samavetan khalu dravyan sambhavasthitinAshasangnitArthai .
ekasmin chaiv samaye tasmAddravyan khalu tattritayam ..102..
ih hi yo nAm vastuno janmakShaNa sa janmanaiv vyAptatvAt sthitikShaNo nAshakShaNashcha
na bhavati; yashcha sthitikShaNa sa khalUbhayorantarAladurlalitatvAjjanmakShaNo nAshakShaNashcha na bhavati;
yashcha nAshakShaNa sa tUtpadyAvasthAy cha nashyato janmakShaNa sthitikShaNashcha na bhavati;
— ityutpAdAdInAn vitarkyamANa kShaNabhedo hRudayabhUmimavatarati . avataratyevan yadi dravyamAtma-
naivotpadyate AtmanaivAvatiShThate Atmanaiv nashyatItyabhyupagamyate . tattu nAbhyupagatam . paryAyANA-
dravyArthikanayen sarvan dravyan bhavati . pUrvoktotpAdAditrayasya tathaiv svasamvedanagnAnAdiparyAyatrayasya
chAnugatAkAreNAnvayarUpeN yadAdhArabhUtan tadanvayadravyan bhaNyate, tadviShayo yasya sa bhavatyanvayadravyArthikanaya .
yathedan gnAnAgnAnaparyAyadvaye bhanggatrayan vyAkhyAtan tathApi sarvadravyaparyAyeShu yathAsambhavan gnAtavyamitya-
bhiprAya ..101.. athotpAdAdInAn punarapi prakArAntareN dravyeN sahAbhedan samarthayati samayabhedan cha
nirAkaroti — samavedan khalu davvan samavetamekIbhUtamabhinnan bhavati khalu sphu Tam . kim . Atmadravyam . kai
sah . sambhavaThidiNAsasaNNidaTThehin samyaktvagnAnapUrvakanishchalanirvikAranijAtmAnubhUtilakShaNavItarAgachAritra-
paryAyeNotpAda tathaiv rAgAdiparadravyaikatvapariNatirUpachAritraparyAyeN nAshastadubhayAdhArAtmadravyatvAvasthA-
196pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
anvayArtha : — [dravyan ] dravya [ekasmin cha ev samaye ] ek hI samayamen
[sambhavasthitinAshasangnitArthai ] utpAd, sthiti aur nAsh nAmak 1arthonke sAth [khalu ] vAstavamen
[samavetan ] 2samavet (ekamek) hai; [tasmAt ] isaliye [tat tritayan ] yah 3tritay [khalu ]
vAstavamen [dravyan ] dravya hai ..102..
TIkA : — (pratham shankA upasthit kI jAtI hai : — ) yahAn, (vishvamen) vastukA
jo janmakShaN hai vah janmase hI vyApta honese sthitikShaN aur nAshakShaN nahIn hai, (-vah
pRuthak hI hotA hai); jo sthitikShaN ho vah dononke antarAlamen (utpAdakShaN aur
nAshakShaNake bIch) dRuDhatayA rahatA hai, isaliye (vah) janmakShaN aur nAshakShaN nahIn hai; aur
jo nAshakShaN hai vah, – vastu utpanna hokar aur sthir rahakar phi ra nAshako prApta hotI hai
isaliye, – janmakShaN aur sthitikShaN nahIn hai; — isaprakAr tarka pUrvak vichAr karane par
utpAdAdikA kShaNabhed hRudayabhUmimen utaratA hai (arthAt utpAd, vyay aur dhrauvyakA samay
1. artha = padArtha (87 vIn gAthAmen samajhAyA gayA hai, tadnusAr paryAy bhI artha hai .)
2. samavet = samavAyavAlA, tAdAtmyasahit juDA huvA, ekamek .
3. tritay = tInakA samudAy . (utpAd, vyay aur dhrauvya, in tInonkA samudAy vAstavamen dravya hI hai .)