khalvAtmA pariNamati . ya kashchanApyAtmana pariNAma sa sarvopi chetanAn nAtivartat iti tAtparyam . chetanA punargnAnakarmak rmaphalatven tredhA . tatra gnAnapariNatirgnAnachetanA, karmapariNati karmachetanA, karmaphalapariNati karmaphalachetanA ..123..
NANan aTThaviyappo kamman jIveN jan samAraddhan .
vA phale vA . kasya phale . kammaNo karmaNa . bhaNidA bhaNitA kathiteti . gnAnapariNati gnAnachetanA agre vakShyamANA, karmapariNati ka rmachetanA, ka rmaphalapariNati karmaphalachetaneti bhAvArtha ..123.. ath gnAnakarmakarmaphalarUpeN tridhA chetanAn visheSheN vichArayati — NANan aTThaviyappan gnAnan matyAdibhedenAShTavikalpan bhavati . athavA pAThAntaram — NANan aTThaviyappo gnAnamarthavikalpa . tathAhi — artha paramAtmAdipadArtha, anantagnAnasukhAdirUpohamiti rAgAdyAsravAstu matto bhinnA iti svaparAkArAvabhAsenAdarsha ivArtha- AtmAkA svarUp hai; us rUp (chetanArUp) vAstavamen AtmA pariNamit hotA hai . AtmAkA jo kuchh bhI pariNAm ho vah sab hI chetanAkA ullanghan nahIn karatA, (arthAt AtmAkA koI bhI pariNAm chetanAko kinchitmAtra bhI nahIn chhoDatA — binA chetanAke bilakul nahIn hotA) — aisA tAtparya hai . aur chetanA gnAnarUp, karmarUp aur karmaphalarUpase tIn prakArakI hai . usamen gnAnapariNati (gnAnarUpase pariNati) vah gnAnachetanA, karma pariNati vah karmachetanA aur karmaphalapariNati vah karmaphalachetanA hai ..123.. ab gnAn, karma aur karmaphalakA svarUp varNan karate hain : —
anvayArtha* : — [arthavikalpa ] arthavikalpa (arthAt sva -par padArthonkA bhinnatApUrvak yugapat avabhAsan) [gnAnan ] vah gnAn hai; [jIven ] jIvake dvArA [yat samArabdhan ] jo kiyA jA rahA ho [karma ] vah karma hai, [tad anekavidhan ] vah anek prakArakA hai; [saukhyan vA dukhan vA ] sukh athavA dukh [phalan iti bhaNitam ] vah karmaphal kahA gayA hai ..124.. chhe ‘gnAn’ arthavikalpa, ne jIvathI karAtun ‘karma’ chhe,