ih hi yo nAm vastuno janmakShaNa sa janmanaiv vyAptatvAt sthitikShaNo nAshakShaNashcha na bhavati; yashcha sthitikShaNa sa khalUbhayorantarAladurlalitatvAjjanmakShaNo nAshakShaNashcha na bhavati; yashcha nAshakShaNa sa tUtpadyAvasthAy cha nashyato janmakShaNa sthitikShaNashcha na bhavati; — ityutpAdAdInAn vitarkyamANa kShaNabhedo hRudayabhUmimavatarati . avataratyevan yadi dravyamAtma- naivotpadyate AtmanaivAvatiShThate Atmanaiv nashyatItyabhyupagamyate . tattu nAbhyupagatam . paryAyANA- dravyArthikanayen sarvan dravyan bhavati . pUrvoktotpAdAditrayasya tathaiv svasamvedanagnAnAdiparyAyatrayasya chAnugatAkAreNAnvayarUpeN yadAdhArabhUtan tadanvayadravyan bhaNyate, tadviShayo yasya sa bhavatyanvayadravyArthikanaya . yathedan gnAnAgnAnaparyAyadvaye bhanggatrayan vyAkhyAtan tathApi sarvadravyaparyAyeShu yathAsambhavan gnAtavyamitya- bhiprAya ..101.. athotpAdAdInAn punarapi prakArAntareN dravyeN sahAbhedan samarthayati samayabhedan cha nirAkaroti — samavedan khalu davvan samavetamekIbhUtamabhinnan bhavati khalu sphu Tam . kim . Atmadravyam . kai sah . sambhavaThidiNAsasaNNidaTThehin samyaktvagnAnapUrvakanishchalanirvikAranijAtmAnubhUtilakShaNavItarAgachAritra- paryAyeNotpAda tathaiv rAgAdiparadravyaikatvapariNatirUpachAritraparyAyeN nAshastadubhayAdhArAtmadravyatvAvasthA-
anvayArtha : — [dravyan ] dravya [ekasmin cha ev samaye ] ek hI samayamen [sambhavasthitinAshasangnitArthai ] utpAd, sthiti aur nAsh nAmak 1arthonke sAth [khalu ] vAstavamen [samavetan ] 2samavet (ekamek) hai; [tasmAt ] isaliye [tat tritayan ] yah 3tritay [khalu ] vAstavamen [dravyan ] dravya hai ..102..
TIkA : — (pratham shankA upasthit kI jAtI hai : — ) yahAn, (vishvamen) vastukA jo janmakShaN hai vah janmase hI vyApta honese sthitikShaN aur nAshakShaN nahIn hai, (-vah pRuthak hI hotA hai); jo sthitikShaN ho vah dononke antarAlamen (utpAdakShaN aur nAshakShaNake bIch) dRuDhatayA rahatA hai, isaliye (vah) janmakShaN aur nAshakShaN nahIn hai; aur jo nAshakShaN hai vah, – vastu utpanna hokar aur sthir rahakar phi ra nAshako prApta hotI hai isaliye, – janmakShaN aur sthitikShaN nahIn hai; — isaprakAr tarka pUrvak vichAr karane par utpAdAdikA kShaNabhed hRudayabhUmimen utaratA hai (arthAt utpAd, vyay aur dhrauvyakA samay
196pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-
1. artha = padArtha (87 vIn gAthAmen samajhAyA gayA hai, tadnusAr paryAy bhI artha hai .)
2. samavet = samavAyavAlA, tAdAtmyasahit juDA huvA, ekamek .
3. tritay = tInakA samudAy . (utpAd, vyay aur dhrauvya, in tInonkA samudAy vAstavamen dravya hI hai .)