na khalu sarga sanhAramantareN, na sanhAro vA sargamantareN, na sRuShTisanhArau sthiti- mantareN, na sthiti sargasanhAramantareN . ya ev hi sarga sa ev sanhAra, ya ev sanhAra sa ev sarga, yAvev sargasanhArau saiv sthiti, yaiv sthitistAvev sargasanhArAviti . tathA hi — ya ev kumbhasya sarga sa ev mRutpiNDasya sanhAra, bhAvasya bhAvAntarAbhAvasvabhAvenAvabhAsanAt . ya ev cha mRutpiNDasya sanhAra sa ev kumbhasya sarga, abhAvasya bhAvAntarabhAvasvabhAvenAv- bhAsanAt . yau cha kumbhapiNDayo sargasanhArau saiv mRuttikAyA sthiti, ❃vyatirekANAmanvayA- sattAlakShaNvivaraNamukhyatayA dvitIyasthalan gatam . athotpAdavyayadhrauvyANAn parasparasApekShatvan darshayati — Na bhavo bhangavihINo nirdoShaparamAtmaruchirUpasamyaktvaparyAyasya bhav utpAda tadviparItamithyAtvaparyAyasya bhanggan vinA na bhavati . kasmAt . upAdAnakAraNAbhAvAt, mRutpiNDabhanggAbhAve ghaTotpAd iv . dvitIyan cha kAraNan mithyAtvaparyAyabhanggasya samyaktvaparyAyarUpeN pratibhAsanAt . tadapi kasmAt . ‘‘bhAvAntar- svabhAvarUpo bhavatyabhAv’’ iti vachanAt . ghaTotpAdarUpeN mRutpiNDabhangga iv . yadi punarmithyAtvaparyAy- bhanggasya samyaktvopAdAnakAraNabhUtasyAbhAvepi shuddhAtmAnubhUtiruchirUpasamyaktvasyotpAdo bhavati, tarhyupAdAnakAraNarahitAnAn khapuShpAdInAmapyutpAdo bhavatu . na cha tathA . bhango vA Natthi sambhavavihINo
TIkA : — vAstavamen 1sarga 2sanhArake binA nahIn hotA aur sanhAr sargake binA nahIn hotA; 3sRuShTi aur sanhAr 4sthiti (dhrauvya) ke binA nahIn hote, sthiti sarga aur sanhArake binA nahIn hotI .
jo sarga hai vahI sanhAr hai, jo sanhAr hai vahI sarga hai; jo sarga aur sanhAr hai vahI sthiti hai; jo sthiti hai vahI sarga aur sanhAr hai . vah isaprakAr : — jo kumbhakA sarga hai vahI bhAv anyabhAvake abhAvarUp svabhAvase prakAshit hai – dikhAI detA hai .) aur jo mRuttikApiNDakA sanhAr hai vahI kumbhakA sarga hai, kyonki abhAvakA bhAvAntarake bhAvasvabhAvase avabhAsan hai; (arthAt nAsh anyabhAvake utpAdarUp svabhAvase prakAshit hai .)
aur jo kumbhakA sarga aur piNDakA sanhAr hai vahI mRuttikAkI sthiti hai, kyonki ❃‘vyatirekamukhen.....kramaNAt’ ke sthAn par nimna prakAr pATh chAhiye aisA lagatA hai, ‘‘vyatirekANAmanvayAnatikramaNAt . yaiv cha mRuttikAyA sthitistAvev kumbhapiNDayo sargasanhArau,
vyatirekamukhenaivAnvayasya prakAshanAt .’’ hindI anuvAd is sanshodhit pAThAnusAr kiyA hai .
190pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
5mRutikApiNDakA sanhAr hai; kyonki bhAvakA bhAvAntarake abhAvasvabhAvase avabhAsan hai . (arthAt
1. sarga = utpAd, utpatti . 2. sanhAr = vyay, nAsh .
3. sRuShTi = utpatti . 4. sthiti = sthit rahanA; dhruv rahanA, dhrauvya .
5. mRuttikApiNDa = miTTIkA piNDa .