ih hi yathA kilaikastryaNuka samAnajAtIyonekadravyaparyAyo vinashyatyanyashchaturaNuka
prajAyate, te tu trayashchatvAro vA pudgalA avinaShTAnutpannA evAvatiShThante, tathA sarvepi
samAnajAtIyA dravyaparyAyA vinashyanti prajAyante cha, samAnajAtIni dravyANi tvavinaShTAnu-
tpannAnyevAvatiShThante . yathA chaiko manuShyatvalakShaNosamAnajAtIyo dravyaparyAyo vinashyatyanya-
stridashatvalakShaNa prajAyate, tau cha jIvapudgalau avinaShTAnutpannAvevAvatiShThete, tathA
sarvepyasamAnajAtIyA dravyaparyAyA vinashyanti prajAyante cha, asamAnajAtIni dravyANi
tvavinaShTAnutpannAnyevAvatiShThante . evamAtmanA dhruvANi dravyaparyAyadvAreNotpAdavyayIbhUtAnyutpAd-
vyayadhrauvyANi dravyANi bhavanti ..103..
kahAnajainashAstramAlA ]
gneyatattva -pragnApan
199
paramAtmAvAptirUpa svabhAvadravyaparyAya . pajjao vayadi aNNo paryAyo vyeti vinashyati . kathambhUta . anya
pUrvoktamokShaparyAyAdbhinno nishchayaratnatrayAtmakanirvikalpasamAdhirUpasyaiv mokShaparyAyasyopAdAnakAraNabhUta .
kasya sambandhI paryAya . davvassa paramAtmadravyasya . tan pi davvan tadapi paramAtmadravyan Nev paNaTThan Na uppaNNan
shuddhadravyArthikanayen naiv naShTan na chotpannam . athavA sansArijIvApekShayA devAdirUpo vibhAvadravyaparyAyo
jAyate manuShyAdirUpo vinashyati tadev jIvadravyan nishchayen na chotpannan na cha vinaShTan, pudgaladravyan vA
dvayaNukAdiska ndharUpasvajAtIyavibhAvadravyaparyAyANAn vinAshotpAdepi nishchayen na chotpannan na cha
vinaShTamiti . tata sthitan yata kAraNAdutpAdavyayadhrauvyarUpeN dravyaparyAyANAn vinAshotpAdepi dravyasya
TIkA : — yahAn (vishvamen) jaise ek tri -aNuk samAnajAtIy anek dravyaparyAy vinaShTa
hotI hai aur dUsarI 1chaturaNuk (samAnajAtIy anek dravyaparyAy) utpanna hotI hai; parantu ve tIn
yA chAr pudgal (paramANu) to avinaShTa aur anutpanna hI rahate hain ( – dhruv hain ); isIprakAr sabhI
samAnajAtIy dravyaparyAyen vinaShTa hotI hain aur utpanna hotI hain, kintu samAnajAtIy dravya to
avinaShTa aur anutpanna hI rahate hain (-dhruv hain ) .
aur, jaise ek manuShyatvasvarUp asamAnajAtIy dravya -paryAy vinaShTa hotI hai aur dUsarI
devatvasvarUp (asamAnajAtIy dravyaparyAy) utpanna hotI hai, parantu vah jIv aur pudgal to
avinaShTa aur anutpanna hI rahate hain, isIprakAr sabhI asamAnajAtIy dravya -paryAyen vinaShTa ho jAtI
hain aur utpanna hotI hain, parantu asamAnajAtIy dravya to avinaShTa aur anutpanna hI rahate hain .
is prakAr apanese (2dravyarUpase) dhruv aur dravyaparyAyon dvArA utpAd -vyayarUp aise
dravya utpAd -vyay -dhrauvya hain ..103..
1. chaturaNuk = chAr aNuonkA (paramANuonkA) banA huA skandh .
2. ‘dravya’ shabda mukhyatayA do arthommen prayukta hotA hai : (1) ek to sAmAnya – visheShake piNDako arthAt
vastuko dravya kahA jAtA hai; jaise – ‘dravya utpAd -vyay -dhrauvyasvarUp hai’; (2) dUsare – vastuke sAmAnya
anshako bhI dravya kahA jAtA hai; jaise – ‘dravyArthik nay’ arthAt sAmAnyAnshagrAhI nay . jahAn jo artha ghaTit
hotA ho vahAn vah artha samajhanA chAhiye .