sarvathaikatvan na shank nIyan; tadbhAvo hyekatvasya lakShaNam . yattu na tadbhavadvibhAvyate tatkathamekan syAt . api tu guNaguNirUpeNAnekamevetyartha ..106.. athAtadbhAvamudAhRutya prathayati — saddavvan sachcha guNo sachchev ya pajjao tti vitthAro .
jo khalu tassa abhAvo so tadabhAvo atabbhAvo ..107.. sarvadravyANAn svakIyasvakIyasvarUpAstitvaguNen sah gnAtavyamityartha ..106.. athAtadbhAvan visheSheN vistArya kathayati — saddavvan sachcha guNo sachchev ya pajjao tti vitthAro saddravyan sanshcha guNa sanshchaiv paryAy iti sattAguNasya dravyaguNaparyAyeShu vistAra . tathAhi — yathA muktAphalahAre sattAguN- ekatva hogA aisI shankA nahIn karanI chAhiye; kyonki tadbhAv ekatvakA lakShaN hai . jo usarUp gnAt nahIn hotA vah (sarvathA) ek kaise ho sakatA hai ? nahIn ho sakatA; parantu guN- guNI -rUpase anek hI hai, aisA artha hai .
bhAvArtha : — bhinnapradeshatva vah pRuthaktvakA lakShaN hai, aur atadbhAv vah anyatvakA lakShaN hai . dravyamen aur guNamen pRuthaktva nahIn hai phi ra bhI anyatva hai .
prashna : — jo apRuthak hote hain unamen anyatva kaise ho sakatA hai ?
uttar : — unamen vastra aur shubhratA (saphe dI) kI bhAnti anyatva ho sakatA hai . vastrake aur usakI shubhratAke pradesh bhinna nahIn hain, isaliye unamen pRuthaktva nahIn hai . aisA hone par bhI shubhratA to mAtra Ankhonse hI dikhAI detI hai, jIbh, nAk Adi sheSh chAr indriyonse gnAt nahIn hotI . aur vastra pAnchon indriyonse gnAt hotA hai . isaliye (kathanchit) vastra vah shubhratA nahIn hai aur shubhratA vah vastra nahIn hai . yadi aisA na ho to vastrakI bhAnti shubhratA bhI jIbh, nAk ityAdi sarva indriyonse gnAt honA chAhiye . kintu aisA nahIn hotA . isaliye vastra aur shubhratAmen apRuthaktva hone par bhI anyatva hai yah siddha hotA hai .
isIprakAr dravyamen aur sattAdi guNommen apRuthaktva hone par bhI anyatva hai; kyonki dravyake aur guNake pradesh abhinna hone par bhI dravyamen aur guNamen sangnA -sankhyA -lakShaNAdi bhed honese (kathanchit) dravya guNarUp nahIn hai aur guN vah dravyarUp nahIn hai ..106..
ab, atadbhAvako udAharaN dvArA spaShTarUpase batalAte hain : — ‘sat dravya’, ‘sat paryAy,’ ‘sat guN’ — sattvano vistAr chhe;