ekasmindravye yad dravyan guNo na tadbhavati, yo guNa sa dravyan na bhavatItyevan yad dravyasya
guNarUpeN guNasya vA dravyarUpeN tenAbhavanan sotadbhAva, etAvataivAnyatvavyavahArasiddhe . na
punardravyasyAbhAvo guNo guNasyAbhAvo dravyamityevanlakShaNobhAvotadbhAva . evan satyekadravya-
syAnekatvamubhayashUnyatvamapoharUpatvan vA syAt . tathA hi — yathA khalu chetanadravyasyAbhAvo-
chetanadravyamachetanadravyasyAbhAvashchetanadravyamiti tayoranekatvan, tathA dravyasyAbhAvo guNo
guNasyAbhAvo dravyamityekasyApi dravyasyAnekatvan syAt . yathA suvarNasyAbhAve suvarNatvasyA-
bhAva suvarNatvasyAbhAve suvarNasyAbhAv ityubhayashUnyatvan, tathA dravyasyAbhAve guNasyAbhAvo
yopi guNa sa na tattvan dravyamarthata paramArthata, ya shuddhasattAguNa sa muktAtmadravyan na bhavati .
shuddhasattAshabden muktAtmadravyan vAchyan na bhavatItyartha . eso hi atabbhAvo eSh uktalakShaNo hi
sphu TamatadbhAva . uktalakShaN iti kortha . guNaguNino sangnAdibhedepi pradeshabhedAbhAva . Nev abhAvo
tti NiddiTTho naivAbhAv iti nirdiShTa . naiv abhAv iti kortha . yathA sattAvAchakashabden muktAtma-
dravyan vAchyan na bhavati tathA yadi sattApradeshairapi sattAguNAtsakAshAdbhinnan bhavati tadA yathA
kahAnajainashAstramAlA ]
gneyatattva -pragnApan
211
TIkA : — ek dravyamen, jo dravya hai vah guN nahIn hai, jo guN hai vah dravya nahIn hai; —
isaprakAr jo dravyakA guNarUpase abhavan (-na honA) athavA guNakA dravyarUpase abhavan vah
atadbhAv hai; kyonki itanese hI anyatvavyavahAr (-anyatvarUp vyavahAr) siddha hotA hai . parantu
dravyakA abhAv guN hai, guNakA abhAv dravya hai; — aise lakShaNavAlA abhAv vah atadbhAv nahIn
hai . yadi aisA ho to (1) ek dravyako anekatva A jAyagA, (2) ubhayashUnyatA (dononkA
abhAv) ho jAyagI, athavA (3) apoharUpatA A jAyagI . isI ko samajhAte hain : —
(dravyakA abhAv vah guN hai aur guNakA abhAv vah dravya; vah aisA mAnane par pratham
doSh is prakAr AyagA : — )
(1) jaise chetanadravyakA abhAv vah achetan dravya hai, achetanadravyakA abhAv vah
chetanadravya hai, — isaprakAr unake anekatva (dvitva) hai, usIprakAr dravyakA abhAv vah guN,
guNakA abhAv vah dravya — isaprakAr ek dravyake bhI anekatva A jAyagA . (arthAt dravyake
ek honepar bhI usake anekatvakA prasang A jAyagA .)
(athavA ubhayashUnyatvarUp dUsarA doSh is prakAr AtA hai : — )
(2) jaise suvarNake abhAv hone par suvarNatvakA abhAv ho jAtA hai aur
suvarNatvakA abhAv hone par suvarNakA abhAv ho jAtA hai, — isaprakAr ubhayashUnyatva –
dononkA abhAv ho jAtA hai; usIprakAr dravyakA abhAv hone par guNakA abhAv aur guNakA
abhAv hone par dravyakA abhAv ho jAyagA; — isaprakAr ubhayashUnyatA ho jAyagI . (arthAt