na khalu sarga sanhAramantareN, na sanhAro vA sargamantareN, na sRuShTisanhArau sthiti-
mantareN, na sthiti sargasanhAramantareN . ya ev hi sarga sa ev sanhAra, ya ev sanhAra
sa ev sarga, yAvev sargasanhArau saiv sthiti, yaiv sthitistAvev sargasanhArAviti . tathA hi —
ya ev kumbhasya sarga sa ev mRutpiNDasya sanhAra, bhAvasya bhAvAntarAbhAvasvabhAvenAvabhAsanAt .
ya ev cha mRutpiNDasya sanhAra sa ev kumbhasya sarga, abhAvasya bhAvAntarabhAvasvabhAvenAv-
bhAsanAt . yau cha kumbhapiNDayo sargasanhArau saiv mRuttikAyA sthiti, ❃vyatirekANAmanvayA-
sattAlakShaNvivaraNamukhyatayA dvitIyasthalan gatam . athotpAdavyayadhrauvyANAn parasparasApekShatvan darshayati —
Na bhavo bhangavihINo nirdoShaparamAtmaruchirUpasamyaktvaparyAyasya bhav utpAda tadviparItamithyAtvaparyAyasya
bhanggan vinA na bhavati . kasmAt . upAdAnakAraNAbhAvAt, mRutpiNDabhanggAbhAve ghaTotpAd iv . dvitIyan cha
kAraNan mithyAtvaparyAyabhanggasya samyaktvaparyAyarUpeN pratibhAsanAt . tadapi kasmAt . ‘‘bhAvAntar-
svabhAvarUpo bhavatyabhAv’’ iti vachanAt . ghaTotpAdarUpeN mRutpiNDabhangga iv . yadi punarmithyAtvaparyAy-
bhanggasya samyaktvopAdAnakAraNabhUtasyAbhAvepi shuddhAtmAnubhUtiruchirUpasamyaktvasyotpAdo bhavati,
tarhyupAdAnakAraNarahitAnAn khapuShpAdInAmapyutpAdo bhavatu . na cha tathA . bhango vA Natthi sambhavavihINo
190pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
TIkA : — vAstavamen 1sarga 2sanhArake binA nahIn hotA aur sanhAr sargake binA nahIn
hotA; 3sRuShTi aur sanhAr 4sthiti (dhrauvya) ke binA nahIn hote, sthiti sarga aur sanhArake binA
nahIn hotI .
jo sarga hai vahI sanhAr hai, jo sanhAr hai vahI sarga hai; jo sarga aur sanhAr hai vahI sthiti
hai; jo sthiti hai vahI sarga aur sanhAr hai . vah isaprakAr : — jo kumbhakA sarga hai vahI
5mRutikApiNDakA sanhAr hai; kyonki bhAvakA bhAvAntarake abhAvasvabhAvase avabhAsan hai . (arthAt
bhAv anyabhAvake abhAvarUp svabhAvase prakAshit hai – dikhAI detA hai .) aur jo mRuttikApiNDakA
sanhAr hai vahI kumbhakA sarga hai, kyonki abhAvakA bhAvAntarake bhAvasvabhAvase avabhAsan hai;
(arthAt nAsh anyabhAvake utpAdarUp svabhAvase prakAshit hai .)
aur jo kumbhakA sarga aur piNDakA sanhAr hai vahI mRuttikAkI sthiti hai, kyonki
❃‘vyatirekamukhen.....kramaNAt’ ke sthAn par nimna prakAr pATh chAhiye aisA lagatA hai,
‘‘vyatirekANAmanvayAnatikramaNAt . yaiv cha mRuttikAyA sthitistAvev kumbhapiNDayo sargasanhArau,
vyatirekamukhenaivAnvayasya prakAshanAt .’’ hindI anuvAd is sanshodhit pAThAnusAr kiyA hai .
1. sarga = utpAd, utpatti . 2. sanhAr = vyay, nAsh .
3. sRuShTi = utpatti . 4. sthiti = sthit rahanA; dhruv rahanA, dhrauvya .
5. mRuttikApiNDa = miTTIkA piNDa .