athAtmanotyantavibhaktatvAy paradravyasanyogakAraNasvarUpamAlochayati — appA uvaogappA uvaogo NANadansaNan bhaNido .
bhedagnAnI vishuddhagnAnadarshanasvabhAvamAtmatattvan vihAy deharAgAdiparadravye mohan na gachchhatItyartha ..154.. evan naranArakAdiparyAyai sah paramAtmano visheShabhedakathanarUpeN prathamasthale gAthAtrayan gatam . athAtmana pUrvoktaprakAreN naranArakAdiparyAyai sah bhinnatvaparignAnan jAtan, tAvadidAnIn teShAn sanyogakAraNan kathyate — appA AtmA bhavati . kathambhUta . uvaogappA chaitanyAnuvidhAyI yosAvupayogasten nirvRuttatvAdupayogAtmA . uvaogo NANadansaNan bhaNido sa chopayoga savikalpan gnAnan nirvikalpan darshanamiti bhaNita . so vi suho sopi gnAnadarshanopayogo dharmAnurAgarUpa shubha, asuho viShayAnurAgarUpo
bhAvArtha : — manuShya, dev ityAdi anekadravyAtmak paryAyommen bhI jIvakA svarUpaastitva aur pratyek paramANukA svarUp – astitva sarvathA bhinna – bhinna hai . sUkShmatAse dekhane par vahAn jIv aur pudgalakA svarUp – astitva (arthAt apane – apane dravya – guN – paryAy aur dhrauvya – utpAd – vyay) spaShTatayA bhinna jAnA jA sakatA hai . sva – parakA bhed karaneke liye jIvako is svarUpAstitvako pad – pad par lakShyamen lenA yogya hai . yathA – yah (jAnanemen AtA huA) chetan dravya – guN – paryAy aur chetan dhrauvya – utpAd – vyay jisakA svabhAv hai aisA main is (pudgal) se bhinna rahA; aur yah achetan dravya – guN – paryAy tathA achetan dhrauvya – utpAd – vyay jisakA svabhAv hai aisA pudgal yah (mujhase) bhinna rahA . isaliye mujhe parake prati moh nahIn hai; sva – parakA bhed hai ..154..
ab, AtmAko atyanta vibhakta karaneke liye paradravyake sanyogake kAraNakA svarUp kahate hain : —
anvayArtha : — [AtmA upayogAtmA ] AtmA upayogAtmak hai; [upayoga ] upayog [gnAnadarshanan bhaNita ] gnAn – darshan kahA gayA hai; [api ] aur [Atmana ] AtmAkA [sa upayoga ] vah upayog [shubha ashubha vA ] shubh athavA ashubh [bhavati ] hotA hai ..155..
302pravachanasAr[ bhagavAnashrIkundakund-