparam-
samarasIbhAvapariNatasarvashuddhAtmapradeshabharitAvasthen shuddhopAdAnabhUten svakIyasvabhAven niShpannatvAt .
yachcha svabhAvasiddhan na bhavati taddravyamapi na bhavati . dvayaNukAdipudgalaskandhaparyAyavat
manuShyAdijIvaparyAyavachcha . saditi yathA svabhAvata siddhan taddravyan tathA saditi sattAlakShaNamapi svabhAvat
kahAnajainashAstramAlA ]
gneyatattva -pragnApan
183
TIkA : — vAstavamen dravyonse dravyAntaronkI utpatti nahIn hotI, kyonki sarva dravya
svabhAvasiddha hain . (unakI) svabhAvasiddhatA to unakI anAdinidhanatAse hai; kyonki
1anAdinidhan sAdhanAntarakI apekShA nahIn rakhatA . vah guNaparyAyAtmak aise apane svabhAvako
hI — jo ki mUl sAdhan hai use — dhAraN karake svayamev siddha huA vartatA hai .
jo dravyonse utpanna hotA hai vah to dravyAntar nahIn hai, 2kAdAchitkapaneke kAraN paryAy
hai; jaise – dviaNuk ityAdi tathA manuShya ityAdi . dravya to anavadhi (maryAdA rahit) trisamay –
avasthAyI (trikAlasthAyI) honese utpanna nahIn hotA .
ab isaprakAr – jaise dravya svabhAvase hI siddha hai usIprakAr ‘(vah) sat hai’ aisA bhI
usake svabhAvase hI siddha hai, aisA nirNay ho; kyonki sattAtmak aise apane svabhAvase
niShpanna hue bhAvavAlA hai ( – dravyakA ‘sat hai’ aisA bhAv dravyake sattAsvarUp svabhAvakA hI
banA huA hai) .
dravyase arthAntarabhUt sattA utpanna nahIn hai (-nahIn ban sakatI, yogya nahIn hai) ki jisake
samavAyase vah (-dravya) ‘sat’ ho . (isIko spaShTa samajhAte hain ) : —
1. anAdinidhan = Adi aur antase rahit . (jo anAdiananta ho usakI siddhike liye anya sAdhanakI
AvashyakatA nahIn hai .)
2. kAdAchitka = kadAchit – kisIsamay ho aisA; anitya .