Atmano hi paradravyasanyogakAraNamupayogavisheSha . upayogo hi tAvadAtmana svabhAv- shchaitanyAnuvidhAyipariNAmatvAt . sa tu gnAnan darshanan cha, sAkAranirAkAratvenobhayarUpatvA- chchaitanyasya . athAyamupayogo dvedhA vishiShyate shuddhAshuddhatven . tatra shuddho niruparAga, ashuddha soparAga . sa tu vishuddhisanklesharUpatven dvaividhyAduparAgasya dvividha shubhoshubhashcha ..155.. athAtra ka upayoga paradravyasanyogakAraNamityAvedayati — uvaogo jadi hi suho puNNan jIvassa sanchayan jAdi .
asuho vA tadh pAvan tesimabhAve Na chayamatthi ..156.. dveShamoharUpashchAshubha . vA vA shabden shubhAshubhAnurAgarahitatven shuddha . uvaogo appaNo havadi itthan- bhUtastrilakShaN upayog Atmana sambandhI bhavatItyartha ..155.. athopayogastAvannaranArakAdiparyAy- kAraNabhUtasya karmarUpasya paradravyasya sanyogakAraNan bhavati . tAvadidAnIn kasya karmaNa ka upayoga kAraNan
TIkA : — vAstavamen AtmAko paradravyake sanyogakA kAraN 1upayogavisheSh hai . pratham to upayog vAstavamen AtmAkA svabhAv hai kyonki vah chaitanya – anuvidhAyI (upayog chaitanyakA anusaraN karake honevAlA) pariNAm hai . aur vah upayog gnAn tathA darshan hai, kyonki chaitanya kiye gaye hain . usamen, shuddha upayog niruparAg (-nirvikAr) hai; aur ashuddha upayog soparAg (-savikAr) hai . aur vah ashuddha upayog shubh aur ashubh aise do prakArakA hai, kyonki uparAg vishuddhirUp aur sanklesharUp aisA do prakArakA hai (arthAt vikAr mandakaShAyarUp aur tIvrakaShAyarUp aisA do prakArakA hai ) .
bhAvArtha : — AtmA upayogasvarUp hai . pratham to upayogake do bhed hain — shuddha aur ashuddha . aur phi ra ashuddha upayogake do bhed hain, shubh tathA ashubh ..155..
ab kahate hain ki inamen kaunasA upayog paradravyake sanyogakA kAraN hai : —
upayog jo shubh hoy, sanchay thAy puNya taNo tahIn, ne pApasanchay ashubhathI; jyAn ubhay nahi sanchay nahIn. 156.
2sAkAr aur 3nirAkAr aisA ubhayarUp hai . ab is upayogake shuddha aur ashuddha aise do bhed
1. upayogavisheSh = upayogakA bhed, prakAr yA amuk prakArakA upayog . (ashuddhopayog paradravyake sanyogakA kAraN hai; yah 156 vIn gAthAmen kahenge .)
2. sAkAr = AkAravAlA yA bhedavAlA; savikalpa; visheSh .
3. nirAkAr = AkAr rahit; bhedarahit; nirvikalpa; sAmAnya .