visheShalakShaNan jIvasya chetanopayogamayatvan; ajIvasya punarachetanatvam . tatra yatra svadharmavyApak- tvAtsvarUpatven dyotamAnayAnapAyinyA bhagavatyA samvittirUpayA chetanayA, tatpariNAmalakShaNen dravyavRuttirUpeNopayogen cha nirvRuttatvamavatIrNan pratibhAti sa jIva . yatra punarupayogasahacharitAyA yathoditalakShaNAyAshchetanAyA abhAvAd bahirantashchAchetanatvamavatIrNan pratibhAti sojIva ..127..
uvaogamao upayogamaya akhaNDaikapratibhAsamayen sarvavishuddhen kevalagnAnadarshanalakShaNenArthagrahaNavyApAr- rUpeN nishchayanayenetthambhUtashuddhopayogen, vyavahAreN punarmatignAnAdyashuddhopayogen cha nirvRuttatvAnniShpanna- tvAdupayogamaya . poggaladavvappamuhan achedaNan havadi ajjIvan pudgaladravyapramukhamachetanan bhavatyajIvadravyan; pudgaladharmAdharmAkAshakAlasangnan dravyapanychakan pUrvoktalakShaNachetanAyA upayogasya chAbhAvAdajIvamachetanan aur ajIvakA, (visheSh lakShaN) achetanapanA hai . vahAn (jIvake) svadharmommen vyApanevAlI honese (jIvake) svasvarUpase prakAshit hotI huI, avinAshinI, bhagavatI, samvedanarUp chetanAke dvArA tathA chetanApariNAmalakShaN, 1dravyapariNatirUp upayogake dvArA jisamen niShpannapanA (-rachanArUpapanA) avatarit pratibhAsit hotA hai, vah jIv hai aur jisamen upayogake sAth rahanevAlI, 2yathokta lakShaNavAlI chetanAkA abhAv honese bAhar tathA bhItar achetanapanA avatarit pratibhAsit hotA hai, vah ajIv hai .
bhAvArtha : — dravyatvarUp sAmAnyakI apekShAse dravyommen ekatva hai tathApi visheSh lakShaNonkI apekShAse unake jIv aur ajIv aise do bhed hain . jo (dravya) bhagavatI chetanAke dvArA aur chetanAke pariNAmasvarUp upayog dvArA rachit hai vah jIv hai, aur jo (dravya) chetanArahit honese achetan hai vah ajIv hai . jIvakA ek hI bhed hai; ajIvake pAnch bhed hain, in sabakA vistRut vivechan Age kiyA jAyagA ..127..
ab (dravyake) lokAlokasvarUp visheSh (-bhed) nishchit karate hain : —
AkAshamAn je bhAg dharma -adharma -kAL sahit chhe, jIv -pudgalothI yukta chhe, te sarvakALe lok chhe. 128.
1. chetanAkA pariNAmasvarUp upayog jIvadravyakI pariNati hai .
2. yathokta lakShaNavAlI = U par kahe anusAr lakShaNavAlI (chetanAkA lakShaN U par hI kahanemen AyA hai .)