ekasmindravye yad dravyan guNo na tadbhavati, yo guNa sa dravyan na bhavatItyevan yad dravyasya guNarUpeN guNasya vA dravyarUpeN tenAbhavanan sotadbhAva, etAvataivAnyatvavyavahArasiddhe . na punardravyasyAbhAvo guNo guNasyAbhAvo dravyamityevanlakShaNobhAvotadbhAva . evan satyekadravya- syAnekatvamubhayashUnyatvamapoharUpatvan vA syAt . tathA hi — yathA khalu chetanadravyasyAbhAvo- chetanadravyamachetanadravyasyAbhAvashchetanadravyamiti tayoranekatvan, tathA dravyasyAbhAvo guNo guNasyAbhAvo dravyamityekasyApi dravyasyAnekatvan syAt . yathA suvarNasyAbhAve suvarNatvasyA- bhAva suvarNatvasyAbhAve suvarNasyAbhAv ityubhayashUnyatvan, tathA dravyasyAbhAve guNasyAbhAvo yopi guNa sa na tattvan dravyamarthata paramArthata, ya shuddhasattAguNa sa muktAtmadravyan na bhavati . shuddhasattAshabden muktAtmadravyan vAchyan na bhavatItyartha . eso hi atabbhAvo eSh uktalakShaNo hi sphu TamatadbhAva . uktalakShaN iti kortha . guNaguNino sangnAdibhedepi pradeshabhedAbhAva . Nev abhAvo tti NiddiTTho naivAbhAv iti nirdiShTa . naiv abhAv iti kortha . yathA sattAvAchakashabden muktAtma- dravyan vAchyan na bhavati tathA yadi sattApradeshairapi sattAguNAtsakAshAdbhinnan bhavati tadA yathA
TIkA : — ek dravyamen, jo dravya hai vah guN nahIn hai, jo guN hai vah dravya nahIn hai; — isaprakAr jo dravyakA guNarUpase abhavan (-na honA) athavA guNakA dravyarUpase abhavan vah atadbhAv hai; kyonki itanese hI anyatvavyavahAr (-anyatvarUp vyavahAr) siddha hotA hai . parantu dravyakA abhAv guN hai, guNakA abhAv dravya hai; — aise lakShaNavAlA abhAv vah atadbhAv nahIn hai . yadi aisA ho to (1) ek dravyako anekatva A jAyagA, (2) ubhayashUnyatA (dononkA abhAv) ho jAyagI, athavA (3) apoharUpatA A jAyagI . isI ko samajhAte hain : —
(dravyakA abhAv vah guN hai aur guNakA abhAv vah dravya; vah aisA mAnane par pratham doSh is prakAr AyagA : — )
(1) jaise chetanadravyakA abhAv vah achetan dravya hai, achetanadravyakA abhAv vah chetanadravya hai, — isaprakAr unake anekatva (dvitva) hai, usIprakAr dravyakA abhAv vah guN, guNakA abhAv vah dravya — isaprakAr ek dravyake bhI anekatva A jAyagA . (arthAt dravyake ek honepar bhI usake anekatvakA prasang A jAyagA .)
(athavA ubhayashUnyatvarUp dUsarA doSh is prakAr AtA hai : — )
(2) jaise suvarNake abhAv hone par suvarNatvakA abhAv ho jAtA hai aur suvarNatvakA abhAv hone par suvarNakA abhAv ho jAtA hai, — isaprakAr ubhayashUnyatva – dononkA abhAv ho jAtA hai; usIprakAr dravyakA abhAv hone par guNakA abhAv aur guNakA abhAv hone par dravyakA abhAv ho jAyagA; — isaprakAr ubhayashUnyatA ho jAyagI . (arthAt