pRuthagbhavatsattAmantareNAtmAnan dhArayattAvanmAtraprayojanAn sattAmevAstan gamayet . svarUpatastu-
sadbhavad dhrrauvyasya sambhavAdAtmAnan dhArayaddravyamudgachchhet; sattAtopRuthagbhUtvA chAtmAnan dhArayattA-
vanmAtraprayojanAn sattAmudgamayet . tata svayamev dravyan sattvenAbhyupagantavyan, bhAvabhAv-
vatorapRuthaktvenAnanyatvAt ..105..
sattAdravyayorabhedaviShaye punarapi prakArAntareN yuktin darshayati — Na havadi jadi saddavvan paramachaitanyaprakAsharUpeN
svarUpeN svarUpasattAstitvaguNen yadi chet sanna bhavati . kin kartRu . paramAtmadravyan . tadA asaddhuvan hodi
asadavidyamAnan bhavati dhruvan nishchitam . avidyamAnan sat tan kadhan davvan tatparamAtmadravyan kathan bhavati, kintu
naiv . sa cha pratyakShavirodha . kasmAt . svasamvedanagnAnen gamyamAnatvAt . athAvichAritaramaNIyanyAyen
sattAguNAbhAvepyastIti chet, tatra vichAryate – yadi kevalagnAnadarshanaguNAvinAbhUtasvakIyasvarUpAsti-
tvAtpRuthagbhUtA tiShThati tadA svarUpAstitvan nAsti, svarUpAstitvAbhAve dravyamapi nAsti . athavA
svakIyasvarUpAstitvAtsangnAlakShaNaprayojanAdibhedepi pradesharUpeNAbhinnan tiShThati tadA sammatamev . atrAvasare
saugatamatAnusArI kashchidAh – siddhaparyAyasattArUpeN shuddhAtmadravyamupachAreNAsti, na cha mukhyavRuttyeti .
parihAramAh — siddhaparyAyopAdAnakAraNabhUtaparamAtmadravyAbhAve siddhaparyAyasattaiv na sambhavati, vRukShAbhAve
phalamiv . atra prastAve naiyAyikamatAnusArI kashchidAh — havadi puNo aNNan vA tatparamAtmadravyan bhavati
puna kintu sattAyA sakAshAdanyadbhinnan bhavati pashchAtsattAsamavAyAtsadbhavati . AchAryA parihAramAhu —
sattAsamavAyAtpUrvan dravyan sadasadvA, yadi sattadA sattAsamavAyo vRuthA, pUrvamevAstitvan tiShThati; athAsattarhi
kahAnajainashAstramAlA ]
gneyatattva -pragnApan
203
(2) yadi sattAse pRuthak ho to sattAke binA bhI svayam rahatA huA, itanA hI mAtra jisakA
prayojan hai aisI 1sattAko hI asta kar degA .
kintu yadi dravya svarUpase hI sat ho to — (1) dhrauvyake sadbhAvake kAraN svayam sthir
rahatA huA, dravya udit hotA hai, (arthAt siddha hotA hai); aur (2) sattAse apRuthak rahakar
svayam sthir (-vidyamAn) rahatA huA, itanA hI mAtra jisakA prayojan hai aisI sattAko udit
(siddha) karatA hai .
isaliye dravya svayam hI sattva (sattA) hai aisA svIkAr karanA chAhiye, kyonki bhAv
aur 2bhAvavAnkA apRuthaktva dvArA ananyatva hai ..105..
1. sattAkA kArya itanA hI hai ki vah dravyako vidyamAn rakhe . yadi dravya sattAse bhinna rahakar bhI
sthir rahe to phi ra sattAkA prayojan hI nahIn rahatA, arthAt sattAke abhAvakA prasang A jAyagA .
2. bhAvavAn = bhAvavAlA . [dravya bhAvavAlA hai aur sattA usakA bhAv hai . ve apRuthak hain, is apekShAse
ananya hain . pRuthaktva aur anyatvakA bhed jis apekShAse hai us apekShAko lekar visheShArtha AgAmI
gAthAmen kahenge, unhen yahAn nahIn lagAnA chAhiye, kintu yahAn ananyatvako apRuthaktvake arthamen hI
samajhanA chAhiye . ]